Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 37, 14 September 1922 — Page 2
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Kupepa kuokoa honolulu T. H. poaha sepatemba 14, 1922
He Aoao keia I hookaawaleia no na manao o ke komisina o na home Hawaii hoopulapula lahui
Ke ola mamua, mahope ka hoopukapuka.
Na komisina. W.R. Farrington Lunahoomalu; Elizabeth K. kalanianaole, lalal Rudolph M. Duncan, lala; Akaiko Akana, lala; Geo. Cooke, Kakauolelo. Malalo o kalokomaikai o ka ona o keia nupepakookoa, L.A. Thurston (kakina), ua haawiia mia keia aoao no na mamao polo in na hana a ke komisina ma keia aoao. Ma keia aoaoa e ike ai ka poe heluhelu I na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka mokupuni o Molokai. Ua hamama no hoi keia aoao I na ninau pili keia hana main a Hawaii mia, o makemake ana e I ke komisina o na mea like o I makemakeia e ninau mai.
Ka meheu a na kupuna e waiho nei no kakou. Ke waiho nei ka meheu o ke oia ana o keia lahui kanaka Hawaii ma ka moana akea o ka Manawa, ahiki mai I keia palapala ana; a eia na hoonohonoho ana I na nuu o na wa penei:
Ma ke ola ana o keia lahui mai kona hookumuia ana, ahiki wale mai I ko kamehameha au hooponopono aupuni. Ua ike mai no ke akua o ka lani I ko kakou mau kee ano nui Iwaena o ko kakou nohona lahui. Ana; akahi kela kuekue o na nohona makaainana aua iwaena iho no o lakou; alua kela nohona kuekue o na makaainana I na alakai, o ia na alii, na kahuna na kilo amen a kaula’ o ka oi loa aku e ka hole maoli aku I na wanana, no ka pono ame ka pilikia o ka lahui mai ke akua mai no ka hewa a kanaka I hana aku ai I ua poe alakai nei a ke akua I hapai ae ai maiwaena ae o keia lahui, no ke ola e laupai ai ka aina ame ka mana hooponopono piha, I ko lakou nohona aupuni ana.
No ka polokia o keia laui e ikeia mei e kakou, e keia hanauna hope ke kumu o ko kakou hou’hele I o a ianei e au ana e ike I ke kumu o ka laulehia ana. Owai auanei iwaena o kakou I keia la e ku ae a hoike mai I na kumu kupono me na hooia ana, oiai aole loa he mea kahiko iwaonao kakou, I ola a ekolu a eha hoike koke ae I ka menamena I hanaia aole! No ia nele ana ua kea mai ke koikoi o keia hana mahina o kakou o keia hanauna, e imi nau ma na alahele like ole a waiho ae I kea kea, aole no ko hai pono aka no ko kakou pono no e Hawaii alii.
He oiaio ua hookiekie no ko ka kui mau kupuna I ko laiou wa e oai ana I ka hole aku a hole mai I ka pono io e ola ai mawaena o na makua alii kahina kilo kaula amen a makaainana. O ia ano no ahiki wale I ka pau ana aku la o na alii I ka moe na kahuna a pelu aku; ahiki loa mai I keia wa noho kohana o ka lahu o ia ano paakiki no. he mea hewa ole no kakou k keao ana e imi I keia hemahema paha a waiho ae I kea kea malia hoi I ka nele ana o ko kakou hooko aku I na alahele e oia ai I loaa ia kakou ua loaa he alahele in na hanauna o keia mua aku e hahai e a hooko ahu ai ma ka hana no ka pono o na pulapula aku ia mua.
Eia keia hoomaikeike ana o ke nu o ka Manawa’ a e hookuku ae kakeu a noonoo me ke akahele penei mamuli o ka paakiki o kanaka I keia hewa I hoakakaia maluna ae ua hoike mai ke akua me o kana kauwa la isaia 28:11:
He oiaio no me lehelehe namu ame ka olelo a ka malihini e olelo mai ai oia I keia poo kanaka. Pauku 12: “iaia I ololo aku ai ia lakou, eia ka maha e hoomaha oukou I ka poo maloeloe, eia ka hooluolu’ aloe uae lakou I hoolohe.”
No keia hoolohe ole ua hahakiia na rula o ka nohona lahui ana, o ia keia E noho mai ke alii I makua po ka lahui e hooponopono ana; a e hoolohe hoi na makaainana. E noho mai hoi na kahuna ame na kaila I ko lakou ihikapu ma kea no he poe hemolele no ke akua, e a’o ana I na ia I na hana e hana ai a I ole e kauoha aku ai I na kanaka e han no ka pono o ka lahui ame ka aina.
Nolaila noho na makaainana mahalo o na alii a e na aluu halalo o na kahuna me na kaula. Ma kekahi olelo ana ae ku mai ke kahuna ame ku kaula mawaena o na kahuna kaula ame na makaainana mai ke akua mai a I na kahuna a kaula. Mai na kahunakaula aku I na alii, mai ka rula hooponopono kahui kanaka noho aupui hoomana akua, wa wawahiia nae e kanaka. E nana iho ma ka pauku 13, o ia makuna uo o isaia penei:
Nolaila I hiki ai ka olelo a iehova ia lakou, he rula maluna o ka runla, he rula maluna o ka rula he loina lamuna o ka loina, he loina inaluna o ka loina; he uuku ma keia wahi, he uuku ma kela wahi; I hele ai lakou a hina ihope, a lukia I hoopakeleia hoi a paa pauku 14,
No laila e hoolohe oukou I ka olelo a iehova, e na kanaka hoowahawaha ka poe e noho alii ana maluna o keia poe kanaka ma ierusalema (Hawaii)
I ka ike ana o na kanaka I ka pilikia ua nee aku I ka pule I ke akua, me ka hoomau aku no I keia hana wawahi rula imua o kea lo o ke akua mahope koke iho no o ka amene ana o ka pule, a loaa ole ke akakuu mai ka pilikia, olelo ae la ua kanaka I na olelo lapuwale, penei Ezekiela 18:29 “aka, ke olelo nei ka ohana a ka isaraela, ia ewaewa ole ko;u mau aoao. Aole anei ko oukou mau aoao ka e ewaewa.
