Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 42, 19 October 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

Na Komisina: W. R. Farrington, Lunahoomalu; Elizabeth K. Kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala; Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo, JOHN H. WISE.

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawilia mai keia aoao no na manao pili i na hapa a ke Komisina hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

 

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

           

            Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisinano na mea like ole i makemakeia e ninau mai.

 

E HEWA ANA KA WAHA!

            Mamuli o kela ano pupuahulu no o kakou na hawaii, ma ka olelo, e pa ai no i keia wahi olelo maa a kamaaina ia kakou. He lohe mau ia no keia wahi mamalaolelo mawaena o na mea elua, eha a lehulehu aku; ma na home iwaena o ka ohana, ame na ohana i huiia. A eia ka wa e ikeia ao ai kona oiaio ma ke ano nohona lahui ana..

            Aia he elua aoao ma na ninau apau, mai na ninau liilii a na ninau nunui. O keia olelo nae, mai ka aoao mae i ehooia ana, me ka hooiaio ana aku i ka aoao e kue mai ana, e himi mai ana he la e ike kumaka ia ai ia mea, a e hewa ana ka waha.

            Nolaila, eia imua o kakou o ka lehulehu kekahi o na ninau ano nui, a ano malihini no hoi o kona hoea ana mai, o ia ke kanawai hoolaupa'i. Mamuli o ke ano kuhohonu a ano kuli'u i ka waihona noonoo o na Hawaii, me kela kulana ike o kakou ma ka hoonaauaoia ana, ma na moolelo o ka nohona lahui ana o kekahi mau lahui e ma na aina mamao, i hoopilikia loa ia ai ka noonoo o ke kahi o kakakou maluna o keia ninau hoopulapula; a oi loa aku hoi, mai ka pai mai a na kanaka ike hoolauwili i ka manao maoli o ke kanawai, ikaika loa hoi ka hoino a ka poe i maopopo ole i ka manao o ke kanawai, aka, o ka inoa wale no.

            Mahea ia ikaika o ka holopapa o keia mau hana hoino? Maiwaena anei o ka poe i lako i kahi aina ame kahi pupupuhale? Aole! Maiwaena mai o ka poe e noho nele ana! Nele i ka aina, nele i ka hale no ke kino ponoi iho, a pela aku.

            Ike ae la na kanaka ike hookahuli i ka oiaio i keia ohumuhumu, a ka poe kuhihewa, paipai ae la i ua poe la e hoonui ae i ko lakou leo a no ka mea o ka oiaio ia, he kanawai hoopilikia. Pela ko kakou ike ame ko kakou hoomaoopopo, ma ko kakou nohona lahui ana.

            Ma ka aoao inoino o kekahi ninau malaila ka hapanui e hookolo ai ahiki i ka hopena a ma ka aoao maikai, aole loa e hoookoloia aku, no ka pono pukahi--o ka maopopo ae no la hoi i ka nee ana o ka maikai, ua lawa no la hoi ia i ke kanaka. He alahaele ia e naauao ai. O ka nele i ka ike i ka aoao maikai no na ninau apau, ka emi hope o ka nohona lahui ana. Pela ka na aupuni naauao e hooia nei.

            He mea maopopo loa, me ka hoohewahewa ole, e holomua ana keia hoolaupa'i ana, ma ka nee ana o na hooponopono aiana a ke komisina i hookohuia e ke kanawai. Ma ka lakou mau hoike moohelu o kela ame keia malama, a i kakooia e na kanaka i hele a ike kumaka, i ua mau aian la, aia e waiho ana na moheu o ka holomua ma na ano apau, koe  koena ole.

            Ina pela ke kulana. aia ano he wa e hewa ai o ka waha; aole wale o kekahi hapa o na kanaka, i hoino i keia kanawai, aka, o kakou no apau loa, a no ka mea he lala wale no kakou apau kekahi no kekahi. O ka hewa o na makua e kau aku no ia maluna o na keiki, ahiki i ka hanauna hope loa.

            Pehea ana la kakou e kaawale ai mai na hoopomaikai mai a keia kanawai? E pili mai ana na luna hoolu a hanai holoholona, maluna o ia mau aina, a e hoounaia ana na hua momona o ua mau aian la, ma na kihi eha o ka aina. Owai eha ki mea e pakele mai ka ai ana i kekahi o ia mau hua momona o ua aina la i hoinoia? Aole loa.

            E hala ana kau ai ana i keia makahiki, aka i keia makahiki ae, e ai ana oe. E hooholo ae no kaua la, e kau mea heluhelu, i ko kaua noonoo maluna o keia mau hoomaikeike ana, e ahuwale ana ka hewa i'o o ka waha i ka momona o ka aina i hoinoin e ka poe hoino.

            O ka hoino ana i kekahi lihi o ka aiana, i hoopomaikai nui ia, ma ke aloha o ke Akua e ka mea e noho ana ma kekahi aoao o ua Paredaise la, ua hoino pu iho no oia i ka aina. ana e hono ana; me ka nana ole la o kona wahi e noho ana in a ia o ka welelau Hikina a Komohana paha o ua aina la o ka hoino nui la.

            He mea i maopopo ia kakou o ka aian, aele oia i kue i na kanawai a ke Akua i waiho ai nona, ke hana nei oia i kana hana i ke ao ame ka po, ao @@ mea ola; no kakou e ke kanaka, helauwili mau kona mau aoao.

            O na aina apau i i@eia he mau aina panoa ma ke aupuni o Amerika, ma na la i kaahope ae nei, i keia la, o kekahi o ia mau aina, i hoohanaia, e na kanaka, ua lilo i mau aina waiwai loa i oleloia, ua pau taueani kona hua i na on a aina.

