Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 33, 17 ʻAukake 1922 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

Ua hoi mai nei kekahi poe haole i hele aka nei i na Mokupuni o ka Hema, i hoounaia aku nei e ka poe naauao, e imi i ka pili o na kanaka Hawaii i na Bolabola ame na kanaka o Tahiti. He maū tansani dala i hooliloia aku no keia hiele ana o keia poe. A i ko lakou hoi ana mai nei, ua hoike mai lakou ma na nupepa ,ua hiki ka ke hooiaia mai i ko kakou pili i na kanaka o ia mau mokupuni. Kupanaha no keia man hoolilo nui ana, ame keia hele ana i na Mokupuni 'o ka Hema e huli ai i keia mau mea. Ina i hele mai lakon i na kanaka Hawaii, i loihi na la o ka noho ana ma keia mau mokupuni, ina ua hoikeia aku ia lakou ni mea i loaa aku la ia lakou ma keia mau huakai, i na mea

no i loaa aku la me na hoolilo nui. Eia no i Hawaii nei na ike e hiki ai e hooiaia aku, i ka pili o na kanaka Hawaii mo na kanaka o ia mau mokupifni. No kekahi mau haneri makahiki ka hyloholo ana o na kanaka Hawaii mai Hawaii aku nei a i Tahiti, a i »Samoa, a i Nu Kilani, a i hiki no keia mau huaka'i aumoana, mamuli o ka loaa o na makamaka ma ia mau mokupuni. A 0 na makamaka, he poe ia i ike a i launa aloha mai me kakou. O ka pili o na Bolabola ame n»r Samoa amo na Maori i na kanaka Hawaii, he moolelo kahiko loa ia i ikeia ,a i paanaau i na kanaka o Hawaii nei, no na haneri makahiki 1 hala aku. Ua like ka nanaina, a ua like ka olelo. O ka hele ana aku e imi i ka piaio o keia pili, he hana hilinai ole ia i na moolelo o Hawaii nei. E aho paha ka hele ana o keia poe naauao, e imi ina paha he oiaio na moolelo o Nebukaneza, ame kona nohoalii ana ma Babulona i na makahiki loihi i hala aku, no ke kumu ,aole he mau lono ano hou i hoomaopopoia no ia alii. Aka, no na Hawaii ,ame na holo moana ana o kanaka Hawaii, ua paa ia mau mea ma na mele ame na kuauhau o Hawaii nei. Ua laweia mai na lono, a ua hooiaia mai, eia na Moremona ke huli nei i na kuauhau o na kupuna Hawaii nei o kakou. He hoike ana mai kfeia i ka makahehi, ame ka makeihake e loaa pono na mooieio o na kupUna o kakou. Ina no hoi na makua mikanele o kakou i komo nui aku ,e noii i keia mau kuauhau, oiai e ola 'ana na kanaka Hawaii, i lihi pili aku hoi me ka poe i loaa keia mau mele ame na pioololo, ina la i keia la, ua loaa ia kakou kekahi mau mea waiwai nui, e pili ana i ko kakou mau kupuna. I keia la, ke waiho mai nei kekahi 0 keia mau mea me ka maopopo ole, a he hana nui ka imi ana aku i na kanaka i paa keia mau kuauhau. 0 na kuauhau, o ia no ka moolelo oiaio o ka noho ana o kekahi lahui. He hoomaikai nui ka ko oukou meakakau no keia komo nui ana aku o na Moremona, e imi i na kuauhau o ko | kakou mau kupuna. He mau kuauhau ko kakou e haaheo ai. Ina e hiki ana e imiia keia mea e hiki aku ana kakou i kahi e hiki ai e 1 loaa ko kakou wahi i hele mai ai.