30. “nolaila, e hoopau aku au ia oukou, e ka ohana a isarela (Hawaii(, kela mea keia mea elike me hona aoao,” wahi a iehova ke haku: e mihi oukou, a e huli mai mai ko oukou mau hewa apau, I ole ai e lilo ka hewa I make no oukou.”
31 “e kiola aku mai o oukou aku I ko oukou I hana hewa ai, (o ia no na hewa I ke ahua ame ka hoalauna) a e hana no oukou I naau hou I uhane hou hoi; no ka mea no ke aha la e make ai oukou e ka ohana a isaraela (Hawaii)
32. “ne ka mea aole o’u oluolu I ka make o ka mea I make, wahi a iehova ka haku; nolaila, e hilu mai oukou, a e ola”
Ua paa ka manao o kanaka, uh kuhi lakou; a ke hoomau nei no I ka huli o kea lo I ke akua. O ka oiaio nae, aole. O ka manao pela o ka hana nae, aole loa. A eia ke kumu a kakou e hookuku aw ai, o ia, aloe a kakou mau alii I koe’ o na kahuna wale no ua hooliloia nae keia mau wahaolelo o ke akua I may kauwa na kanaka, no ka lakou mau makemake, a makaala ma ka lakou kauoha ana me a iji e hooko mai ai ke kauna I ko lakou makemae. Ua pau ka ihiihi o ia oihana mamulo o ka lilo ana na kanaka e hoonoho aku me ka uku, a e hana mai I na hana a kanaka e makemake ae ai e hania mai no lakou.
I loko no o keia hemahmema hou I loaa ae ia ia kakou aole no I pauaho mai ke akua. Ke hea mau kai nei I kela la a I keia la la kakou e Hawaii. E nana’ma isaia 1:18 penei: E hele mai hoi e kike kakou, wahi a iehova. Ina paha I like ho oukou hewa me na kappa ula, e keokeo auanei ia me he kau la; ina paha I ula loa elike me ka mea ulaula elike auanei ia me he hulu hipa la 19. “ina e ae mai oukou e hoolohe, e ai no oukou I ka maukai o ka aiua.”
E kuu mea kelukelu ina I’o no e hele kakou e kike (kukakuka) me ko kakou akua alaila e hana I’o mai no oia I pono no kakou pauku 28: “e hoike hou no au I kou ma ilinaka nawau elike me ka wa I kinohi a me hou poe kakaolelo, elike me ka wa kahiko’ a mahope aku o keia, e ka paia oe, ke kulanakauhale o ha pono, ke kulanakauhale oiaio (Honolulu, Hawaii).” Ina aole o Honolulu, aliaila o kalamaula.
A kukakuka kakou me ka akua a maopopo ko kakou hewa ana, heaha aku ka kakou hana e hana ai! E pane mai ana oe e kuu mea heluhelu, he mihi. A ina o mihi ka mea a maemae ai o keia lepo o kanaka imua o ko kakou akua, heaha kea no o ia mea! Oiai ke ku nei ka lahui kanaka o Hawaii ma ka papa kiekie o na lahui hoomana akua; he pookela maoli. A no keia lahui uuku wale no iwaena o na lahui apau o kea o nei ua kukuluia ae na hoomana like ole apau iloko o ka aina na like ole apau iloko o ka aina, no ka hoonaauao ana ma ia mahele pule a imi pono mai ke akua mai. Ua lehulehu na ao ana me na mahele like ole iloko o ia hanu. O ka mea apiki nae o ha hua o ia hoomana ana malalo o ia maau a’o aole ikeia. O ka lahui hoomana akua aole ia ha lahui holomoku I ka make ame ka noho pio ana iloko o ka nele mai o a o.
I kulike me ka ezekiela I hoakaka ae la, “e mihi I ola.” Aia I’o no I keia mea o ka mihi ke ola’ aole hoi I keia mea e olelo mau ia nei o ka hoomana. O ka hoomana, he inoa wale no ia I haawiia no kekahi piili kaoo, ohana, ekalesia a pela aku maililani, kanaenae, hiilani hosanna, haleluia ana I ke akua, I loaa ai ke ola! O keia mea he holiuliu loa mai ka waihona noono aku o ke kanaka Hawaii, a oi loa aku ka ninau e kau ae la maluna, o ia o Mihi.
O Mihi, o ia o ike ia hewa i hanaia a hooiaio iho, a huli mai; noi aku i ka mea iaia ka mana kala, e kala mai; a pela no e noi aku ai i ka mea mana hoola, e hoola mai. O ka Makua, ke Keiki ame ka Uhnae Hemolele no keia a kakou apau i manaoio ai iloko o na hoomana like ole.
