Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 38, 21 September 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Na Kimosina

W. R. Farrington, Lunahoomalu; Elizabeth K. Kalanianaole, Lala; Rudolph M. Duncan, Lala; Akaiko Akana, Lala; Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo, John H.Wise.

Malalo o ka lokimaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i ka hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii.  Nolaila o loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.  Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana naluna o ka Mokupuni o Molokai.  Ua hamama no hoi keia o' na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina ao na mea like o' i makemakeia e ninau mai.

 

HE HOOPONOPONO KAHIKO.

            Ma ka nohona lahui aua o ka lahui kuauli o keia mau paemoku, ma ka wa kahiko ahiki wale iho la i nehinei, ua ikeia ka nele ole o na lima i na hana aku no kekahi, ma na hana like ole apua ma ka aina. Ina he lawai'a ka hana a kekahi kanaka, a ua lako i ka waa, a mau waa paha; upena a mau upena paha, e hele mai ana i on a la na kanaka he lehulehu, i nele ia mau pono lawai'a, no ke kokua ana aku i ua ana waiwai la, ma na hana e loaa ae ai o ka pomaikai, me ka hoomopopo mua ole ia o ka uku; a pela no me ka on a waiwai, aole ana hoomaopopo aku ia mea.

            Me he mea la, aia ho kanawai hololaula i hanaia no na kanaka, e hooponopono ana i na hana i manaoia, mawaena o na haku waiwai, ame na limahana. Maka hua o ka hana e hoomaopopoia aika no limahana. Ina no ua nele ka huaka'i lawai'a i ka i'a, alaila ua nele no na limahana. He hookahi nae mea i maopopo, o ia ka nele ole o ka limahana i ka uku, in a ua loaa ae ka pomaikai o ia hana i hanaia.

            Eia hou, in a i hoolimalima maoli kekahi haku waiwai i kekahi kanaka, e lawelawe i kana hana, mamua o ka napoo ana o ka la, he mea mau ka hoomakaukau o ka haku waiwai, i wahi puolo na ke kanaka hana, e  hoi aku ai no kona home, ame ka ohana; ina he o ai, a i ole he i'o i'a a holoholona paha; a i kekahi wa, he wahi pupuawa. O keia mau rula hooponopono la, he mea haule ole ia i kela ame keia la, mamua o ka hiamoe ana aku o ka limahana ma kona wahi moe i ka po, a ma ka aoao hoi o ka haku waiwai, in a aole oia malaila ia la, ua hele aku paha no kekahi wahi mamao iku, i kana hoi ana i kona home, he mea haule ole kona home, he mea haule ole kona ninau i ka ohana, ina ua haawi whi puolo ia aku ke kanaka hana.  Ina e hoole mai ka ohana, alaila e lilo ana ia nele ana o ka limahana, i mea e pilikia ai o ka hana o ka haku hana.

            Maihea mai keia hooponopono ana a keia lahui kanaka i.  Heaha ke kumu o keia hana mau mamua o ka napoo ana o ka la, i na la apau i.

            Aia he kumu ko na mea apau. Ua ike a hoomaopopo kakou apau, in a aole he kumu, aole e hiki mai ia mea.  Mamua o ko kaua imi ana i ke kumu, e kuu, mea heluhelu, e hoapono mua iho kaua i ka pono, ame ka pololei, ame ka naauao, o keia mau alakai hana nanuao, a ko kaua mau kupuna i hala i ka po; a eia hou, aole paha o loaa ka naauao i ka haumana, in a aole he kumu; a o ke keiki hoi, ka ike, ina aole ka makua nana i kuhikuhi mai.  Ina aole e loaa ka ike i ke keiki ke ole ka makua, pela hoi k humana ke ole ke kumu; alaila e loaa ana ia kaua ke kumu, o na kupuna o kaua, ame ko ka lehulehu apau o ka lahui Hawaii nei ike, a naauao ia loaa mai ai.

            O ka mea mua a kaua e hoopaa iho ai i ko kaua manao, o ia ka paulele o keia lahui i ke Akua, alaila, nee aku kaua iloko o keia hihipea o ka noho naaupo ana, e ala ae la keia manao ia kaua.

            Akahai;  Maihea mai keia hooponopono ana a keia lahui kanaka.  Haina: Mai ke Akua mai, a i na kupuna o kaua. E nan ma Kna wailua 24:12, e a'o ana i ka haku waiwai, penei:

            "Ina he kanaka ilihune ia, mai hiamoe oe me kona ukupanai.  13. E hoihoi no i ka kupanai iaia i ka napoo ana o ka la; a e hiamoe ia me knoa kapa, a e hoomaikai mai oia ia oe,  e lilo ia  pono nou imua o Iehowa kou Akua."  Hemo ae la keia minau a kaua.

            Eia ka minau elua:  Heaha ke kumu o keia hana mau mamua o ka napoo ana o ka la, i na la apaui A eai, i ka hana ana o ka mea ilihune a po ka la, e hoomaopopoia ma kona ano ilihune ua nele ia i kekahi mau mea e pono ai o kona ola; a no ia mea, i wahi e kalaia ae ai o ia hemahema o ka mea ilihune, he mea pono no e loaa aku kona ukupanai, e namunamu ana oia ma ka olelo e, e lohe mai ai o ka uhane mana. E nana aku kaua ma Kanawailua 24:15.  "I kona manawa no, nau e haawi kona uku, aole ke kaii ana a napoo ka la; no ka mea, na ilihune oia, a ua manao nui kona naau ma ia mea; malia o kahea aku oia ia Iehova nou, a e lilo ia i hewa nou."