Iloko o na moolelo Hawaii, e loaa ana ka moolelo o ka hanaia ana o na kanaka mua loa e na poo akua he ekolu. A e ike aku ana ka poe huli moolelo, ua like loa ke Jaimuhonua a na Hawāii me ka moolelo o Akamu ame Ewa. A ina e hahai mai ana mai ia laua mai, e hiki ana ke hooiaia na hanauna mai ia Akamu mai, ahiki ia Noa. Ma ka moo■lelo Hawaii, e loaa ftku ana, aole o Akamu ame Noa keia mau kanaka, aka, he mau howa ana nae, oia mau kanaka no kana moolelo Hawaii e hoopili mai nei. Ka mua, ua maopopo ina ua hanaia ke kanaka. HaW.aii mua e na akua ©kolu, o kona kino mai ka palolo ulaula mai, a o kona poo mai ka palolo keokeo mai, u i ha ia aku ke ea iloko o ua kii kanaka nei e na akua, a me ia ea, i ola ae ai ke kanaka mua, o ike iho ana kakou, o Akamu nO ua kanaka la, no ka mea, o ka manao o keia huaolelo - ō Akamu, o ia n ok ahuaolelo "ulaula," nolaila e ike mai kakou ,ua lilo ka inoa o keia kanaka, i mea ano nui ole ia kakou, aka, o kona hanaia ana ame ke an<> o kona kino ka mea nui, a ke ike mai la kakou ,ua like loa keia Akamu o ka Baibala, ka moolelo hoi o na kanaka ame na kupuna o na kanaka, a ko Akua i wae ae ai, i mau makua no ka lahui, ana i makemake ai e wae i lahui nona. O Noa hoi, aole no i like ka inoa a ka moolelo Hawaii i hookau aku ai malima o ia kanaka, i hoopakeleia mamuli o ko ke Akua aloha iaia. Ma ka Baibala o ka inoa o ua kanaka la o Noa, a ma ka moolelo Hawaii hoi, he inoa okoa loa. Aka, 0 ke ano nae o kona hoopakeleia ana ame kona moolelo, ua like loa no me Noa. Ma ka moolelo Hawaii, ua hoopakeleia keia kanaka me kona ohana maluna o kekahi waa, a maluna o ua waa la kona ohana, o ia hoi kana mau keikikane elua, ame ka laua mau wahine. He ewalu mau kino kanaka i hoopakeleia, a ua like no keia me ko Noa moololo. Nolaila ma kēia moolelo hou no, iia lilo ka inoa i mea ole, o ke ano ame ka moolelo o ua kanaka 1 a ka mea nui ,a ua like loa keia mau kanaka. Mai ia Noa mai ahiki ia Aberahama, he mau hanauna loihi keia, a he moolele Hawaii no ko kekahi kanaka i waeia e na akua, i makua no kekahi lahui o na keiki a ke akua. Ua loaa i keia kanaka he keiki hookahi me kana wahine mua, he haiawahine nae na kana wahine oiaio. A i na makahiki i oo loa ai keia mau mea, ua hanau mai la mai ka puhaka mai o ka wahine pon'oi he keikikane,- a mai ia keiki mai, i laha ae ai na kanaka i kapaia ia mau la na keiki a ke Akua. Ua okoa i'o no ka inoa o keia mau kanaka, aka, kakou e imi aku ana 1 ka pili, e loaa ana ia kakou, o

Aberaham* «o keia kanaka ma ka moolelo o ka Baibala. Ma keia e ike hou mai no kakou, aoie no i lilo ka inoa i mea ano nui, aka, o na hana ame ka moolelo o ke kanaka ka mea oi āku. Ina kakou.e imi nui aku ana i moolelo kuauhau o Vo kikoi mau kupuna, e loaa aku ana ia kakou ko kakou pili i na mamo a kela kanaka o Aberahama. I ka īke maopopo ana o kakou, o keia kanaka ma ko kakou mau moolelo Hawaii, i loaa kana keiki i kona manawm elemakule loa, a mai keia keiki mai i loaa ai } a i laha ae ai ®a keiki ke Akua, e hiki mai ana ia kakou ke hoomaopopo i'o iho, i ko kakou wahi i hele mai ai. I paanaau keia mau moolelo i ko kakou mau kupuna, no ka mea, aia iloko o na kuauhau, a ma keia mau kuauhau, e hiki ana e hoomaopopoia ko kakou pili i keia kanaka. A ina ua pili> aole anei o ia ke kumu i loaa ai keia mau kuauhau! A o keia may kuauhau ke alanui pololei, e huliia aku ai ko kakou pili i na keiki a keia makua o na keiki a ke Akua. He ewalu a 'keu aku o na haneii makahiki m&ihua aku o ka hiki ana mai o ke keiki a ke Akua o Kristo hoi; ua iawepiaio aku ka lahui lseraela e ke alii nui o Babu]ona, e Nabukaneza. A he mau makahiki loihi keia paaia ana • keia mau mamo, he nmi-kumamaiua e keia alii iloko o kon* aupnni, e hookauwaia ana ma na. hana nui a keia alii. I ka hiki ana mai nae o ka Hoola, a hoihoi hou ia aku ke koena o keia mau mamo, ua nālowale aku he umi mau mamo o ka Isaraela. A o ia nalowale, ahiki mai i keia la. Aole he wahi o na moolelo e hiki ana e hooia mai i kahi i auwana aku ai o keia mau mamo he "umi. Aole anei e hiki ana ia kakou e huli aku i keia pili o kakou me keia mau mamo i nalowale? Ina ua like ko kakou mati moolelo hookumu lahui ana, me ko keia maloko 0 ka Baibala, aole anei e hiki ana ia kakou ke huli hou aku i keia like, a hoomaopopo ma ia mau mea i kekahi alanui e alakai ana ia kakou 1 ke alanui pololei, o kahi i hoea mai ai keia paanaau o keia mau moolelo, i kiUike hoi me ko ka lahuf Isara'elat Ina ua like, aole anel e hiki ana ia kakou ke koho aku, o ko kakou mau kupuna, o lakou kekahi o kela mau mamo i nalowale o ka Isaraelal Ke manaoio «ei ko oukou meakakau, aia no he la e hoea mai ana, e. hiki pono ana ia kakou ' ke ike maopopo lea loa, i ka oiaio o keia mau mea e heluheluia nei e oukou ma keia mau mea e kakauia nei.

