Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 29, 20 Iulai 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapule Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala:

Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;

George P.. Cooke, Kakauolelo.

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo,

JOHN H. WISE.

Malalo o ka lokomaikai e ka ona o keia Nupepa Kuokoa, L. A. Thurston (Kakina), ua Haawiia mai keia aoao no na manao pili in a hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila o loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke @ ma keia aoao.

Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu in a hana, na makemake, ame ka hoolaia ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

Ua hamama no hoi keia aoao @ na ninau pili i keia hana main a Hawaii mai, e makemake ana o u ii ke Komisina @ na mea like @ i makemakeia o ninau mai.

E HOOMAOPOPO PONO I KE ANO

O IA MEA HE LA

Ma ko kakou ike a hoomaopopo ana i kea no o ia mea, he la, aia he iwakalua-kumamaha hora iloko olaila; a e hoomaka ana mai ka po a ka po. Ua pau loa keia hanauna i ka manaopaa pela, ahiki no i keia palapala ana. Ma Keia manao ana pela i alakai hewa ia aku ai kekahi mau ike i loaa i keia lahui, i ka lako ame ka hoaa ma na mahele ouli la hanau o na keiki.

Mamuli o ia lalau i ikeia in a keiki o keia mau la, e na makua i hala, i puka ae ai keia wahi olelo, na ka lalau, “Aohe ike i ka helu po.”

Ua maa loa kakou, na makua, i ka holo i ka palapala hemolele, no na ouli o ka la hanau o ke keiki; eia nae, aole maopopo i ka oiaio o ia mea. Aia ma ka buke o na Solomon amok. 21, ka  hoakaka ana in a ouli o ke Keiki hanau. Oka pilikia nae, aia ma ka la; e aui ana ma kekahi mahele, mamuli o ka hoonoho ana o ka la elike me na hoakaka maluna ae.

O ka helu la oiaio a Hawaii kuauli mai ka po mai, o hoomaka ana ka la mai ke kau ana a ka la i ka lolo—o ia hoi ke awakea—a i kekahi kau ana a ka la i ka lolo. Nolaila, like ole ka Hawaii kuauli me ka ilikea ma helu la ana, komo ka hauhili am eke kupono ole o na hoike ana, i kau a mea o ke kalele o ka noonoo maluna o keia hooponopono la hou, mai ka po a ka po.

E nana aku i ka la hanau o kau keiki, a hookuku ae me kona ano, elike me kau ike kilo, i keia: Hanau o A i ka la 14 o ka malama i ka hora 11 a.m., he mea maopopo o lele koke ana kou manao maluna o ka pauku 14, malalo o ka helu a keia au naauao, e olelo mau ia nei. I kou heluhelu ana i ua pauku nei, penei: Na Sol, 21:14: “O ka makana malu, pale ae no ia i ka huhu; pela hoi ka makana poli i ka inaina Ikaika. Ma kau kilo ana i ke keiki ua kupono ole kea no elike me ka pauku. Ua okoa kea no o ke keiki, a @ hoi ka pauku. No keia lalau a kulike ole, olelo ae la oe, “He buke lalau no keia, o ka Buke Hemolele.”

O ka pololei maoli, e kii ae @ ma ka helu ia a Hawaii, o ia hoi mai ke awakea a i ke awakea, e loaa ana ka ike ia oe, aia ua hanauia kau keiki ma ka hora 11 a.m., mamua ia o ke kau ana o ka la i ka lolo. No ia mea hoi hope ka la o ke keiki, he la 13, a penci ka heluhelu ana o ia pauku: Na Sol,  21:13: “O ka mea i papani i kona pepeiao i ka uwe ana o ka mea nele, E hea aku no oia ,aohe mea e hoolohe mai.” Hookuku aku i keia me kea no hana a ke keiki, e ike no ae ia mau hiohiona maulna ona.

 He mea ano mui loa ka hoomaopopo ana i ka la hanau ame ka hora; ma ka hora ka mea ano nui o hauhili auanei ka pauku.