            Ma ka wa kaua iho nei o Europa, ahiki wale i ke kauoia ana aku o Amerika iloko o ia kaua, ua ikeia ka ikaika o keia mau aina i ka hoolawa ana i kekahi hapa o Europa, me ka ai mai keia mau aina aku.

            E ike kakou, a e hoomaopopo pu, o keia mau aina i ikea maoli ia ko lakou ino, e na kanaka, o ia mau wahi, aole loa he mea o lakou i hoino iho i ka aina; aka, ua noonoo iho lakou me ke akahele, a olelo ae, eia he mea e hana aku ai  i keia mau aina, i lilo ai ia i mau aina waiwai. A heaha la ia hana@

            Ua noho lakou me na kanaka loea paeli, a noonoo i ke alahele e ola ai keia mau aina i oleoia, e loaa i wai e hoomau ai i ua mau aina panoa la.

            Nolaila, ua komo aku ka lakou koi i ke aupuni, ma o ko lakou aha-olelo kuloko la, a lilo na ke aupuni ka hoolilo o ke kii ana ame ka hana ana i na pae, e pani ana i na wai ma kekahi mau awawa. I ka makaukau ana o keia mea apau, a hoohanaia, ua ikeia ka waiwai nui o ua mau in a la, elike me ia i hoakaia ma luna ae.

            Ina okakou e na Hawaii ma ia mau aina o Amerika, a pela ka holo o kela kanawai e hoopulapula, in a ua maule kekahi poe a in a aole pela, he kauwa makawela loa ka makua o ia kahawai.

            Heaha ka oi o ke iino o ia mau aina ma Amerika i ko Kalamaula, Palaau ame Hoolehua mau aina? He kini a kini,lau a lau ka oi ana o ko ino o ia mau aina, i ko Hawaii nei; aka nae, ua ku e ka ehu o ka lepo i Honolulu nei.

            Me kekahi ano o kakou Hawaii, aia no he wahi manaolana no ko kakou huli pau mai, a kakoo i keia hana. O ka hana nui wale no o ke kokua aku i na ohana mua e hoi ana i ka aina, a loaa ka ikaika o ka holomua, alaila na lakou e hai me ka hanawana ana, aole me ka leo nui; i ka holomua i loaa ia lakou, o ka pau no ia o keia anoe-e o kakou.

            O ka mea nui wale no keia i koe o keia ninau, o ia ka hoi koke ae o na ohana a hoohana aku i ko lakou mau kupono, a holomua e! O ka pala'i-e no ia o na hana hoolaupa'i ma keia mua koke iho. Aole kaulawaha e paa mai i ka holomua o keia hana; a kakou e maka'u ai, a no ka mea, he liana na ke aupuni makua o Mareka.

            Eia keia, i ka holo like ana o ke kuikahi o ko kakou mau manao, ma-hope iho o keia uluao'a, heaha ana ka kakou makana i na komisina e hana mao ole nei i ke ao ame ka po@ Aole loa! He hookahi wale no, aia ma ke alahele i maamau ia, he leo: "Mahalo." Eia nae, ke ala ka hoomaikai mahope ino o na hoino ana, he mau ia ano hoomaikai.

            O ka hoomaikai mamua o ka hooino he lapuwale ia. Pela ko kakou ike ame ko kakou hoomaopopo. Pela no ka manao paa o na lala o ka papa komisina. Aole o lakou nana mai i keia mau hoino o keia mau la' o ka hooi aku i ka ikaika ma keia hana i holomua koke i ka wa pokole loa ko lakou iini; a mamuli aku e wae ana a kanalua i ka ohi i ka momona o ka aina.

            Aole o ia wale, o ka paa o ko lakou mau inoa ma ka buke aupuni, ma keia mahele haha hoolaupa'i po-maikai, @o lakou hauoli loa. E lilo ana ia mea i kiahoomanao no lakou i na hanauna apau a Hawaii kuauli. Aole no o ia wale, e paa pu ana me ko lakou mau inoa ke poo o kela ame keia ohana, i lawe i na aina hoopulapula. E nalowale ole ana ka inoa o ia mau ohana i na hanauna he lehulehu e hiki mai ana.

            He nui ka nani o keia hoolaupa'i ana. Pau ka ike o ka poe pahele aina o kakou nei, ka mea nana i ulupa a neoneo ka nohona o kekahi o na ohana kuonoono o ka aina, o na la i hala. E ku mau ana ia aiana nou e ka elemakule ame ka luahine, a kau aku i na pulapula, aole mea nana e hoopa. E o hou ana ka keia kanawai a Kamehameha, ma o keia hoolaupa'i ana o keia mau la hope!

            Ike hou ae la kaua i keia mahele ano nui, e kuu mea heluhelu; a ma ka nana io, aole e pau ana mai- kai ame na momona o keia hana i ka hoikeia ma ka olelo wale no, aole. E hele ana a pau mai na hoakaka ana ma ka olelo, hele mai ka ihu, nba lima, na pepeiao ame na maka e hoike i ka lakou mau hoomaikai i keia hana hoolaupa'i lua ole.