Ua ikaika kakou ma ka malama Akua ma na mea apau. Kulike no keia hiohiona me na la o Paulo ka haieuanelio kaulana ma ka palapala hemolele, i palapalaia ma ka buke o Oihana 17:22: "Alaila ku mai o Paulo mawaenakonu o Areiopago, i mai la, e na kanaka o Atenai nei, ke ike nei au, ua ikaika loa oukou i ka malama i na Akua, ma na mea apau.
23. No ka mea, i ko'u hele ana ae, nana aku la au i ko oukou mea e hoomana ai, a ike au i kekahi lele, ua palapalai maluna penei: No ke Akua ike ole ia. Nolaila o ka mea a oukou e hoomana naaupo aku ai, oia no ka'u e hai aku nei ia oukou.
24. O ke Akua nana i hana ke ao nei ame na mea apau iloko o ka Haku no ia o ka lani ame ka honua, aole ia e noho maloko o ka hale i hanaia e na lima.
O eia io no ka Haku o ka lani ame ka honua a na kupuna i olelo a malama ai mai kahiko mai, i kapaia he "Kumulani," a he mea haule ole ia mea o ka mihi-he wahi olelo maa ole no keia i ka lahui hoomana Akua o Hawaii nei- o ka olelo maa mau i ka oleloia i na wa o ka pilikia i manaoia na ke Akua mai, o ia keia:
"E hoomaalili aku i ka inaina o ke Akua o kaua, a i ole o kakou paha elike me ka lehulehu o na kino i ku i ka pilikia. O ka hoomaalili ana i ka inaina o ke Akua, e ia kekahi hana haule ole i na kupuna, a ia kakou i keia wa, heaha ia mea! O ka paa mau no i na hana ma na hale halawai, me ka hoopaa ana i na himeni, manao iho la ia mea ua kalaia kona mau hewa ame kona mau hala e ke Akua. He mau manao kuhihewa wale no keia.
E hoi aku ana kekahi o kakou ma keia mau la koke iho no, no na aina hoopulapula; e ikeia aku ana ke kuokoa o ke kanaka maluna o kona mahele aina, me ia kulana e pii pu ae ai o kona hoomana kuokoa nona iho me ka imi ana i na alahele e pono ai o kana hama maluna o ka aina a ke Akua i ho'iho'i kou mai ai ia kakou i kamnaka. A ke loaa keia ike i ke kanaka o ke ola iho la no ia, o ke aupuni iho la no ia o ka lani ame na pono olaila, pau loa ae la na mea apau mailuna alalo no na kanaka nei.
E ai ana na kupuna e kahea ana i ke Akua e ai pu mai; e hana ana na kupuna, e kahea ana no i ke Akua e kokua pu mai; e lealea ana na kupuna, e kahea ana no i ke Akua e lealea pu. Ua hanaia na mea apau e na kupuna me ka hoopilipu me ke Akua. Aole wa o ka mea pule Akua e poina ai i ke Akua ma na mea apau. Ina au poina ia ma kekahi hana, e loheia ana no ke kani mai o ke uhu, me ka olelo iho, "Ae no hoi, o kou poina iho nei ka hoi ia ia Oe, kiekie ko'u lalau."
O keia ano la, ke lohe a ikeia iwaena o kakou e kekahi poe, e oleloia, a e kapaia ana ia mea he pupule a lolo' o kou komo aku la no ia malalo o ke poo manao "Kaupalena hanau." Aole he hoomaopopoia o keia mea, i keia wa haipule iloko o na halepule nani. Ma ka la Sabati paa mau i na hana ka nana aole o ka mihi i na hewa i ke Akua ame ka hoalauna.
He lehulehu aku na mea i koe e noii aku ai no keia mahele, imi meheu a keia hanauna o kakou e nee nei. O ka mea nui no, oia keia, o ke alahele pomaikai i loaa ia oe, e kuu mea heluhelu la, e hoike aku oe i kou hoa aina ia alahele i loaa puhoi ka pomaikai iaia la. Eia no kahi olelo, "Mai aua no ka pono, o kii mai auanei kela a kaili aku."
Mai kuhihewa mai kakou o na Hawaii wale no ke kuahewa! Eia iho no ia kuahewa o ko Molokai. O ko Hawaii kuahewa, he kuahewa mahina ai nui hewahewa a ka launa ole a ke Alii Kamehameha i hana ai no ka pono o na kanaka o ka moku o Hawaii. A o ko Molokai ae nei hoi, he kuahewa oiaio; a penei:
Ma kekahi wa o keia mau keneturia i ala aku nei, i kauoha ae ai kekahi alii o Molokai i na kanaka e pii i ke kuahiwi no ke oki laau kukulu hale, mauu pili, lauhala, ili hau a pela aku.
Mamua o ka po ana o ka la, ua pau ae na kanaka i kai me ka lakou mau haawe ukana o ke kuahiwi, a koa hookahi o lakou. No keia haule hope ana o keia kanaka a nalewale ka la i ke komohana, ua hoopiiia ae ka eena o ke alii no ua kanaka nei, i ka hoea koke ole ana mai mo kana ukana. Laia i manao ae ai e ho'a i imu no ua wahi kanaka nei, ia wa no i hoea iho ai, a i ka nanaia ana aku o kana uknaa o ka lawe ana mai, ua ikeia aku, aole hookahi o na ma hele i manaoia no ke kukulu hale kana o ka lawe ana mai.