E Kuu mea heluhelu, ke ike e aku ia no au i kou mau manao maluna o keia hookuku helu la, aia he kahaha iloko ou. I mea e pau ae ai o ia kanalua ou, i ka oiaio a ko Hawaii kuauli helu la, e alakai aku au ia oe iloko o ka Palapala Hemolele i kinohi loa, ko ke Akua hana ana i ka la no kakou, kanaka Hawaii kuauli mai ka po mai. Kinohi 1:5, hapa hope: “A o ke ahiahi am eke kakakhika, o ka la mua ia. “ O ka manao no, o ia keia: “O na auwina 1: am eke kakahiaka ae, o ka la mua ia.” Kupono keia i ka kakou helu o Hawaii, O ke kau ana o ka la i ka lolo a i kekahi kau ana o ka la @ hana in a mea apau.

E nana hou aku i pau ke kanalua ana, na ka pauku 8; pauku 13; pauku 19; pauku 23 ame ka pauku 31 ke ona ia o ka la, a ma ia la i hana ai Oia i ke kanaka i kulike me kona ano, mai ka lepo mai o ka honua; pela kakou i hailepo ai ko kakou ano, a kapaia he @; he ano Akua. He akua no i ku a kanaka. Pela ka hoike a Ioane ma ka mokuna 1, pauku 1, 2, 3, 4 ame 14.

I kinohi no ia, a iloko ona na mea apau i kupa ae i ko ao.

O keia mau hoakaka me keia mau kakooia ana e ka olelo a ko Akua, no ka oiaio o ka naauao o Hawaii, ua llawa ia e hcohilo i ka naauao a kanaka o keia mau la hope e kaena nei. Ua lalau i’o no kakou apau, koia lahui kanaka, Ua kuhihewa kakou ia na mea e hooluolu ana i keia ola kino, o ke ola ia; a o ke ola i’, he mea hooluolu wale no. Ke hoike nei kela la keia la ia mea; aole nae o kakou hoomaopopo. Ua like ia me ka moolelo o kekahi kanaka i hele i ka inu rama `me na hoa, ma kekahi la ohi dala o lakou. Ma ka wa i loaa ai kane mau dala, a pela hoi me ka kana poe hoahele, o ka hale inu rama ka mea mua i komo iloko o ko lakou noonoo, a ilaila i`o no lakou i hele aku ai. Mai kela wa i komoa ai iloko o ua hale inu rama nei, ko lakou hookina ana i ka inu a maona, mamua iki iho o kupouli, ua puka ae lakou mai ua wahi hale nei, no ka hoi ana aku no na home. O ka mea kupanaha nae, i ka pa ana iho o ke Kehau maluna o ua wahi kanaka nei, ka pau ana ae la ia o kona hoomaopopo i kan awahi e hele nei. Pela kona hio hele ana a komo oia iloko o kekahi pa ilina; aia ma na pa ilina he mau lua i hoomakaukau mau ia no na kino hou, a o ka rula no hoi ia ma na kulanakauhale nunui.

Iloko o kekahi o keia mau lua, i haule aku ai ua wahi kanaka nei a moe iloko o ke kupouli o ka ona. Ma ke kakahiaka ana ae, o ke Sabati ia, ala ae ua wahi kanaka nei a noho iluna, no kekahi wa loihi mahope iho, kaakaa ae la kona mau maka a nana ae la me ka ninau iho i keia ninau: “Aia la au @”

Ike ae la oia in a paia lepo a hoomaopopo ae la no hoi i ka malamalama o ka la, me ka ike pu ana iho, aia ka oia iloko o kekahi lua. Hooikaika ae la oia e pii a puka iwaho o ua lua nei, a i konakau ana iluna , alawa ae la kona mau maka ma o a maanei. Ike ae la aia, aia oia iloko o kokohi pa ilina, a no ka meha o ia kahahiaka Sabati, o kana ala ana ae, huiia hoi me ka maalo kanaka ole, na ia mea i hoala hou ae he ninau iloko ona a ninau iho: “O ka poahea la leia”