            Iwaena o ka poe pule Akua, he mea maka'u ia ke kahea ae o kekahi i ke Akua, a haawi paha i ke Akua i ka olelo pololei ana.  Ua ikeia ia mea iwaena o keia lahui kanak, i ka haawi aku a haawi mai i ke Akua, manuli o ka inaina i ulu ae ma kekahi hana i hanaia.

            Ma eia ae la, e kuu mea heluhelu, i ike hou ia ae ai he hooia ana okakou no kekahi o na lahui kahiko loa i ke ao nei.  He poe mamo na ke Akua, a mamuli o ko kakou hookiekie, a uhaai i haule aimai keia kiekiena mai.  Aka nae, he hina no ka poe pono, o ala hou ae ana no lakou.  Wahi hoi a kahiko, he make no ke kalo, ola no i ke kanawao.

            A hala aku o nehinei, puka ae ekia la no kakou.  Heaha ka kakou mea e hana nei, o ka ai ku, keke ku me ka noonoo ole ai, aia he akua ko ka lani, ka mea nona nai ke ola ame na kauoha a no makua i malama ai.  Haalele aku kakou ia mau mea, holo wawe ae la ka kakou i ka ai, me ka hao ana me ka ikaika, ke ka noonoo ole ae e waiho aku kahi naka poe ilihune.  Hookuu mai ke Akua i ka poe ha o waiwai lakou, kii mai la ke Akua e hao; o ka neo ike ia mai o a o.

            E ole no ke aloha o ke aloha o ke Akua i kanaka, ikeia he wahi manaolana no na kanaka Hawaii kuauli, ma o keia kanawai hoopulapula; a e ulu hou ea no ka hulu puaa o ka umauma o ka manu pelehu, a hana hou no i na hana ku i ke ano naaupo, elike me ia i hanaia iho nei e kakou, moe hou no kakou i ka imu, elike me na la Aigupita.  Hauoli no na lahui e ma kekahi la poina ole ia lakou, "Thanksgiving Day" ---la ai pelehu.

KE KOKUA OIAIO.

            Iloko o ka lehulehu o ka poe waiwai iwaena o no Hawaii, aole loa i ikeia aku kekahi mau hana ku i ke aloha, no ka hapai hou ana ae i keia lahui kanaka mai ka hune mai, e ua poe waiwai nei.

            He hookahi mea i ikeia, o na haawina dala nunui, ua haawaiia ma kahi i ku mua o ke ahua, a no ka pono o na lahui o kela ame keia ano, iloko o ka aina; o na haawina nau e Hawaii, aole loa.  Heaha lake kumu.

            Ma ka hoomaopopo wale aku no, i lako me ua mau kilu nei, ma kahi e puka ae ai o ka inoa ma na nupepa; a in a aole e puka ae ma na nupepa, e manaoia ana, ua poho ka hawaiia ana o ia mau dala kokua, i ka hana i manaoia.  Poina loa ia iho la ka nupepa o ka`naau o na kanaka.

            Eia iwaena o keia lahui o Hawaii, he mau hui hoahu a kokua manawalea, no lakou ka hoina o 30 a oi aku, a emi mai paha, i huila me na Ekaleaia Hoomana Akua o Hawaii new.  Aole loa he kanaka waiwai, a wahine paha, nona ka waihona waiwai o $100,000 a pii aku a ka milions, a miliona a oi aku, i hana iho he wahi haawina kupono ma ka palapala hooilina avelike, no kela ame keia ahahui Hawaii; in a no hoi i pakahi dala ia, e aho no hoi ia.  Aole loa!

            Iwaena o na ilikea, ua ikeia ko lakou hana i na hana kokua ia lakou iho, a lele hana i na hana kokua ia lakou iho, a lele loa aku iloko o na hana e pono ai o na lahui e.  Ma ke ano nui, e nana ae i na hana a Carnegie, ke Sokokia onamiliona o Ameika i moe, nona keia haawina i k ai o keia hale heluhelu huke o kakou new, e ku main nei ma Pohukaina kahiko, alanui Likelike me Moi.  Aole maanei wale kana haawi mamao ana, aka, ma na aupuni no apau o ke ao nei.  Kulike no me kana i olelo ai, "heaha la ka waiwai o ka nui hewahewa ana o ka waiwai o kekahi kanaka, ke hoohana ole aku oia i ua waiwai la ma na hana ku i ka pono no ka lehulehu, i kona wa e ola ana!"

            A make aku oia, lilo ia luhi i mea ole i ka poe i luhi ole ia waiwai.  Ua oi aku ka pono e hana aku i na hana e pomaikai ai kekahi puulu, kaoo, a lahui paha, me ua waiwai la, i kou wa o ola aua, i ike aku oe ia hauoli ana o na kanaka, i hoopomaikaiia ma kau haawi ana, a moe iho oe me ka hauoli imua o na kanaka am ke Akua Nona mai kou ola ana.

            O kekahi keia o na ilikea malama Akua ma kona moolelo, a ua hoike mai no hoi kana mau hana.  Iloko o kana mau haneri o na milions i aneane aku no i ka hookahi  billions, ua haawi wale ia no eia ma ke kokua, aole no ka, mea hookahi kana haawiana, aka no ke aluka, puulu, lahui e pela aku, a hookoe iho oia, he haawina wale no, no kana wahine ame kana kaikamahine he waihona o 5,000 o ka la, no ke koena o ko lana mau la o ke ola ana.

