| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | |
| | | Nupepa Kuokoa KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII | | |
| | | Hoopukaia i na Kakahiaka
Poaha Apau | | |
| | | Ka Nupepa Pookela o na
Nupepa Hawaii | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | BUKE LXI HELU 47. NUPEPA KUOKOA HONOLULU, T. H, POAHA, NOVEMABA 23, 1922. NA HELU APAU, 6531 | |
| | | |
| | | Loaa Aku Kekahi Kino Make e
Lewalewa Ana Iluna o ke Kiawe Mamuli o ka Loihi Loa o ka Waiho Ana o Kela Kino Make i Maopopo Ole Ai ke Ano o Kona Lahui—Manaoia Nae he Pake | | |
| | | Hopuia No Ka
Loaa Ana o na
Waiwai Aihue Loaa Pono Elua Mau Piko Pa-
uiole i na Makai Mamuli o na Waiwai i Aihueia NA KEKAHI MEA OKOA I HOIKE I NA MAKAI Nui na Home i Komo Aihue-
ia me ka Loaa Nae o Kekahi
o Kela Mau Waiwai Mamuli o ka loaa pono ana aku o na waiwai i aihueia mailoko mai o kekahi mau home o keia kulanakauhale, maloko o ka rumi o William K. Kaleo, i paa ai oia i ka hopuia he mau pule ae nei i hala, a ma ka po o ka Poaono koke aku nei no i hala, i hopuia ai kokahi mea okoa iho, i manaoia, o ke kokoolua ia i komo pu me William K. Kaleo, ma na hana aihue lehulehu i lawelaweia. He hookahi kumu o ka hunakele ia ana o kela hopuia ana o William K. Kaleo e ka oihana makaikiu, i ole ai e pakele ke kokoolua o Kaleo, he oiaio, ma ka hana ana pela, i paa ai oia i ka hopuia He hookahi kumu o ka hopuia ana o William K. Lale.) e na makai,
mamuli no ia o kekahi hoike i loaa
aku ma ke kelepona, i ka oihana
makai, mai kekahi kanaka aku a
ka oihana makai i maopopo ole ai. He rumi hoolimalima ko William K. Kaleo, ma kekahi hale ma ke alanui Papu, ma na po apau ana e huli hoi aku ana no kona rumi, e hoihoi mau aku ana oia i kekahi puolo, ua lilo kela, i kumu e hoohuoi ai, ka mea nana i hoike aku i ka lohe i na makai, nolaila kelepona okoa aku la oia, no kaua mau mea i ike ai i ka halewai.
O ka hopena o kela hoikeia ana aku, o na manao hoohuoi, o kela kanaka, o ia no ka hoounaia ana mai o kekahi mau makaikiu, no ka huli ana ialoko o ka rumi o W. K. Kaleo, he oiaio, ua loaa aku la maloko olaila, na lole he nui, na lako gula, me kekahi mikini kikokikohua, me kekahi mau Ukiki, no na waiwai i waihoia aku maloko o kekahi mau hale hana uwaki, no ka hana ana. O kela mau waiwai i loaa aku ai i na makaikiu, no kekahi mau home ia o ke komo aihueia ana, ma kekahi mau manawa lehulehu ae nei i hala. Ua hoole loa ae nae o W. K. Kaleo, no kona pili i ka hewa aihue. Ma ka oleloia, ua noho mua o W. K. Kaleo ame ka elua iho o na mea i hopuia, maloko o ka halepaahao, a ua hookuuia laua no kekahi manawa ae nei i hala, ma keia hopu hou ia ana iho la nae, e lilo ana. i hana paakiki loa, ma ka aoao o na luna oihana, i kuleana i na paahao, ka hoohemahema ana mai i keia mau kanaka. E MALAMA ANA NA WAHINE
KOHO BALOKA HE HALAWAI. Maloko o ka Hale Memoriala, ma ka hora 7:45 o keia ahiahi Poaha, e malama ae ana ka Ahahui o na Wahine Koho Baloka, he halawai no ka holohe ana i na manao hoakaka, a wehewehe maluna o ka ninau makaainana palua, ame kona pili ana i ka poe o Hawaii nei. O ka Lunakanawai S. C. Huber, Harada o ke Kula Nui o Hawaii ame ka lunakula nui Vaughan MacCaughey, ka poe haiolelo o kela po. a na lakou e hoakaka piha mai ana, i na aoao apau, o kela ninau. E hoike mai ana lakou i na kanawai o na lahui e, ame ko Hawaii nei, pela hoi me na kuikahi panailike ame ko lakou pili ana i na keiki o na lahui e, e hele nei maloko o na kula aupuni; o na mea pohihihi ia, i makemake ai kela ahahui, e hoomoakakaia ae, i ole ai e noho pohihihi na makaainana o keia Teritore maluna o kekahi o na ninau ko'iko'i Ioa. Ma ka manaoio o ka ahahui o. na wahine koho baloka, he ninau ano nui loa, ka ninau makaainana palua, e pono ai e loaa aku ka hoomalamalama ana i na makaainana kane ame wahine, no ka mea pela e loaa ai ka noho kuikahi ana o na makaainana, a e nohoalii mai ai hoi ka maluhia maluna o na aupuni ma ka moana Pakipika. Ua konoia na mea apau e hele ae ma kela halawai, no ka hoolohe ana i na manao hoakaka o ka poe haiolelo, a no ka hoonaauao ana ia lakou iho, ni. w mea i noho pouliuli ai lakou. | | |
