Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 30, 27 Iulai 1922 — NA ANOAI. [ARTICLE]

NA ANOAI.

I ku ka lama i Paliuli, ihea ka malamalama ana? Ka! I Paliuli no. Ae. Iku Jioi ka' laipa i ihea ka ma)amalapia «*? I Keokea no. Ua pono. E noojioo kpi ha a Hana ihp i lama, a kgu ae i Paliuli, i kulike me kau pane. Alail?, "Kapala ke kea, na ka ele ka «i."

Eia iho ka papa kenaiie, e KaE oni me )fe ak#hel« i pili aki? Qe me LahaUaluna, kp kvtkui S4 piau, piō ole i }ta he Kauaula. Aloha no na la 0 na makua i hsJa. lfee i'e no aaei ko fcakou mai g a 0, ia kakem ifco?

I ka puka aDa 0 ka U ma Kumukahi, j*Qle ma]jiila ke niua 0 ika la e pa ai, Mai kuhikowa oe e kuu tnea a no ki* mea, 0 ka puka a.na O ka la, ksup.ono ia ma Kumukalji, 0 ka )|ahau ana nae e na kukui»ft o kft aia i Ha'eha'e. Pela i §i ,"I ka puka āna a ka la i A^'e^a'O'"

I kā aui a*a a ka .la a n*poo, mahea ia? ma lEia nfie malaila ke ka'j aaa ae 0. ka la i kQtt& >*au hope lea mai n» paemoku p A'aiua pali 0 Kala)«i, Pela i olelpia *i /'I ka nppoo ai}a a ka la i ka ipole olu 0 Lehua." 0 ame Lehua he mau aina haahaa lawa. . Ma ka Hikina ua manaoia, mahope ihQ q lea pa ana o «a k.ukUPa o }(» Ja ma HiMeha'e, ua kikoo aki; ia ia Ha«a, Maui- Pela ka maaaoia. I*a »o aole pela, pau no; kikoo aku no kaua e kuu »*ea heluhelu imua,

O ka ®ea nui uq i keia mau la q na ,e l*a hooikaika nuj. ae 0 e napoo ole ka la maluns q na huaai, a pela ij.ku, 0 K&amaula, Molokai. O ka mft?ao no hoi, 0 ia ke\9, 0 ka nui mai 0 na hua o ka a;na 0 K?ilai»aula/ a hoounaia, ma qa apyi 0 ka nei. Ma ia hana ana ,pole wa o ka la e hiki ai e ka 'i ai i kona mau kukuna mai na hua apau p Kai a, waula a'raa i hoahua ap $i. |we hooko no kakou <ha ka hana e.like me ka k#ou pule, e ana no. Koe no ka hoeaea ma. No>ko kau pono maj no o na aina no ke komohana akau 0 Molokai mamua 0 Oahu, i anp kau ai 0 ka weli i |ko uei poe maauaua 0 neia mau Is. Aia he paio hahana ana ! iwaena 0 na mea kalepa 0 keia mua aku, mawaena 0 Molokai ame Oahu nei. Q ka ia. Aia iloko 0 ka paio ana ka ikeia 0 ka mea i oiIna aole pela, ku mau kakou me ka )ula ana, malalo 0 na pali 0 k-a Holo-Hoaa.

He kupanaha no ke o ke ola ana 0 na kupuna jame ke a«e 0 ko lakou malama ana ,a hooponopono ana i na'kina 0 ke ola ki n °* He mea ano-e no, na mea i hooa mai imua 0 na maka, ina i maopopp ole ke ano 0 ia hiki apa Mamul' 0 ia n\siepopo ele ana i na leina hana e loaa mai ai ka mea i manaoia, pola 1 pahaohao ai ka mea i ike ole, a aku ia ano he hoomanamana. O oiaio nae he hana ia i hanaia malpko 0 na rula a loina heoponopono 0 i'a hana, 1 mea e loaa al"Rā mea 1 makemakeia.

Ma ka wa kahlko, he mea nui ka. lauoiio o n» keiki- O <k» uui o n» makua o ka Uuoho uUuliI ka loaa ana nae o ke keiki, ikeia iho la he ano ehuehu. No keia ihea, i ka ulu aaa ae o ke keiki a kupono, 6 ka amui* īho U no i|> o ka lawoho nie ka lakou pa-hi-amu (niho mano) a pokopoko; o ka wa o keia ano hana, aia ia ma ka napoo ana o ka la i ke ahiahi o ka la nona ka po ponli, kau mahina ole.

