Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 48, 30 November 1922 — HOOMAKA KE KANU ANA MA NA AINA O KALAMAULA-KAI. [ARTICLE]

HOOMAKA KE KANU ANA MA NA AINA O KALAMA-ULA-KAI.

I ;<a la 20 0 keia malama o >> ve:naba, 1922, na hoomakaia ke kar - i-a 0 ka mann alafafa maluna o ka apana aina o Kalamanla-kai, a me ka hoike a L. T. Lvman, ka luiahoohana nui o na hana ma Molokai. he la ano nui ieia a na kanaka Hawaii e nana aku ai. Malia Tis.La no ka ike maka 010 aku o na i.5.22ka. pela e hiki ole ai e ulu ae ir no keia hana ano nui a ko'īko'i no ka pomaikai o na kanaka Hawai:. >*o kekahi mau hanen makahiki ia -»rāibo wale ana o keia maa aina 0 K.ilamaula-kai, me ka hooulu ole :a kekahi man meakanu. Ua lilo l-.eia k.»:raa malEna aka o ka ulu ana <-• r.a kiawe. i kula lepo, waīeia ana i ka moana. I ka ulu ana :-.ē o na kumu kiawe, na paa ka lepo, a n-.amn-i o na ua ame ke kahe ana o ii ua laweia mai na lepo o uka Kaī. a iookioia ma keia mau aina, a ua y.:i maa ae ka hohonu o ka lepo ahiii i ka eha kapuai a oi aku ma niau wahi. j » na makahiki loihi i hala aku, j rr.a\i haneri no paha, na lilo keia aia i knla hanai holoholona, a . - i loaa i ke aupnni ma na hoolima-:-a he nukn loa ma kahi wale no o : - r r neka o ka eka hookahi. A -e: -nau aku no paha keia loaa uuku. nole kei» kanawai hoopulapula. 1 la o keia man apana aina he tt.» keia wahl o Kalamaula e pili 3 ko kai, ua knpono loa no ka r.*r-S.-2 ana mai 1 na meakanu like olf mamuli o ka loaa ana o ka wai. E;a i keia la he 10 kanaka Ha--K-aii i hoi aku maluna o ko lakou rr.a- apana, a ke lawelawe lima mai r.r: r.o ka hoomaka ana no na hana e i--raaikai ai ko lakoa man ohana. F. : .i ma ka lima o kela ame keia kaxia':r» ie -3 eka, a oi akn a eaai mai, a i'.okn o keia man eka, ua loaa he :o <-ka mahi. Ika nana ana iho o >:p kanaka e manao ana paha oia h'- loa kr*ia zaan eka mahi, no ki mra he nnkn no ka heluna o 10. Aka. j.o]p pela, o keia naan eka e ku ne: ka pa o ka halealii he 11 wale r. >. rn:i mai no paha, no ka mea >:}.i keia ana ia ana. Nolaila, ua V.:k: i se kanaka e makemako ana e Ei'.: i ka nni o keia man eka he 10 -1 kona hele ana mai e nana r k'-:a na-j eka e paia nei im ka hale Ira he makemak"» hana ko ke kanaka, e pnikaika ana no ka pau 0 >:e:a nan eka *:o 10 iaia i ka mahi ia. ame ke kanuia i na meakann. E hoomanao pn iho no lioi ke k.amka mahi. na loaa ia oe ka wai e h ofT.nl n ai i kan man meakanu i ke'.a ame keia la an i makemake ai, a n:amnli o keia, na hiki loa ia oe kr kann i na mea apau an i niakemake ai. Ana hiki ia oe ke ohi ina aikai i kela ame keia la au i makemake ai e ai i kan loaa 0 kou 2uh.i ana. Xo keia man haneii makahiki ka w&iho waieia ana o keia man aina, s:a nui kona momona. Mamua o ka lā-we:a ana ae nei no na kanaka Ha■9raii, aole mea ulu ma keia wahi he kiawe wale no. Ma keia loaa o 10 0 ka eka hookahi no ka hanai holoho'ona. ua ike kakou i ka waiwai ole o keia aina. Me ka wai i loaa 0 keia aina, a e kahe nei no ka. o na kanaka e hoi aku mainna o keia mau aina, na pii ae waiwaiio a ma ke koho a C. C. ' onan:, kekahi haole kanu ko kar..ko 0 Hawaii nei, eia kona waiwaina kahi o ka $400 o ka eka hoo"ssLi- No na makahiki mua he elirra, anle uku auhau o na kanaka e ".swe ana i keia mau aina, aka, ma- ? aka o kela mau makahiki e uku ana lakon no keia mau aina i kekahi aahau kiekie loa. Aka, ia manawa