| | | Makemakeia e Hoololi i Eiwa Mau Lunakiai o Honolulu Nei Makaukau he Palapala Noi i Kakauinoaia e ko
na Apana Kuaaina Poe no ka Waiho
Aku Imua o ka Ahaolelo Kuloko | |
| | | Pakele Kekahi
Haole Koa Mai
Ka Make Mai Na Kekahi Poe Pii Kuahiwi i Hoopakele i Kona Ola ma ke Alanui ma Kolekole KAKAA OIA A PAA MA
KA AOAO O KA PALI Me ka Uwea Pa i Hukiia ai Kona Kino Ahiki i ke Kau Ana i ka Honua Paa Mamuli o na ulia pomaikai, i hoopakeleia ae ni ke ola o kekahi haole koa, mai ka make mai, ma ka auwina la o ke Sabati aku la i hala, i ka wa i hoea aku ai kekahi poe eha o ke Kalapu Pii Kuahiwi, ma Kolekole, a na lakou i hoopakele ae i kela koa, oiai oia e lewalewa ana ma kekahi wahi nihinihi o ka pali. Oiai kela poe pii kuahiwi e nanea ana i ka hele ma ke alanui ma Kolekole, ua lohe aku lakou i ka leo kahea no ke kokua mai kekahi wahi mai, malalo pono aku, o kahi a lakou e hele ana; ua hookolo mai la lakou, ma kahi o kela leo kahea, ahiki i ko lakou ike ana aku, i ka waiho mai o ke koa ilalo o ka olaelae pohaku ma kahi o ka pali e nana ana i ke awawa kuhoho. Ua loihi paha ka noho ana o kela koa ma ia wahi, me kona hooikaika ana e kau oia iluna o kahi honua maikai, aole nae he hiki, a ma ka oleloia, ua hele oia a paupauaho, me ka aneane loa e pau kona manaolana, no kona palekana. I ka ike ana o ka poe pii kuahiwi, i ke kulana kupilikii o kela koa. ua hele koke lakou e okioki i ka uwea o kekahi pa laau, me kela uwea, i hookuukuuia aku ai kekahi piko ilalo, ahiki i ka loaa ana aku i ke koa, alaila hoopaa ae la i ka uwea naa kona kino, ua hukiia mai la oia ahiki i ke kau ana iluna o kahi a ka poe hoopokele e noho ana. Ma ka hoakaka a kela haole koa, e hele ana no oia ma ka aoao o ke kuahiwi, a iloko o kona nanea, ua kakaa mai la kekahi pohaku a pa ma kona poo, me ka pakika ana no hoi o kona mau wawae, o kona haule aku la no ia ma ka aoao o ka pali, a mamuli wale no o ka hapapa ana ae o kona mau lima, i ka olaelae pohaku, pela oia i paa ai ma kela wahi, ahiki wale no i ka hoea ana aku o ka poe hoopakele. Mahope iho o kela hoopakeleia ana o ke koa, ua huli hoi aku la oia | | |
| | | Hanaia He Pepehikanaka Ku i ka Weliweli ma Ewa Ae Nei Paa he Pilipino ame ka Wahine a ka Pilipino i Make i ka Hopuia no ko Laua Hoolala Mua Ana e Hana i ke Karaima | |
| | | |
| | | |
| | | | | | | | | He kino make no kekahi kanaka
ka i loaa aku i kekahi Pake e lewa-
lewa mai ana iluna o ke kumulaau
kiawe ma kekahi wahi mehameha
loa makai ae o Moanalua ma kahi
mamao loa mai ke alanui Puuloa
aku ma ke kakahiaka o ka Poaha
nei, i ka manawa a ia Pake o ka
maauhele ana aku ma ia wahi.
I ka loaa ana o ia kino make i
ka Pake ua hoike koke ia mai ka
lohe i ka oihana makai a i ka hoea
ana aku a ka makai nana i oki
i ke kaula i kaawe ai ka mea i make,
a laweia mai ke kino i ka haleku-
papau o ka Papa Ola Teritore no ka
hele ana aku o kekahi pilikana i
haohao no ka nalowale ana o kekahi
kanaka e nana.
Mamuli o ke ano inoino o ke kino
ma ka nana aku a ka makai me he
mea la he pule a oi kona kaawe ana.
No ke ano palaho a inoino o ke
kino me ka apana lole i wa-hiia ai
mamua o ke okiia ana o ke kaula
e paa ana i ka a-i a iloko o kekahi
pohoie nui i hoohauleia iho ai a ma
ia ano i laweia mai ai.
Ma ka manaoio o ka makai nana
i kii he Pake ka mea i make, mamuli
o ka loaa ana aku o ka lehu opiuma
ame ka inisi iloko o kekahi pakeke
o kona mau lole, me kekahi mau mea
paahana puhi opiuma, eia nae o ka | mea kanalua loa ia aohe Pake i hoi-
keia ae i ka halewai ua nalowale.
Ma ka manawa i loaa ai kela kino
make ma ka Poaha nei ua manao ke-
kahi poe no William A. Lippke ia
kino, ka ona o ka hale hana uwaki
ma ke alanui Papu, ma ka hale ma-
luna, ka haole i nalowale honua ai
mai ka haleauau aku o ka Hokele
Moana he mau pule lehulehu i kaa
hope aku nei. a o ka haole hoi i ma-
naoia ai ua piholo iloko o ke kai
a make.