Ma keia wa pu no 0 ku'iia ai 0 ka papolo a I ka makaukau, ana o keia ms»u hana, a i ka aaki pono ana ih» o ka pouli o ka po, ia wa e hamolfc aku ai ua poo la m« keia wai popolo, a wahiia iho a paa. Ina he pieie ko ke poo, hele Joa i ka maikai, a no ka mea, e leaa lik© ana keU mau mea a i ka wai ā ka popolo. O' ka hopena o mau hana, o ia fio ka ulu ae o ka lauoho uliuli, a pau no hoi ka piele. He oiaio, i ka ulu i'o ana mai o ka lauoho, taa uliuli i'o, elike me ka n#a»ad i kinohi mamua aku o keii hana

pehea ka waiho ana o keia hana ā k« ahiahi o ka la i»ona ka po pouliT Malia paha o na loina hana iho la no hoi ia i lōaa i'o ka uliuii oka iauoho. Ua kupono no! E naua aku i k» mAnao ,e nliuli ka lauoho 0 ia ka makemake. Ina pela ka makemake, e kii ae «o i na mea uliuli, i loaa ka makemake. Akahi, « ka popolo; alua, o ka po. pouU. Nui no ka •!«. Nawai e oie ka uliuli! H© naaua6 maoli »o na kahuahana am* na loina o ia au, Pololei no elike ka laaia, ke kaula 1 oleīo ao ai, "he mla maluna 6 ka rula, a he loina maluna o ka loina; he uuku ma keia wahi, a he uuku ma kela wahl'

Eia iloko 0 kfia mea o pepolo kekahi wai ikaika loa, e hooikaika ana i ka ili poo, 0 J*ooijlu ae i lau* uliuli ma ke alakai ana ia hana hoeuliul; lauoho malale o na rula ame loina i \eakakaia. E kuu mea helūh'lu ,0 ki|like ele ana paha .ko k*ua manapl

Mataio :34; "E ?a alakai makapo, ke kanana, nei i ka naonao, me ke ale wale i ke kamelo." He wahi olelo kupone loa keia na ko}a ame keia e hoomanao mai| ai. Ina $$ e kukulu iji&i i keia wahi olelo, a naha aku ee ihope ma.na mea ay i hana ai} e ike ana ee i kou mau manae kuhihewa i hala, ma Q keia •wahi elelo. _ ~

Ife pipepine ko kAou ale walQ ?pa i k« kame]o ,a na kanana i ka Pehea. ,ka hoomaopopo ana?

Ma na alakai ana a na Kom>sina Hoopulapula, na ikeia no kekahi maū hemahema liilii, ma ko lakou hoolala ana i na hana hoe-' pulapula i na Hawaii. Ua kupono i ,a ua kupono ole i kekahi. O ka mea nae i ua lilo ia mea i niea e ke'u ia ai- Ma kei*, kaa iho la. na kakou e kanana. ona hemahema nui, i lieea mai ai 0 ia hemahema liilii i ke komisina, ua ale wale kakou; 0 ia no na hana apau ma ka hale kaukanawai. Hfc mau hewg. nui keia o ke kokua ole ae e loaa na kanaka kupono no ahaolelo, i wea e" h<*#kaka. i ka manno i loaa na kanaka'kupono, no na hana hoopulapula. O kela hewa, he hewa ti\ji ia ma ko kakpu aoao, i kulike me ke kamele. 0 ia nae ka kakpu i ale mau ai me ka walaau ole.

O keia alahele» no, ka i ikeia ma na apau. Ma na hewa liilii 0 ke kanaka i ikeia, e pau ana ia mea, ia kakou i ka walaauia, a 0 ka hevte nui 0 kekahi e fcana ana .i na hana e ai, aole e walaauia aua.

Mai ae akv* kakou e lioomau ma ia alahele; aka, e. kanana k?.koii i ko kamelo, a e ale -./ale -i ka naonao. Hoopoina i na hewa liilii ano ole, e poino ole ai 0 ke ola iki no ka pono o kakou Hawaii kuauli, no keia mau In, e nee nei. He wa keia 0 ka huki like, ma na hana e liolomua ai o Xeia hoopulapula ana. He- poe hewa wale no kakou apau; a no ia iuea,? hoopoina ih.o; i§ moa jj ; q kikoo aku i~na mea omua me lokahi, no ko ka,kou pono no—Aole hoi no ha'i.

