Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 32, 10 August 1922 — KA HUAKA'I MAKA'IKA'I I KAUPO, MAUI. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA HUAKA'I MAKA'IKA'I I KAUPO, MAUI.

' (Hoomauia Mai.) l T i olelo m&i o Alapai K&paeko «tn« Kenui ,aia. he heiau ilalo o ka lna o Papakea ka inoa me ke kohi3ruhi pa ana mai i kona -wahi e waU ko mai ana. Aole no i mamao loa keia heiau mai ka hale aku, he ane- j «ne paha e hapalaa mile. He wahi heian nuka wale no keia. Aole nae i maopopo ia lana ,in& paha he heian poo kanaka keia ,a i ole he heiau ī'». U» olelo mai keia mau kamafim, i ka po o Kane e loheia ai ke kaai o ka pahn. Ua olelo aku makon ia lana malaila aku makou e hoi maka'ika'i aku ai. Ia makon e kamailio nei, na ike akn o Keneki i ke tatu (tatoo) ma ua lima ame na wawae o Alapai Kapaeko ame Kenni ,a ninau aku *oia pehea la ke ano o ka hana ana a ka poe Hawaii no keia meaf Ua hoike mai laua, me ka inika ame ka iwi ,o ia ke kui e houhou ai. Ua oielo mai o Keneki o na lahui span o ka hema aku nei o kakou, va hana no lakou elike me ke tatu ui a na Hawaii. I ka lahui Maoii ame kekahi mau lahni Poleneaia e ae, he hoailona knlana kiekie keia, o ia hoi kulana alii, kankaualii a pela frale aku, ina e tatuia ka lae, ku'emaka, papalina, ih« ame ka auwae. Ma keia wahi ua olelo tnai o Keneki, ua lohe oia he wahi moolelo mai ia Kakina mai, e pili ana'no keia mea he tatu, ke kumu o ka hana ana o kekahi poe, penei: I na la kanaka opiopio o Kakina, iaia e noho ana ma wahi o ka Moknpuni o Hawaii, ua ike oia he nui ka poe i tatu i ko lakou mau ku'eku'e wawae apuni kohu lima poepoe. Ua kahaha loa kona manao no keia mea, a ua ninau oia i kekahi wahine, heaha la ko kumu ame ka manao o ka poe i hana ai i keia mau maka, ma ko lakou mau ku'ekn'e wawaef Ua hoike mai oia i keia moolelo, penei: I ke au kahiko, e hoomana ona ka lahui Hawaii i kela ame keia akua, * he mau akua aumakua kekahi. I kekahi la, e auaukai ana kekahi wahine. laia e nanea ana i ka auaukai, ua hoounaia mai e ka mea manao ino, he mano numakua no ka hoopoino ana iaia. Ua nanahu keia mano i 4cona wawae, ma kahi o ke ku'eku'e ,a ia manawa no oia i kahea ai i kona mano aumakua, no ka hoopakele ana iaia. Iloko o ka manawa pokole, ua hiki mai keia manao aumakua ona mal&ila, a hookuu ka mano kolohe i kona wawae, me ka waiho ana iho i ka maka o kona niho, ma kahi ana i nanahu ai. I ka haalelo ana iho o ke kolohe iaia, ua olelo mai la kona hoopakele iaia: "E kau ana au i kanawai ma keia kai, o ia hoi, aole mano nana e hoopoino hou i ka poe me ka hoailona ma ka wawae, no ka m«a, ma ia hoailona lakou. e ike ai, he ohana ia nou, ka eu o keia man kapakai." I ka hiki ana o keia wahine i ka hale, ua hoike akn oia i na mea apau i kona pakele ana ia la, mai ka make mai, a ua olelo aku e hana i hoailona ma ka wavae ī mea e palekana ai mai ka poino mai. Mahope mai o keia manawa, ua laha aku keia moolelo o ka pakele ana o koia wahine, a pela no i nui loa ae ai ka heluna o ka poe i hana i keia hoailona, me ka manao he mea ia e palekana ai. Ua nanea maoli makou i ka hoolohe i keU mau moolelo maikai, a i ka nana ana iho i ka manawa o ka hora ekolu ia o ka auwina la. Ua ninau aku au ia Keneki, ina he mea hon aku koe ana i makemake ai a ninau i na kamaaina, no ka hoike ana mai, a ua olelo mai oia, ua pau ae la no na mea ano nui. Ia manawa i noi aku ai o Keneki 1 ka oluolu © sa kamaaina e hele mai i ke alapii © ka hale no ke pa'ikii ana. Ua uleu koke mai lakou, a i ko lakou akoakoa ana i kahi liookahi, ua pa'ikiiia iho la e