Ua liuliu wale kona noho ana ma ia wahi me ka nana ana ma-o a maanei o ua pa ilina nei, me ka lua no hoi ona i moe ai. Me koia mau mea apau imua ona, i huipuia me ka meha ano-e o ia la, ua hooholo iho kona manao me ka puana ana ae i keia mau olelo: “O ka la keia o ka hookolokolo am eke ola hou ana o ka poe make, a owau ke kanaka mua i oia.” Ku ae la ua wahi kanaka nei a hele me ka hauoli, me kona hoolono ana o ke kani mai o ka pu a na anela, e alakai ana in a kanaka imua o Tehova, ka Lunakanawai. Hu no paha ka aka i ka hana a ka rama!

Eia hou keia, o ka olelo a na kanaka no na la o ka malama, he okoa loa mai ko keia au ae e hele nei. Ke olelo nei kakou, he la ekahi, elua, ekolu a pela aku; aka, o kela wa aku i hala aole. Ma ka puka mahina ka hoomaopopo ana i ka la, Hilo, Hoaka , eha Ku, eha Ole, a pela aku. He ekolu anahulu pau ka malama.

Nolaila, o ka hoomaopopo ana i ka la ma kona hoomaka ana ma ke awakea a pau ma kekahi awakea, he mea ano nui ia ilo ko o keia lahui kanaka mai kahiko mai a pau aku la i nehinei. Kaawale mai no hoi ko keia la ame ko mua aku nei; i ko kakou kaupono no hoi mawaho pono o ka Pali o ka Holo no na Koolau o Kauai, o kahi a Koolau in oho ai.

@ mea pono no e hoomaopopo kakou i keia mau mea; a no ka mea, aole mawaho ae o keia lahui kanaka i ike i keia mau mea, e hiki ai ia kakou ke kaukai aku, a na lakou e hoonaauao mai ia kakou. Hoomaopopo ole no kakou i keia mau mea, e moe ana keia mahele ike elike me kekahi mau mahele ike e ae, o kakou i nalowalo aku.

Kei mi hou ia nei keia mau mea ano nui o Hawaii. Ke olelo nei kekahi poe ilikea naau, huahuaole: “Okeia kekahi o na lahui naauao a mana me ka hanohano i ko lakou mau la. Koe wale no keia, ua hoohioloia ia mea mamuli o ka uhaun.

Eia hou keia: I ka wa hea la hoi e imi a ii ka maridiana o ka Manawa! I kea o paha, a i ka pop aha!

Ike hou no o Solomona i ka pilikia o na kanaka i ka lilo wale o ka noonoo in a wahine e, waiho mai oia i olelo a’o: “He auwaha hohonu ka wahine hookamakama, he lua ino @ ka wahine e.” He oiaio no ia’ o ka pono no i Hawaii no i ka Hawaii.

HAULE KA UA I KAHOAEA,

IHEA OE?

He naauao maoli no ke kiina olelo a na makua o kakou, ma keia mau mamalaolelo e kau ae la maluna. Heaha la na manao huna o keia mau olelo i puka ae ai o keia ninau!

Ma ka noho ana o ko Niihau mau kini, a oiai hoi, he uala ka ai makua o ia aina; e noho ana kela ame keia ohana, me ka makaala ana in a mahinaai amen a lau uala e kanu aku ai, no na la kupono i ke kanu lau. He mea maopopo loa i ko kakou noho ana o Hawaii nei; e noho paa ana kekahi ohana, a e kaahele makaikai a hele ike makamaka a ohana no hoi kekahi ma kekahi moku aku o ka paeaina. Aia i keia kahele ana i ka wa kokoke o ke kanu uala, ikeia aku la e kapoe Mahiai na kahoaka ma ka lani, e hoike mai ana, he haule ua a hiki iho; nolaila hoomakaukau ae la na Mahiai i ka lakou mau mahinaai me ka waele ana no ke kanu aku in a lau uala manua o ka haule ana iho o ka ua.