            O kekahi keia o na ilikea malama Akua ma kona moolelo, a ua hoike mai no hio kana mau hana.  Iloko o kana mau han**ri o na millions i aneane aku no i ka hookahi bilions, ua haawi wale ia no eia ma ke kokua, aole no ka, mea hookahi kana haawiana, aka, no ke aluka, puulu, lahui * pela aku, a hookoe iho ola, he haawina wale no, no kana wahine amekana kaikamahine he waiho** o 5,000 o ka la, no ke koena o ko lana mau la o ke ola ana.

            Kupanaha keia haawi ana, a eia nae, he ano hamolele; a moe aku la oia me ka hauoli o kona manae, me ka i iho, "Ua pau ka'u hana," ma no la kanikoo a palalauhaia. 

            O keia ano la, he hiki no ia kakou e na Hawaii; o ka pilikia wale no o keia noonoo ole.  O kekahi no, he ku no i ke kumu.  E nana ae i ua kupuna kuonoono o kakou no Iakou kekahi huina dala mahuahua i ikeia; heaha ka mea i hanaia me ia mau waihonua dala!  Aia ihea ia waihona i keia la! Ka!  Ua hunaia iloko o ka honua, mamuli o ka maka'u o uhauha no keiki, a e aho no ka mu e ai.  Kupanaha no na kupuna!

            Ua oi loa aku ia mau dala e haawiia no no hana e pono ai kekahi lehulehu, in a he makamake ole na na keiki e ai, mamua o ka huna ilalo i ka lepo.  He lehulehu o na keiki Hawaii e ola mai nei e ulakolako, in a aole i hana no kupuna ame no makua i hana na kupuna ame no mekua i kekahi hana o keia ano naaupo.

            Ua oi loa aku ka maikai o ia mau waihona e maheleia mawaena o no ahahui Hawaii apau, e kekahi kauoka, mamua o ka huna ana i ka honua.  He mea pono e noonoo kakou i keia alahele, a no ka mea, he mau hana hoolaupa'i lahui o kakou i keia mau la.  E hoomaopopo iho no hio, inn e pau ana kau hana no ia waiwai, mamuli o ke ano elemakule a luahine mai, me kela manao e pono ole ana ua waiwai la i na keiki, he mea pono no e puunaue ae oe ia waiwai ou iwaena o na ahahui, e hana ana i na hana e pono ai ke kanaka Hawaii.

            I hana oe pela, alaila, ua omou aku oe he kukuna hou iloko o ka huila hoopulapula e niniu nei, a maloeloe; a pau hoi kau, ka ia la mai, a peia aku i na hanauna apau.

            Owai auanei ana la ke alakai mua iwaena o na ohana waiwai o kakou e ole mai nei ma keia hana naauao* O ke kane a wahine mua e lawe anu i ke alakai ma keia hana, e lilo ana oia i hoku aa mau i na kanaka; a he lehulehu ae no na hana e lilo ai oe e ke kanaka i alakai, aole me ka waiwai wale no, aka me ke aloha.

            O keia mau hoakaka ana la, mai manao iho kakou, e ka poe i paa ole o ka inoa ma ka papa o ka poe waiwai o keia aina, a olelo iho, i pono no keia hana i ka poe waiwai.

            Mai manao'pela, e nana aku i ka wahine. a ke kane.make ma ka luakini ma Ierusalema, i kona lawe ana ae i kana wahi kenari no ka hale o ke Akua.  Heaha ka olelo nona! "Ua oi aku ka kela wahine haawi, mamua o ka lakou nei."

HE MAU ALAHELE KOKUA I NA KOMISINA AINA O NA HOME HAWAII.

            Ma keia mau la pokole wale no keia kauoha i kela ame keia Hawaii oiaio o ka aina, "E makaalo me ke ku  ana," a no ka mea, eia ke kuwo hele nei na liona e imi ana i ka lakou mea e ale ai.  Ke hoike nei kekahi o na liona ma ke kahua kalaiaina i ka waihona meli maloko o kona mau iwi, elike me kela liona a Samesona i pepehi ai, a mamuli koke iho unuhi mai ia i ka momona meli mai na iwi aaho mai o ua liona ia.  E makaala, a no ka mea, o ka ai a keia liona, o ia no na balota ou e ke kanaka Hawaii. 

            E nana aku i kahi i hoea mai ai o ia lioua ame kona hale.  Ina aia ma kona hale he mau ohana kona, e paa mai nei he mau aina aupuni hanai pipi, he mea pono ia oe e hookaawale ae mai ia liona ae, o alia oe a pau poo a pau hi'u.  Ke nana mai nei na laia o ke Komisina ia kakou e ka lehulehu, no ka holomua o ka lakou mau hana no kakou, a, in a e hoohemahema ana kakou, a komo keia ano liona, e haule ana ko lakou mau manaolana no ka holopono o ka lakou mau mea i manao ai no keia kau.

            He mea pono ia kakou e wae i na liona o ke kulanakauhale, i ikeia o ka maikai, mamua o na liona ahiu o ka waonahele, i hoolakalaka ole ia.  Ua olelo ae kekahi liona, he Mose oia i keia la. Ka! O ka mea kupanaha ua moe aku la o Mose (Kuhio), o Toshua ka mea i koe, a hoea mai, pela ka ke Akua hooponopono i keia la. 

            Ke noho mai nei ka papa kahuna mahelehele aina o Kanaana Hou (Papa Komisina) me ke kali ana e lohe i ke kauoha a Ioshua .in a no ka nee imua, o ko kakou nee iho la no ia no ke Kanaana Hou, Mai hikilele nae oukou, a no ka mea, hiki mai ana ia mea i kona wa kupono.