            O ka mea nui wale no, o ia ko kakou hoomaopopo iho,  aia i'o ana no he la e hiki mai ana e hewa ai ko kakou wana i na momona o ka aina, a puka ka momona ma ka ihu, elike me na mamo a Isaraela ma ka waoakua o Arabia, ma ko lakou alahele hoi, i ka aina e kahe ana o ka waiu ame ka meli. Pela no keia o Hawaii nei, eia kakou ma ke alahele hoi, i ka aina o ka waiu ame ka meli; he loihi keia ala he elima ia makahiki kona loa, e hiki e mai ana nae ka mane mai Molokai mai, e hewa ai o ka waha, mamua o ko kakou komo ana aku ilaila.

            Eia no, ma keia wa o ka huakai hoi i na aina hoolaupa'i, e malama loa kakou mai puni wale i ka poe ike hoohehee pipi keiki gula, a hahai ilaila, o pau kakou i ka haaleleia i ka waonahele. He nui ia poe kaula i maalo iho nei i keia mau la, a ua haulehia aku hoi kekahi o lakou. O ke alahele pala'i e no keia, o ka nana mau imua i ke alakai, alaila aole e huhewa iloko o ka nahele o Arabia.

            E lokahi kakou e Hawaii me ke kupaa ma ke aloha, i ko kakou mau aina, a e hoolaupa'i aku me na kuauli oiaio, i ole kakou e lilo i mea hewa, imua o na maka o na hanauna e hiki mai ana.

MAI PIIKOI KA MANAO

            O ka nohona ana no o na kuaaina i na la o na makua o kakou i moe, he mamaka no a he auamo no hoi ma ke kua ka hiki o kahi ukana o ka mahinaai, ame ko ke kuahiwi i kauhale noho; a mamuli mai, loaa na wahi holoholona, he kekake, maha ae la na makua mai ka auamo ana. Me ke akahele loa ka lakou hoonee hana ana; a hala aku la lakou, ku ae kakou ma ka lakou mau wahi, lawelawe ia na hana me ke ano pupuahulu; o ka mea i ikeia ua hoomakaukau kekahi poe i in a mea halihali ukana mamua loa o ka hiki ana mai o ka wa kupono maoli, e laa ka oto-mobile, he mea kumukuai nui, i oi aku i ko ke kekake, ka holoholona kupono maolo no na hana o na la kinohi, a hoea pono iho o Wilimana, pau ka hopohopo ana, a no ka mea, ua lako.

            Owai auanei o kakou e hoi aku iluna o na aina hoopulapula i keia wa o ka holomua i kekake ka mea halihali ukana@ Hilahila maoli! E kuu mea heluhelu, ma ka nana aku no o keia maoli ke kulana o kekahi poe nohono aina i ikeia ma na aian hookuonoono a ua pilikia no kekahi poe.

            He/oiaio, he maikai no ka uhai i na mea o ke au o ka manawa me kena mau pno, aka, o ka hoomaka ana o na hana imi pono ma keia mahele hana, o ia ka hoolaupa'i, aole loa he pono e hoomaka aku kau mau hana me kekahi mau meahana, e ku ana i ka wa. He mea pono e kii aku i na mea hana o ka wa mamua iho i kapaeia; he mau mea hana hoonawele o na hana, he oiaio nae kona hopena.

            Ma ka holo o na hana ko na oto-mobile, a o kona hopena nae, he lae nui mai ko ka on a o ia holoholona, a ku maoli i ka pilikia. I nuha iho no hoi ua ano holoholona (otomo-bile) nei, ua oi aku kona ino i ko ke kekake nuha, a nui no na hoopilikia e ae.

            O ka pono no o na hana ma na aina hoolaupa'i, o ka hoi ana aku o na la kinohi, o ia no ka hana hoomanawanui ana, me na luna, a hala na la o ka ohi mua, ame ka ohi elua ana, o ka hua o ka aina, e maopopo pono ana kou kulana ulakolako, e hiki ai ke hoolako iho me na mea paahana o keia au hou, no ka onou ana aku i na hana imua, me ka ikaika, me ua mau paahana hou la; e laa ka otomobile lawe ohua, ame lawe ukana a pela aku.

            O keia ke alahele pala'i e loa e pono ai ke ola ana o na kuaaina waiwai, a momona o ka aina. Mai manao iho, he aina momona o ka aina Mai manao iho, he aina momona keia, e uhauha mua mamua o ka ohi ana i ka momona.

E LOAA ANA NA KINO IKAIKA

            Ke kokoke mai nei na la o ka hoi aku o na noho aina o Molokai, a mahi, a hanai holoholona, na hana i malihini i kekahi o na ohana, no kekahi mau makahiki he lehulehu o ka noho ana o ke kaona nei. E lilo ana no ia hana ana aku i mea ano kuanui i kinohi, no kau mea o ka loihi o ka noho wale ana; aka, no na la kinohi wale no ia kuahu ana a maa aku no, ko pono iho ke au o ka ikaika hana, o ka lilo no ia o na hana i mea lealea na ke kino!

            Aole e nele ia mau hiohiona i ka ikeia aku ma na la kinohi o ka noho ana aku o ia aina pomaikai. E makepono ana ka luhi o ia mau la, a no ka mea, aole e kau liilii ma o a maanei; mai ke kihapai no a ka home. Nau ka hookuu ae i ka lehulehu, alila ai kakou i ka momona o ka aina o kau luhi ana, e ka mea ikaika hana.

            He mea maopopo loa me ka hoopaapaa ole ia aku, ka ai mai o ua mau ohana la i na mea hou, aole hoi o na mea kahiko i waihoia ma na pahu hau, a pela aku, o Honolulu nei. E ai ana lakou i ka i'a hou, na huaai mai ke kumu mai, a i ke pakaukau me ka ono a hauoli o ka manao.