Eia nae mahope iho o kela nalo-
wale ana o Lippke me ke kupanahu
ua hauwawaia ae kekahi lono no ko-
na ikeia ana me ke ola maloko o
kekahi wahi o Houolulu mahope o
kona hooiaia ana mai no kona na-
lowale honua ana me ke kupanaha
loa ma Waikiki, kahi o kona mau
lole i loaa aku ai e waiho mai ana
no. Ma ka manaoio o na makai aia
o Lippke i Kapalakiko i keia la, o
kona wahi o ka noho ana mamua
ma Honolulu nei aia ma ko ahinui
Puowaina Helu 1278, a he kaikama-
hine kana o 13 makahiki.
O ke kino make i loaa aku ai nole
ia no Lippke, wahi a ka makai, no
ka mea he pokole iho kona kino a
he pilalahi, o kela kino i loaa aku ai
he niape a he nui me ke kaumaha
pu. O ka mea kupanaha i ka noo-
noo iho aohe mea hookahi i nalowale
i hoikeia ae ka haohaoia ana i ka
oihana makai. | | | | | | | | | |
| | | |
| | | | | | | | | | Oiai he mau mahina helu walo no
ioe, alaila hoea mai i ka noho ana
o ka ahaolelo kuloko, ke hoolalaia
mai nei kekahi manao, no ke noi
ana aku i ka ahaolelo, e hoololiia
ae, ka heluna o na lunakiai, o ke
Kulanakauhale a Kalana o Honolu-
lu nei, mai ka eono a i ka eiwa,
me ke kohoia ana o na lunakiai hou
ekolu mai na apana kuaaina mai.
No ka hooko ana aku i keia ma-
nao hoololi i ka heluna o na lunakiai
o Oahu nei, ua hanaia kekahi pala-
pala noi, me ke kakauinoaia e na
inana koho o na kuaaina aku nei, a
aia a noho mai ka ahaolelo, ia wa
e waiho aku ai i ka makemake o
kela mau makaainana, no ka hoo-
loli ana i ke kanawai, e ku nei i
keia manawa, a hana mai i kana-
wai, hou, elike me ke ano o ke koho
ana o na lunakiai o na kalana e ae.
Ma keia manao hoololi i na luna-
kiai, i hookahi lunakiai e kohoia
mai ka apana mai o Koolaupoko
ame Koolauloa, he hookahi mai Ka-
huku mai ame Waialua, he hookahi
mai Waianae ame Ewa, a he eono
mai Honolulu ae nei, e hookaawale
ana i ko lakou mau apana koho,
o ia hoi mai Nuuanu, Honolulu po-
noi iho, Kaimuki, Waikiki, Manoa,
ame Kakaako mai. | Ua manaoia, o ke ano o ke koho
ana i na lunakiai, o na Kalana o
Maui, Hawaii ame Kauai, ka oi loa
o ka maikai, o ia ko lakou kohoia
ma na apana, aole hoi elike me ko
Honolulu nei, ka holo laula o na
lunakiai apau.
Ua ikeia ka pilikia ma keia ano o
ke koho ana, ma ka manao o
kekahi poe, o ia ke koho ana
i na lunakiai, i akoakoa loa ma
kekahi wahi hookahi, malalo iho la
o kela ano, aole e loaa ana ka ma-
kaala pono ia o na apana kuaaina,
i loaa ole he hoa no ka papa luna-
kiai mai ia mau apana mai.
Ina no ka hoololiia o ke kanawai
e ku nei i keia wa, a ma na apana
ke koho ana i na lunakiai, he ma-
naolana ko na apana kuaaina, e hiki
ana i kekahi poe kupono mai na
kuaaina mai, ke holo moho lunakiai,
a i ka wa e lilo ai kekahi poe o
lakou, i mau hoa no ka papa lunaki-
ai, e lilo ana lakou i poe makaala
loa no ka pono o ko lakou apana
iho, a e lilo pu ana lio hoi lakou i
poe hooikaika e loaa na haawina,
no ko lakou mau apana, mamuli o ko
lakou maka'u, i na mana koho, ka
poe na lakou i koho mai a puka
i mea makaala aku no ko lakou
pono. | | | | | | | | | |
| | | | | | | | | | M-^;? ae nei o ka mahiko o Ewa.
^ IA po o ka Poalima aku la i
-ili. i kiia ai he Pilipino o Victori-
-: ^e-aoa. ka inoa i ka pu pana-
-^. a okiokiia kona kino me ka
.:-.:. me ka paa ana nae o ka wahi-
= ^ kela Pilipino i ka hopuia, me
.-,-": Pilipino okoa aku, ma ke
mohuoi, no ka hoolala mua ia
-. "' ka make o kela Pilipino.
He nui na moolelo like ole, no
-i-o o ke karaima i hanaia ma-
- 5 i kela Pilipino, aka nae, ma
-.:?;. i hoikeia ae e na makai, ma-
- iho o ka ninaninauia ana o
i^.hine mare a kela Pilipino, ame
---':.: Pilipino okoa aku, o ka hop i
^ ana me ia, ua hoolala mua ia
, ka make o kela Pilipino, pela
- , i hanaia ai ke karaima pe-
- ': kanaka ku i ka weliweli.