Eia ke pulama mai nei na ilikea 0 ike i ka olelo Hawaii ,i keia mau la; a ke ku ae nei no na kumu ilikea, a a '0 aku i Ikekahi me ka ike i loaa mo ka hooiaio iho 0 ka pololei ka lakou, a o ke kekee ka kakou. E nana i ka ikakou olelo, "He mai," olelo kahiko keia; 4< Hele mai," ane hou keia; ka unuhi ana, "Come over," a 1 ele |' Come on." Ika lakou h, M Ceme here." Ma na elelo liilii ano ole la, e pilikia mauwale ai ka hihia imua o na aha hookolekolo. 0 kakeu nei, i kekahi wa. Auhea no hei ,ke hoowahawaha ē nei no kekaAi e ke kakou ano, i ka kakou elelo. Ke olelo Hawaii aku, ka namu pa'iai ia mai ia. Aloha no kakou apau loa, 0 na Pae o Hawaii. Ina ao ma ka olelo makua e puana aku ai oe i keia huaolelo, "Kamalii," e Kalamii ia mai ana.

Heaha ka olelo pololt!i ma ka namu i keia mau .manao, penei: ''Hele mai, Hele ae, Hele aku a Hele iho?" A i l like ole ka kakou ike unuhi olelo, heaha no ka pomaikai e loaa mai? E kuu mea heluhelu e waiho ana au i 'u haina ai?. i Ladaaa.

Ua ike iho Hei kakou a lohe no hoi i ika leo o ka puukani Mr. Kaohu Maekenzie. He u'i i'o no e hoopahaohao ai i n» mamo a na puukani © keia aina. He mea maopo-po, ke pahaohao na puukani o keia aina, e oi loa aku ana ke pahaohao o ke ao holookoa. Nawai *o e ole ke kani o ka leo ,a no ka mea ,mailoko mai oia o na kupuna puukani. E paha'oha'o mai ana paha oe, e kuy moa heluhelu i keia -wahi olelO, aka, o ka oiaio no keia. Ēlike no me ko 'u kanu aku i ka anoano ipu a ulu ae a hua» « hua m®* al * a flo 10 hua ipu. Fela no ke kanaka. E noho ana no ka ikaika o kela anoano puukani iloko o n a hanauna mahope aku.

Ma kfc'u -wa kamalii ,e hoioholo ana imua o na kupuAa nra kuu aina o Hawaii ,ua ike au i kekahi o ia poe i ke akamai i ka hookikiko'u i kft leo elike no me ke kani ana a na manu; a ua ikēia no hoi na Hawaii ma ia hana, i loaa ai na manu, no ko lākou mau hulu me ka laire ole a« i ke ola.

Me he mea Ja uole he ohana ma Hawaii «ei .i neje i keia anoano puukāni. Eia no aa olelo * ka lehulehu 0 ko'u p«e hoaloha malihini i olelo mai ia'u, no keia mea o ka leo himeni: "ma ke kaapuni ana i na aina iike ole am6 na lahui o ia m&ū aina, aole loa he lahui kanaka i like #ku me keia; o ka poe apan he poe ike wale nō i ka hookani pila, a he ike himeHi me ka maikai maoii o ka leo, a he lealea ka pepeiao i ka hoOlohe aku." O keia na olelo a na malihini. Aole no nae '6 kakou ia mea, ia mau la aku i hala.

J. keia 19, us Jy>om#apom, M fcakou i ka oiaio o ia olelo, »e ke kae«a ana »aate i'o no e scie k» pi 0 Hawaii, ma ia hans a Mr. Uaohu Mackenzie, e ku alakai nei no ka īahui, ka el §n*' p#h» Uoko e kei» mau la ola mauleule o ke ela kino e na kanaka H*w*ii. laa pela k% leoi 0 ka leo i keia wa ola miiuleule, pehea an» 84 WW 0 pii luua e aa a|na heopulapulal Aole anei e oi lpa aki| (9» iaf ?nea maepapo lia e %oi iei» in§i a»a o Hawaii o kela laraku nei. Oka mea nui no eā, ''»|J gi taijm*vma i umaama-'- OJ»l ..Ql»l OU'