Aole hoi o ka lehua, o ke ahakea, ulei a kalia hoi; o ka laau ahewahewa kana o ka lawe ana mai; a no keia laau ahewahewa o kana lawe ana mai i loaa ai o ke kuahewa ma Molokai; a he lehulehu no ka poe o Molokai i kapaia ma keia inoa o Kuahewa. Elike no me ka lehulehu no o ko Hawaii poe i kapaia ma ia inoa, ma o ka mahinaai a ke alii.
Pela ke kuhihewaia o kekahi poe kupa o Molokai i hele ma keia inoa, he poe Hawaii.
O ka hau ka laau i lohe mau ia, ma ka olelo a na kanaka, no ka anai ana i na apana a elua a puka ae ke ahi. He hookahi apana nui a he hookahi apana luhi. I ke kuolo ana i ka apana liilii i ka apana nui, ahiki i ka a ana o ke ahi, e ikeia ana ka puali o ka apana nui. Nolaila keia olelo ana, puali ka hau nui i ka hau iki.
Mawaho o keia hau, aia no he laau ae kekahi i laweia no ia hana, a ua oleloia o ka hau nei la, he hope wale mai nei no kona lawelaweia ana no ia hana. O ka laau mua loa no ia hana, o ia ke Kalia; he palupalu ia. Ma kona ano he nioniolo a ano nianiau kona ano. He laau kupono no ka aho o ka hale-a he laau haule ole no ia i ka poe kukulu hale o ka wa kahiko.
Aole e ikeia ka nani ame ka oleolu o ka nohona lahui ana i ka wa o ka lako like mai o a o, aia wale no a haule iho mai ke anuu mai o ka lako a i ka nele, alaila e ahuwale ana ka maikai o ia lako i uhauhaia. E nana ae i na la e noho lako ana na makua o kakou me ka aina i mahuahua kupono e ola ai o ka ohana ame ke ola ana iloko o ia mau la; aole he pioloke o ka noonoo, aole he mau hookaumahaia mai, a pela aku. I ke kaa ana mai o ia mau pono i na keiki, ua hoole iho na keiki ia pono, he pono hana nui wahi a lakou, a hoolilo aku ia mau kupono no ke dala uuku loa.
I ka pau ana o ia mau dala, hiki mai na alihini i ike ole ia mamua aku, oia o hoaa me ka nele iloko o ka hoka ma na ipuka hale, o kou noho hoolimalima ana. Ia wa malaelae i ka maka ke ike aku i ka nani o ia noho lako ana, na makua i hoomanawanui ai; ia wa hookahi no komo iho la ka noonoo maikai e hooikaika hou a loaa na wahi dala kupono i loaa hou ua aina, in a no o kahi aina kupono e ku ai o kahi pupupu hale, ua oluolu loa au ia.
Pela ko kakou ike ia kakou iho i keia mau la. He mea nui loa ia kakou ke loaa kahi apana aina kupono e ku ai o kahi pupupu hale. I loaa keia ike ia kakou i kela wa e noho on a aina nui ana, nole loa e hiki mai keia nele i waena o kakou. Aka nae ua hiki mai he puuhonua no kakou ma o keia kanawai hoopulapula la.
He kanawai e hoihoi hou ae ana ia kakou ma kela kahua o kakou i ku pu ai me na makua. Ua pomaikai kakou ma keia hoomaopopo ana i ke ano nui o ia mea o ka aina. O ke dala ka kakou i ahualu nui iho nei a lilo na aina no ke dala, a mahope aku no ke dala i kana holo ana mai o kakou aku nei. O ka pono ka ia o ka paa no i ka aina, ka makua o ke gula ame ke dala. He oiaio, ma ka hoohelu ana ma na hakina ka hewa ana, a mistake hoi, wahi a ke kea.
Ke haka pono nei na maka o ka poe ike mahi aina o na lahui e, maluna o na aina i weheia ae nei no na Hawaii ma Molokai. He makaleho mai nei lakou, no ka haulehia iho no o na Hawaii ma ka lakou lawelawe ana, a kaili hou ia aku keia pono mai o kakou aku, o k lilo ae no ia ia lakou mai o kakou aku, o ka lilo ae no ia ia lakou ma. Aka nae, he mau manao ku mamao a ko liuliu loa ia i ka waihona noonoo o na kanaka kuauli o ke ko-peki.
Ina e hele loa aku keia hana, ahiki io mai ka hoopili iaia mai, e ala ae ai o namanao o na Hawaii e lawelawe maoli i ka hana ma ke ano oovertime, e lanakila ole ana ia mau manao hoopilikia; a no ka mea, ma ua hana apau a na kanaka i hana lima ai, ma na mahiko ahiki wale mai ma na hana poola o Honolulu nei, aole wa i ikeia o ka holo o na hana me ka ikaika i lawelaweia e na ka naka elike ae la me keia hanaukupau.
Aole lahui e ku ae me kuauli. Pela no ka hooia mai a na haku hana kuloko, ame na kapena o na moku hole noana.
He mea no keia i paa ma na buke moolelo i hakula e na ilikea i ike kumaka ma keia hookahi haneri makahiki i hala ae nei. A pela ana no ko kakou ano ke hoi aku i ka aina. Aole me ka manao e lilo ae i onamiliona, aka, e loaa ka ai no kela la ame keia la, iloko o ka oluolu o ka noho ana. Aole e poo nui ma kekahi olelo ana. O ka ulu mai no o na wahi huli ame na wahi lau uwala; ka holo mai no o na holoholona i ke alo, ame ka waiho mai o ke kai mamua o ka ipuka hale, o ia wale iho no kahi mea nui, ame kou ike iho, i kou hele ana aku no kela ao, ua pono ohope nei, no na pulapula ma o ke kanawai i hakula no keia hoolaupa'i ana.