            O ka hope o keia mau haawina o ia no ke ola mai o na kino a ikaika. E kulike ana keia me na ohana o kakou iho nei o Honolulu, i hoi aku no na aina o Waiakea, wahi a kekahi o lakou i olelo ae ai mai ko'u hiki ana mai i Waiakea nei, e hana lima maluna o ko'u wahi apana aina, ahiki i keia la, aole loa i loaa hou mai keia ano ma'i e onawaliwali mau ana ia'u ma Honolulu; pau loa keia ano ma'i, mai ia'u aku. He hoike keia no ke ola e loaa ana i na ohana e hoi aku ana ma Molokai.

            Ina pela ke kulana, aole loa ana he pilikia ma ke kino, e loaa hou ae i ka poe e haalele iho ana ia Honolulu nei, me kekahi ano onawali wali. Hauoli ka manao i na mea maika o ia ano. Pehea, e loaa ana no anei ia ano kulana ola i ka mea ola mauleule, e paakiki iho ana i ka noho ma Honolulu nei@ Aole! E hiki mai ana ka la e huliamahi ai na kanaka e hoi i na aina hoopulapula, elike no me na mamo a Isaraela i huliamahi ai e hoi i ka aina hooilina.

            He kanaha makahiki ma ke alahele a ae mai ma keia kapa o ka muliwai o Ioredana, ke komo pono ana ia iloko o Kanaana, ma ke kihi ma ka Hikina mai; a mamuli mai hoomakaia ka hoonohonoho ana i na ohana, ma ke poo, a alakai o kela ame keia ohana. Hookuku ae me keia hoi o na kanaka ma Hawaii nei, ma ko lakou Kanaana, aia wale no ke anoe ma ka wa o ka huakai ma ke alahele hoi i ka aina.

            Ua emi mai na makahiki ma ko kakou huakai hoi i ka elima wale no o na makahiki. O ka mea kupanaha o ia keia, o ka makamua o ka huaka'i, eia iluna o ka aina i keia la, a no ka makahope e komo aua paha i ka elima o na makahiki a maluna aku paha? Aia no i ka mau o ka holo o na hana a na komisina, elike me ia e ikeia nei. E haawwia no na mahalo i na komisina e hooikaika nei i na hana.

            E ike ae no kakou e ka lehulehu, aia he mau Hawaii kekahi ma keia papa. O ka lilo loa o ko lakou mana ma keia hana a ka papa, ko lakou haule mau ia mahope i muli waa, ma na koho aina ana apau; a ma ka noonoo ae, in a e paa mau lakou pela ahiki i ka hopena o keia hana, he mea maopoppo o lakou na Hawaii hope loa e loaa ka aina. Ke nana ae kaua e kuu mea heluhelu i keia hiohiona he ku maoli i kea alol@a no lakou, i ka hoopapau i ka hooponopono no ka pono o ka lehulehu, me ka nana ole iho ia lakou. Mai-kai kela ano haawina ke loaa ia mea i ke kanaka; ola ka ohana, wahi a kahiko; a in a no hoi pela ke kulana o na ohana, e hoi ana i ka aina, i ke kokua o kekahi i kekahi, he mea e ana ke kiliopu o ka holomua o ka nohona ohana ana o Hawaii kuauli ma ka hoonuihui ana ae i na lima manoanoa i ka hana.

            Mai poina i keia, aia no a manoanoa mai ka ili o na lima, alaila e holomua ana; aka, in a aole e holohope a kopeki ana na hana.

            Aia no a ikaika ka lima i ke oki mauu ai a na pipi waiu, loaa nui mai no ka waiu a na pipi@ Pela no na mea huaai, in a aole e waeleia ka nahelehele o ke kihapai o na meaai, e loaa mai ana na hua mimino a malili.

            No laila, he mea pono e paa mau i na hana o na kihapai, me ka hookaulua ole i kela ame keia la; i hele no a ka wa pono hua mai me ka maika i na maka ke nana iho.

            O kekahi mea kupanaha no hoi, oia ka lohi o ka manoanoa ae o na lima iloko no o ia paa mau i na hana. O ke kumu no o keia, o ia no ka holoi mau ana i na lima me ka wai mahana i kela ame keia wa o ka la. Na ia mea e hoolahilahi mai i na lima. O ka pono no, o ka holoi no i na lime me ka wai hu'ihu'i. He mea pono no e paa kekahi mau lepo o na lima i ka lima i manoanoa koke ae na lima a he laau no ia no na lima hou i maa ole i na hana ko'iko'i.

            E hoomanao i ka moolelo a na Potugala kanhiko o ko lakou aina, i hoopukaia ma keia aoao no o keia pepa Kuokoa o ka 10 o Maraki, 1922. Ina ua ano nalowale a paoina ua moolelo, he mea pono au e hoopuka hou aku ia mea no ka pono o ka lehulehu, i makee i na aoao maikai o keia hoolaupa'i ana. Kumu alakai kupono a namakua, i na keiki o keia mau la, haaheo maoli o ke ola ana iloko o ka nele mai mua mai o ke kuapo'i, a ka nohona a mahope o ka waa; a eia nae i loko o ia nele o ka nohona ma ke kaona nei, he nui no kona aloha ia, mamuli o ka haaheo o ke@ana i na i'a ame ka ai ma na makeke o kakou nei.

