Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 29, 20 Iulai 1922 — KE ANO O KE KALAIAINA. [ARTICLE]

KE ANO O KE KALAIAINA.

(Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua.) Mamua, noho lakou ma Beritania pela, a ia wa aohe waiwai. Aole malu iki ka aina, a kaua pinepinte» A i kekahi kaua ana, imi kekahi poe alii, a kakau lakou i ka olelo i kapaia Magna Charta. Ola ka hoomalea ana o keia poiio i malamaia i keia ma Beritadla. Malaila mai ka walwai nui, ame ka pomaikai oia aupuni. Kakau no ke alii i kona inoa ma kela pepa, a oia kekahi kumu nui o na kanawai apau o Beritania. O īoane ke alii i ka wa i kakauia ai kela olelo. A pela no hoi kana keiki o Heneri. Heluheluia ua palapala la i ka po, e a ana na kukui. A pau ka heluhelu ana, kinai lakou i na kukui, a uwo aku la; "Pela i pilau ai, a i palaho ai hoi ma ka po, kela uhane keia uhane i malama ole i kela olelo. ,> Alaila, olelo m«i ke alii, "Na ke Akua e kokua mai ia'u, a e malama howa ole au ia mau mea i ko 'u noho kanaka ana, a i ko'u noho haipule ana, i ko 'u noho haku ana, a i ko'u noho alii ana." A mai kela wa ,mai, hoohiki no na alii apau 0 Beritania e malama ia olelo. Ina aole hoohiki ke alii pela, aole paha loaa iaia ko aupuni. 2.' Eia ka lua o na mea i oleloia ma na lalani mua o keia pauku, e hana ke kanaka me kona waiwai elike me kona makemake. Aole nae e pono iaia ke hana i mea ku-e 1 kona hoalauna, a i ka mea e poino ai na kanaka e. Eia na waiwai i pili pono i ko kanaka. O kona kino, ame kona mau lala; o kona manao, ame kona ike. O kona ikaika ame na mea a kona mau lima i hana ai, J o ka waiwai ana i kuai ai, ame ka waiwai a kona makua, ame kona kupuna i kuai ai, a ili pono mai nona. O keia waiwai apau, ua pili pono i ke kanaka, a pono no iaia ke hana me ia mau mea elike me kona makemake. Aole ponoL,e papaia oia, aole pono e kapu. Pono no ka auhau, ame ke kanawai maikai pili like ia lakou apau e malu ai. Ina hiki i kela kanaka keia kanaka ke kuai i kona waiwai elike me kona makemake, a hana hoi mamuli 0 kona manao iho, alaila, oluolu no oia, a hana ikaika no. Ina makemake na kanaka e ai i ka lakou, pono no, ina makemake e komo, e komo a ina makemake e kuai, e kuai no, elike me ko lakou makemake. Me ka hana ino ole aku nae i na kanaka e. Ina hana kekahi kanaka i ka laau make, a kuai aku, ua hana hewa aku oia 1 kona hoalauna. Oia ka hana ana a kekahi poe ma Kina. He laau hewa ka opiuma. Nui loa na kanaka i make i ka ai ana, a i ke puhi ana ia laau.' Nolaila, pono ko lakoii hookapu ana ia mea. Pela no k* rama. He mea ia e poino ai na kanaka, ame ke aupuni, nolaila, pono no ke kapu. Eia na kapu hewa loa, 0 na kapu e waiwai ai kekahi, a e nele ai kekahi. malu liko *na kanaka apau, a e kapu*lfke na kanaka iapau. Ina pela, olnolu na kanaka. A ina i pono ka hoomālu ana, a hana kela kanaka keia kanaka me kona waiwai, elike me kona makemake, alaila, ikaika no ia 1 ka hana. Ua ike nui kela kanaka keia- kanaka i kona waiwai iho, a manao nui no oia malaila, nolaila, aole pono e olelo ka mea e iaia. Nana no ka olelo no kona waiwai iho. No ka oiaio o keia mau olelo, ua maopopo ka hewa o na kanawai i hanaia ma kekahi aina. 1. Ua maopopo ka hewa o kekahi kanawai o Beritania, o ke kanawai kokua i ka poe kuai ma Inia hikina. Mamua, ohumu pu kekahi poe mea waiwai ma Beritania, a olelo aku i na alii, a aeia mai lakoū e kii aku i ka waiwai ma Inii, a lawe i Beritania e kuai, a ua kapu kela kuai i na kanaka e apau loa. Eia ka hewa o kela hana ana. No ka lilo ia lakou wale no o kela kuai ana, nolailā» kuai lakou ma ko lakou manao, a kuai nui. A waiwai nui kela poe, a poino ko Beritania apau, no ka mea, aole loaa ia lakou ka waiwai o Inia, ke uku ole lakou, elike me ka makemake o kela poe. Pela no hoi kela poe ma Sepania mamua. Na kela poe wale no i kii aku 1 ka waiw&i o Amerika hema, a lawe i ko lakou aina e kuai ai. Ua kapu i na kanaka e ke kii. Nolaila, poino kekahi poe kuai ma Beritania, a ma 8epania, no ka mea, aole hiki ia lakou e holo i Inia, a i Amerika fiema, a poho ko lakou moku, ame ko lakou waiwai. I keia manawa, ua pau kela hana ana ma Beritania, ame Sepania. Aole nae e keia olelo i ke kanaka imi akamai >i ka mea hou, a palapala i ka buke hou. Pono e kapu kela mau mea nona, nona wale no. No ka mea, o kona waiwai ponoi ia. Ina imi ak&mai ke kanaka i ke kaaahi, pono no e uku nui ia oia no kona imi akamai ana. Pono no hoi na ka poe makemake i kaaahi e uku. A pela no hoi ka buke i palapala hou ia. Ina he buke maikai ia, pono e uku nui ia oia. Nolaila, pono e haawi iaia, ke kuai. Nana no e kuai ma kona manao. Ua hana na aina naauao apau pela, i e ikaika *ai na kanaka i ka imi i na mea maikai hou, /i i mea e ik&ika ai ka poe akamai i ka palapala i na buke hou a ka poe imi akamai 2. Ma keia olelo i oleloia ae la malnna, ua maopopo ka makehewa