no hoi, na loaa ia lakou he 3in makahiki i ohi wale ai i na pomaikai me ka anhan ole. Ma ke?'a kulana, e nana ae kakou 1 ka TM>e e noho mai nei maluna o na aina home hooknonoeno malalo o ke kanawai hookuonoono home. Ke nkn nei lakou i na auhau kiekie, me. ka loaa ole mai o ka aina ia lakou. Eia no ke knleana o ka aina me ke anpuni, aka nae, ke nku nei me he icea 3a no lakon ponoi keia aina a I2Kon e paa mai nei. Aole pela na* kanaka e hoi ana ma Molokai. No na makahikī mua auhaai e ukn akn ai no keia maa eka a lakon e paa mai nei. J

Ma na aina i hookuonoonoia no hoi, he hookahi wale no a i ole he ' elua mea kanu i hiki kupono e hoouluia. 0 ke ko ai ole 0 ka halakahiki. Ma keia mau aina 0 Molokai i makaukau i keia la, ua hiki ia oe ke kanu ina mea he lehulehu. A o ka oi aku ua hiki ia pe ke kanu i na'manawa apau au i makemake ai, no ka mea ua lawa oe i ka wai. 0 keia lono i laweia mai la, no ka hoomaka mua ia ana 0 ke kanu 0 na meakanu ma keia mau aina, 0 1 1 ia paha kekalii lono hoohauoli loa 1 loheia no kekah? mauawa loihi. E | hoohauoli mai ana, no ka mea, 0 na kuko ame na iini a iia kanaka Ha- | waii i manao ai no ka hoolaupa'i j hon ana i ko lakou lahui, e hooko ia mai ana. E hoohauoli mai ana no I hoi, no ka mea eia no kekahi poe kanaka Hawaii ke manao nei he mau hana pulapu wale no keia, a j elike me ka olelo a kekahi poe, he l" luukupapau no na kanaka Hawaii M keia mau aina." Xo ka mea aole no e hala aku ana ua la he loihi loa, a e ai no kela poe kanaka i ko lakou mau luai. E nahu iho ai lakou i na alelo 0 lakou iho. O ka makou e makemake nei e hoomanao na ka : naka Hawaii i na inoa o keia poe na lakou keia mau olelo hoonaaikola, no kekahi hana hoopomaikai i ka lahni holookoa. No iho, aole makou e poina ana i keia poe kanaka Hawaii, a ke paa nei ko lakou mau inoa ma ka makou mau buke hoomanao. : 1 ka noho ana mai a keia ahaolelo e laweia aku ai na lunamakaainana ame na senatoa no ka nana ana i keia mau aina ame ka hoomaikeike ana aku ia lakou i na mea e makemakeia nei no ka hoohana ana aku ma keia mau aina. A i kela manawa pu no hoi e hele aku ai kekahi poe i ike mna ole i keia mau aina, a e ikemaka ai lakou, aole elike me ka kekahi poe e olelo nei, kekahi poe i hele ole e ikemaka, aka, i lilo nae i poe e hooia ana i na olelo hoopunipnni, aole mamuuli 0 na manao maikai, a kokua paha, aka, mamuli 0 ka manao lili ame ka nranao he ninau ia no na hana kalaiaina. Aole makou i makau i ka laweia o keia ninau no na hana kalaiaina, 0 ko makou iiniia 0 ka lawe aku imua 0 j na aole nae imua o ko na lahui e aku, no ka mea ua j maopopo no ko lakou ku-e ; no ka | mea aole o lakou kekahi i hookomo pu ia mai ma keia mau hoopomaikaiia ana. Aka, ua aa makou e laweia aku keia ninau imua o na kanaka Hawaii. Ke hoomauia nei no ka hoomaemaeia ana 0 keia mau apana, no ka mea na paa i ke kiawe. He hana nui keia 0 ka luku ana i keia mau kumu kiawe, ame ka hoomaemae ana i ka aina. Aka, ika pau ana 0 ka aina i ka hoomaemaeia, he nani lua ole kona kulana ke nana aku. He momona lua ole no hoi kona lepo. Ua hohonu a oi aku niamua o 4 kapuai. Ua hiki e loaa nui mai ka hua o na mea kanu, no ka mea ua iawa i ka wai, a ua malu pu no hoi i na laan kiawe. Ina he ko ka mea e kanuia ai, ua hoike mai 0 Conant, a ua pololei kana koho ana, no ka mea, ua hoao mai nei oia i kp kanu ko ma kekahi mau aina o