 

            Ke nauki wale nei kekahi poe i waeia no na aina hoopulapula i ka ulolohi mai o na hana hoomaemae aian a na komisina ma Molokai. Na ka ikaika o ke kua koko maloko, e ake ana e hoi koke, ke kumu o ia manao ana, ua ulolohi na hana a na komisina; o ka oiaio maoli, ua leleoi ka makemake o na ohana imua o ka ikaika hooponopono aina, elike me ka la i ae mai no na hana. O kela la ame keia la, aia no he hana; a o kela ame keia hana, e hiki ae ana no ia i kona la.

            He hiohiona maikai keia e ikeia aku nei i na ohana e hoi ana i ka aina. Eia no, mai pupuahulu mai. E hoi aku ana oukou a noho ma kahi i hoomakaukau pono ia no oukou;; aole hoi e hoihoi aku ia oukou aluna o ka aina hookuu aku ia oukou e nakuhele no oukou iho.

            Aole pela ka ke kanawai i kauoha mai ai ia makou, na komisina hoopulapula. O ka hookaawale i na mea apau loa i manaoia he mau mea e alai ana i ko oukou holomua ma ka aina, a hoihoi aku ia oukou a noho ma ia mau aian; a aole o ia wale no, o ke ku me ka makaukau mau i ke ao ame ka po, o kokua ia oukou ma na ninau ano hou, e ulu ae ana o ka wa mahope aku, o ia ka makou hana ma ke kauoha a ke kanawai i waihoia mai.

            No laila, o ke ola o keia hana, aia no ia kakou apau. Nee@@aku@@@@ kou, neo mai no ho'i oukou, ma ke akahele, alaila, e hui ana kakou me ka holomua, he alo a he alo ma neia mua koke iho; aole oukou i hewa ia hoeueu mau ana pela, a no ka mea, o ia ka uhane maoli o keia kanawai. E eueu, a e ala ma ka ikaika, e hoi i na aina o na kupuna no ke ola o na pulapula o keia mua aku. Na ke Akua no o ka lani ame ka honua e kokua mai ia kakou apau.

            Ua lehulehu no na kanaka e holomalu nei, e kiu i ka hemahema o ka aian, ma na moku liilii piliaiana o kakou nei, a hoi mai, me ke kaena iho iloko o ka lakou wanana, o kekahi kela o na aina waiwai loa ma keia mua aku, pela ka lakoujpuana ana ae. He mea pono no, no ia poe i ikemaka, e hooho ae me ka leo nui i lohe o Hawaii lahui ma na paemoku apau, no ka pono o ka poe i ikemaka ole.

            He hoeueu ana ia i ka uhane i pa me na olelo e pepehi ana o ia keia: He aina lapuwale o Molokai i piha i ke aa. Aole loa he lahui e ma ka aina nei i olelo ae pela, aia wale no iwaena iho o na Hawaii, na pulapula a na makua, i ike ole i ke aa o na aina o Hawaii nei, keia ano olelo. Uwoki kela!

 

            Ma na Kona o Hawaii o ka mea mua e haawiia mai i na malihini, a ohua hoi ma kekahi olelo ana, o ia no ka panini keokeo. Ua like ia mea i na kamaaina o ia wahi i ka lakou mau ohua me koonei mau kamaaina i keia mea he ice cream, i ka lakou mau ohua. Koe wale no he pala'i e ke kiina o ka ice cream.

            Ma na Kona, he lehulehu na kiina o ka panini e loaa ai na ohua. O ke kiina a kekahi me ka lou, a o ka kekahi me na lima i paleia me kekahi apana lole. O ka kekahi kiina ana me na lima kohona no; me ka nana ole i ka piha mai o na lima ka heu panini, ua hele uluulu aku na lima o kamaaina i na hua panini, no ke ake wale no e ai ka malihini me ka hookalia ole iho. O keia ano kulana o na Kona au e palapala nei, ua ikeia ma na makahiki he kanakoulu a pii i hala ae nei.

            He nui ke aloha o na kamaaina i ka lakou mau malihini; a ma ka hana a lakou mau malihini; a ma ka hana a lakou oe e ike aku ai ia mea. I i'a e na ka malihini! E nana ole ia ana ke ano okaikai mai o na ko'a i'a, kii no laila, a pela aku. O ke aloha malihini oiaio keia.

            Pela no hoi kakou e Hawaii, he mau malihini kakou ma keia hana hoolaupa'i. O ka ahaolelo o Amerika ke kumu panini e ku ana, a o ka hoololi kumukanawai ka hua panini, i piha me ka heu, a maloko on a he i'o ono a momona, o ia ke kanawai hoopulapula. He lehulehu no na kiina a kela ame keia, ma keia ninau; aka, o ka na kamaaina kii ana aku nei, ua hele kohana wale ia aku no me ka nana ole ae i ka piha maii o na lima i ka heu e eha ai; o ka loaa mai o ka i'o momona, i na malihini me ka heu ole, o ia ko kamaaina hauoli; a lawa na malihini a hoi, noho iho kamaaina, wae i ka heu panini i na lima i manunu.

            Pela ke ano o ke kulana o keia holaupa'i ana. He wahi hua i paa pono i ka heu, i na maka o na loea kalaina o keia aina. Ua kulike ole ko lakou mau manao a ike lou ana; a mamuli o ia mea, ua haalele kekahi poe loea i ka lou ana o piha i ka heu. Aole no i mahu'i mua ia e ka lehulehu, e ai i'o aku ana i ka momona, aka, i keia la ua ahuwale ia mea.

            Aohe mea ana no na hini e huai ana i ka momona o ka aina. Eia iho o ka mea kilou, i ka lilo o kona manawa i ka ohiu i ka heu i na lima, a loaa ole auanei paha kona wahi aina momona.