            BELFAST, Sept: 18- Ua ikeia ma na huahelu no ka poe i make a i hoolahaia ae i keia la he 436 ka nei o ka poe i make ma Ireland mai Iulai 21, 1920 mai.  Ua komo pu ma keia na hahunapule he 189.

            Mai Ianuari 1, 1922 mai he 92 mau hahunapule hoolapope ame 133 kahunapule Kakolika i pepehiia.

HE MAU HOAKAKA NO KA HEWA

            Palupalu no hewa i ha wa kolo, Lolilua i ka wa kamalii; Oolea i ha wa u'i, Onipaa i ka wa elemakule.

            O kekahi keia o na olelo naauao i waihoia mai no kakou mai kinohi mai, i mea hoomalamalama i ko ka kou mau alahele i pono i keia ola ana.  Ma keia olelo e akaka ai, ka wa kupono loa e pa'ipa'i ai ia mea o ka hewa, ame ka wa i hiki ole a i ke kanaka e pa'ipa'i ia mea.

            O ka "Hewa," owai ia mea Ka O hewa o ia no ka mea ku-e i ka pono.  Aia ihea no hewa hale noho i puka ae ai ia me ka ikaika! Aia maloko o ka naau o ke kanaka. Ina, aia ia ilaila, aia la ma ke keena hea! Aia no ma kela keena o ka naau i kapaia o naau hookiekie. 

            He oiaio, in a e loaa keia mea o ka naau hookiekie i kekahi kanaka, e hana mai ana ia kanaka i na haua i ku i ke ano pono, a ma ka haina ana o ka puana, ka hele makawalu mai la no ia o na haua hewa, e hiolo ai na pono ana i luhi ai, iawaena o na kanaka.  Pela no ka puno ana o keia olelo nane iwaena o na kanaka: "He wa momona keia o ko kolea.  E nana aku i ka hulu puaa ma ka umauma o ka pelehu, he hoailona ia no ka momona o ia manu.

            No keia olelo noeau e kau ae la maluna, ua maheieia na wa ame ke ano o ka hewa iloko o ia mau wa.  He palupalu i'o no ka hewa i ha wa kolo, a no ka mea, aia ia hewa i ka wa hoomaopopo ole o naau; a i ka hoea ana mai i ka wa kamalii, lolilua mai la ua naau nei ia hewa.  O ia ka hoomaopopo pono ole i ke ano o hewa mai ia pono ae.  A hoea loa ae i ka wa u'i, hookuonoono a oolea maoli o naau i ka hana i ka hewa, mamuli no o ka ike i ke ano e, a maopopo maoli o hewa mai ai pono mai.  Me kekahi olelo ana, ua hookahua mua o naau ia hewa me ka hookoia ana aku ma ka hana. 

            Ahiki mai i ka wa hope loa o ke ola aua o ke kanaka, o ia ka wa elemakule, onipaa ka naau ma ia mea he hewa, in a o ia ke ola ana o ia kanaka, mai ka wa kolo mai, me ka loaa ole he mea nana i pa'ipa'i i ka wa kolo, ka wa kamalii ame ka wa u'i.

            Pehea la e lahilahi mai ai ka hewa i ke kanaka nona keia olelo, iloko o keia mau wa eha!  He hookahi wale no alahele i hoomaopopo ia e ko keia ao, a na kumu hoonauao e a'e mau nei, o ia keia: 

            E hoopuniia a e kaihele like ke kanaka me na hoaloha maikai, a makee i ka pono, i ke ao ame ka po.  Mamuli o ia kaihele like ana i ke ao ame ka po, ma na wahi apau, e loaa ana ka ike ame ka hoomaopopo ana i ua kanaka ia, i ka maikai o ke ola ana pela iloko o ka oluolu ame ka oumehana o ke aloha; a ma ia alahele wale no e pono ai ke kanala, haulehia iloko o ke ko'i ko'i o ia mea he hewa; wahi ua hoi a kekahi olelo; i ka wa no e paa ana o ka hanu i ka pukaihu, aia no he manaolana-a pela i'o no!

            He lehulehu na kiina o keia mau mamalaolelo e kohu a e kupono ai.  Aia no ia oukou e kuu poe heluhelu; koe wale no keia, aohe he wahi pua leo mai ia oukou mai ma keia mau kolamu, e hiki ai hoi ia kakou ke ohumuhumu pu no ka pono ame ka pomaikai o keia hanauna ame ka lakou mau pua o keia mua aku.

            He hookahi mea i maopopo, a maamau i ke ola ana o na kanaka, o ia keia; Ina aole e hookahua na makua i na hana e pono ai na keiki, e nele ana no no keiki; a, in a e hookahua ole na keiki, i nele ana na moopuna.  Ma kekahi olelo ana, in a e kukulu ole na makua i ka pohaku kumu o ke kihi o kekahi hana, aole e loaa ka hookumu no ko lakou pono.  Elike me keaha!

            Elike me keia kanawai hoopulapula i kukuluia iwaena o kakou i keia mau la, a, e keia hanauna no ke pono o na keiki a kakou.  He pohaku kumu kihi keia, i haaleleia e na loea ike hana a aloha lahui o kaukou, he lehulehu, i hala i ka po.  Ke ku mai nei no ka lakou mau mamo, a liki no, elike mo ko lakou mau makua. 

            No kakou e keia hanauna, e olelo ae no au i ko kakou ikaika, iloko o a hana poholalo a ko kakou, mau hoahanau ponoi.  Ua hoolohe aku kakou i na alakai he lehulehu i ku mai, me ka alakai ana aku ia kakou aluna o Konahuanui, a haalele iho na keia ame keia e hoi nona iho.  Ma kekahi mahele, ua hoonoauaoia kakou apau.