Pau na lau i ke kanu, haule ka ua ,o ka ma-u iho la no ia o ka lepo; o ka ma-u no ia a ulu na lau uala.

I ka hele ana o ka poe hele makaikai a hoi i ka aina, ahiki mai la ka wa o ke oo ana, huhuki mai la na Mahiai in a lau a paeli no hoi in a wahi pu’e uala, no ke Kalua aku i ai na ka ohana. I ke Kalua ana @ mo’a a huai, moe aku la ka uwahi aala o ka uala, a ka mea kahuinmu, a loaa ka poe kaahele i hoi mai; ala ae la ua poe kaahele la, a hookolo aku la ma kahi o ke ala uala i hiki mai ai.

I na kahu imu e hua’i ana, ku ana ua poe ne ii kaahele me ka manao e loaa mai kauwahi uala. No ka loaa ole mai me ke noi ole aku, noi okoa. I ke noi ana aku,ea a eke poo o ka mea nana ka uala, a ninau ma ii keia wahi ninau e kau ae la ma ke poomanao a kakou, “Haule ka ua i Kahoaea, ihea oei”

Ina e ku ka pane, “I Waimea au,” a i ole, “I Kauai au,” alaila, e loaa ana ka uala. Aka, i ku ka pane, “I Niihau au,” aole e loaa ka uala; a no ka mea, wahi a ko Niihau poe, ina no ia kanaka i Niihau i ka wa i haule ai o ka ua, he mea maopopo loa, oia kekahi o na kanaka palaualelo loa o ka mokupuni o Niihau, a he mea pono e make oia, no ka polloi no kau mea o ka molowa. He oiaio, a he naauao keia hana a ko Niihau poe. He mea ia e a’o aku ana i kela ame keia o ia mokupuni, e hana i loaa ka ai, a mai kauka’i wale i ka ha’i.

E kuu mea heluhelu, heaha ke kohu o keia olelo ia kaua, oiai aole kaua he Niihau! Eia no, mamuli o ko kaua noho ole ana ma ka aina nana keia olelo, ua hemahema kaua, mamuli o ko kaua huai ana i ka kaua imu uala o na la i hala a haawi wale aku n ka poe molowa i ke kanu uala. Aole wale o ia, he molowa ma na hana like ole apau. Nolaila, ua nui mai ka poe olowa iloko o ka aina; no ia mea, hookauianaia ka lahui holookoa i ka lahui molowa. O ka oiaio nae ma na wa i hala, aole. Pela ko kaua ike ame ka hoomaopopo.

O keia wahi olelo kekahi o na olelo kupono e kakauia ma ka papa o ka naau, o ka poe e hoi ana no na aina hoopulapula o Kalamaula, a pela aku. Aole e pono na ohana makaala i ka Mahiai e haawi wale aku i ka ai me ka ninau ole aku i keia ninau; “Haule ka ua i Kalamua, ihea oe!” I pane mai ka mea nona ka ninau. “ I Kalamaula no au,” alaila, he mea pono e hoonelo aku iaia. Koe wale no a he nawaliwali, alaila e kalaia, a i ole, ua kaawale mai Kalamaula mai.

E pono no na kini apau o ka aina e malama i keia wahi mamalaolelo maikai o ka papa nieniele. He wahi niele waiho aoao, ke pa pono aku mae, koha e kani ai ka ula o ka pepeiao a kapalili ka houpo.

O keia ka wa o ko kakou ala liko a lawelawe in a hna me ka Ikaika no ka hapai hou ana i ka ioa o Hawaii kuauli. E waiho pololei i ke aloha ma kahi kupono no ke aloha; a mai kiei ke aloha i ka ipuka hale o ke aloha ole, ahiki i ka wa a ke aloha ole @ ike iho a ii ka waiwai nui iloko o aloha, a huli mai e ike a lawelawe pu in a hana iloko o ia mea maikai o ke aloha

“He aloha ke akua i ka poe i aloha aku Iaia.”