 

            Ua olelo ae kekahi poe hikiwawe ma ka olelo, aia na aina la o Molokai he aina aa! He mau mamala olelo maopopo loa keia o kona mamala olelo, mai ka waha aku o kekahi mea ike maoli i ka haanui, e kauo mai ana ia i na kanaka he lehulehu, i ike maka ole ia Molokai, a i ole i ka poe kaupaona ole i na manao o ka olelo. E hulipu ana ka poe noonoo ole me ka hooh like ana ia mau olelo.

            Heaha ka hopena e loaa ana i ka hapanui o ia lehulehu i hooia ia mea me ka noonoo ole? He lehulehu na pane, na kela ame keia nae e pane nona iho.

            Ina e kaupaonaia keia olelo e na kanaka noonoo akahele, e loaa ana no he mau manaolana no ka pomaikai, in a i'o he aina aa ko Molokai--aole nae o ia ka oiaio. Me ka manao maikai e loaa ana, ia kaua e kuu mea heluhelu, he wahi ninau kupono e ninau iho ai: Heaha ka pono o keia aina o Molokai, i na kanaka, in a he aa i'o?

            E pane no kaua i ka haina, penei:

            Akahi, o na aa ame na laeaa ka home hoohihi a na meli hana momona.

            Alua, mailoko mai o na aa i puka mai ai na wai aliali, hu'ihu'i a ono loa; ua like ia me na puupuu nanahu kanana wai inu oloko o na ipuwai Kelemania o keia au hou.

            Akolu, o na laeaa kahi maikai loa no ke kaula'i ana in a mano a mano o na i'a ono, o ia mau @apakai kaulana o Hawaii nei, kahi nona keia olelo, na i'a peku wawae o Molokai.

            He lehulehu aku ua pane kupono e hewa ole ai o na aina aa. O @@ Kona o Hawaii na aiana aa i kaulana, eia nae, aole aina oi aku o ka momona elike me ia mau mokuna aina.

            Nolaila na alani momona, na mia nunui a ono ame na koaki Hawaii. Pela iho no ka palai, ka ipu, ka momona, lilikoi, lemi wai, a tausani aku o na ono. Ua ulu ae keia mau meaai ono apau iwaena o ke aa, ma na kowa o na pohaku me ke kaukai wale no i ka wai ua mailuna mai.

            O ka oleloia nae he aina ino, piha ino ke aa, e ka poe kaahele makaikai heaha ka olelo a na kupa o ia aina? Ka! Kona kai opu i ka la'i--malino ke kai o na Kona--Kona Kailua paka ona--Hookahi no hawae lauhue na Kona; aole i pau aku.

            Aole loa e hiki i kekahi ke hoino i na aina o na Kona imua o na kanaka o ia mau wahi, me ka manao e kauo mai ia lakou mai ia mau wahi mai, a i kekahi wahi okoa aku. Aole loa! ua alohaia ia mau aa, a no ka mea he hana maikai no ka lakou i ka aina.

            Pau kela. Me ka ike mana no i ke aa o keia mau aina ae la, wanana ae la na loea paeli, in a e loaa ka wai e hookahekahe ai i keia mau aina, e ikeia ana ka oi ae o ka momona mamua o na aina apau o keia paemoku. No keia olelo, holomoku na kanaka waiwai o ka aina e kuai lilo i na aina e loaa aku ana no lakou iho, me ka nana ole i ka heluna dala. O na Kepani i kekahi i komo pu ae ma keia hana kuai a hoolimalima loihi i na aina o Kona o Hawaii, ia Hawaii kuauli no e olelo ana he aina aa.

            Heaha ka heluna o keia mau aina o na Kona, i ikeia ae la, i na aina o Kalamaula, Palaau ame Hoolehua, Molokai, aina lepo maikai me ka auwai e moe ana i piha me ka wai pauma nona ka ikaika hoopii o 3,000,000 galani i ka hookahi@ Mahea ke ko'iko'i o na olelo hoino ma keia kaupaona ana? Ua aleia ka hoino e ka oiaio!

            O ka pilikia wale no o keia kapaona ana, aia no ia nei lilo loa, a ma ka olelo ana wale no; aole he lunakanawai nana e haawi ae i ka olelo hooholo, koe wale no ahiki mai i ka wa e hoohana ai na noho aina o keia mua aku, a hua mai, e kulike i'o ana no me ka'u ame ka papa komisina e hooiaio nei. He waiwai nui.

HE KOKUA ALOHA

            Ua haawi aku makou i ka makou lulu aloha ma ka lima o ke kakau-olelo, Paahao nahoopii, o ke Kula Gabati o Halawa, Molokai, i ka la 13 o Sepatemaba, 1922, elike me ia mahalo iho nei:

            Mrs. Lucy Mikasobe, $1; Mrs. Julia Dedrick, $1 Mrs. Louis Enos, 50 c; Mr. ame Mrs. Leleiwi, 50c.

            Owau iho no me ka oiaio,

                        MRS. LUCY MIKASOBE.

E NOONOO ME KE AKAHELE

            Aia he wahi mea ano nui i loaa i na Hawaii, a he kapae mau ia nae ia mea i ka wa kupono, e kala ame keia kane, wahine a keiki, ma na la apau. O ua mea la, in a e hoohanaia he nui ka pomaikai me kahoohauoli mai i ka mea e hana ana; a he oiaio no.