            Ahiki mai i keia la, o ka ikeia aku o ka onipaa o ua hewa la, a na elemakule i hala, ua ala ae kakou a keehi ku ia hewa me ka ikaika, mamuli o ko kakou wae ana i alakai, nana e kukulu i pohaku kumu no ke kihi o keia hana aloha lahui, he "Hoopulapula," oia o Kalani i moe; a moe aku ia la oia, nune iho la kakou, na kanaka, no ke kanaka kupono e pani ae ai i kona noho ma Wakinekona.  No keaha ka nune ana!  Ua pouli anei na puka nana o ko oukou mau kino, i ike ole ai i kona mau hoakuka no keia mau hana hoopulapula!

            He oiaio, he lehulehu lakou, aole nae o ke ano ku ma na pipa alanui, a pehi i ke kanawai, me ka makua o ia kanawai, a oi loa aku ka papa komisina i lawehala ole mai ia kakou.  Ke hooikaika nei lakou e hana i na haua e hooholomuaia ai o keia hana hoopulapula me ka manao hemolele.

            Ina e hoi ole kakou iluna o ka aina, mamuli o ka lawe ole o na lala o ke komisana ame na makua o ke kanawai i mau aina no lakou, a noho e mahiai, elike ma ka hauwalaau a kamalii e loheia nei, he mea maopopo loa ma ia manao, o ka makemake maoli o na kamalii, e hoi like na makua o keia hana me na keiki ma ka aina, me ka waiho iahope nei, na ke akua lapu e hana ae no kamalii noho aina i manao pela.

            Hookahi nae wahi o ka pomaikai o keia koha aina ana o ia keia, he poe kanaka makua waie no ma ka manao, ka i waeia ae; a e kamalii hoi, waihoia iho no e walaau ma na kihi alanui.

E HAAWI I KE OLA NO HA'I

            He lehulehu o na kanaka o keia paemoku, mai na kane a na wahine, i hana i na hana kaulana e hoomanaoia ai, e na kanaka kuauli.  Ma na hana a kela ame keia kane a wahine e kukuluia ae ai he mau kiahoomanao, ma kona onehanau; o kekahi kiahoomanao, ua hanaia me na hua palapala e hoakaka ana i ka la, ka makahiki o ke ola ana, ame ke ano o ka hana kaulana i hanaia e ka mea e moe ana malalo o ia kiahoomanao.

            He mea hoomanao no no hana kaulana i kukuluia ai o ke kia, e na hoaloha, a ano e ae paha, no kekahi wa; ahiki mai ka hoololi ana a ke au o ka manawa i na mea paa, ulu, hanu a hanu ole paha, nalowale aku la ua mau kiahoomanao la, mai ka ike a ka maka o na kanaka, a pela pu no ka nalowai eo na hana a ia mea maiwaena aku o ke lehulehu.

            He oiaio, ua hapai ae no kekahi poe i na hana kaulana, aole no ka lilo loa o ia mea i mea e hiilanaiia ai e na kanaka, aka, no ke ko wale no o ka iini ame ka makemake e ikeia mai, no ia wa e ku ana, me ka nana ole i ka hopena o ka inoa mamuli aku.

            He lehulehu no e kakou e hana nei i na hana, me ka manao e kaulana ei ka inoa mamuli aku.

            He lehulehu no e kakou e hana nei i na hana, me ka manao e kaulana ae ka inoa mamuli o ke kuhihewa o na kanaka ma kekahi wa, a mamuli aku hoomaopopo, ae na kanaka, a loli ka hoomaikai na kanaka, i hoino.  Ua pono no ia mau hoina ana, mamuli no o ke ahuwale o na hana i hanaia.  Ma keia kakou e ike le'a ai i ka oiaio o na olelo noeau a Abarahama Linekona, penei:

            "Ua hiki ia oe ke hookuahewa i na kanaka apau i kekahi wa; aka, aole e hiki ia oe ke hookuahewa i na kanaka apau ma na wa apau."  He oiaio keia mau olelo.  Iloko nae o ka oiaio o keia mau mea apau, aole no he emi mai o na hana kalohe o ia ano i ka lehulehu.  Ua lehulehu no o na kanaka i lae ae i keia alahele, i kaulana; aka, ua pau waiho wahi meheu ole iho mahope.

            He lehulehu no i keia la, e uhai nei ma na hana o keia ano, me ka noonoo ole ae i ka hopena i loaa i ka poe mua ma ia alahele.  O kekahi o lakou, ua maikai no na hiohiona o kana hana ane, o ka pilikia wale no, aole i maopopo i ke pani kupono, o ka hana, e ku ana, i mea e kaulana ai o ka inoa iwaena o na kanaka.  Ma kekahi no, ua haulehia iho ia mai ia kulana maikai o ka hana, a i ka lapuwale. 

            He hookahi wale no kiahoomanao i akaka i na kanaka, a e uhai, mau ia nei e kela ame keia hanauna, o ia no na kiahoomanao i hoakakaia maluna ae.  O ke kiahoomanao ano nui a pookela maoli ma ke ao nei, iwaena o kela ama keia lahui, mai kahiko loa mai, ahiki wale i keia la, o ia ke kiahoomanao i kukuluia ma ka nanu o na kanaka.  He kiahoomanao ike maka ole ia, a no ia ike maka ole ia ia, a no ia ike maka ole ia no pahai i makemake nui ole ia ai o ia kia.