Pela no hoi ke kanaka, he mea pono i ke kanaka e hana in a hana ku i ke aloha, i alohaia mai. I hooikaika ke kanaka i ka hana a nele mamuli o ka naaupo o kana lawelawe ana, he m-ea maopopo loa e loaa ana na kokuaia me ke aloha main a kini e hoopuni ana; a i nele hoi ia mamuli o ka uhauha , e aha’i ana o aloha in a kini mai iaia aku. Pela ko kakou ike ame ka hoomaopopo ma na mahele hana apau o keia ola ana.

E hana, i Ikaika ke ola o ke kino. E nana aku in a kupuna o kakou i hele a kolopupu, ua ike mau ia no iwaena o ka mahinaai manua a mahope o ka haule ua ana.

O ke alahele wale no e pono ai no ke kanaka e Pakele i ka pa ma ii keia olelo, o ia no kou noho paa ana maluna o kou aina, ma ka wa malie, ua a malie hou ae, a ua hou iho. O keia ka manao o ke Kanawai i lilo ole kanaka i ka makaikai honua a pau no la o ka hoaoia. Puka aku ma-o, alaila e kaena iho oe me ke kukala ae, he pua oe na Kamehameha ka Na’i Aupuni. Ma keaha kau ike ana he pua oe! Ma kou na’i ana hoi i ka aina i lilo mai la nou, ma kou Ikaika i kulike me ka ke kanawai i kauoha ai.

Ma keia loaa ana o kou aina, mahope iho o kou mau hoaoia, he hoike maopopo ia ma kou aoao, i Kalamaula no oe in a haule ua ana. Pela no ka Kamehameha na’i ana. Ua na’i oia, mai ke kupono a ke ahupuaa; mai ke ahupuaa a ka mokuna aina; mai ka mokuna aina a ka moku; mai ka moku a ka moku; main a moku apau a kau i ka pae, loaa ka paemoku o Hawaiiki. Malaila o Kamehameha in a wa apau a ka ua i haule iho ai. Pela oe i pua ai na Kamehameha, a ola no hoi ka inoa o ko kupunakane ia oe, e ka moopuna hoomanawanui wale. O ia mana no ia oe, e pu-a aku no i ke keiki, i mau no ke o ana o ka inoa o ko kupunakane, ko kakou alii aloha Akua, a aloha kanaka.

NA ANOAI.

Pehea la kekahi kua laau e oloia ana me ka pahiolo, ina e huki like ole na niho! Ka! He `pakika pu a hoohinuhinu kua laau wale no ka mea e ikeia iho, aohe wahi pono iki o ia pahi. Pela no ka’u ike ame ko`u hoomaopopo. Ua hoea ae ia hemahema mamuli o na niho i ka huki like ole.

O ka mea apiki nae, o ka kakou no ia i hana mau ai, me ka manao e moku ana a kaawale ke kualaau i elua pauku.

Ma na hana apau iloko o ka aina, no ka pono o Hawaii, ua ikeia no keia pilikia iwaena o kakou o na Hawaii, oiai hoi o kakou pakahi no na niho—aohe huki like. Ina e huki like keia mau niho hanu ola e ikeia nei, e moku ana na kua laau nunui e alai mau ne ii ko kakou mau kuamoo. Aole no paha e hoomaopopoia ana keia mea ahiki mai ka wa o ke olo ana , alaila, noho hookala in a niho, alaila, hala ae ka Puulena.

Ua lalau maoli no kakou i kekahi wa. Ano ka wa e hookala a kula`in a niho, i loaa ka huki like ana no ka pono o na hana hoopulapula omua aku nei. Aole o ia wale, he lehulehu aku o na hana a kakou e hana aku ai no ka hapai hou ana i keia lahui iluna mai ke kulana hinawawe a i ka Ikaika. Mai hopohopo, “Ke pii nei kakou.”