I O ke alanui o ka liiki ana mai o ko kakou mau kupuna mua ma Hawaii nei ,ina paha ma ka Hikina nai ,a i 010 ma ke Komohana mai paha, he mea ole ia. O ka mua c ik'e kakou i ko kakou pili, a mahope aku c imi i kahi o ko alauui i hiki mai ai i keia mau paemoku. No ka mea, ke olelo mai nei kekahi poe, mai ka Hikinp mai ka hele ana mai o na kanaka Hawaii mua. A ke ku mai nei Jioi na hoike a kekahi poe mai ke Komohana mai ka pololei, no kc kumu, ma keia alanui e hiki ai e maopopo loa na mokupuni liilii o ka panee hele ana mai, āhikl i keia mau paemoku, he mau tausani mile mai na moku mai o ka Hema. A ua kii ia aku nei hoi ko kakou pili i keia mau kanaka, e noho mai nei ma kola mau Mokupuni o ka Hema, ma n olelo ame ka nanaina. Aka, ua hiki no nao keia hoolahāia ana aku, ina ma ka Hikina mai Xa hele ana*a iia kanaka Hawaii. Ke ku nei ka moolelo o keia matt mokupuni o ka Hema e hooia ana mai Hawaiki mai ko lakou mau kupuna i hiki imua mai ai. Ke olelo nei ka mooielo o ko Nukilapi poe, na Maori hoi, tnni Oainia mai ko lakou mau kupuna i hele aku āi, a noho 1 nn Mokupuni o Nukilani. He one keokeo ko keia kahakai a ua lawe nku keia mau kupuna mua o na Nukilani he one keokeo me lakou, mai keia kapakai aku o Galrua, a o koia wale no ke one keokeo ma kela mau Mokupuni o Nukilani. 0 keia Oai* rua e oleloia nei ma na moolelo Nukilani, anei o Kailua no hoi ia ma Hawaii! Ma na moolelo Hawaii o kakou, ua auia keia mau kai loihi mai Hawaii aku nei ahiki i Bamoa, Tahiti ahiki loa aku no i Nukilani. Maloko o ka mooleio Hawaii, he oiaio, aole i'o no he inoa o kekahi mokupani i ikeia o Nukliani. Aka, he inoa keia i haawiia aku i keia mau mokupuni e na haole Beritania. Aka, ma ko kakou mau moolelo Ha* waii, he aina kekahi i ikeia o Nuumealani. Ua ano like no keia inoa me Nukilani. Ma Nuumealani ka noho ana o kekahi mau Hawaii, a ke paanaau nei kekahi mau mele Hawaii o ka hele ana ame ka noho ana o kekahi mau Hawaii ma ia mau paemoku. Aole paha he hana oi aku o ka waiwai mamua o keia, ka imi fcna o kekahi poe i ka moolelo o ko lakou lahui. No Hawaii nei, he nui na moolelo i kakauia e kekahi po« haku moolelo, āka, o keia poe na lakou i haku ko kakou mau moolelo o na

la i hala aku, hc poe walo m>. r. na aina ae mai. Iloko o k.-ia aole he manao pili lahui. >\, hei ke imi nui aku i na mou r ] N ai, o hooiaia m«i ke kuiim ■ ~ i( lahui. Ma pa mele hoi, ua Lu. i keia roe haku moolelo, ke ik. : manao, no k* mea, aole i ike ; . i kakon elelo. A O Bt KiP.i i , , mfli ia lakou, i loaa mai nn - o na mea i nnuhiia e kekahi ; olelo Hawaii. O keia mau nae, «010 e hiki, elike no ke ■ ua like ole ka manao o ka }■<" hi, a i keia Hke ole ani, h }>.: aku hoi me ka hiki ole e hn popo i ka manao o na olelo 11, o hele loa ana i "kauiii," n.i r o keia mau xnea i unuhiia. n , hopena, e loaa ana kekahi. a • , ole ana keleahi. A mamuli o nao ana oka mea haku mMp r ikeia mai kana moolelo me ka n maopepo ole ika oiaio, un lnh.u „ 4 aku ia ka hakuia ana, a o kn 1 e na, ua hiki ole ia kakou i rn waii ,e hoomaopopo i ka ir.. oiaio o ko kakou lahui. Aole keia mea o ka haku n. he hana uuku, a aole no ho r ana i kekahi kanaka hooka!.: loaa 010 n* kokuaia ana mai. lv t no i loaa ole ai kekahi mau m> a :: nui i ka'poe haku moolelo <> r,n . : hala aku.