            He kia ia i kukuluia ma kahi paa; o kahi i hiki ole i ka uwila ame ka hekili e wawahi; o kahi hiki ole i na manu ke lele a hoomaha iho maluna o ua kia la.  O keia ke kiahoomanao a ke kanaka e uhai ai; a in a e loaa i kekahi, he in a aala mau kona i na kanaka, mai mekahi hanauna a i kekahi hanauna aku ahiki i ka hopena.

            O ia ano kiahoomanao ke Kamehameha ka Na'i Aupuni i kukulu ai nona iho,  a o kakou no na ikimaka e na kuakahi ame kualua, a ua Kamehameha la.  O kona kiahoomanao wale no ke ku nei ma ka naau o na kanaka, i anoe ae mai na kiahoomanao o na kanaka kaulana o keia aina, ma keia keneturia aku la, ahiki mai i keia keneturia, a ike hou ia he kanaka oia ano.  Oia no o Kuhio i moe aku la.  Ua kukulu ae oia ame kona mau hoa he hana kaulana, e hiki ai no ke palalalia maluna o kekahi pohaku eleku, a mapala paha, i anaiia a maemae a kukulu ae maluna ponei o kona wahi e moe la, keia mau olelo: "Maanei i moe iho ai, no na kau a kau, ka hoola o ka lahui 'Kukio Kalanianaole.'"

            Ua hala aku la ia kanaka kaulana.  Owai auanei la iwaena o kona mauhoa, l lawe ae ana i ke koena o na hana i hoolalaia, no keia hana hoolaupa'i nui iloko o keia lahui kanaka!

            Owai O ke kanaka nei anei e ku mamao ana i ka wa e hoolalaia ana o keia hana, a mamuli iho lelepau mai me ka ikaika e kue i keia hana i hoolaaia hou e Hawaii kuauli!

            Ke mano nei au, aole oukou e ka lehulehu hanu ola a ke Akua i hana iho ai, me Kona waiho pu ena iho i kekahi mana, a o ua mana la, o nana o ia ka mana koho, e hana i na hana koho pela ea.  Ke hoike aku nei au ia oukou, ma ke ola ana o ke Akua o ka lana, aole oukou'e pela ana ma ka hana, aka, e pela mai ana oukou ma ka oukou hana no ka pono o na hana hoolaupa'i ia Hawaii.

            Pau mai ka oukou hana kupono, nee aku koonei mau hana kupono, elike ma ko kakou iini apau, o ka maha no ia o kakou, a pau mai o a o o ka aina; aole he hoonaueue hou ana i ka nohana lahui kuanui o keia aina.

            He kakaikahi na kanaka i haawi i ko lakou ola ana, no ka pono o ka lehulehu, elike me ka Haku i haawi ae ai i Kona ola no na lahui kanaka apau o ka honua nei.  O Kona kaulana, ua hiki aku ia ma na walalau apau o ka honua.  E loaa ole ana no paha ia ano i na kanaka, aka, he ano like.  O ia ano lika la, ua lawa ia e hapai ai i ka inoa a kau ma na kiahoomanao pohaku, a naau o kanaka.

            He mea pono nae i ke kanaka i manao o kukulu ae iaia iho i ikeia mai, e na kanaka, me ka hemolele o ka naau; in a aole pela, he mea pono e hooki koke ka hana ana, o lilo ia i mea hoopolikia i ka inoa.  Mai poina nae i keia, i makamake oe e kaulana ka inoa, e haawi i ke ola no ka lehulehu.

E A'O PONO I NA KEIKI

            Eia kakou ma Hawaii, ke noho nei i keia mau la malalo o na hookele a hooponopono ano hou i kulike aku me na hooponopono nohona ohana a lahui o na aupuni e.  He mau hooponopono nohona ohana a lahui o na aupuni e.  He mau hooponopono naauao i'o no ia mau alahele i a'oia, mai i na keiki o keia hanauna, e na kumu hoomaauao; a he naauao i'o no.  O ka hemahema wale no o Hawaii ma ka'u ike, aia ma na makua la, o ia ke kalele loa o ko lakou manao na na kumu hoonaauao wale mai no e a'o i na ike apau.  Ma keia wahi, ua lalau ko kakou noonoo ana pela, e na makua mea keiki. 

            Aia no he mau haawina kau, e ka makua, i makamakeia e a'o aku i na keiki; o ia na rula hooponopono nohona ohana ana, ma na meaai, ke kamailio ana, ka hele ana, ke kipa ana i ko ha'i kauhale, ka hookipa ana i na hoaloha, ke a'o ana e aloha i na kupuna na makua, a o ka oi loa aku, o ia kela ike hoolakalaka a malama Akua; ke kumu o ke ola o keia lahui.

            O kekahi mea nalowale loa i keia la, o la kela ike hoolauna ana o na keiki ia lakou ihi ke kahua hoi o ka hoolaupa'i lahui.  No keia mau ike ae la; aole i nele na hale hoonaauao, he mau a'o ana ia o na aina malihini, a he kulike ole ia me ka kakou o na Hawaii.  Ma ka na malihini mau rula hooponopono, malalo o keia mau manao hoakaka, he ano uahoa a ano konakona ke ano i ka ike aku-a ma kekahi olelo ana, he ano ko'eko'e- aole hoi i kulike me ka Hawaii, o ka ohaoha a pumehana o ke aloha.

