Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 47, 23 Nowemapa 1922 — NA KU-E E HOOLALAIA MAI NEI NO KE KANAWAI HOOPULAPULA. [ARTICLE]

NA KU-E E HOOLALAIA MAI NEI NO KE KANAWAI HOOPULAPULA.

keia makemake 0 Pakeko amo kona auna, alaiia, ua kau mai ke ahewaia ana maluna ou e ka lahui Hawaii, no ke kumu nau ponoi i hooko aku keia makemake 0 Pakeko. Hookahi wale no hana a k alahui e ai, 0 ia no k$ koi ana aku i ka e noho mai ana, e hana i kekahi mau hana 0 hoike aku ana i kona ku-e i keia mau hana hoonele i na kanaka Hawaii i ko lakou pono ame ko lakou pomaikai, i hookaawaleia mamuli 0 keia kanawai i haawiia mai e ka ahaolelo lahui o keia aina 0 kakou. Eia pu no hoi keia haole 0 Carter, ke hoomaka mai nei e wawahi i keia kanawai. Ua maopopo mua no kona ku-e, mamuli 0 kooa hoouna apa i mau loio e ku-e aku i kb kanawai i koua manawa e noonooia ana e na hale kau kanawai 0 Amerika Huipuia. Ua hoouna hou aku no oia i kekahi wahaolelo nona i ka manawa hope a ke komisina i holo aku ai e koi no ka hooholoia ana 0 keia ka* nawai i ka makahiki 1921, a mamuli 0 ka mikiala 0 ke komiaina i lioo* unaia aku ai e ke aupuni, ua hooholoia ke kanawai mamua 0 ka hiki ana aku 0 keia wahaolelo a Carter. A heaha na kumu ku-e a keia haole i keia kanawai? No ko kumu, 0 lilo mai ana uiai kona malu mai he mau eka i aueane aku e hiki i ka hookah; haneri tausani. A 0 keia mau eka 110 hoi, o ia na eka aina pookela loa o kela hui hanai pipi, A o keia.hui hanai bipi, ke hoope* maikai nei i keia haole 0 Carter amo hookahi keiki Hawaii uuku, i lawa uo kona waiwai mnuiuli 0 na 'aina ponoi 0 keia keiki. Ina paha 0 keia laweia aua mai 0' keia maii aina, he hana ia e hoonele loa ana i keia keiki i na pomaikai 0 keia oihana hanai pipi, ina la paha ua hiki e manaoia aku, ua lima nui keia mau hana 0 ka lawe ana mai i keia mau aina. Aka e hopmanao mai kakou, eia no he mnu eka aina nunui i aneano aku e piha ka hapalua miliona eka ma ka inoa 0 keia keiki, he mau aina i hookuleana ia nona. He mau aina i piha me ka momoua 0 ka mauu no na holoholona e hele la maluna olailn. A o kekahi no hoi, he mau. aina aupuni keia i kiiia aku" nei 110 ka pomaikai 0 na kanaka Hawaii, aole he.mau aina i hookuleana ia no keia. keiki. Nolaila e ike mai no-kakou e ka lahui, 0 keia mau ku-e ua waiwai ole, a iia nele me na kumu kupono. I keia mau la 0 kinohi wale o ka lawelaweia ana 0 keia kanawai, e lilo i'o ana no na koi ku-o i mea nanamakaia mai e kekalii hapa 0 ka lahui. Ke manao nei paha kekahi hapa e ku-o nei, maluna wale no o ,na ninau kalaiaina, he mau hana aloha lahui keia 0 ka hele ana aku.o hoonuin,ui i kekahi hapa 0 ka lahui h6 kanawai inoino keia, a ua hoohaikiia mai kou mau pono 0 ka lahui. O kekahi mau hana aloha ole keia a keia poe e ku-e nei i-keia kanawai. Aole anei kakou e ka lahui e ae ana e hoao ia keia kanawai a ikeia kona lapuwale, alaila ku-e aku kakou? Aka, mamua loa no 0 ka hoohanaia ana 0 ke kanawai, ke ku-o mai nei ka poe ku-e. O kekahi mau ku-e ino loa, 0 ia ka he mau aina ole, a he luakupapau no ka lahui Hawaii. Hookahi no mea e maopopo ai ke ano 0 ka aina o ia no ka hele ana aku e nana a ikemaka i kona ano. Eia ua waeia iho nei he 20 mau ohana Hawaii no ka lawe ana

