Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 31, 3 August 1922 — KA HUAKAI MAKAIKAI NO KAUPO, MAUI [ARTICLE]

KA HUAKAI MAKAIKAI NO KAUPO, MAUI

(Hoomauia mai.) Pau no keia wahi mea e pili ana i ka lawai'a uhu, ua ninau hou aku 0 Keneki ia Kenui, ina paha ua noho na 'lii me kanaka iluna o Haleakala; pehea Ia ke ano e Joaa ai ka manu ua'u; a heaha la ka manao a 1 ole ke kumu i kpaia ai kela wahi iluna o Haleakala ka Puali Koa Nui o Kanef Ua hoakaka mai oia penei: I ke au kahiko ua noho na 'lii me kanaka iluna o ke kuahiwi Haleakala. No ka hana ana a loaa ka manu ua'u penei no ia: 0 ka upena e paa ai ka manu ua'u, he upena nui a loihi ia, he elua anana ke akea o ka waha, a he umi anana ka loa. He elua iniha paha ka nui o ka maka 0 ka upena. Iluna o Haleakala e loaa ai ka manu ua'u, no ka mea, o kahi noho ia o keia manu. He ekolu kanaka e hana ai a paa keia manu. E nana no hoi oe a kahi nohoia e ka ua'u, alaila hoomoe ka upena. E nakii i na kihi oluna o ka upena, i ke kumulaau, a-i ole kipapali pohaku a pela no hoi na kihi olalo 1 ka pohaku. Ua nakiia na kihi elua i ke kaula. He hookahi kanaka e paa ai i ke kaultf o ke kihi hookahi. 0 keia mau kaula kihi he mau anana ka loihi, mai ka waha mai o ka upena. E pee keia mau kanaka i ole e ike mai ka manu. O ke kolu o ke kanaka, lie mamao aku kona wahi e pee ai, a i ka wa o ka manu ua'u e hoi mai ai, 0 ia ka manawa o keia kanaka e kani ai, elike no me ke kani ana a ka manu ua'u, penei; "U-a-u, U-au-u." Pela keia kanaka e kani ai ahiki i ka lele ana mai o ka manu ilalo a paa iho la iloko o ka upena. 1 ka lele ana mai o ka manu iloko o ka upena, o ia ka manawa o na kanaka e paa ana i na kaula kihi e huki ai. Aka, i komo ka manu a liemo hou, a i ole ia i lele mai ka manu ilalo a huli hou alaila ua hewa kauhale. 0 ka manao ame ke kumu i kapaia ai kela wahi o Haleakala, ka Puali Koa Nui o Kane aole no i ano maopopo loa ia'u. Ua hoakaka m£i no o Alapai Kapaeko ame Joseph Marciel, no ka man&o o ka inoa o kela wahi o ke kuahiwi, aka, he mau manao ponoi wale iho no ia aole hoi he mea i lohe mai kahi-1 ko mai. * I Ninau hou aku makou i ka inoa o ka makani, ua, ao, halo pili ame waa. O na hoike ana e pili ana no keia mau mea/ ua hoike mua ia maioko nei o ke Kuokoa. O ka moolelo o ka makani Kaili Aloha o Kipahulu, ua hoikeia mai ia e Alapai Kapaeko ma keia ninauia ana a i hoopukaia hoi me na makani like ole, a pela wale aku elike me ka hoakaka maluna ae. Ua like maoli no makou me na loio nieniele, o ka aha e noii ana i ka oiaio o ka hihia, pela makou e ninau papa nei i kela ame keia mea e pili ana i ka makou apana hana. Ua hoike mai o Alapai Kapaeko na ke alii Keliiahonui, kaikaina o Kaleimoku, alii o Lahaina, i hana ke alanui pa-ala o Nuu nei. He lawai'a ka hana a keia alii o ka noho ana ianei, a ua hana oia i alanui mai ke awapae mai ahiki i kona hale. Ka moolelo o ka wai kupua a Waiu i hoikeia mai e Joseph Mareiel, ame Alapai Kapaeko, penei: E noho ana i Kahikinui he kanaka nana ka lokoi'a kaulana i ka momona o ka i'a. O Kanemalaho ka inoa o leeia lokoi'a. I kekalii la ua hiki mai i ka hale o keia kanaka i Kahikinui, he mau malihini, he mau akua o Kane ame Kanaloa. Ma kekahi inoolelo hoi o Ku ame Hina. 1 ka hiki ana m'ai' o keia mau malihini, ua holo keia kanaka i ka lawai 'a, a o ka wahine wale no ko ka hale e noho ana. Ua noi aku laua i ka wahine i i'a, a ua olelo mai ka wahine e kali laua a hoi mai ke kane, alaila loaa ka laua i'a. No keia pane ua nui loa ko laiia huhu. Nolaila ua haalele koke laua i ka hale, a hele mai 1 a i kahi o ka lokoi'a, a wawahi a nahaha liilii iho la me ko laua mana kupua; a hoomau aku la i ka hele ana no Nuu ame Kaupo. I ka hoi ana mai o keia kanaka lawai'a a ike i ka poino o ka lokoi'a punahele ana, ua nui kona huhu mamuli o ka nui minamina. Ua ninau aku oia i ka wahine nawai la i hoopoino i ka lokoi'al Ua pane mai ka wahine lie mau kanaka malihini i liiki mai i ka hale nei a noi mai i i'a na laua, a ua olelo aku au e kali a hoi mai oe loaa ko laua makemake. No keia pane a'u ua nui ko laua huhu. Ua haalele koke laua i ka hale nei a. makai ka hele ana. Malia paha na laua keia i hoopoino i ka lokoi'a. Ina no kou hele aku ma ke alanui no Nuu ame Kaupo ke manao nei au e loaa aku no laua ia oe i ke alahele. Aole i loihi loa ko laua haalele ana iho nei. Pau keia olelo ana a ka wahine, ua haalele iho oia no kā hookolo ana mahope o ka meheu o ke kolohe. Ua hele mai oia ahiki i kona ike ana mai i keia mau kanaka i ka hele i ke alanui. Ke hele auau nei oiā eia nae aohe wahi mea a hookokoke mai i keia mau k'anaka. I ka hiki ana o keia mau akua i Xuu, ua hele laua ma kahakai ahiki i ke aw<*pae 'i k« komohana aku o Nuu, a i ke kumu-