            Aole kane, wahine a keiki e ku mai a hoole i ka oiaio, koe wale no ua hoomaopopo ole ia ua mea la. Heaha la ua mea la i lilo ai i mea ano nui ma keia palapala ana? Eia no: O ka noonoo akahele. Ma ka noonoo akahele i loaa ai ke kuonoono i kekahi ohana. Ma ka noonoo akahele i loaa ai ke kuonoono i kekahi ohana. Ma ka noonoo akahele i holomua ai na hana ano nui. A me ka noonoo akahele e loaa ae ai o kekahi mau mea ano hou, e pomaikai ai na lahui o ka honua.

            E nana aku i ka hookumuia ana o ke aupuni o Amerika Huipuia; ua kukuluia keia@aupuni e na kanaka noonoo akahele kakaikahi, ma kela mau keneturia aku la i hala; a ma ia hookumu ana a lakou, ahiki wale i keia la, aole loa he poe naauao i hookahuli i ua pono la i hookumuia, e ua poe noonoo akahele nei. He paa, he oni ole ia hanauna aku a ia hanauna aku. Aole o ia wale, eia iho ka poe hana uwila o keia mau la, ua lilo ka lakou hana pupuahulu i mea maalahi, mamuli o ka pono i hookumuia e ka mea noonoo akahele i kinohi loa.

            He lehulehu ae na kumu kupono e hooikaika ana i keia manao; a he oiaio no, aole e hoi nele me na pomaikai ke pili mau keia wahi manao me kanaka.

            O ka hana ano nui e kupono loa ai i ke kanaka e hoao i ka ikaika ame ka oiaio o keia olelo no ka pono o ke aluka, o ia no keia hana koho balota.

            He mea pono i ka meae i loaa ka mana koho, e noonoo me ke akahele i kahi kupono e haawi ai o ka lehulehu; a no ka mea, o keia ninau he ninau ia no ka lehulehu, aole no ke kanaka hookahi. Ina e hoohuihui na kane ame na wahine noonoo pono me ke akahele, a haawi i ka lakou koho ana maluna o kekahi moho, e ikeia ana no, aia ka hapanui o na @alota ma ka aoao hookahi.

            He mea maamau keia o ka hele like o na manao, o ka poe i noonoo akahele; a o ka poe hapa mai no o ka noonoo akahele, hu no i kula.

            Ma ka noonoo akahele ka ike pono ana i ke kahua o ka mea i manaoia; ka wa ame ke kulana o na ninau o ka la. E loaa ana he wa e kilohi ai ma na aoao apau o na ninau, a ma ia hana ana, loaa ka ike ame ka naauao, aole pela ma kekahi aoao o keia ninau, o ia ka noonoo akahele ole. He hoopilikia mai kona hopena.

            He oiaio, o kekahi kahua paa o keia mahele ae la, i puka ae ai me ka ikaika, o ia no ke kuakoko i kau iho maluna o kekahi. Na ia kuakoko i hoopalaleha ae i ka noonoo maikai, a lilo i mea hoopilikia.

            O na hana apau a kakou, e na kanaka, e hana ai, e loaa ana no he wahi awe'awe'a o ia ano, he kuakoko. E aho no paha ke lahilahi mai ke kuakoko; aka in a e manoanoa mai pau ka pono!

            Ina no e nana aku ihope ma na mea au i hana ai, i ka wa o ke kuakoko, aole anei i kupouli ka noonoo, poele a pohina ka ike a na maka@ Aole anei he hookahi wale no mea au e ike ana, o ia kela manao ikaika e puai ana mailoko ae? O ia no, aole mea e ae e ku ana i ke alo, hookahi wale no o ka manao ma ke kuakoko. Heaha la ia kuakoko ana?

            He lehulehu na makua i hala i a'o mai i na keiki, e noonoo akahele, a o na keiki i noonoo akahele, noho no ka lako me lakou, me ka lehulehu o na hoaloha kupono a maikai; a no ka mea, na keia mea o ka noonoo akahele i kauo mai i ka lehulehu o na kanaka e hoohoaloha me oe; a no ka aoao noonoo ole, ua kipaku aku ia i na hoaloha ame na kanaka e ae mai kona alo aku.

            Ina i'o no he noon akahele like ko na mea apau, aole loa he pilikia iwaena o kakou. Hele mau no kakou kela ame keia ma ke alahele o ka maluhia ame ka pomaikai. Aole ku'eku'e o ke ano ino. He pumehana maoli ka noho ana o na ohana like ole o keia mau paemoku.

            Pehea ana la auanei e loaa ai ia mea maikai ia kakou apau loa? Aole laau lapaau e ola ai o keia hemahema, hookahi wale no o ka ha hele aku no ma ke alahele o ka poe noonoo ole a pilikia, alaila huti a nana ae i kona wahi e ku hoaa ana a noonoo iho i ka lalau o ia alahele a haalele aku ia wahi, holowawae ae i kahi o ka poe noonoo akahele, a hele pu, noho pu, ai pu me lakou, e loaa auanei na pono ame na pomaikai, ma ka oluolu o ke ola ana iloko o ka maluhia. Ina aole e noonoo pono, aole no e ike i ka waiwai nui iloko o keia hoolaupa'i ana.

 

            TOKIO, Oct. 16.--Ua haalele mai ianei no Honolulu na elele Kepani i ka ahaolelo Pan-Pacific no ka oihana kalepa i keia la maluna o ka mokuahi Tonyo Matu.