Kaunakakai, i like pu no ke kulana me keia mau aina, a na loaa iaia he 16 tona kopaa o kā eka hookahi. Ma Ewa ame Waipahn, ua loaa no keia mau tona, aka, he mau apana uuku loa nae kahi e hiki ai e loaa. I keia la eia ke kopaa ke knaiia nei no liookahi haneri dala o ke tona hookahi, a oi aku. A ing he umi au mau eka ko e loaa [ ana ia oe me 160 tona no ia mau | eka, a ina he hookahi haneri dala o ke tona ko hookahi, ua loaa ia oe he $16,000 o kau mau eka .ko, a lawe ae ka mea wili he hookahi hapa 0 keia heluna, e koe iho ana ia oe he $8000, no kou 'luhi o ka malama ana ame ka hoomau ana me ka wai. He man kahoaka ānei keia 0 ke poino a ē lilo ai kakou e ka lahui i poe ku-e mai i keia mau hana e makemakeia nei no ka hoopulapula hou ana i ko kakou lahui? Ke manao nei makou, 0 na kanaka e ku e mai ana, kia aole lakou he poe hupo, ua pupule ia paha lakou. O ka makou wale no e koi aku nei i ka lahui, na kanaka i ike ole 1 keia mau. mea, a i lohe pepelao j wale no, e kakali hoi i. ka oukou j mau olelo hoino, a ike p'u mai kakou i na hana hoopomaikai e.hoolalā ia mai nei no -aa kanaka Ha-

waii e aa ana e hoi maluna o keia mau aina, a e hoao mai nei e lawelawe me ko lakou mau lima no ka pono o ko lakou mau ohana. Aole no a makou olelo ana no na kanaka i lawa me na pomaikai o keia ola ana, a i makemake ole e lawe i kekahi o keia man aina. -Aole loa. Aka, eia ko makou iini niy ana e ike mai na kanaka i makemake e loaa kahi e iu ai ko lakou mau wawae, a e hiki ai ia lakou ke hoohana me ko lakou mau lima ponoi, i na mea a lakou i manao ai no ka pomaikai o ko lakou noho ana. A ma ka makou kolio ana, he nui wale o keia poe e noho mai nei mai Hawaii ahiki loa aku i Kauai. No ia poe ka makou e koi nei e hoomanawanui iho, no ka mea ua haiki no ke kanawai, aole mamuli o ka makemake o ka mea nana keia kanawai, ak.a, mamuli o na ku-e, a o ia mau ku-e no ahiki mai i keia la. 0 ka makou e iini nei, e kakali iki iho kakou no kekahi nīau malama, a e ike like aku aua no kakou i na pomaikai e hoohanaia mai nei no keia lahui. Ia kakou e pii aku ai e nana i ka hana a na kanaka Hawaii e noho mai nei ma Pa'pakolea, mahope iho o Puowaina, e ike ana kakou i ka mikiala hana o ke kanaka Hawaii, a i kaupale wale ia mai no keia ikaika hana, 'mamuli o ka uuku o kahi apana'aina i loaa mai. Aka, ma ka lakou hana e ikeia aku ai, aole ka lahui Hawaii he lahui molo.wa, aole loa. O ka lakou wale no e makemake nei o ka loaa aku o kahi kakua lepo e hoohanaia aku ai ko lakou ikaika. A pela no na kanaka Hawaii e noho mai nei ma na wahi like ole o Hawaii nei. E kakali wale ana no o ka loaa o kahi lepo e hoohana aku ai. No keia poe ka makou e noi aku nei e hoomanawanui, a hala ae na la o ko hoao, ahiki mai na la e wehe hou ia aku ai na aina, aole wale no ma Molokai, aka, ma na mokupuni apau, alaila, e lawa ana kakou me na aina. A e ike aku ana no kakou, iloko o keia mau la e nee mai nei, aole no i mamao lt>a aku, e komo nui mai ana na kanaka 0 ko na aina e, a o HIo aku ana na wahi hana e paa ia nei e kakou, a ia manawa, na kanjjJca e paa ana i na aina, e akaaka mai ai i na kanaka 1 loaa ole ka aina, no ka mea, ua loaa kahi e imi ai i ola no ka ohana. A elike me ke komo nui ana mai o na kanaka o £0 na aina e, pela no ka nui 0 na mea ai e makemakeia aku a e lilo ana ia nui kanaka i mea hoopomaikai mai i na kanaka i loaa ko lakou jnau aina.