Mai poina kakou, hc m«u k i; ike hana ko kakon. I ka lo.ui • tnai o keia mau paemoku ia K.v • Kuke ,ua hoike ao oia i k<> k< m apau, he 400,000 kanaka ma n.-i o kupuni nei o keia paeaina. A n.i lakou ponoi no e hooulu ana i lakou mau moaai; o hanai ann i k t lakou mau holoholona, i lo&a »i ka lakou mau i'o; na lakou no r han» ponoi ana ko lakou mau aahu, huk3 na lako hoohana p na oihana lik*» ole c lawelaweia ana e lakou ia nnu la. I keia mau la, oiai he 235,000 k« naka wale no ma keia mau paemnku apau, eia nne ka mea apiki, miu waho mal ka hapanui o ka kakna mau meaai ,ame na aahu o keia ru.r.i la. Ua hoike mai ie kenerala i kr kahi mau lala o Ja aj»a aenatc i kela kau aku nei. "Ina e nele k.i holo ana mai o na moku mai Amo rika mai, ame na uupuni maiwnlio mai i Hawaii nel, no hookahi m» hina, ua pau kakou i ka make i k.i wi aolo meaai." Alaila, i keia m.-ui la o ka naauao, ame ka ik« niM.il hoi, ke nele nei ka kakou i ka ikai ika, nmd ka naauao e hooulu, n mahi, a e hanal l na holoholonu. r lawa ni kakou m« nn meaai e ola «i. Kupanaha keia, aka, o ia nae k» oiaio! Nolaila ,aole kakon e kn lahui o hoonawaliwali i ko kak»u mau manaolana, ke kumu, he inr<u moolelo ko kakou • haahoo ai k.i kou, iloko no o keia mau la o ka naauao amo ka ike hana.

Ma na mooielo nae e hoike mai ana i ka holo moana ana o'ko kaknw mau kupuna, he mau moolelo hooni puuwai, no ke kumu, ua heleia kri.« mau kai ,iloko o ka ino maluna wa!o no o na auwaa, i hanaia e ko Inkou mau lima, mai #ia kumulaau o ti< > ana maluna o keia mau mokupuiii, a i kalaiia hoi mai na ko'i pohnkui mai. I kela mau la o na nunui, e hiki ole ana paha ia knV i e hoomiwpopo iho i ka hiki ana i i kakou mau kupuna o hele ma k> « mau kai loa, maluna o kekahi auwaa liilii, ioi iho ka liilii ' lalo o na waapa o keia mau nunui. Aka, ua hiki ko heleia. n w pinepine no hcrt ka hele ana o l- 1 kakou mau kupuna ma na moknpinn o ka Hema ,ahiki loa aku i Nuk lani, I keia la, ko auia mal noi kr:a mau kai mai 8&moa, ahiki i Hawn.i nei, a mai Tahiti mai nhiki i waii nei ,a mai Nukilani mai no i."• ahiki i Hawail nei, mamuli o na ] tana, ka mea ike a ka haole, e kai ana ia oe i kahi au i makrmi<kr ai • hiki aku ,a ua ikeia ka pololn 0 keia man panana ,a iloko o r» •" nui ame ka ponli o ka po, ua hiki ' e hele a. loaa pono kahi i makn t kela e loaa. Aoie he mau pan.tr. ' ko kakou mau kupuna, aka. ua ' nae e loaa keia mau mokupuni ; • > ka Hema aku nei o kakou. () v lakou ike holomoana, mamuli n ' 1 hoku ame na au o ka moana, iloko o ka ino nul ame ka pouii n e aaki paa ana i ka honua nel. " > hiki i keia mau auwaa liiiii- k< heie huli a me he panana la, ua ! aku ka ihu o keia mau īuwaa n.a i" kahakai luiu o keia mau mokup" ll 0 ka Hema, me ka paewa ole r1 : kapuai. A i keia la ,aole e ■» : < r •' kekahi mau kapena kaulana n ria aupuni nunui o ke ao nei, e he> r huli ia Samoa mai Hawaii aku " ke nele ko lakou man moku panana. Alaila, aole no ka h«> 1 naaupo loa ko kakou mau kup""*elike me ka kekahi poa e makem ' " nei, e. ikeia mai oko na aina e " ku mau nei ke ka>cna a ko o'" 1 meakakau, he lahui naauao *a l;»V«i Hawaii. A i hupo. a i ike ole i» na hanauna o keia la, mamuli o k i haalele ana i na naauao o ko kak" mau kupuna ,a huli akii nei kakr i 1 ka aAauao owaao mai.