Ma na lono e hauwawa mai nei, eia 0 Pakeko, kekahi lunakiai 0 Honolulu nei, ke hoolala mai nei 1 kekahi ku-e i keia kanawai hoopulapula 0 na kanaka Hawaii. Ua hiki 110 ke ike ia aku ,aolc oia wale no ke ku-e mai nei, mamuli o kona makemake 010 e hoopulapula liou ia na leanaka Hawaii, aka, 0 kona makemake e hoihoi aku i na hoolilo 0 Carter, ka lunanui 0 ka Hui Pipi 0 Parker, ma "Waimea, Hawaii, no ka mea ke kuaki inai nei keia haole, no kaJawcia ana o'aneane hookahi ha* neri tausani eka mai na aina aupuni ae e paaia mai nei e ia ma kela hui pipi. O ka ninau nui iwaena o' ka lahui Hav,-aii i keia mau la, oiai aole no 1 hiki aku i kahi e ike maopopoia ai kr. holomua, ame l:a holomua ole 0 keia mau manao e hoopulapula i ko kakou lahui, oia no 'ua makemake anei kakou e ka lahui e liookaawaleia kekahi mau aina no kakou wale 110, a i ole aole palia? Ina ua makemako kakou e lioihoi hou ia mai kekahi mau aina aupuni 110 kakou e ka lahui, alaila, e ike inai kakou i keia mau hoolala a keia Pukiki i hoike mai i kona ku-e i keia hoopulapula hou ia 0 ko kakou lahui, a e haawiia na aina malalo 0 ke kanawai hookuonoono liomo e ku ndi, i keia la maluna 0 na bukc" kanawai 0 ke Teritore, O keia mau ku-e, he mau ku-e lili i ka loaa wale 110 0 keia mau ppmaikai i na„ kanaka Hawaii wale no. He mau ku-o ie makemako aua e: h{iawiia aku keia mau aina, 0 Ha* waii nei no na lahui e aku, Na aina hoi i liooleia mai i ko kakou mau kupuua, i ka manawa o ka mahele aina aiia i ka makahiki IS4B. E hoomanaoia, i keia manawa 0 ka njahele aina, aole 0 Pakeko ma Hawaii nei, a i ole 0 kona lahui paha. E hoomanao hou ia jai, i ka mana.wa--1 ae ai ka Moi Kamehameha 111 e maheleia na aina 0 Hawaii nei, ua kukala mai oia, he kuleana ko na makaainana i ka hapa-kolu 0 keia mau aina 0 Hawaii nei. I ka la nae o ka mahele ana, he 28,000 wale'no eka i haawiia mai i ua makaaiuana, a 0 ke koena nku 0 keia hookahi-ha-pakolu, ua holo aku ma ke ano he niau aina kalaunu, a 0 ia mau aina no keia i kiiia aku nei uo na kanaka Hawaii, ea aina i kukalaia mai ai e kela moi, nou e na makaainaua Hawaii. E hoomanao liou ia mai aole 0 Pakeko ame kona lahui ma'Hawaii nei i kela mau la. E hoomaUao nou ia mai nq hoi, aole i eha ka ili 0 na Pukiki 110 keia mau aina, aka, o ka 111 0 kou lahui Hawaii ka i eha i na eha, i loaa ai keia mau aina i kou mau kupuna e ko kanaka Hawaii. Aka, kaa aku la nae na keia Pukiki, 0 Pakeko, e koi mai aole e haawiia keia mau aina no na kanaka Hawaii walo no, aka, e haawi pu ia 110 na Pukiki kekalii. Ua hiki 110 ia kakou e ka lahui Hawaii ke iko mai, ina ma na aina Pukiki keia kanawai i hanaia ni, a ilaila paha kekahi mau kanaka Hawaii kahi- i noho ai, a lianaia kekahi kanawai no ka hoopulapula hou ana i na Pukiki, a ina ilaila 0 Pakēko, e ike ia aku ana.no kona holo ku-o mai aole e haawiia kekalii aina no na kanaka līawaii ,aka, 116 na Pukiki wale no.