Keneki. Pau keia wahi hana liilii, ua lululima hou Iho la mo na kamaaina hoaloha maikai o Nuu, me ka haawi pu ana aku i ka mahalo piha, me ko maua olelo aku, malia paha e hiki mai ana no ka 1» e kipa hou t ai ia Kaupo ame Nuu & hui hou no kakou. Kau maluna o na lio, a haawi hou ke aloha hope. Ua auau wfltiw|ki ka miikou helo ana mai, ahiki i kahi 0 ka heiau o Papakea, malai'la ka makou huaka'i mua. Aia keia heiau ilalo o ka lua, nka aku o*ke alanui, mamua o ka hiki ana mai i na puu. O Keneki ka i lele iho ilalo me ke kaula ana tme ke panana. Penei ke ano o keia heiau; He 69 kapuai ka loa, a he 40 kapnai ka laula ma ke komohana, a hē 60 kapuai ma ka hema. O ka mahele oluna he 25 kapuai ke kiekie me elua anuu, nona hoi ke )dfl9cie o 10 ame 15 kapuai; a e moe tna penei: O ka pa hema e waiho aaa ika hema-hikina makeneti. He 4 a 5 kapuai ke kiekio o ka pa oluna 1 haliiia me ka pohaku a-la. Maanei huli hou makou no kai ahiki mai makou i ke alanui paala, a aaalaila makou i hele mai ai ahiki i ka wai kaulana a Waiu. O keia wai nona hoi ka moolelo i koike mua ia aku ai, na kokoke loa i ka. aekai i ke kumupali. Ua hooanoeia he wahi paipu liilii, mai ke kumupali mai ahiki iloko o ka holowaa mai no ka bibi ame na holoholona he kanalima paha kapuai ka HIHIIll)

I ko makou hiki ana i keia holowaa wai ua lele iho ka meakakau ame Keneki ,a inu iho la i ka wai hu'ihu'i kaulana a Waiu. Ua olelo m&i ko maua hoa maiuka mai keia wai malalo o ka honua. Aole knu e maloo ai o keia wai ahiki no i keia la. I ka lawa an& o ka makewai ua haalele makou maanei ,a hele liilii hou aku i kahi o ka wai e kahe mai ana mailoko mai o ka pali pohaku. ' No kekahi wahi m(inawa makou i ku ai maanei, a hoomau hou no ke alahele huli hoi no kauhale. Ma ka pali makou i.pii mai ai a kau iluna 0 na puu, a iho hou ilalo. Ma keia wahi ke ike nei makoui ka nui o ke kahuahale me ka waena mahiai ma kekahi mau wahi. 1 Ia makou e hoi nei me ke kamailio ana no ka makou apana hana, ua olelo mai o Keneki ,aole mākou e hoi pololei i ka hale, aka, ma ke lalanui makai makou e hele ai, no ka halekuai, no ke kuai ana i mau meaai, no ka noho ana aku iluna o ke kuahiwi Haleakala, a no ka la apopo ko makou haalele ia Kaupo nei. Ua hele mai makou ahiki i ko makou hiki ana mai i kekahi pahale, a komo makou iloko no ka nana ana i ka hale pili Hawaii. Elike me ka mea i hoakaka mua ia maloko nei o ke Kuokoa, o ka hale pili o Kaupo nei, aole he pili mailalo a luna o ko kaupoku. He papohaku ofalo, a maluna iho o keia papohaku e hoomaka aku ai ke pili ahiki i ke kaupoku o ka hale. He 30 paha kapuai ka loa o keia hale a he umi kapuai a oi ko kiekie. Haalele ia pei a e napoo aku ana ka la, hiki makou i ka halekuai, a kauoha na meaai o kela ame keia ano. Ua kelepona aku o Keneki ia von Tempsky o Makawao, e haalele ana makou ianei i ke kakahiaka no Haleakala. ■ Ua hoike mai keia kamaaina, e hoouna mai ana oia i na keiki e pii mai i ke kuahiwi no ka hui ana me makou. Ua napoo iho la ka la a haalele makou i ka halekuai no kauhale. Ua noenoe loa iho hiki ana makou i ka hale. Wehe ka noho hookuu ka lio, ua hoi mai makou a iluna o ka lanai, hoomaha liilii i ke aheahe makani hoi e pa kaomi malie iho ana. I ka makaukau ana o na meaai, ua kani mai ka bele kani olioli, e hoike mai ana o keia ka man&wa e hoopiha ai i ke kanaka oloko. Elike me ko makou Tula maamau o ka ai ,o ke kole, amo he mea la aia no makou i Nuu kahi i kukahekahe ai. Pau ka ai ana, hoi mai au ame Keneki i ko maua hale, a hooluolu koke no, ua maluhiluhi,' ua nui ka t hana. (Aole i pau.j