Hookahi wale no mean ano nui a ka makua e ao iho ai i na pua, o ia ka pule mau a manala i ke Akua, ne ke ola o na pulapula i laupa'i ka aina i na kanaka Hawaii kuauli oiaio maoli, o ke ano o Kamehameha he hoomanawanui, he naauao, hemanawalea, a he piha aloha i ke Akua ame ke kauaka nui a kanaka iki.
Heaha ka makani ikaika o Honolulu nei, nana e ha'iha'i mai ka lala kukui o keia mau kualapa ae nei, a ahu ae i kai o Wikiki, Kalia ame Kaakaukukui Haina, he Kahakea.
LAHUI KANAKA AI LAAU
Ma kekahi mahele o ko kakou mau mo'olelo o Hawaii nei, ua ikeia kekahi mau hoakaka ana i ka halawai ana ma io kekahi lahui kanaka ai laau me na Hawaii, a ua hele aku no hoi na Hawaii ma ia aina o ku lahui ai laau, a he ai laau i'o no i ikemaka ia.
Ma ka noii ana me ke akahele ma na moolelo o ke ola ana o kela ame keia lahui kanaka, ma ka honua apuni, aole loa i loaa ia ano lahui kanaka i ola he laau ka ai; aka nae, in a kakou e hoomaopopo i ko kakou ano o na Hawaii, ma ka mahele ike kahea inoa, elike me ko lakou kapa ana aku i ke kao mua loa a na kupuna o ka ike ana he "Kunana," mamuli o ke ku mai o keia holoholona a nana mai me ka lele ole ae o ka maka, mai ke kanaka ae, pela no paha keia kapaia ana o keia lahui e na kupuna o kakou, he lahui ai laau.
Ina ma ia ano keia kapaia ana aku o ka inoa, alaila e hala ole ana ka kakou ike i ua lahui la, a na kupuna i kapa aku ai, he lahui ai laau.
O ua lahui ai laau la, a na kupuna i hoakaka ai, eia no me kakou iloko o keia aina, o ia ka lahui Pake o Kina ma Hawaii nei.
Me he mea la, ma ka wa paha e paina nui ana o ua lahui la, ka ikeia ana aku o kekahi mea pahaohao a ke kanaka Hawaii i ike mua ole ai, o ia ka pii o ka ai ma na laau, a komo pu o ka ai ame na laau i ka waha, i kapaia aku ai he lahui a laau; a pela no paha ka ike mai a na lahui e ia kakou, a kapa mai he lahui ai kanaka, i ka pokeokeo o ka miki poi a napoo aku o ka ai ame na manamana lima iloko o ka waha. Manao iho la paha lakoa, ma ke ano o ka kakou ai ana, o ia ka poi ka ai, a o na manamanalima ka i'a, a pela no paha ka ike a Hawaii i ka lahui ilikea a kapa aku, he lahui lio i ka nakeke o ka hao i ka waha, o ia ka pahi ame ke o.
He inoa hou ae no kekahi o na Hawaii i kapaia mai ai e na ilikea, o ia he lahui moa, no ke kope a kihele mai i ka ai o ka umeke. He kupanaha no keia mau hoomaopopo ana i na moolelo o Hawaii nei i keia mau la.
Ina pela iho la ka nanehune o ko kakou mau moolelo, pehea ana e loaa ae ai keia mau kiina pohihihi i na loea imi i ko kakou wahi o ka hoea ana mai. Ke loaa ka oiaio ia lakou o ka kakou wahi o ka hiki ana ma ea, ka loaa no ia o ka iwi o ke Alii Kamehameha e waiho mai nei.
O kekahi mea anoe no paha, o ia ka hoomau no o keia lahui kanaka i ka ai laau, aole lakou i haalele ia ai. O kakou hei, mai ka ai kanaka mai a ka hao i ka waha. Kupanaha ne ka hooponopono a ke Akua i na lahui kanaka o ka honua!
Me he mea la ma ke ano o ka i'a ame ke ano o ke pa kupono no ia i'a, e ono iho ai o ka ai ana, pela no paha i ono ai ka laiki ma o na laau la' a o ka ono hoi o ka poi ma o na manamanalima la. He oiaio no ia, aole ono o ka poi i ka ai ae me ke puna, a ano e ae paha, aia wale no a me ka manamanalima alaila ono. Oi loa aku hoi kahi i'a maka he ono loa aku ia i ka penu ae me na lima, kani ka muka. Aloha no paha o Hawaii i hala. Eia ae o Hawaii hou me ia mau pono o ka aina i nalowale aku. Ilaila ana kakou iho hou me na lima, a pii no komo i ka waha, na mea momua o ka aina hoopulapula e waiho mai nei no ka kou e na kanaka Hawaii.
Aia ke ko'iko'i o na hana hoopulapula maluna o ka papa komisina, 2016 maluna o na ohana e hoi ana i ka aina. O ka hoi aku "ka kanaka a noho me ka moe leaiea ana i ka po; aka no na komisina e lele mau ana ko lakou oili nou, o kou hoopalapala mai i kau hana, haule hoi ko lakou mau manaolana, a no ka mea na lakou oukou i wae ae ma o kou noi ana; a no ia kumu, ua moe ole ko lakou po.