Aole he maikai o ka noho ana o
'.--. Pilipino me kana wahine, me
- ":.!.! noho kaawale ana, a hoi
7 : i ka wahine, e noho me kekahi
-- '' -.^ okoa aku ma Waipahu.
M,. kela Poalima ka, ua hooholo
.;, ka wahine e hoi hou me kana
- :-" o noho ai, he hana maalea
../."'' 'o nae kela, no ka hooko ana
ku i na mea i hoolalaia mawaena
' n ame ka lua o ka wahine, ame
-- i-^-'-i Pilipino okoa aku, oia ka
., : hopu pu ia ai, o ka wahine
- ''-::. mea i make.
Ma kela ahiahi Poalima, ua koi
- : i ka wahine i kana kane Pili-
: - . e hele laua no ka aie dala ana,
'-:.,"-.! e noho ana o na Pilipino ma
- '-.iuip e kokoke ana i ka halewili,
- -n no kekahi paina, i manaoia
. .-i. ma ka hale o ka elua o na
.:.-? ma Waipahu.
-oolalimna ka wahine mare
- .. ' na^^K^ni^ino i hopu pu
:: ---' i4, e pee oia ma kekahi
? i iki pono ai iaia ke ike. mai,
.-. - Pilipino e pepehiia aku ana;
^4 '^o hoi kela Pilipino me ka
-. ahi. i haawiia aku iaia e ka wahine
--, ka Pilipino i make, a he pu pana
:;:,;. kekahi i hoolakoia aku iaia e
' i --"u:. o lai wahine, e noho ana ma
Waipahu.
! ka haalele ana iho o ka Pilipino
pepehiia me kana wahine, i ka
' -, -. ua ukali pu aku la me laua
Pilipino okoa aku, o E. Ibal kona
... n ia lakou i kaalo pono ae a | ma kahi u ka mea pepehikanaka e
pee ana, ua kani mai la ka pu pana-
pana, me ke komo ana mai o ka po-
ka, ma ka aoao akau o ke poo, a he
hookahi poka ma ka aoao akau o ke
kino.
Aole i lawa ka manao puuwai
eleele o ka mea pepehikanaka, ma-
muli o kela ku ana aku o kona hoa
lahui i ka poka o ka pu. no elua ma-
nawa, aka ua okiokiia aku la, oia
i ka pahi, ma kona helehelena, a ma
kona kino, me ke ku i ka manaonao.
I kela kani ana no o ka pu pana-
pana, ua hoomaka ka Pilipino o ka
hele pu ana me ka wahine ame ka
mea i make, e holo, a ua holo aku
hoi ka wahine, no ka hoike ana i
ka mea i hanaia maluna o kana
kane, i ka poe e noho kokoke ana
i ka halewili.
I ka manawa i loaa aku ai o ka
lohe e pili ana i kela pepehikanaka i
ka Hope Makai Nui Fernandez o
Ewa, ua hoomaka koke oia me kona
mau kanaka, e hookolo, mahope o ka
meheu o ka mea hana karaima.
Ma kahi kokoke i kahi i hanaia
ai ke karaima, i loaa aku ai he pa-
pale, he kuka, ka pahi ame ka pu
panapana, a mamuli o ke kuka ame
ka papale, i pololei ai ka hookolo
ana aku a na makai, ahiki i ka paa
ana o Catubag, i ka hopuia, no ka
mea oia ka ona nona ke kuka, i loaa
aku ai i na kanaka o ke aupuni.
Ma ka oleloia, ua ae okoa ae, ka
Pilipino o ka hopuia ana malalo o
na kumu hoohuoi, no ka hoolala
mua ia ana o ka mare mawaena ona,
ame ka wahine a ka Pilipino, ana
i ki ai i ka pu, ke make ke kane
a kela wahine, a ina o ka mea oiaio
ia, alaila e lilo ana kona ola, i
kumu e pana'i aku ai, no kona hoo-
kau ana i ka make, maluna o ke
kane, a ka wahine, ana o ka manao
ana e lawe mai nana.
Uo komo kino okoa aku ka oihana
makaikiu, ma ka noii pono ana, i
na mea pohihihi e pili ana i kela
karaima pepehikanaka, a oiai ua
nalo na hoolala ana i hanaia e ka
mea pepehikanaka, ame kona mau
hoa, ua lilo nae i hana maalahi na
na kanaka o ke aupuni, ka hookolo
una aku, ahiki i ka loaa pono ana
o ka poe i komo iloko o kela hana
ekaeka. | | | | | | | | | |
| | | |
| | | | | | | | | | AHEWAIA O LEE CHOY E KE
KIURE FEDERALA. Ua ahewaia o Lee Choy, ka Pake
i hoopiiia ae ai e ke kiure kiekie
federala no ke ku-e i ke kanawai
opiuma e ka papa kiure o ka aha
federala ma ka Poakahi nei no ke
kumuhoopii ekahi e ku-e ana, me
ko noi pu o Ue kime e hoemiia mai
kona hoopa'i a ma ka elua o na
kumuhoopii e ku-e ana iaia ua ike
ke kiure aohe i pili ka hewa iaia.
No ko kau ana aku i ka hoopa'i
maluna o Lee Choy ua hoopaneeia
ahiki i keia Poakahi ae. He noi
no ka hookolokolo hou ia o keia
hihia ka i hookomoia ae e ka Loio
Barry S. Ulrich, ka mea e ku pale
ana ia Lee Choy.