            Mamuli o keia hemahema o na makua mea keiki, i ke a'o ana pele, i ikeia ae ai o na opio o keia la i ke ano hu'ihu'i, a konakona o na hana, ke kipa ae ma na kauhale o na Hawaii.  Pehea la na keiki e ike ai i keia mau loina hana ma ka aoao o na Hawaii, ke ole e a'o aku na makua!  I ko kakou hookuu ana aku na ka olelo e, e a'o mai i ka kakou mau keiki, he mea maopopo loa e kulana malihini ana ke alo ae a na ka mea, o ia wale no ke a'o i loaa aku iaia. 

            Mahope koke iho o keia naauao ana o ke keiki, olelo aku la na makua i kahi keiki hookano, "Iluna wale no ka hoi ka ihu e kau ai." 

            Aole a kakou mau olelo pale kupono no keia hemahema o kakou, e na makua, no ke ano e o na keiki.  "Elike me kau kanu ana, pela no oe e ai ai i ka hua o ka laau."  He olelo kahiko keia, a he oiaio nae.  O ka oi loa aku o ko kakou hoopalaleha ana i eia hana hoonaauao aku i na keiki maluna o ko kakou aina kulaiwi nei.  Mai pono no paha, in a aia kakou ma na aina e, kahi i noho ai, a loaa ae keia hemahema. 

            E nana aku kakou i ka lahui Kepani ame ka lahui ilikea e noho nei ma ko kakou paemoku o Hawaii nei; aole loa lakou i hoohemahema i ka lakou lahui ma ko lakou mau aina pakahi iho, o ia no na rula e hooponopono nei ia kakou iho ma keia aina o Hawaii.  Olelo aku no na makua ma ka olelo makuahine, pane mai no na keiki ma ia olelo hookahi.  Ko lakou kahiko ana, luana ana ma na anaina, a pela aku, e hoomaluia ana no e kou ikou mau rula ponoi.  No keaha la ka lawe ole ae i na rula o na kanaka Hawaii!  Ka!  no ka hoomaopopo ole o Hawaii i ko lakou mau rula hooponopono o ia ano. 

            Ina i hoomaopopoia, he mea maopopo loa, e pau ana ia mau mea i ka ikeia e lakou, me ko lakou hookuu ole aku i ka lakou i ke ae, me ka lawe mai i na ike like ole apau, me ka kapae ole ae i ka lakou.

            Ina ne hoi kakou e hookalike pela, o ia ka lawe mai i na ike like ole a na lahui e, me ka hoopoina ole iho i ka kakou- Ola hou ka hoi o Hawaii!

HE MEA MAA MAIKAI

            O kekahi mea maikai loa ia Hawaii nei ma na la i kaahope aku, o ia no ka noho ana o kekahi ohana i nunui na keiki, a ma*e aku i kane malihini.

            I ka lawe ana ae o ka pokii o ka mea i make i ka wahine, a loaa mai he keikikane, i kapala ana ka inoa o ke keiki ma ka inoa o ka mea i moe, a kane mua hoi a ka wahine, Pela ko kakou ike a hoomaopopo i ke ano o ko kakou nohona, a he mea olelo no ia a na kamaaina e noho koke mai ana, e i ae ana:  "Eia iho no ko kaikaina kane i kane nau."

            He oiaio, e aloha i'o ana no ke kaikaina o ka mea i moe i ka wahine, mamuli o kona kaikuaana, a lawe mai iaia i wahine.  Mamuli no o keia manao, he mau hana aloha ole ka hookuu aku i ka wahine a kona kaikaana i aloha ai, a hele auwana aku, a noho hoopiliwale paha, a no ia mea, ua manaonao i ka hoomaopopo ae i ka hopena e kau mai maluna o ka wahine i punahele i kana kane mua.

            I ka noho ana aku o ke kaikaina me ka wahine, a hanau he keikikane, kapaia aku ka inoa o ke keiki ma ka inoa o ke kaikuaana o ke kane, i o mau ke inoa.  O ia manao la e holo like ana ia iloko o ka ohana, ame no hoaloha apau.

            He hiohiona maikai keia o keia o ia mau la, i nalo aku, i loaa ole i keia mau la.  O ka oiaio maoli keia, o ke ola ana ma keia mahele.  He mea ano ole loa keia, i keia au, ke hoopukapuka olelo ae oe.  He hoowahawaha loa ia keia ano e na opio o keia mau la.  No keaha la!

            Eia no ka na kupuna alahele i hana ai, elike me ia maluna ae, mai kahiko loa mai, penei:  Kanawailua 25:5; "Iua e noho pu na hoahanau kane, a make kekahi o lakou, aohe ana keiki, mai mare ka wahine a kamea i make i ka malihini mawaho: no ka hoahanau o kana kane e hele iloko i on a la, a e lawe iaia i wahine nana, a e malama aku i ka pihana a ka hoahanau o kana kane. A o ka hanau mua ana e hanau ai, e lawe no ia i ka inoa o kona hoahanau i make, o nalowale ole ai kona inoa mai ka Isaraela mai."

            No ka inoa ka mea i makemakeia ai o keia mare ana o ka pokii i ka wahine a ka hoahanau i moe.  He mea lohe mau ia keia, mai na kupuna mai, "Ua ola, ua puka ka inoa!"

            He oiaio, i ka wa no i hoohemahemaia ai o keia mea, ua ala mai ka huikau o na inoa, ame na ohana; a ua nalowale loa aku ka inoa o kekahi, aole loheia.

            Ko keia la no hoi keia ae la, e kuu mea heluhelu; a ka la apopo, a mamuli aku, e hoi hou mai no keia ano maikai i o kakou nei; aole ma ke kaona nei, aka, ma na aina hoopulapula.  Maiaila auanei ke ala hou ana o na mea maikai apau, mai ka honua ae a mai ka lani iho.  I piopio ae ana ia mau alakai hana hoolaupai mai ka honua ae, elike no me ka olelo a ke Akua- o ka ke Akua makemake no ia, e laupa'i hou o Hawaii.

