Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 44, 2 Nowemapa 1922 — E LILO KA MEA KOHO BALOKA I MEA KAUPAONA I KE KANAKA. [ARTICLE]

E LILO KA MEA KOHO BALOKA I MEA KAUPAONA I KE KANAKA.

(Kakauia e J. K. Mokumaia) E kuu Solomon Hanohnno:—E oluo!u mai oe i na he wahi kaawale kekahi o ka oneki o kuu ipukukui malamalama, i kola wahi poomanao' e kau ae la maluna, i ike uiai ni ka lahui i ka mea oiaio, a ko'u ma nao i kaupaona ai. I ka hoilioi pono ana ae i keia kukulumanao ana, e ikeia 110 ia i ka makahiki 1885 ko'u hui mua loa ana me ka Mea Hanohano John H. Wise, oiai 110 au e komo ana i kahi lokwawae ekekei, a e li-elo ana ; i ke kula la i hookaawaleia ai, e ka papa hoonaauao ma Waipilopilo, kahi e ku ana na kaa liapaumi, o hukiia ana e ka lioki ame ka lio; oiai ua hookaawale ia kekahi hale* no- lte a'o ana i na keiki mai ka apaha akii o Moanalua ame Kalihi, a pela no hoi m« Kapalama ia manawa. Ua paa ae ke kula o Kamehamelia ia mau la, a o na keiki e helo ana ia kula, o ia no na keiki nunui, ua.puka kokala, ame ka lawa kua o ke kino ke nana aku, a ka ohu e kau ana iluna o mau pua nei a Kamehamelia, mailoko mai o keia inau pua a Kamehameha, i puka mai ai he mea e a'o ana i ka naauao, ame ka k haipule, a o ka hookumu mua ia ana o. ka ikē ame ka makauleau i ka meakakau nei. Oiai ua waeia ae la na kenerala e a'o mai ai, o ka Mea Hanohano John H. Wise, ka Mea Hanohano Sam Kauhane, lunahoomalu o ka papa lunakiai o Hawaii, ka lunahooia o Hawaii James Pakele i make, ka mea i mahalo ia Mr. Lawelawe i make ame Wile Spencer, i noho hana iho nei me Samuel Alani pa papa, a he nui aku lakou, no ke a'o ana mai i na keiki opiopio o ia mau la. Oiai he nui na opio e noho ana ma keia mau kaha, i lawa ole i na halekula, nolaila i hoihoiia ai iloko o keia hale, me ka ae oluolu mai o ka luna hooliana nui no keia hana maikai, a nolaila mai i 'ala ae ai ka manao hakuko'i iloko o ka meakakau nei, a kaupaona i ka mea oiaio, a ko'u maka i ike ai, ame ka lohe 0 ko'u pepeiao i na olelo mai ke kanaka a'u i kaupaona ai ame ke kolio ana a ko'u lunaikehala, i ka oiaio o na mea e puka m'ai ana mai kona waha mai. 0 ka.'mea nui a'u e hoonranarf mau nei, mai ua kumu nei a'u, o ia hoi o John H. Wise, pehea 09 e kuu keiki kepolo i keia kakahiaka? Ma ko'u aoao ak'u, o ia ka minoaka, o ka mea i piha me ka hoilioi, oiai ina e hele mai o John H. Wise he kulana kilakila kona ke nana aku oe, ma kona maka ke nana aku, e kau e no ka weli, a i ka puka ana mai o kona leo, e naka ana na kuli o na keiki, aka no kou meakakau n€i, aole loa ia mea he maka'u, aka aia au ke kuko la, e lilo au i mea like me ia, a i ole, oi ae no paha, a ke au o ka manawa e nee ai. 1 kona a'o ana mai ia makou, o ia kona kahea ana mai i kn inoa o na keiki, aia pu no kona maka ke nana la i na keiki, aole i hele mai a i ka pau ana o kt kaheainoa, alaila pule a pau, alaila hoomaka mai la oia e'kamailio, i ka noho ana ame ke ola ana. a a'o mai la oia, o ka mea 01 ae o keia, o ia kou aloha oiaio ia oe iho, ame kou alii ame ka hae