No elua pule a oi ka hooloheia
ana o keia hihia mamua o ke kiure
o ke kokua Loio Apana Amerika
Patterson ma ka aoao hoopii. Le-
hulehu na hoike i ninaninauia ma
ka aoao o ke aupuni a pela hoi ma
ka aoao o ka mea i hoopiiia, a ma
ke kakahiaka o ka Poakahi nei ka
pau ana o na oleloike i ka laweia a
hoomaka ka hoakaka ana a na loio
ma na aoao elua, a ma ka hora 1:30
o ka auwina la i komo aku ai ka
papa kiure iloko o ka rumi no ka
noonoo ana i ka olelo hooholo, a no
kekahi mau hora lehulehu ka paio
ana a na hoa o ka papa kiure.
He mau pule lehulehu aku nei i
hala he wahine Amerika, a ma
kana olelo he wahine kane-make
ka oia na kekahi kanaka Hawaii
himeni i make ma Uia, o Mrs.
Eunice C. Alapa ka inoa a ua wa-
hine la, ua hopuia oia e na makai
hopuhopu opiuma i kona manawa o
ka iho ana mailuna mai o ka moku
me 20 mau kini opiuma i hunaia
ma kona poli. Ua hopu pu ia o
Lee Choy ma ia manawa like; ma ka
olelo a ka wahine ua ukuia oia e
Lee Choy he $10 no ke kini opiuma
hookahi ana e lawe mai ana a pae
iuka nei o ka aina me ka paa ole
i ka hopuia.
O ko Y. Kamihara hewa hoi i ho-
puia ai oia ke kalaiwa nana i lawe
ae ia Lee Choy ma ka oto ahiki
i ka Uwapo 7, a malaila laua i kali
ai no ko Mrs. Alapa hoi mailuna
mai o ka moku me ka opiuma.
Ua ae o Mrs. Alapa i kona hewa
imua o ka aha federala ma ka la
23 o Okatoba no ka loaa ana aku o
na kini opiuma ma kona kino. Ua
hoopaneeia mai nae ke kau ana aku
i ka hoopa'i maluna ona mai kela
Poaono aku nei ahiki i keia Poa-
ono ae. O Mrs. Alapa ame Kami-
hara na hoike i laweia ma ka aoao
o ke aupuni ma keia hihia no ke
ku-e ana ia Lee Choy.
HAUHILI KA AI A KAWELE-A. O kekahi o na mare kupanaha a
ku-e kanawai maopopo e hoopiiia
mai ai ka mea ku-e kanawai no ka
mare lehulehu oia ka mare e ikeia
iho ana ma ka moolelo malalo nei.
He mau makahiki lehulehu aku
nei i hala ua hoohuiia pela ka hoo-
iaia, ma ka berita laahia o ka mare
o Kanikau, ke kane, ame Akalia
Kauhi, ka wahine, ma kekahi wahi
o Oahu nei. I ka noho pu ana o
"kaihi innui unea ia Unihi kBkaiii unu | makahiki ua loaa o Kanikau i ka
ma'i hookaawale a ua laweia aku
ke kahua ma'i ma Molokai. Aole
maopopo ko laua makahiki i mare
ai ame ka mea nana i mare.
Elua makahiki mahope mai, elike
ne ka moolelo, ua hookomo mai la
o Kanikau he hoopii okimare i ka
aha kaapuni a Lunakanawai John
De Bolt, mamuli o ka lono mahui
ana aku ona he kapena hou ko ka
wahine, a i hooneleia ai oia (wahi-
ne) i na pomaikai o ia kona kumu
o ka hookomo ana mai i ka hoo-
pii. Eia nae, ma ka manawa i hoo-
komo mai ai oia i ka hoopii oki
mare ua mare mua aku ka wahine
o Akalia me D. W. Kahale, me ko
laua kali ole a puka mai ka olelo
hooholo a ka aha, a mamua Loi o ko
ka aha ninaninau ana ia Akalia ua
make aku o Kanikau he pule ma-
mua aku.
Ma ka manawa i mare hou ai o
Akalia ia D. W. Kahale na Fred
H. Hayselden i hoopuka i ka laikini
mare i ka 1918, a na Rev. Wm.
Kamau, kahu o ka Ekalesia o Ewa
i hoohui ia laua ma ka mare me ka
maopopo ole ia laua e ola mai ana
no o Kanikau ma ka mahina o Iulai
o ka 1918, he mare hoi i ikeia ma-
hope mai aohe i ku i ke kanawai
oiai o Kanikau ke kane e ola mai
ana no ma Kalaupapa, Molokai, ia
manawa, ua manaoia ua ao hewaia
o Akalia e kekahi poe ina aole oia
e mare koke ana e nele ana oia
i ka pomaikai o ka noho ana iluna
o ka aina hookuonoono.
No ka manao ana aole i ku i ke
kanawai o ko laua mare mua ia
ana ua kii ae o D. W. Kahale, ke
kane mare hou a Akalia Kanikau
Kauhi, i laikini mare hou no laua
a ua hoopukaia aku e Charles M.
Costa, ka luna haawi laikini ma
ka Poaono, Novemaba 18, a ma ka
lono i hoikeia mai i keia keena ua
hoohuiia laua ma ka mare ma ia
la no e Rev. D. A. Kaaiahua, ma
Waikele Ewa, o keia mokupuni.