aku o kekahi mau ek;i i paa iaia i ka hoolimalimaia i keia la, Hc mea ano nui leeia e ka laliui, o Ka hookaawaleu ona mal o kekahi mau apana aina nou wale no ame kou lahui, » c hoonele ana hoi i na lahui Amerika e aku. He mau mea ano nui keia, i keia mau la o ka piakemake aina, ame ka loaa ana he wahi uo kou mau wawaa e ku ai, s e hiki ai ia oe o ke kanaka Hawaii e hele aku a e haawiia mai i apana aina nou, nie ka hiki ole i .kekahi kanaka' o ka lahui e aku ke hana oJike nio kau e hana ai. Ina aole oe e ke kanaka Hawaii e ike ana i na pomaikai o keia kanawai i keia mau la, aia aku he la ma keia n\ua aku e ike ai oe, Eia aku na lahui e ke komo »ui mai nei maluna o ka papalina ou e Hawaii kuauli, a o ke kahua mua o ka makei make o na lahui e, o ia no ka loaa o kahi apana aina, aole wale no no ke kukulu ana i home, aka, no ka lo.aa ana he apana aina e mahi ai, a e hooulu ai i ai na na kanaka i loaa ; ole fta aina o ia ano. Eia aku na iahui o kO na ainu e ke komo nui mai noi ,a e kailiia ae ana na wahi hana i loag, ia oe i keia la, a i ka lilo ana o ko wahi hana, mahea aku oe e huli ai i hana nau! Aole ka hana he mea loaa wale. Eia aku na lahui e ke komo nui. mai nei mai Aeia ruai a mai Amerika mai, e huli mai ana i ka aina e hiki ai ia lakou ke noho me ka maalahi, me ka loaa ole o kekahi mau mahina anuanu ino, a i ole wela ino paha. Ai ko lakou komo ana mai, o ke aho mua no o ka loaa o ka aina. A ina aole e hookaawaleia ana kekahi mau aina nou wale no e ke kanaka Hawaii, a e hoohuikau ia ana ka loaa ana mai 0 ka* aina, a i ke kukala wale no, e ike aku ana kakou i ka pau o keia mau aina i ka laweia e lakou ma, a i kou nele ana i ka hana a hoopilipuia aku kou kua. i ka paia, alaila paha oe e ke kanaka Hawaii e ike iho ai 1 ka waiwai o keia kanawai. Aka, ia la ua hala aku kou manaoJana, ina e hookoia ana keia mau ku-e o keia mau la, mamua o ko kaakaa ; ana ae o kou mau makn, nhiki pono la hoi ia oe ko ike nou iho i keia pilikia nui e nee niai nei. 0 keia mau ku-e a na rukilci, he mau ku-e i iko mua ia e ka mea nana keja. i noouoo. U*a hiki wale no ke ikeia aku ia mau la, o kekalū pomaikai e haawiia mai ana no*kekahi lahui hookahi, e lilo ana ia i mea o ku-eia mai ai e kekahi mau lahui okoa aku, no ka mea ua ike la-kou, o ka aina ke kumu o ka noho kuokoa ana o kekahi kanakn. A me ia ike aku no nae o ka lahui Hawaii i keia mau ku-e, no ka hooneleia o ia poe, ko ku nana mai nei no kekahi hapa o ka lahui, me ka manaoio ana aku ; keia poe e rKcle mai nei e pelo ia Iwkou. s Ina he manao ku-e kekahi aole anei e pono kela kanaka'Hawaii e kali malie a ikemaka aku oia i na poiuo, alaila liuli ku-o mai? He oiaio no aole no i iike ka make* make aina o ka poe apau o keia mnu la. 0 kekahi poe, ua lawa no, a ua hiki e ike iho ua lawa no ko lakou noho ana maluna o na aina i loaa ia lakou ame na hana e lawelaweia mai nei e lakou. Aka, a ina hoi he hapa o kou lahui i makemake e loaa kahi nina. Ua makemake ia hapa, e kuokoa ko lakou noho ana. Ua make« make ia poe e hele a e hoao i keia mau mea a lakou e manaolana nei he mau mea e hiki ai e loaa he hoolaupa'i hou ana aku i kou lahui. Aole anei hoi he m£?u makahiki keia o ko kakou lohe ana, ua makemako kakou e laha hou ko kakou lahui. Aole anei hoi i hoao na moi 0 kakou i hala wale aku ma kela aoao o ka muliwai o ka make e hooulu hou ia keia lahui, ma na alanui a lakou i manao ai o ke alanui ia e hoekoia ai keia ninau ano nui? Ua ku mai anei kekahi a ku-e aku i na alanui a ia mau moi i hoao ai e haaa 1 keia hana arfo ko'iko'il Ua lilo «nei lioi ka lakou mau hana hoao i mea ku-eia mai e na Pukiki, amo na lahui o ko na aina e mai? A iko kakou huli ana aku e nana ua loaa i'o anei na manaolana o ia mati moi? Aole, a i keia la o ka hoao ana a ka pulapula hope loa a ua mau moi nei 0 Hawaii nei, a o kana alanui hoi o ka hoao ana e hoolaupa'i hou ia kona lahui, o ia no ke,alanui o ka haawi ana, o ku ku-e aku anei kakou e ka lahui i keia mau hoao ana, me ka haawi ole aku i manawa e ike« makaia ai ka hiki ame ka hiki ole? E lilo ana anei na ku-e a kekahi lahui e aku i makee mai i keis mau pomaikai no lakou iho, a i lilo i poe e huhu ana no ko lakou »ele ana i mau kumu nou e ke kanaka Hawaii e kunana ai, a i ole o huli ku-e pu mai ai? E noonoo mua oe e ke kanaka Hawaii me ke akahele i keia mau mea apau, nie na ku-e a ka hui e aku. A i-ike i'o oe ua pololei keia mau ku-e ku-e i'o mai, ma kekahi olelo ana, e ikeipaka oe i na popilikia mamua o kou huli ana 6 kokua i ka poe i hoonoleia i keia mau pomaikai. 0 ka lunakanawai naauao a kaulike, e hoolohe mua ana oia i na aoao a elua, alaila haawi mai i kana olelo hooholo. E Jilo kakou i mau lunakaij[awiii o ia ano.