Hawaii, e kau ana i ka paia, ame kou aina lianau, a « ku makaukau mau oe e pale i na olelo oiaio ole, a c makaala mau oe ia oe iho, mai ka howalewaleia mai, a e aloha oe i kou liome ame kou mau makua, a i kou lilo ana i kanaka makua, ua paa mau ka manao kuokoa iloko ou i na manawa apau, a o kou alakai iho la no ia i na manawa apau, aole oe e poina i ke Akua ma ka lani, e noho me ka hoomanao mau nona i na manawa apau. lua la apau ana c a'o mai ai, aole ]oa e poina iaia keia mau olelo, e a'o mai ni mamua o kona nee ana ae ma kahi o ka papaeleele, a kakau mai la i na haawina, hoomaka mai la oia e namu, a me ke akahele loa na keiki apau, e kau ana na maka i ka papaeleele, e kulii pakahi ana i kela ame keia olelo me ka moakaka, ame ka maikai, a na keiki a pau e hahai ana mahope ona. Nolaila ua ili iho maluna o John H. Wise ke ko'iko'i o ke a'o ana mai, a K e hana ana oia ine ka oiaio loa, e loaa ka makaukau i kana mau haumana, ina o na hora kakahiaka e pau ana i ka hora 12 p. m., alaila komo mai ana lie kumu, a pela iho }a ka nee ana a hala ia makahiki. Nolaila oiai o Keoni Waika e hooikaika mau ana, aia pu no ke ne-o la o kepolo iloko o keia mau a'o ana; ua lilo ka meakakau nei, i mea nana e makaala mau ai, me kona kunukunu ole, he mea hoomanawanui oia, eia kekahi o kana lioopa 'i i kau mai ai maluna o ka meakakau nei, o ka wawae liema, hapai iluna a o ka wawae akau, ku ilalo, ame ka pohaku e paa ana ka lima hema iluna, no elima minuke e ku pololei fti, aia au ke haawi pau la i ko'u noonoo apau e hana i ka lioopaM. "a ko'u mau hoa kamalii e akaaka haalo'ulo'u ana, e iniki aku ana no lioi kekahi ame ka awihi aku ana no hoi kekahi ame ka awihi o ka maka, aia mau au ke lawe la ia mau pahenehene ana a Keoni Waika e' leha ana i na keiki e linna ana ia hana. No Keoni Waika. ao!e loa oe e hiki e paani wale iaia. He kanaka manao paa, a luli ole oia, a ua kau k«n weli i na keiki liana I ka hoopuliipuni, ak;i mainuli o kou lilo i mea lihike i Ha njēa oiaio imua ona, ua nui kona a'o mau ia'u, i ka mea oiaio, ame ke aloha i ka aina hanau, ame ke alii i kona heiuo ana, a hooun'aia i ke kula kahunapule. Ua a*o hope mai oia ia makou, i na mea ana i a'o mai ai, o ia hoi, ? e ku mau ma ka oiaio, ame ke aloha a i kona hele ana, ua makemake oia ia'u, a lawe oia ia'u iloko o kona rumi, a kamailio mai oia; ua kilo au i kou ano, o oe kekahi o na kanaka nui ma keia mua aku o kou ola ana aka ua minamina loa au i ka uuku loa o ko 'u manawa i a'o ai ia oe, aka e lawe oe a malama i keia mau mea a'u i a?o mau ai ia oe, .e hiki mai ana 110 he Ja e kau like mai ai oe me a'u ivei, ina e mau ko kaua ola ana, a kaawale ae la maua, a o ko'u ike liope aua no hoi ia, a lohe mai ana au oia ka helu ekahi ma ka paani kinipopo peku. Ua nui ko'u hauoli, a i kona puka ana mai ke kula kahunapule mai i hoi mai ai oia i kona aiiia hanau me kona palapala hoomaikai, a liui au me ia, ua ano hoohewahewa oia ia'u.ia manawa, a olelo aku la au iaia. Owau no hoi keia o kahi keiki au e kapa mau ana i ke kepolo, ua nui loa kona' hauoli i ko maua liui ana, a e hana ana au ia manawa me ka hui kaahapaumi, a e kalaiwa ana hoi i ke kaa buss lawe ohua, e holo ana mai ke kaona no Moanalua, oiai ia mau la, e onene ana ke aupuni Moi, oiai ka mea i mahalo ia R. W. Wilikoki i hoi mai ai a ala ai ke kaua kuloko, a o na keikialii pu kekahi, a o kuu kumu i aloha ia, oia kekahi Keoni Waika, oiai ua hoole oia i ka lawe ana i ka oihana kahunapule, a kau mai la kela olelo ana i a'o mai ai ia'u, e aloha i kou hae ame kou alii, ame kou aina aloha. Aia hoi au ame kuu Mea Hanohano D. M. Kupihea na alakai o Kalihi i