pali, hou laua i keia kumu pali me ! ka laau a puka mai ka wai, a eia no ke kahe nei keia wai ahiki i keia la. Ma kekahi moolelo hoi, mauka ae ka laua hele ana a loaa kekahi kamaaina o Waiu ka inoa, a no ka nele o keia kamaaina i ka wai ua hou iho laua i ka laau iloko o ka honua ma keia wahi, a puka ka wai i kai, a kapaia keia wai ka wai a Waiu ahiki no i keia la. 0 Ku ame Hina na inoa o keia mau akua i hele mai ai i kekahi oleloia. Ma keia wahi ua hele mai keia mau akua ahiki iuka o Kaupo, i kahi i kapaia i keia la ke "Kaupo Gap". Ia mau la he pali paapu wale no ia, a i ka hiki ana o keia mau akua ilaila, na laua i wawahi keia pali a lilo ae i pali awawa, a ke waiho nei keia pali awawa ahiki i keia la. 1 ka nahaha liilii ana o keia pali paapu, a lilo i pali awawa ua pili a*a la keia mau akua i ke kumul pali, he liookahi akua i ke kumupali hookahi, a kali mai laua'i ke kanaka e alualu ana ia laua. . Eia no keia kanaka ke alualu nei i keia mau akua, ahiki mai oia ila-. lo o ka pali e napa ana i ke awawa pali, o ia hoi ke Kaupo Gap. Maanei halawai iho la oia me kekahi wahine he ano pilikoko no keia kanaka. Ua ninau mai ka wahine heaha la kana hana o ka hiki aan mai ilaila f Ua olelo aku oia, i alualu mai oia i na kanaka kolohe na mea na laua i hoopoino i ka lokoi'o a maanei laua i hele mai ai. Uo olelo aku ka wahine iaia, o kela mau kanaka au i alualu mai nei aole ia he mau kanaka maoli, aka, he mau kanaka akua ia. He mea pono maanei no oe hoi hou i ka halo a mai alualu hou aku oe 0 make auanei oe. Ua lohe iho nei makou i ke ku'i ana o ka hekili, olapa ka uwila, a naue ka honua 1 ke olai mauka pono o makou, a na keia mau akua keia mau hana. 0 keia ka manawa i wawahiia ai ka pali paapu. 0 ka lohe ke ola-, o'ke kuli ka make, a o keia ka'u a'o ia oe. Uo hoolohe oia i keia a'o, aole oia i hoomau hoU i ke alualu ana a maanei no huli hoi hou i Kahiki-

nui. O ka pili ana o keia mau akua i ke kiimu pali ma kela ame keia aoao o ke awawa pali, ua kapaia ia mau wahi, "Na Pili o Kane" ahiki no i keia la. (Aole i pau.)