___________
He wahi ao pokole a kupanaha keia o ke ola ana o na kanaka apau o ke ao nei, mai ka naauao a ka naaupo. O ke kupanaha i ikeia, a e ikeia nei'no i keia la, o ia no keia: Ma kahi o na hana ku i ka pono, malaila ka ikaika o ke paku'iku'i a ma na ku-e paha ma kekahi olelo ana; a ma kahi o na hana e loaa ole ae ai o ka pono, aole loa o ikeia ana na hana paku'iku'i a ku-e aku ia mea ino, elike me ka ikaika paku'iku'i i na hana pono.
Pehea la e kaawale ae'ai keia mea ino maiwaena aku o ka noho ana o na kanaka o ka honua nei. Aole o opaha e hiki ana ke pau ae keia ino a kaawale ka makua, o ia hana ino, oia no ko diabolo, i hoomaopopoia ma ka inoa o Satana, Legeona, Baelekepupa, ka moi o ka nalo a he lehulehu aku i hoakakaia ma ka Palapala Hemolele. O keia moo ka mea hokai nui iwaena o na kanaka e pioloke mau nei o ka nohona ma ke ao nei.
____
He ninau: Heaha ka hewa nui nana e hoopilikia a hoopioloke i ko ka lani ame ko ka honua! Haioa: Ka hewa hookiekie
________
NA AUIUI HOOPULAPULA
_______
He nui no ka epa o kakou o na Hawaii, e pili koke ae ana maloko a mawaho o ke kino, i na hana pono i manaoia no na Hawaii wale no. He lelepi ka mua loa o na hana, e ikeika aku e na kaoo e hoao ana e hooholomua i na hana no ka pono o ka poe e lelepi ana. A pau ae la ke kuakoko, ike pono aku la i na mea i hanaia mai, mihi iho la ka naau no ia hewa o ka lelepi ana me ke kuakoko ikaika. O ka hopena i ikeia oia poe, o ia ka noho mumule iloko o ka hilahila no na hana i hanaia. Aole no i pau kela ano o ka kou ahiki wale no i keia palapala ana.
Mahope koke iho no o ka ikekumaka ia ana o na hana maikai a na makua o ka bila hoopulapula, ua puka ae no na olelo hoino i ke kupono ole o keia kanawai. Ua pono no ia hoino ana ia wa, a no ka mea e poaeae ana no ke kanawai i ka maka o na kanaka, i maopopo ole i keia elahele kii pomaikai no lakou. No ka mea la, ua makaukau mau ka meakakau e kala aku i na makua nana ia mau hoino ana mai, elike me ka Iesu Kristo, ka Haku o ka lani ame ka honua, i noi ae ai i kona Makua ma ka lani, mai ka laau ke'a aku me keia mau olelo, "E kala wale iho oe ia lakou nei, no ka mea aole lakou ike i ka lakou mea e hana nei."
A hala ae la ia, ku mai ka papa komisina a lawelawe i ka lakou hana elike me ka ke kanawai e kuhikuhi ana; puka hou, ke kupono ole o keia papa o ka waeia ana ame ka lakou hana e hana ai. O na olelo hake, o ke ano i loaa i kela poe makua ike haku mele o kakou i hala i ka po, i kupono ole e oleloia, o ia na mea i kuiia mai a hooholoia aku i ka nui manu, me ke u-hu like ia o na kanaka noonoo ole mai o a a o o ka aina.
O keia kanawai hoopulapula kahi kiekie loa e ku nei iwaena o ke ola ana o na kanaka kuauli i keia mau la; aole kiekiena maluna ae o keia. Maluna o keia kahua, ke ku nei ka ninau no ka iwi koele e ola hou ai o Hawaii. O ka mea kaumaha nae e hoike ae, o ia ka laweia ae o na hana paani a pahele balota a luna o keia kiekiena. Aole ia he kahua paani nou e Hawaii e hooko ai i kou mau iini kolohe i ka lehulehu. O ke kuahu ia o ka lahui imua o ke Akua; a ua manaoia, malaila e akaka ai ke ol ame ka moe loa o Hawaii kuauli.
He lehulehu ae no na lele i kukuluia ma na wa i hala ae nei mamua aku o kakou, a loaa mai ia kakou i keia la. O ka mea apiki nae, aole loa kekahi o ia mau lele, a kuahu ma kekahi olelo ana, i hoike mai he wahi hiohiona ola no kakou- o keia wale no!
Ke kuhikuhi nei na lima o ka lunaikehala maikai i ke ola no kakou e waiho la maluna o keia kuahu, i kukuluia e na kahuna kukulu puuhonua no keia lahui; a ko ike pu aku nei no hoi i na hana a ka poe manao ole ae he kuahu (kanawai hoopulapula) i laa nou e Hawaii. Ke ku nei ia me ka manao aia ia oe, e ke kanaka Hawaii, he pohaku no ka paenuu e paepae ae ai i kiekie pono. O kela ame keia Hawaii ka'i makemakeia e hana pela, aole o ka pii ae a luna o ua kuahu nei, a manao iho o kou kahua paani ia.