huiia me Kapalamli ame Iwilei, e aloalo ana me kela kaa loihi buss me na lio eha, e halihali ana i na kanaka iwaho o Waikiki. e kokoke ana i kahi o ka Mea Hanohano Bakalamana i make. Aia mau no au ke hui la me kuu kumu aloha Keoni Waika, e haawi anā i na olelo hooiana, a i ke ahi ahi ana iho, i hui ae ai au me ko'u mua D M. Kupihea, a e ka'i ana i ko makou wahi puali o ko makou kahua o ka hana, o ia no ke alanui Kalihi ame Moi,' a hoolulu iho la makou ma ia kihi, me ka inakoukau piha. Aia kela i ka hora eiwa, e kali ana i ka hoailona, alaila e hopuliopu i ka poe e hele ana ma ke alanui, a hoomaikai ae nei aii i kela olelo maikai mai kau kumu mai Keoni Waika, e manaoio, a e aloha, i pakele ai na kumukula o Kamehameha, eono ko lakou nui, e ka 'i mai ana ma ke alanui o Kalihi me na pu, e hele pili ana, oiai owau ka mea i haawi i ke kauo!ia e hopu ia lakou, aka ma ke kuka maikai ana, i hemo ai lakou, a i 'ka hala ana lie

hapalua hora, i loaa ae ai ke - ua puka ke kanawai koa. o k r--, kou puhee no ia, a lohe ar 1~, i ka paa ana o na koiki Keoni Waika, a he nui aki: He mau la mai, ua kiii.i r au, a laweia aku la me (I y n hooweliweli mai kun kap.v. • r ,;. kai mai Waipa, ame ko'u i, naia ana, ua mau au i ka hr,.. „ kau mau ana kela olelo :i ~,r i Waika, e aloha i kou hae a:r. ;n;i alii, ua paa mau au i k:i pK\ , K j i ko'u hookuu ia aea mni. y, a ia'u he manawa e hui ni iu--mau hoa, a hoike aku ia mai i makaukau ai lakou, a i k;, • l!; ana o na onene, o ia n\au i,;. ■ Vy Ik i ka la'i malie ana, o ka mea i :!■ mai, o ia na liana kalaiain?, ;,i ik; i keia mau la o ka mea kupai;,hu. Ua ku-e aku au i kuu kunm ; oi.a, aka i ka mau ana mai o na kalniaina ua lilo na mea i a'oin n,n. i mea oiaio, o ia keia i ko'i, k.,•„ paona ana i ka mea oiaio, i ; ;;K;i mai iaia mai, o na me.i n'u : aī, he kanaka aloha alii a kupiu mahope o ke aloha alii, a pn:i 11; ke aloha alii ame kona nrrc kona aina nloha. Nolaila i keia mnnawa. u:i ,kri.i ka oiaio o kana i olelo mai :ii, o ik« pu ana kaua, in?l e mau ko kau;i o!a ana. Heaha liou aku! Ua kuku'u aku oia i keia ninau nui, o ia ka linn pulapula hou ana i ka lahui, iia nui no na ake'ake'a, aka o ke'a i!>c kamailio, a i noho mau nie k:i m,i kaukau ame ka maka'u ole. ua !,i--nnkila no oia, a o ka mea oi r.e he mea i manao i ka oiaio. a o i.lakai nei i kekalii hoomana ana, i ike ai ua pololei, elike mo ka niea ipo niia ni oia i kahunapule, a o alakai hoi o kona lahui aloha. ~ Nolaila e kuu lahui mann koho holoka, e lilo kakou, i poe kaupaona i ka mea kupono. o ka'u i kaupaona ai iloleo o keia mau kanaka, Keoni Waika ka mea i oi ae o laua, no keaha ka mea i oi aif Kia 110 hoi, o ia mea ana i a'o mai ai i ka meakakau nei, he mea i oi ae mamua o ke gula, o ka lua, ua paa i ka halepaahao no ke aloha i ke nlii ame ka hae ame ka ainn. O ke kolu, o ia ka home hoopulapula o na llawaii; o ka ha. he mn Inma i ka maemae 0 ka home, a e knuhihiia nei i ka nihrfe i kd wahine haole, heaha hoi ka pilikia o ia niea, alaila o lakou la ma, ke hele mai r hehihehi i na pua ala o Hawaijfjffā a haalele iho, alaila he maikai*? Ke helu eknhi nei no o Keoni Waika; nolaila ua nolio aie au i kou ola ana, ma ona la no ka lawe ana mai i na a'o maikai ann, a nolaila e kakoo k;ikou iaia i Klele na kakou e liiki mai ana kau leo pu!o no kou pono e Hawaii aloha.