O ke kumu o keia mare hou o laua
mamuli o na olelo hoomaka'uka'u
ka a kekahi poe ina aole laua e
mare hou ia e hopuia ana laua no ka
hewa moekolohe. HE 27 MAU MA'I LEPERA I HOO-
KUUIA MAI. Ma ka halawai a ka Papa Ola o
ka noho ana ma ka auwina la o ka
Poaha i hala aku la i apono ai ia
kino i ka hookuuia mai o 18 poe
ma'i lepera mai ke Kahua Ma'i mai
o Kalaupapa, malalo o ka hoomalu
ana a ka papa a he eiwa mai ka
halema'i mai o Kalihi ae nei.
A oiai nae ua hookuuia . mai la
keia heluna o ka poe ma'i mai na
kahua ma'i mai o Kalaupapa ame
Kalihi e kaa mau ana no lakou mala-
lo o ka hoomalu ana a ka papa me
ke kauohaia o kela ame keia oia
poe e hele a e hoike ia lakou mamua
o ke kauka o ka apana kahi a lakou
e noho ana no ko lakou lapaauia
ana mai me ka aila Chaulmoogra.
Elima o kela poe ma'i ma Kalaupa-
pa i noi ae i ka lunanui e aeia aku
no lakou e noho malaila ma ke ano
he poe kokua ma'i, a ua apono aku
ka papa ia noi a lakou. He pomai-
kai nui keia i loaa i keia lahui ma
o ka loaa ana o ka laau. | | | | | | | | | |
| | | |
| | | | | | | | | | PAE AE HE MAU IPU HAOLE
LEHULEHU MA HILO. Mai Hilo mai kekahi lono uwea-
ole e hoakaka ana no ka poe ana
ae o kekahi mau ipu haole lehulehu
ilaila a ua lilo ia ninau i hiki ole
ke weheweheia no kahi o ia muu
ipu haole o ka laweia ana mai a i
laweia ae hoi e na kai hoee eiwa
o ka Poaono, a no ekolu mau la pi-
ha hoi mahope mai, he mea hooma-
huahua loa i na manao pahaohao.
Ma ka hoakaka ma ka moolele,
mahope iki iho o ke awakea o ka
Poalua o ka pule i hala he lehu-
lehu na keiki o Hilo i ikeia aku
o au ana iwaho o ke awa, a he mau
minuke lehulehu mahope mai ua ike
hou ia aku la lakou e au mai ana
iuka o. ka aina me na ipu haole.
He mau kakini lehulehu o na ipu,
i loaa aku e lana ana iloko o ke kai.
eia nae, ahiki i ka Poaono aku la i
hala aole hookahi mea i maopopo
no kahi o ia mau ipu haole o ka
laweia ana mai, o ka lana ana iloko
o ke awa o Hilo ka mea i ikeia.
Ua pau ka ke kikina ipu haole
o Hilo, no ia kumu i manaoia ai
mai kekahi mau aupuni mamao mai
ia mau ipu i laweia mai ai, a o kahi
i laweia mai ai ua manaoia mai
Amelika Hema mai paha, kahi o ke
olai ame ke kai hoee i hoikeia mai
ai.
O kekahi mea i manao wale ia
malia ua loaa kekahi moku he ipu
haole kekahi oluna i ka poino ma
ka moana a ua nahaha, o ka ipu
haole kekahi hapa o kana mau uka-
na oluna.
PIHOLO ILOKO O KE KAI A MA-
KE HE KANAKA. Mai Hilo mai kekahi meahou o ka
loaa ana ae e hoakaka ana no ka
make ana o kekahi hapa-Hawaii, he
limahana ma ka uwapo Kuhio. o Art-
hur Sui Kim ka inoa ma ke kaka-
hiaka o ka Poaha o ka pule aku la
i hala, i kona manawa i haule ai
mailuna iho o kana walu o ka hana
ana a pa kona poo i kekahi pauku
laau o ka haka a pau ka ike, a me
ia ana oia i haule iho ai iloko o ke
kai.
Ua hoao kekahi o na kanaka e
hana pu ana me ia e kokua iaia ma
o kona lele ana iho iloko o ke kai,
a no ka hiki ole iho ila'o o ka papa-
ku kahi a Arthur Sui Kim, e waiho
ana i hoopakele ole ia : . ka mea
haawina pakalaki i ka wa pono.
Mahope iho o kela haule ana o Sui
Kim aneane e pau loa na kanaka
e hana ana malaila ia manawa i ka
luu iloko o ke kai no ka huli ana
i ke kino aole. nae i loaa iki ahiki
i ka luu ana o Hartman, ka luna,
me ke kapa luu.
Aneane he hora ka waiho ana o
ke kino o Sui Kim iloko o ke kai
a i ka loaa ana a hapaiia ae a kau
iluna ua hoaoia ma na ano apau e
hoopakele ae i kona ola, nole nae he
huu i lona ma ia hooikaika ana.
Ua haalele iho oia he wahine me
kokahi keiki uuku makuakane ole
e hakaka me na popilikia lehulehu
e keia ola ana. | EKOLU KAUKAHI POE I KOHO
OLE. Mailoko mai o ka heluna nui o
ka poe koho baloka, o ka Mokupuni
Oahu nei, ua hiki aku ma kahi o
ka 3311, ka nui o na mana koho
mai ua kane a na wahine, i hele ole
ae e koho i ko lakou mau baloka ma
ke koho baloka laula aku nei i
hala.