            E a'e kakou i ka makee ana i na wahine hanau keiki, a no ka mea aia ilaila ke ola o ka lahui; aole i ka wahine u'i hanau keiki ole/  I keia la, he mea hauoli i na wahine ke hanau keiki ole; ma ka wa ka hiko; aole loa he hoomaipopoia ao o ia ano wahine.  He hoowahewaha loa ia ia ano wahine; a no ia mea, ua nui no lakou i holo iloko o na luakini, e uwe ai imua o ke Akua me ke noi ana i ke Akua e haawi mai i hua no ka opu. 

            Ua ike kaua, e kuu mea heluhelu, i ka loaa i'o ana o ka hua o ka opu o kekahi o lakou, i hoakakaia ma ka Palapala Hemolele.  Ua puka ae ia mau hua, a lilo i alakai no na kanaka.  Aole no e nele keia poe wahine hua ele o ka opu, i ka hua, ke noi i ke Akua no ia mea.

HOOLAWA HALAWAI

            E noho ana ka halawai a ke Kalapu Demokarata o ka Mahele 1, o ka Apana 4, ma ka hele halawai maamau o ke Kalapu; Alanui Ilaniwai, i ka auwina la Lapule, Sept. 24, 1922; hora 2.  E hoea ae ana na moho no neia kau ma keia halawai. 

            E na lunanui âme no lala, e hoea mai, i lohe i ka leo o na moho, o neia Kau.

            Ke kono pu ia aku nei na lunanui ame na laia, o ka Mahele 9 ame ka Mahele 12, e hoea i hoikeia ae ia maluna.

            Me ka haahaa

            VICTOR KAILIULI

                        Kakauolelo o ka Mahele 11, 4522- Sept. 21.

            MOHO LAUNAMAKAAINANA

            Ke nonoi nei au m na mano koho Molokai ame Lanai. Ka** tore o Hawii, no ka oukou koo anu ia ', oiai eia nei ma ke kulana Lunamaka ma ka aoao Repubalika na Koho Ekolu aku,  ma ke kau koho wao moho 7, o keia makahiki e hiki mai ana.

            Aole au he malihini ia oukou aka ua kamaaina oukou ia 'u he kupa a he keiki hanau no ka aina, a pou a Maui Komohana.

            Owau, iho no me ka oiaio.

            THOS HOLSTEIN

                        "TOME. "

NA OLELO NOEAU

            I mea e hiki ai e malama no olelo noeau ame na hana apau a ka lahui Hawaii, ua makemake nui ia na imea apau e haawai i ka lakou mau kokua ana i ka halo hoikeike o na mea kahiko, ka Bishop Museum, ma ka houluula ame ka honkaka ana i na olelo noeau, aa olelo hookaau naauao i ike ia iwaena o keia lahui kanaka.

            I wahi mae o holomua ai keia hana, i ka manawa o maaio ae ni kekahi mau olelo noeau kahiko in a iloko o ka noonoo, mau nano paha e kakaua iho ia mau mea, a hoouna ae i ka hala hoikeike o na mea kahiko, a aina no hoi aole ilaila alaila e hopuna pololei mai i ke Kuo koa nei me na hoakaka pu na kaona i puka mai ai ia mau nalo moeau, a mau olelo haakaau kulia paha.

            Eia iho keia mau olelo noeau hou o ka hoounaia ana mai e ka hale hoikeike o na mea kahiko i keia pepa;

            Uhiuhi lau mamane, kahe ka wai o Kapapula.

            Hookahi no hawa'e, lauhue Kona.

            Kau ka poo i ka ulana, o Welehu ka malama.

            Aohe hana a Kauhikoa, ua hau ka waa i ke aki.

            Haehae ka manu, ke aleale nei ka wai.

            E aho hoi ka make i ke kaua he nui na maopuu.

            nakeke na iwi o Hua i ka la.

            Uliuli kai pali o Kahikina ko'e mai ka ohu la he ino.

            Ua komo ka i'a i ka makaha, na puni i ka na'e.

            Kuli'a i ka nuu, i ka paepae ka pu o Liloa.

            Aohe loea i ka wai opae.

            Hoi hou ka paakai i Waimea.

            Aohe uhi hele walo o Kahala

            Wehea iho maluna o Hininanu.

            E ike ia kaua hoa kanaka, o kipa hewa ke aloha i ka ilio; he ihio hoi ia, e, he kanaka hoi au, u:

            Ka põe unaunahi hee o Kula

            Hilinai, Puna, kalele ia Kau

            Hihi Kaunoa, hihi Mana; aloha wale ia laau makua ole.

            Kililili pua hau o Kalepa.

            Maemae i ko kai ka pua o ka hala

            Maewa wale i ka pali o Kahiwa.  Niniu Pana i ke ala.

            Nui pumaia, ohaka oloko.

            He wa ulu keia o ka hoi.

            Ua le'a kaina a ka la'i, ua malie.

            Make ke ikalo, ola i ka naio.

            Aia i kula i ka alaalapuloa.

            E hoomanao i ka ula o ka ohiki

            Ako Nuuanu i ka hale halanoa a ka makeni; ako Manoa i ka hale a ka ehu.

            Na manu kolea kau ahua.

            Heahea ke kumu o ka nui ana o na ulia kaa oiomobile No ka ho i ka pilipaaa iha.