Pela no ke kukula heia a kuahu o ka lahui no ke Akua ma ka wa kahiko. E nana aku i ka moolelo o ke kukuluia ana o ka heiau o Mookini ma Puuepa: ua hoonohonohoia na kanaka mai na 'lii ame na makaainana, mai Pololu mai ahiki wale i ke kahua o Mookini o ku nei ma Puuepa. O kela pohaku ame keia pohaku i paa'ai o keia heiau, ua pa pakahi ia e ka lima o kela ame keia kanaka i ku e hana ma kela la o ke kukulu heiau; a pela no ka manao ano nui o ia hana; ina he kuahu ia no ke Akua e na lehulehu, he mea pono i ka lehulehu e ala, a e hana like me ka manao, olelo ame ka hana me ka oiaio. O ka nele ana o ke kanaka i kana pohaku no ke kuahu o ke Akua me na umu kupono ole, e manaoia aole wahi lihi o ke Akua o na lehulehu nona.
E hookuku ae i keia hana i ikemaka ia me ka maopopo i ke alo, me ko keia kukulu kuahu o ka lehulehu i keia la, o ia ke kanawai hoopulapula. Aia ia oukou e ka lehulehu he mau pohaku o paapono ai o keia kuahu i hookumuia iho nei, no na lehulehu ou e Hawaii. E ninau mai auanei paha oe e kuu mea heluhelu, heana ia pohaku. Ae A eia no ua pohaku la au e hoomaopopo ole mai nei, o ia no kela pohaku lahilahi i pa'iia me ka hua pa'ihakaheka a ke kanawai i haawi mai ai ia oe e haawi aku na ke kahuna hoonoho pae o ke kuahu au i makemake ai ma kela la o ka hana.
O ke kahuna poo nana i kukulu ka pohaku kumu kihi, iaia oe e haawi ai i kau pohaku. O ia ke kanawai kukulu heiau o ka wa kahiko, a pela no keia i keia la.
Me ka hoomaopopo ole ae o kekaki o kakou i kei aloina hana, ua waha-a wale ae lakou a oi wale aku mamua o ke kupono. Pela no i puka ae ai o la olelo i loheia, e olelo ana i ke kupono ole o na hana a ke kemisina i ka ae ole mai i na mea hoi i ka aina me ka lakou mau holoholona. Auwe no hoi kakou e! O na wahi holoholona hoopau ai keia e minamina nei, no ka ae ole mai o na komisina e lawe pu aku i o i Kalamaula. O na wahi moa Hawaii paha o kakou e hanau mai nei he 40 wahi hua o ka makahiki, i loaa ole he wa e hoomoe iho ai o ua wahi moa nei, i kau mea i ka ai iho no i kana hua.
Auwe ke aloha e i ko na aina i noho naaupo, e lawe i ke ola, ke ola mai na komisina mai. He pipi waiu o ka papa helu ekahu; he mau moa o ka papa helu ekahi, e hanau ana ma kau wahi o ka 200 hua o ka makahiki; ka puaa o ka papa helu ekahi i oi ae o kona holo i ka nui me ka uuku o ka hoolilo i ka ai, ame ka pokole o ka manawa a kau aku i ka makeke, in a o ia ka manao, mamua o na wahi puaa Hawaii a kakou e minamina ai.
A eia hou, ua oleloia ae aole maikai o keia kanawai, mamuli o ka hoopololeiia ana a o na aina wale no o Kalamaula ke weheia. Auwe no ka hoi e! O ke kanawai ia i hanaiu i kiniohi, a komo mai no hoi o hoolepono ma e walau nei i keia mau la a ku-e, nolaila, keia poke ia mai a poomoku. Heaha ae nei! Ke hana nei na komisina i na hana apau e holomua ai o na noho aina no keia elima makahiki e nee nei; a puka aku ma o, lanakila mai Hawaii a Kauai.
E makaala kakou e amo pohaku i na kahuna wahahee, o kau pono ole ia kau wahi pohaku iluna o ke kuahu o ka lehulehu; o kakou iho ke kalohe nole o na lahui e. Ke kokua mai nei lakou ia kakou ma na hana a lakou i ike ai he pono. A no ka kakou hoi, i kekahi wa, o ka pono he pono ole ia; a o ka pono ole, he pono ia.
NA ANOAI
O kekahi ma'i ino e pahola nei iwaena o na kanaka i keia inau ia o ia ka makehiamoe i ka wa o ke hana. He wahi ma'ilele keia o ke ano ino i ka poe e noho ana iloko o ka hune. Aohe mea ana no ka poe i loko ma na pono o keia noho mau.
He mea pono e ala like kakou a hoeueu aku i kekahi o kakou, e no ho mai nei i loaa i keia haawina, i ole e pahola aku, a akea loa iloko o ka aina. O ka pilikia o keia, o ia ke komo aku o keia ma'ilele iloko o na aina hoopulapula; ke kawowo ke aa, aole he laau a na kauka lapau e ola ai o keia ma'i.
O kahi ikaika loa o keia ma'i aia ma na wahi pili kanakai o ko kaluoi mau paemoku nei. No keaha la keia ikaika loa malaila! O ko'u manao, no ka ikaika loa o ka hahana o ka la, a no ia mea, heha mai Waipio i ka noe.
Aole no paha e hewa kakou ke hoeue ae i ka poe paa mele, e hoomau aku i ko lakou mele ana mai i na mele Hawaii kahiko o kakou ma na aha anaina hoohauoli apau iwaena o kakou. Ma ko'u manao, mai loko ae o keia mau mele o loaa ai o kekahi mau hoopuka manao ana e naauao ai kakou ma ko kakou olelo.
He lehulehu na mele o waiho mai nei; a o na mele i loaa na leo, ua nalowale aku ka u'i mamuli o ka hoololiia a hookapekeia ana o ka leo mele.
