Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 40, 5 October 1922 — HE HOOMANAO ANA I KA HANA I HALA. [ARTICLE]

HE HOOMANAO ANA I KA HANA I HALA.

Ma na makahiki he lehulehu o elima a ua eono no paha i hala ae nei, i hoalaia ae ai na hana kuai aina mawaho o na palena o ke kulanakauhale o Honolulu nei, .oiai o ka palena i ikeia ia wg, ma ka moe loa o ka aina, o ia o Pawaa ma ka Hema ,a o Keoneula ma ka Akau; u* weheia ae na aina o Kaimuki uo ke kuai ana no ke haawi wale, ma ka nana iho ,o ia ka huina o $50 a pii aku. Ia wa e waiho ana no ka aina iloko o ka hihipe'a a ka nahele, ame na puu aa nunui a ka Jauna ole. Mahope iki iho o ka hoea ana o keia lono apuni keia kulanakauhale, ua holo ae kekahi poe Hawaii o kakou, 0 poe i kamaaina pono 010 i ke ano o keia wahi o Kaimuki, e nana, a e makaikai i keia aina; a o ka poe 1 kamaaina, puana ae la lakou me ka lokahi i keia olelo, "Owai ka mea e hoi aku i na aina piha i ke aaf oia aina pohaku la!'' Na keia olelo v a na kamaaina i hookuha'u ika hapanui o na kanaka i makemake e kuai aina, a pau i ka haalele i na manao kuai aina. He oiaio, pupu no ke kuai aina ana ina kanaka ia mau la. E loaa ana ka hookahi eka aina i ka $150 a pii aku. Pela no me na aiiia mauka ae nei o Kalihi, o ia ano no. 0 ka pohaku hoi ko Kaimuki, a o ka papaakea hoi ko Kalihi. No keia mea, pau a pau na kanaka i Puna 'kalele ia Kau. Noho mai lakou (na Hawaii kuauli) a nana i ka aina, i na lahui e, e hoopapau ana 1 ke kuai. Me keia ke ano o ka nee ana o ke au o ka manawa, lealea o na kanaka i ka nema a loi i na kee o ka aina, pau a hamau ka lakou nema ana, ku hou a nana me ka hoomaopopo ana i ke ano o ua aina nei i kanlailio nui ia. Ike aku la lakou i ka nani maoli o ua mau aina pohaku a papaakea nei; holo nui 'aku la ilaila me ka manao e kuai i mau pa-hale. I ka holo nui ana aku ilaila, kau mai ana •ke kumukuai o ka pa-hale i ka $500 a pii aku, ka haule pahu iho la no ia 0 ka manaolana me ka i iho: "0 ka wa pono aku la no ka ia o ke kuai 1 ka emi o ka aina. O ka manao hoi i ke aa a papaakea no hoi o ia ke kumu o ke kuai ole; eia ka auanei o ka lalau a o ke kuhihewa ia." He lehulehu oia ano poe i manao a hana pela; a ua nui ka poe i hoopili a hahai wale aku, mamuli o ia mau manao lalau, mo ke kau ana 1 ma i kanawai no lakou iho, aole e hana hou pela. O na aina mua e weheia ana no ke kuai, ma na wahi mawaho iki aku no o na palena o ke kulana* kauhale nei ,o lakou ka poe mua e ikuai me ka hoohakalia ole. He oiaio o ka poe i malama ia mau olelo a lakou, ua loaa i'o no ko lakou mau aina emi o ke kumukuai; a i keia la, ke hauoli nei lakou i ka hua maikai i loaa ae. Ua pii ae ke kumukuai o ka aina a papalua a papakolu a pa-ha no ma kekahi mau wahi. Pomaikal no ka poe i hookaawale ia lakou iho, mai na kanaka papa'u mai o ka ike, i na mea pono o mulT aku. He oiaio, he poaeae no ka ike o kekahi poe; ame ia poaeae no o ka ike olelo iho no, ua ike. He okoa loa keia, mai ko na lahui e mai. He holo ko lakou poe ike poaeae i ko lakou poe malamalama o ka ike iho no, me ka lawe mai i na a'o ame na kuhikuhi ana, i ke alahele no lakou e pono ai. Maikai keia haawina i loaa i na lahui e, i loaa ole ia kakou e na Hawaii. O keia ae la ke kulana o na kanaka imua o na aina o KaimAi ame Kalihi ma ia mau la; a hala aku ia mo kana mau pono, hoea ae la kakou a ku maluna o ka aina, tae kekahi hana no i ano kulike o na hiohiona. Eia na aina o Kalamaula i weheia ae nei o Palaau mai koe a hemo ae, me kn pili mai o Hoolehua no na Hawaii kuauli, mā ke kauoha a kē Kanawai Hoopulapula. Ma na la kinohi e wawa hele ia ana o keia kanawai, ahiki wale no i kona amanaia ana ma ko kakou ahaolelo nei, ame ko Amerika Huipuia aha kaukanawai, ua loheia no ia ano hauwalaau, & na kanaka, elike no me ka hauwalaau i loheia no na. aina o Kaimuki ame ko Kalihi, i na aina ino pohakn a pela aku> O ka mea kupanaha nae, aole like o ke kulana o na aina o Molokai, i . hookaawaleia, me ko mau aina