I kulike ai me ke kanawai i ha-
naia, aole e hiki ana i kela poe ke
koho baloka hou, ua hele lakou i
ka pono koho, aia wale no, a hele
hou lakou e hoopaa i ko lakou mau
inoa maloko o ka bukeinoa o ka poe
kupono i ke koho baloka, alaila
hiki ia lakou ke koho baloka ma
keia mua aku.
Ma ka paa ana o ka bukeinoa o ka
poe kupono i ke koho baloka, ma ka
a 24 o ka mahina aku nei o Oka-
toba i hala, ua ikeia he 18,016, ka
heluna nui o ka poe koho baloka,
o ka apana elima me ka apana eha,
aka nae, ina e laweia ae ana ka
huina o 3311, na mana koho, i koho
ole i ko lakou baloka, ma ka la 7
aku nei o Novemaba, alaila e koe
iho ana ka huina oiaio, o na mana
koho o ka Mokupuni o Oahu nei, he
14,705.
O ka heluna baloka i kohoia no
W. P. Jarrett, ma ka Mokupuni o
Oahu nei, he 8322, a he 6180 hoi no
John H. Wise. Ina e huiia ko laua
mau baloka apau, ua hiki aku i
ka 14502; a ke hoolaweia mai ka
huina mai o 14,705, ua like me 203
mau baloka i kiolaia, a i ole ia, i
koho ole ia paha no na elele.
Mailoko mai o ka heluna o na
mana koho he 3311 i hele ole ae
e koho i ko lakou mau baloka, he
2014 mai ka apana eha mai, o ia hoi
he 1058 kane a he 956 wahine. Ma
ka apana elima hoi, he 1297 poe i
hele ole ae e koho i ko lakou mau
baloka, o ia hoi, he 805 kane a he
492 wahine.
Aia iwaena o ka heluna o na
mana koho i koho ole i ko lakou
mau baloka, he poe kekahi i make,
a i holo aku paha no Amerika, a
no kekahi mau mokupuni o ka, a he
mau kumu okoa no hoi ko kekahi
poe, i hele ole ne ai e koho baloka,
o ka hapanui, ua manaoia, ua mo"
lowa lakou i ak hele ana ae e koho
baloka, mamuli o ko lakou manao,
he hana waiwai ole ia. CONSTANTINOPLE. Nov. 20.—
E hoikeia aku ana e ke aupuni
Angora o nei i ka Ria-Adimarala
Mark Bristol, ke komisina Amerika
maanei o kela ame keia moku hahai
topito Amerika e komo. mai ana a i
ole e haalele iho ana paha i ua
awakumoku o Tureke he pono e
loaa mua aku kekahi palapala ae,
o ia ka lono i hauwawa ae i keia
la. E hoike pu ia mai i ke aupuni
o Tureke ka manawa a kela ame
keia moku hahai topido Amerika e
pani mai ai i ku hakahaka o kekahi
moku topido a e hoolako pu ae i ko
aupuni i na mea ano nui e pili ana
no ka moku hou e pani mai ana a
me ke kumu no ka hoololi ana. | | | | | | | | | |
| | | |
| | | | | | | | | | KUHALAHALA NO KE O IA O
NA KEIKI. Lehulehu wale na makua o na
"kumana a ke Kula A'o piliolelo i
-.-:-? i ke o ia o ka lakou mau keiki
- ke kauka aupuni, a o kekahi poe
makua ka na hoole loa i ke o ia
e ka lakou mau keiki.
Ma ka halawai a ka Papa Ola o
ka noho ana ma ka auwina la o ka
Poaha aku la i hala i waihoia ae ai
keia kumuhana a ua hooholo ka papa
^a keiki e o ole ia ana maloko o ia
- . a o koiia aku ana lakou e hoike
ae i ko lakou mau pepa hoike no ko
^k'-'n o mua ia ana i mea hooiaio ma
- lakou aoao no ka hoomau ana
aku o ko lakou hele ana ia kula.
No ka hoopakele ana ae i ka lehu-
lehu mai ka loaa nui ana i ka ma'i
Kamolapoki" ame ka pahola ana
ae hoi o ia ma'i maloko o ke kulana-
kauhala, ua noiia aku na kumupoo
-a kula kuokoa apau maloko o ke
teritore e o ia ka lakou mau hauma-
-.=!. Ua hooko na kumupoo o keia
-aa kula i ke kauoha a ka papa, a
-) hui pu mai na makua e kokua
- - ia hana.
O ke Kauka Davis o ka Papa Ola
^ kaahele mai nei i na kula no ke
.i ana i na keiki a ua manaoia e
?'--.; ana ia hana mawaena o na keiki
-.i ka la hope o Ianuari.
MAKE HE KEKANI LAWAI'A I
KA WA I LILO AI I KE KAI. Mawaho ae o Kalaeloa ma ka Po-
., o ka pule aku la i hala kahi
^kahi Kepani lawai'a o Shosaku
- ',-. ka inoa i make ai mamuli o
-n haule ana iloko o ke kai a
'-lo. elike me ka hoakaka ma ka
.; apala hoike no ka poe i make
-?. hoihoiia ana ae i ke keena o ka
^ Oia Teritore ma ke kakahiaka
'k.ihi nei.