Eia mai kekahi mau mele kahiko a ko'u pepeiao i lohe ole ai i ka leo mele, i hakuia e Leohiho.
Makuu wahi moe au,
I hihio iho ai,
Puiwa hikilele,
I ka hanu o Melia
Hui-
E mahu mai oe,
E ka ala Vahine.
O ka mea ala no
Ka'u i anoi ai,
O ua mea uiui la
O ka hanu o Melia
Farewell e ke ehukai
Ke lave nei ke hoa pili
Me oe aku ke aloha
Me ka hanu o Melia
A eia no keia:
Nani Waipio kahela i ka
Nohea i ka ohu kakike
Kualono iuiu huna a ka
Lipo i ka wai koiawe
Hui-
Ua luhea ua luhea ia lipo
Luhiehu i ka wai kau a ku
Pe upe i ka wai a ka na
Kulukulu wai lehua
Naila kuu upu kuu li'a ana
Wailele waianuhea o wai
Ua lalawe a ninihi poahi
A ka mikoi ili lahilahi
Kohia e ke anu noe na kuu
Lehi mai ka lawena a ke
Ho-iho kaua a eloelo e ka
Oiai ka pilina ua la'i
A eia hou mai no keia
Oi ole anu wale ai no
I ka ua poo poli i kanake
I ka miki koiawe a ka la
Kikikoele i ke kula
Hui-
Kiliopu mai nei e ke anu
Kili-kilihau i kuu poli
Koniai kalaihi ka opua
I ke kuwaiia e ke kiowa
E iuiki aku au ia oe.
E ka hoa la'i pukui anu,
I koni iho a hoomau
A hai e malule i ke anu
Auhea o oe Ilikipau,
Ina iho kau hooni waianuhea
Ua hele mai nei o miua
Ka moena i ka poli o Maii
Pehea la e pau ai keia au
E kokoni loku nei ialoko
Oloko hana nui hoekepua
Eia hou mai no keia wahi lohe mau ia nei, o ka piliki meleia apau pono na pauka
Pupua ana o Waiomao
Auhea wale ana oe,
E ka'u mea e li'a mai
Kuu hea hoola'ila'i
Kuwili o ke aumoe
Hui-
Kaua i ka huahua'i
E uhene la i pili koolau
Pukukuilua i ke ho'eko'e
Hanu lipo o ka palai
He aloha au ia oe
I kau hanahana pono
Lai ai ke kaunu me ia
Hoapaapa i ka manawa
O ka'u oe la i ka wilina
Poahi apakau i ke kino
E neenee mai hoi oe
I kakani pono ka naue
He mea pono i kela ame keia paa na leo o keia mau mele au mele e ae paha, e mele ma mau anaina hoonanea a kakou, i lohe ka poe hou a hoopaanaau mea nani, ma kahi o keia mauna kumupopolo e noke ia mai ku a ma'i maoli ka pepeiao.
Aole no i pau ka ikaika o @ haha o ka manao maluna @ "kaupalena hanau" iloko o @ hona noonoo o kekahi poe i @ nao i keia hana. Aia no @ manao pale Kupono ia oukou poe heluhelu o ka aoao hoo@ o ke Kuokoa. Ma ko'u noou @ he mea pono ia oukou e ka @ manao maluna o na poo ma @ nui o keia ano, e hoouna @ oukou mau manao ma ka @ ko oukou mau meakakau. @ inoa e kau ae la maluna o @ no ka pono o keia lahui i @ nui ia e laupa'i.
E hana mai oukou pela @ hookuemi i ka holomua o @ mai ko oukou mau manao ! mai. Aole hoi e pono, mana @ aku no ko kakou pono, mai @ e kukahi aku nei ma na ha @ ia nou ka pono nui, a no ku lehulehu oukou, he kamau w @ no koonei.
Ma Ke Kauoha
Teritore O Hawaii
Keana o ka Puuku, Honoluu, Oahu
Ma ka hana e hoopau @ KANEOHE RICE MILL ANY LIMITED. OIAI, o ke KANEOHE MILL COMPANY LIMITED ia i kukuluia a e ku ana na @ ma ka mana o na kanawai o @territore o Hawaii, i kulike ai @ kanawai i hoomakaukauia hana o keia ano, ua waihola @ ko o keia keena he palapala ka hoopau ana i ka hui i olelo @ pu me kekahi palapala i hoo @ hoohui pu ia me la elike @ koiia ai ma ke kanawai.
Nolaila, ma keia ke @ aku nei ka hoolaha i kekahi @ i na kanaka apau, he mau k@ mamua a e kuleana nei paha @ manawa, ma kekahi ano iloko hui i oleloia, e, waiho mai @ ku-e ana no ka aeia aku o ka pala noi i oleloia maloko o @ keena mamua ae o ka la 20 o @ maba 1922, a o kela ame keia@ e makemake ana e hooloheia @ maluna o ia mea, he pono e hoe no ae ma ke keena o ka mea @ ka inoa malalo iho maloko o ka @ Mana Hooko, Honolulu, ma ka @ 12 awakea o ka la i oleloia, a @ mai i ke kumu, in a he kumu @ i wahi e ae ole ia aku ai ka @ pala noi i oleloia
HENRY C. HAPAI
Puuku Teritore o Hawaii
Honolulu, Sepatemba 8, 1922
6521-Sept. 14, 21, 28; Oct 5, 12, 19, 26 Nov. 3, 7, 16, 1922