ae la o Honolulu nei. O na aina o Molokai, ma ka ike a na loea paeli, kekahi o na aina maikai loa; o ka mea nui walo no o ke kii ana i ka wai, a hookahe ae i ua mau aina la, 0 ka pono loa no iaj a pela i'o no i hanaia ai, a ke ku mai noi ia mau hana. O ka hauwalaau nae, ke mau nei no ke o ana. Aole no paha e hiki ke alo ae, a no ka mea, ua lawa no keia lahuikanaka i na ike like ole, elike no me ka 'u e kaena mau nei. Ua maikal no paha keia hoinoino ana i na aina 0 Molokoi, malalo o keia kumu: he mea ia e hooi ae ai 1 ka ikaika hana o na komieina, i hiolo ka manao o na euewi 1 keia kanawai; a ma kekahi mahelo noi hoi, ua maikai ole no, mamuli o ka Jilo o ia ano olelo, i mea hookuha'u aku i ka noonoo maikai o kekahi poe i ala ae o n» ma|nao e hoi i. ka aina. j Aole no e paewa ana keia mau ' hiohiona i ikeia o na kanaka no keia mau aina o Molokai, me ko na aina o Honolulu nei i hoakaka mua ia maluna ae. E hiki mai ana no ka wa e hooki na kanaka i keia mau olelo ano kuakoko inaina, a nana ae i na aina o Molokai, a i ole, o kekahi wau wahi e ae e weheia aku ana o keia mua aku ,a holo ilaila me ka hauoli o na manao, no ka nani ame ka pono o na aina hoopulapula. Mai kakali na? a ka wa hope loa, alaila, hoomakaukau ae no ka hoi ana i ka aina. 0 ka wa pono keia, hoomakaukau. H«le auanei a hoea mai ka manawa o ka hemo ae o kekahi mau aina, ina no o *ke koena o na aina ma_Molokai, a i ole o kekahi mau wahi e ae, ua makaukau a lako maoli no ke pale ana aku i na hemahema liilii, e hoopuni ana i ka nohona home ana. He mea hewa ole no kakou apau, ka hoomakaulii ana i keia wa, ma na mea e loaa ana. Aole no e nui na mea e hoomakaukau ai, a no ka mea, he okoa loa keia hoi ana \ na aina hoopulapula mai ko na aina hookuonoono ae, elike me ko Waiakea ame ko Kapaa mftu aina. He inaalahi loa 'keia. . 1 kou hoi ana i keia jnau aina, e kukuluia ana kou hale e ke komi>sina mailoko ae o kau haawina dala; a o ke koena no na pono'e ae, e pono ai kau mau hana hanai holoholona a mahi paha. Eia hon, eku makaukau mau ana ke komiaina me na loea paeli ,e kokua ia oe ma na wa apau au e kahea aku ai no'kou mau pilikia ma na hookele hana ana. He pomaikai nui keia i loaa ia kakou ma keia kanawai; a o ka oi loa aku, o ke ku makaukau mau mai 0 tka ahaolelo o Amerika me ka makaala ana i na alakai hana a na misina maanei. E ike pu mai kal^ 1 keia, o Araerika ka lunakanawai ! maluna o na hemahema apau a ke (komiaina e lawelawe ai; o ka pono [i 'o no ia. Aole e hiki, ma keia kanawai, ke hana epa iho i na hana e holomua ai o ka hana no ka pono o Hawaii lahui. ' Ua nui no na hoohalahalu i ala ae iwaena o ko kakou poe, i ka wehe like ole ia o na aina apau mai Hawaii a Kauai. He oiaio no ia, a o ka manao mua ia i kukuluia maloko j o ka bila kanawai; ma-u ia lolelole j ana a na loea loi a hoomahuahua loaa ai ka pono, i ka puka ana ae keia ua moku aku kekahi mau aweawte nunui o ke kanawai, a ua ulu ae he aweawe hou, o ia keia hoao iloko o na makahiki «elima. Aohe no he %a a pau loa aku ke poo ame na aweawe i ka lilo i ka ulua. E oluolu i ka mea i loaa i keia wa o ka hoao ,a hala ae na la 0 ka hoao ana, puka aku ma o i ka la'ela'e. Mai hoolohe aku i na olelo a ke* ikahi, e olelo ana, he mea hiki no ke ' weheia na aina apau mawaho ae o ko Molokai, ina i mea ia iho ka mea, a pela aku. E Hawaii e! No Amerika ka aina, a ua kauoha mai ia me ka moakaka lea me ka i ana mai: "E hoao au ia oukou e na Hawaii ma 1 keia mau makahiki eliiha; ina e pono ika oukou hana ana, e haawi aku no au ia mau aina no oukou.'' Ina 0 ia ka manao o ka mea nona ka aina, heaha aku ka kakou e olelo hooku'iku'i ai me ka olelo aku, aole i j pololei leau haawi ana ma Molokai |Wale nof j Ina no o oo e ka Hawaii kekahi ona aina, a i kau haawi ana aku i [ kekahi apana i kau mea i manao ai, a huli-mai ia a pane mai ,aole pololei o kau haawi ana mai i keia aina ia'u, he makemake ko'u i ka aina holookoa; aole anei oe e kaili mai ana i kela apana au i haawi aku ai, a hoonele loa aku iaia.t Pela no keia haawi ana ma keia kanawai hoopulapula a Amerika i haawi mai nei no kakou. Eia wale no e hoomanawanui iki a no kekahi wa akn. E hana mua ae kAou a pono, kol hou aku, o ka paa no ia o ka hana. «f. Ma ke kelepa a ka mokuahi Mauna Kea no Hilo, ma ka Poaono aku nei i hala, i lele ai he Kepani ohua iloko o ke kai, a make oiai ka mokuahi mawaho ae o Molokai, 1 kulike ai tne ka meahou o ka loaa ana ihai i keia kulanakauhale mai Hilo maL