Ma keia mau hana e liiki ana no o ikeia aku na manao o keia Pukiki hookano. 0 ka ninau nawai i hapai ae*i keia Pukiki a kau ma keia kulana lunakiai ana e paa mai nei? Na na kanak.a Hawaii 110 i koho aku iaia a loaa iaia keia kulana kiekie, a i kei.l la nae ke huli mai nei e nahu i kn lima ou e ke kanaka Hawaii. Ua hiki ia kakou e na kanaka Hawaii i makee i ko kakou lahui ame ko kakou aina, e ike iho ho mau liana alolia ole keia,-a he mau hana no hoi e koi mai ana ia kakou e huli ku-e aku iaia ma na kulana ana e makemake ana e al ialu ma keia mua aku. A e ike aku ana no kakou, e alunlu hou mai ana no oia, a e lioike mai ana'i kona aloha ia oe o ke kanaka Hawaii. 0 ka hana aloha anei keia o ka hono ana o kii aku i ka īnea i kanuia no kou holomua ame kou pomaikai e ka hiljui Hawaii? 0 ka hana aloha iho Ja anei ia, o ka huli ku-e niai ia oe e ke kanaka Hawaii i kou manawa i makemake ai 0 hana i keknhi mau hapn no ka lioolaupa'i hou ana i kou lahui', i ike maopopoia kona holoinoku ana aku 1 ka make? O ka liana aloha iho'la anei ia a kekahi kanaka i hoohanolianoia e oe o ke kanaka Hawaii! Aole anei hoi oo o ka lahui Hawaii i hookipa mai i na Pukiki me na manao aloha i ko lakou kipa ana mai i ];ou aina nei? He mau mea ano nui keia a ka lahui e noonoo ai no keia mau la e nee mai nei. Aole alanui e hiki ai e hookoia keia mau manao o Pakeko, aia wale no ma o ka elelo lahui i kolioia iho nei i ko koho .ina aku la i hala. Ina e iiapai«ia mal ana keia ku-e, aia wale no ma 'o ka eiele e hiki ai. Ina e hoo.koia ana

i na apana aina mua o keia mau aina, a aole hookahi o lakou i liele aku e nana, a e wae i ko lakou mau apana, i hoi mai a ku-e mai i ke ano o lea aina. Aole hookahi. Eia Jcekahi poe e noho mai la maluna o ko lakou mau apana, a ke lawelawe mai la i ka hana me na manao ikaika, amo ka ike ana aku aia no he manaolana ano nui no keia mua aku. Ua Jawa Jceia mau apana aina me ka Tvai, aole wale no ka home, aka no ka hoopulu ana i ka lakou mau meakanu. A o ka oi loa aku paha o ka hilahila ole o keia mau ku-e, ua ulu mai no ia mai na kauaka i hele ole aku maluna o keia mau aina e nana pono ai no lakou iho a e ikemaka ai la hoi ike kupono ole o ka aina. Ua loaa keia manao ku-e ia Edmunds o Hilo Paliku, a ua hele nae oia e ikemaka nona ilio i keia mau aina. A i kona nana ana, me kona mau maka ponoi, ua hoi mai oia me kona mau manao oiaio, a hoike ao i ka nani o ka aina, ame ka manāolana hoohauoli »o np- kanaka Hawaii e hoi aku ana maluna o ia mau aina. Ua hoike pu ae oia ina e hiki ana iaia oia kekahi i makemake e lawe i kekahi mau aina noua. O keia mau hoike ana, he mau hoike waiwai, no ke kumu, he poe i liele a ikemaka i ke ano o ka aina. O na ku-e e hiki moi ana mai na kanaka mai i hele a ikemaka i ke ano o na aina, o ia na ku-e waiwoi. A o ka ninau, h? mau ku-e anei kekahi mai na kanaka i hele a nana a ikemaka i ke ano o ka aiua? Aole, o keift mau ku-e, elike mo ka Pakoko, ame ka Carter, he mau ku-e pilikino wale no, o ia hoi ho mau ku-e no ka hoonoloia mai o ko lakou pomaikai pilikino iho. 0 ka Pakeko ku*e no nele o na Pukiki i keia mau pomaikai, a o ka Carter hoi no ka lilo