            HOOLAHA I KA POE PAA AIE

 

KA AAMANU AGRICUTLURAL COMANY LIMITED

            O ka mea nona ka inoa malalo iho nei, H. EDMNOSON, oiai ua hookohu pono ia i Kahu no ka poe paa aie, ame ka poe paa mahele o ka Aamanu Agricutlrural Company, Limited, he Hui Hawaii, i hoopauia ma ke kauoha a ka Puuku o ke Teritore o Hawaii, i hanaia i Okatoba 11.1922, ma keia ke haawi aku nei i ka hoolaha i ka poe paa aie apau, o ka hui i oleloia, no ka waiho ana mai i ka lakou mau koi, i ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ma kona keena maloko o ka Hale Davies, Honolulu, iloko o ka 90 la, mai ka hoopuka mua ia ana aku o keia hoolaha. O na koi apau e waiho ole ia mai ana pela, e hoole mau loa ia aku no.

            Hanaia ma Honolulu T.H., Okatoba 16, 1922.

H. EDMONDSON

Kahu no ka Poe Paa Aie ame ka

            Poe Paa Mahele o ka Aamanu

            Agricultural Company, Limited.

2526--Oct: 19, 26; Nov. 2,9,16.

 

HOOLAHA I KA POE PAA AIE O KA PAAUILO AGRICULTURAL COMAPNY, LIMITED.

            O ka mea nona ka inoa malalo iho, H. EDMONDSON. oiai ua hookohu pono ia i Kahu no ka poe paa aie, ame ka poe paa mahele o ka Paauilo Agricutlrural Company, Limited, he Hui Hawaii, i hoopauia ma ke kauoha a ka Puuku o ke Teritore o Hawaii, i hanaia i Okatoba 11.1922, ma keia ke haawi aku nei i ka hoolaha i ka poe paa aie apau, o ka hui i oleloia, no ka waiho ana mai i ka lakou mau koi, i ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ma kona keena maloko o ka Hale Davies, Honolulu, iloko o ka 90 la, mai ka hoopuka mua ia ana aku o keia hoolaha. O na koi apau e waiho ole ia mai ana pela, e hoole mau loa ia aku no.

            Hanaia ma Honolulu T.H., Okatoba 16, 1922.

H. EDMONDSON

Kahu no ka Poe Paa Aie ame ka

            Poe Paa Mahele o ka Aamanu

            Agricultural Company, Limited.

 2526--Oct: 19, 26; Nov. 2,9,16.

 

HOOLAHA I KA POE PAA AIE

 

O KE KUKAIAU PLANTATION COMPANY, LIMITED.

            O ka mea nona ka inoa malalo iho, H. EDMONDSON. oiai ua hookohu pono ia i Kahu no ka poe paa aie, ame ka poe paa mahele o ke Kukaiau Plantation Company, Limited, he Hui Hawaii, i hoopauia ma ke kauoha a ka Puuku o ke Teritore o Hawaii, i hanaia i Okatoba 11.1922, ma keia ke haawi aku nei i ka hoolaha i ka poe paa aie apau, o ka hui i oleloia, no ka waiho ana mai i ka lakou mau koi, i ka mea nona ka inoa malalo iho nei, ma kona keena maloko o ka Hale Davies, Honolulu, iloko o ka 90 la, mai ka hoopuka mua ia ana aku o keia hoolaha. O na koi apau e waiho ole ia mai ana pela, e hoole mau loa ia aku no.

Hanaia ma Honolulu T.H., Okatoba 16, 1922.

H. EDMONDSON

Kahu no ka Poe Paa Aie ame ka

            Poe Paa Mahele o ke Kukaiau

            Plantation Company, Limited. 

2526--Oct: 19, 26; Nov. 2,9,16.

 

Poi Makepono!

            E hoomaka ana mai keia manawa aku e loaa no he 32 Paona Poi i ka $.100 kuike ma ka

Pacific Poi Factory

Helu 941 Alanui Moi, makai o ke Alanui Ololi Peterson.

Palama.

32 PAONA NO $1.00

 

E Kuai i Kou mau

Pono Hale

-ma ka-

Hawaii Furniture Co.

Helu 469 Alanui Moi,

kokoke i ke kihi o ke Alanui Liliha

He oluolu na kukai olelo ana

 

T. J. HOOD

         He Kauka Lomilomi no na Aakoko Hu'i, na I'o H@'i a pela wale aku. Ua hiki ke hoola ia na ma'i hu'i i ike ia ke ola ole. Elike me ka oluolu e loaa ana ia oe iloko o na minuke 5 a 60, pela no ke kaki e kauia ai ia oe.

Keena Hana 519 Alanui Magellan me Alanui Frear

         He ekolu alanui maluna aku o ka Haukapila Moiwahine.

 

START WITH THE LOT

$525--Lot on 9th Ave., Palolo.       $20 down; $10 per month.

$600--Lot 50x100. Ocean View Tract. $20 down; $10 per month.

$250--Loa, 1/2 acre land, for mountain home, Palolo. $20 down; $10 per month.

$700--Lot 50x100, Kalihi-kai; $25 down; $10 per month.

$800--Lot 50x200, Henry St., off Laimi Rd., Nuuanu; $25 down; $15 per month.

$400--Lot 50x130, 9th Ave., Palolo; $20 down; $10 per month.

$500--Lot 50x150. 15th Ave.m $20 down; $10 per month.

$550--Lot 50x500, Kalihi; $20 down; $10 per month.

$450--Lot 50x100, Claudine Ave.; $20 down; $10 per month.

 

Ask C. W. Carpenter, with

PAULO KALAUKA

(P. E. R. STRAUCH@@

Alanui Moi, Helu 17 Mawa@@ na o na

Alanui Papu a me Be@@@@ila,