Aohe i loaa kona kino no ka mea.
-- kai u5 kela wahi me ka ikaika
ke au e ko ana ilalo.
Ma ka moolelo e lawai'a ana no
a kela Kepani, u^ oiai oia e nanea
-'u ; ke kulou ua pii mai la kekahi
.H? nui a pulumi aku la iaia mai-
'' -"--' 'iku o ka waapa. He wahine
-''''- :; nia Iapana kona wahi i ha-
----.i .liia nona hoi na makahiki ' -O. | E HOOLILO ANA I KONA AINA
HANAI HOLOHOLONA. I kulike ai me kekahi meahou o
ka oili ana ae mai Wailuku, Maui
mai, e kuai hoolilo aku ana o Kauka
Raymond, i kona aina hanai holo-
holona ma Maui, i ka ohana Bald-
win, ke holopono na kukakuka ana,
ma na aoao a elua, ma keia mua
iho.
O ke kumukuai i manaoia no kela
mau aina hanai holoholona ame na
waiwai no apau o Kauka Raymond,
he $625,000.
O na waiwai i komo maloko o
keia manao hoolilo o Kauka Ray-
mond, o ia no ka aina hanai holoho-
lona ma Ulupalakua, ma kahi o ka
24,00 eka ka nui, pela na eka he
12,655 o Kahikinui, malalo o ka
hoolimalima mai ke aupuni aku, u
mawaho ae o kela mau eka aina, aia
he 5000 mau poo pipi e holo la ma
kela mau aina hanai holoholona.
Ma ka hoakaka a Frank Baldwin,
aole he kumu nui o kona manao ana
ame kona mau hoa, e kuni i ka
aina hanai holoholona o Kauka Ray- mond, no ke ake wale ana no ia e
kaa mai kela mau aina malalo o
lakou, mahope iho o ka hooliloia
ana aku o ka Mokupuni o Lanai
i ka Hui Kanu Halakahiki Hawaii,
no ke kumukuai o $1,100,000.
KAHULI KA WAAPA MAWAHO
AE O KAUAI A MAKE HOOKAHI. I ka mokuahi holo pili aina Kai-
ulani e hekau ana ma Kilauea, Kau-
ai, e holo mau aua hoi kona waapa
mawaena o ka moku ame ka aina ma
ka auwina la o ka Poaono aku la
i hala, ua kahuli iho la ia waapa
a hookahi luina i piholo a make.
O keia ka lono ma ke kelepona
uweaole o ka loaa ana ae i ke kee-
na o ka Hui Mokuahi mai Kauai
mai, aohe nae he moolelo piha i hoa-
kakaia mai no ke kahuli ana o ka
waapa ame ka make ana o kekahi
luina.
Ma ke kakahiaka Poalua nei ke
ku ana mai o Kaiulani i Honolulu
nei. Ma ka oleloia no ke kaikoo
ka o ke awa ke kumu kahuli o ka
waapa, nui ka ino malaila ia la. | | | | | | | | no Leilehua, kona wahi hoomoana, ana no hoi o ka haalele ana aku ma kela la, no ka pii ana iuka o ke kuahiwi. LOAA AKU HE 12 MAU KINI OPI-
UMA ILOKO O NA KAA. Ma ke ahiahi o ka Poakolu o ka pule aku la i hala, i loaa aku ai i na makai federala he 12 mau kini opiuma, no lakou ka waiwaiio o $1000 maloko o kekahi mau kaa otomobile elua, ma ka halekaa otomobile Paradise ma ke Alanui Vinia. Ma na mea i hoikeia ae, he mau la ae nei i hala, ua loaa aku ka hoohuoi i na makai federala no ke- kahi o na kalaiwa kaa otomobile o kela halekaa, me ka hoomakakiu-
ia ana o ua wahi nei. Ma ke ahiahi i hoikeia ae la maluna, ua hoea kino aku o W. D. Allen, ke poo o ka Oihana Makai Federala ame kekahi o kona mau kanaka ma ua halekaa nei, a i ka luliia ana aku o na kaa, aia hoi ua oaa aku la kela mau kini ua hunaia malalo o kekahi o na noho o na kaa oio, a o ka hopena, ua paa ae i ka hopuia o S. Matsuda ame Mi-
tisupshi Ogawau. KE HOOLALA HOU MAI LA O
KELEMANIA NO KE KAUA. Ma ka hoakaka a George Clemenceau, ke kuhina nui mua o Palani ma kaiia haiolelo mua imua o kekahi anaina kanaka nui maloko o ka hale mele ma Nu Ioka, he haiolelo ana i ike mua ai i ka hopena e ala hou mai aua maloko o Europa, a e kauleo mua mai ana i ka lahui Amerika e noho mau me ka makaala no ia hopena, aia ke aupuni o Kelemania ke hoolala mai nei i keia manawa no kekahi kana nui hou, elike me ka hoakaka ma ka lono kelekalapa mai ka Associated Press mai, malalo nei penei: NU IOKA, Nov. 21.—Ua makaukau o Kelemania i nei manawa no kekahi kaua hou, wahi o ka hoakaka a George Clemenceau ke kuhina nui mua o Palani, iloko o kana kamailio ana ma kana haiolelo mua o kana huakai makaikai i Amerika, inuia o kekahi anaina nui ma ka Hale Mele Metropolitan. | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