Ma na mea e ikeia ne ii keia mau la kuai aina, ke pii mahuahua ae nein a eka ili aina in oho ona ia e na kanaka Hawaii; a ina pela ke kulana o ka nee ana o ka Manawa, he mea maopopo loa, ma o aku o k aelima makahiki a ke kanawai hoopulapula e ku ne ii keia wa, o laula ana na kuleana aina o na kanaka, a lilo i mea mana maloko o ko kakou aina. E na`i i ka aina a paa mai ia mea, a no ka mea o ke kahua no ia o kou mau wawae e ku a ii maloeloe; a loaa no ka aina, ku ka hale, kanu in a meaai o ka lako ae la no ia. Aole mea e hoopilikia mai. Hookahi no pilikia o ka uhauha.

E nana aku no na keiki o keia mua aku. E kukulu aku in a hana e hoopii mau ana, aole hoi in a mea e hoemi ana i ke kulana o Hawaii. I kou lako ana, a kukuluia main a hana no ka pono o ka lahui, e lelepau aku me ka Ikaika, elike me na kupuna o kakou i au iho a ii na kai o Hawaii nei, maluna o na waa no ka pono o ka aina, me ka lakou mau mapuna hoe like ana me ka Ikaika, no kela moku ame keia moku o keia paeaina; ko kakou aina kulaiwi nei.

Pela kakou e pono ai. Mai olelo ae, “na lakou no ia e hana aku,” a ne ka mea, ia pau no ka opala i ka pulumi i ka akoakoa o na niau a ka’i like. Pela ko kakou ike.

He mau olelo a’o no kakou e lawe ae ai a hoopaa me kakou no ka pono o keia mua aku.

E kala lilo keia mau olelo a`o, na Solomona ke alii o ka Isaraela, Ike no oia i ka pilikia o na kanaka mamuli o ka hao aina, olelo no oia: “Mai hooneenee ae oe in a mokuna aina kahiko, ma na kihapai o ka poe makua ole, mai komo ae.” No kona ike ana aohe noonoo maikai iloko o ka poe hao aina; he manao ole ae he mau keiki makua ole na mea nona ka aina ana i lawe mai ai, pela o Solomona i ike aku ai aia he mea i piha me ka mana ke kokua o na keiki makua ole. “No ka mea, o ko lakou Hoola he mana no kona; Nana no e hooponopono iwaena o lakou me oe. “Oia no ke Akua,” wahi a Solomona.

Ike hou aku la o Solomona i ka hewa o na makua i ka pailani in a keiki hookiekie, a waiho hou mai la i keia olelo a`o: “Mai Waiho oe i ka hooponopono ana i ke keiki; no ka mea, ina e haua oe iaia me ka laau, a o hoopakele i kona uhane i ka lua.” He lehulehu i`o na makua i hoohemahema i keia in a keiki hookiekie, pela i ikei ae ai o kela hana karaima e na opio ekolu i hoopaiia iho nei a pau ke ola ma Kawa.

Ike hou o Solomona i ke kau mau o na maka o kanaka i ka waina, a ilaila wale no ka ike, aole ma o ae, waiho hou mai no i mau olelo a`o: “Mai nana oe i ka waina i kona ulaula ana, i kona aleale ana ma ke kiaha, i kona hu ana a maikai. Mahope iho, e nahu mai me he nahesa la, ae pa mai me he moonihoawa la. E nana auanei kou maka in a wahine e, a e ha`i aku kou naau in a mea ino. E lilo ana oe me he mea la i moe iho mawaena konu o ka moana, elike hoi me ka mea i hoomoe iaia iho ma kahi oioi loa o ke kia moku.!

He oiaio, ke loaa ia mea he ona i kekahi, me he mea i’o la aia oe iwaena o ka moana , aohe ikeia o kea o aina. Ua like loa no hoi ma kekahi: nana ana aku, me ke kia o ka moku holo moana, i ka hio i o a ia nei. Pela ke ku ame ka hele ana a ka mea i hookina i ka waina.