o na kanawai hooikaika i na kanaka i na haha. Mamua kau na alii ma Farani i ke kanawai, e kanu na kanaka apau i ka hua palaoa. Manao iho la kekahi poe, aole pono ko lakou aina i ka hua palaoa, a hanai bipi iho la lakou. Nolaila, hihia kela poe i ke kanawai, a lua. Kapa aka kekahi poe i kela mea, he kanawai, aka, o ka inoa oiaio, he powa maoli no. e pono e kau i ke kanawai e kanu i kekahi mea. Eia ka pono, o ke kanawai uku ina hana pono. Ina manao na alii, he mea waiwai ke kilika ma keia aina, aole pono e kau ke kanawai e hoohana i na kanaka malaila. Pono nae ke kanawai uku, penei oke kanaka hanai i na enuhe, *a hana lakoa i hookahi paona kilika, uku ke alii iaia aookahi dala, a kuu aku iaia i ka auhau o ka makahiki paha. Ina pela ke kanawai, alaila, ikaika na kanaka i ka a waiwai ke kanaka, a wai* wai ka aina. 3. Ma keia ol§lo, ua maopopo ka hewa o na hookapu ua kapu ka oihana kamana, ame ka oihana amara, ame ka oihana lole, ame kela oihana keia oihana. Ina hana ke kanaka i keia mau hana me ke a'o ole mamua, hewa no i ke kaHawai. Ina i hoahewaia oia no ka hawawa o ka hana ana, a ina no ka wahahee ana, ina ua pono . A*a, ina akamai kekahi kanaka i kekahi hana, pono no iaia ke hana malaiia, aole pono e kapu. Ina e kapu, alaila, emi no ka hana,, a nawaliwali na kanaka, aole e ikaika i ka hana. (Aole i pau.)