Ike hou no keia Solomona i ka pilikia e loaa ana i ka mea palaualelo, waiho mai no he olelo a`o. “O ka luli ana o ke pani ma kona ami, o ia ka mea palaualelo ma kona moena. Hookomo ka mea palaualelo i kona lima iloko o ke pa, a he mea kaumaha iaia ke hapai hou ae ia i kona waha. He naauao loa ka mea palaualelo i kona manao iho, mamua o na kanaka ehiku e hoike ana i ka oiaio.”

He oiaio, o ka poe palaualelo kekahi poe akamai loa i ke pale olelo, e hiki ole aku a ii na kanaka ehiku e oi ae mamua ona. Ina e hoouna pakahi oe in a kanaka ehiku e koi aku i ka palaualelo e hele i ka hana, e haule ana ko lakou ike olelo i ka palaualolo; me ka ike no o ka palaualelo aohe ana ai e ai iho ai, pulepaleia ae na olelo oiaio.

Mai poina aukou i ka hapai hou ae in a meaai ono a ko kakou mau kupuna, e ka poe e hoi ana ma na aina hoopulapula. Aia no ka lakou mau meaai maloko o na ipu laau, ke wehe ae i ke pani honi aku no ka ihu i ke ala o ka poi, ka i`a o na ano like ole, na kaka puaa Kalua, a pela aku. Hele okoa mai no hoi ke ala o na limu, ka inamona me ka nioi. Moni e ae la no au i ko`u haae.

He kakaikahi loa ka loaa o kekahi papaaina i lulu me na meaai o Hawaii nei o kea no Hawaii. Eia aku a eia mai ikeia ia mau mea. O kekahi mea no paha i loaa ole ai o ia mau mea, o ka hiliu no hoi; oiai auanei in a la lako, he hopu wale ae no. E loaa ana nae ma keia mua iho, a ma Molokai ka lele mua ana e ikeia ai. E na`o like ana kakou i ka hana in a meaai; i maopopo ole kekahi e ninau aku i ka mea i loihi na la iwaena o kakou, a nana e a`o mai, no ka pono o keia mua aku. Ke olelo mai nein a lahui e, i a ii ka kakou mau ai, he ai maikai loa; he ike iho k i k maona a Ikaika ke kino. Pela i`o no!

HOOPIIIA NO KA HOOMAINONO HOLOHOLONA.

Mamuli o ka hoopii ana ae a ka Ahahui Humane i hopu a hoopiiia ae ai o Nin Kaw Dai, he Pake aoo no ke puhi ola ana i kona lio i hiki ole ke hoohana hou i ku. Na ole ke hoohana hou ia aku. Na kekahi mau kaikamahine Hawaii a Kahalewai o ke alanui Sheridan no laua na inoa Grace ame Deborah i hoike ae ia puhiia ana o ka lio. Ma ka olelo a na kaikamahina ua ikemaka aku laua i ka lawe ana ae o ka Pake in a mauu maloo makoloa no kahi o ka lio eha e waiho ana, a ho-a aku la ia mauu e kau ana iluna o ka lio. Ua hoao kela mau kaikamahine e loaa kekahi alahele e hiki ai ke loaa kekahi o na lala. O ka Ahahui Humane eia nae, aole i hiki iki e loaa ahiki i ka hala loa ana o ka Manawa kupono e hoopakeleia ae ai ke ola o ka lio mai ka make mai mamuli o ke puhiia ana.

MAI HOOHALA WALE I KOU MANAWA A NO KA MEA HE POKOLE LOA IA.

Ma kela mau @ aku la o na kupuna, i ike nui ia ai ka poe ola loihi, mai ke kanahiku, kanawalu a pii iluna na makahiki. Olelo ae la na kanaka u`i, ua loihi na makahiki o ka hana ana in a hana ma keia ola ana. He oiaio paha keia, a aole paha! E imi aku nae kakou i ka oiaio o ia manao.

E lawe ae kaua e kuu mea heluhelu a hookupono i ka kaua mau hana noii maluna o ke kanaka e ola ana he kanahiku makahiki, a hoonohonoho aku in a la hana o kona ola ana ame kona waiwai i`o, ina he mea hiki.

Aia he iwakalua-kumamaha hora o ka la. Iloko o keia mau hora, he ewalu i lilo wale aku i ka puahiohio; ma kekahi olelo ana, aia oe i ka aina e hale hele ai (iloko o ka moeuhane). O ia no paha na hora awelike no ke kanaka e hiamoe ai iloko o ka iwakalua-kumamaha hora o ka la. Ina pela, e koe iho ana ke koena o umi-kumamaono hora ku i ka waiwai io. A nolaila, ina he ewalu i`o hora hiamoe o keia kanaka i ka la, a piha iaia he kanahiku makahiki; alaila ua maopopo loa he akahi-hapakolu o keia mau makahiki, he kanahiku ,e hoolawe ae, he iwakalua-kumamakolu makahiki me eha malama ia, a e koe ana ke koena o kanaha-kumamaono makahiki me oono mahina.

Iloko o keia mau makahiki i koe iho o na la o ke ola ana o ua kanaka nei, aole i nele ka loaa hou o ka kaua alahele e pa`ipa`i ae`a ii na waiwai ole,i loaa aku ia kaua na la hana oiaio a waiwai maoli o ke ola ana keia kanaka nona na makhiki he kanahiku.

I ko kaua hoolawe ana he akahi hpa-kolu koe, he elua hapa-kolu e nana ae kaua in a la o kona hanauia ana, ahiki i ka piha ana o kona mau makahiki i ka iwakalua-kumamakahi. He mau makahiki waiwai ole no ia, a no ka mea, he mau la he-o wale no ia o ke ola ana o ke kanaka io a ia nei. Aole hoi i onipaa ka manao hana e ikeia ae ai e ko kea o. Nolaila, mailoko ae o ke koena o elua hapa-kolu e hoolawe ae i keia mau la o ka noho opiopio ana; he iwakalua-kumamakahi, a e loaa ana ke koena o iwakalua-kumamalima makahiki ame ewalu malama.

O keia na makahiki maoli o ua kanaka ne ii hoohanaia me ka oiaio, a o ia wale no na la waiwai i keia ao. Koe wale no a hoolawe hou ae kaua, e kuu mea helehelu, in a la i nohoia no ka molowa, ma`i a i ka lealea paha, e olelo ae ma ka huahelu ano nui e apo ana i keia mau @ ana, he elima ia makahiki me ewalu malama; alaila, e loaa ana ke koena o iwakalua makahiki. O keia mau makahiki na makahiki oiaio maoli a ua kanaka ne ii hana maoli no ka ukuia mai. O keia ola ana a piha na makahiki he kanahiku he opala wale no ka hapanui.

Ina e hookuku kela kanaka keia kanaka iaia iho me keia mau huahelu a manao maluna ae, e ike ana no kela ame keia i kona kuhihewa ana, ua hana oia in a hora apau o kona ola ana, maluna o kekahi oihana ana e paa ana.

E nana i keia kanaka i ola he kanahiku na makahiki, he kanalima makahiki i lilo aku i ka puahiohio; he iwakalua makahiki wale no kona wahi waiwaiio.

Ma keia mau hookuku ana e ike ai kaua e kuu mea heluhelu, i ka loaa ole ia kaua he Manawa e molowa ai. Hookahi wale no o ka hana, hana, hana mau a po ka la, ma na mea oiaio a ku i ka pono. Luhi no ke kino i ka hana, hoi hooluolu, a ala no, hana, hana mau.

Owai ka mea i hoomanao i keia a noonoo! Nolaila no ka ke kumu o ka Solomona paipai ana i ka lehulehu o kona aina, ma ka buke o Kekahuna, mok. 12, pauku @ “E hoomanao oe i kou mea nana i hana, in a la o kou noho opiopio ana.” He olelo oiaio keia, a he wahi olelo a`o mai, a pela no hoi main a makua mai. E hana o i opiopio, wahi a ka olelo a na makua. Aia ma ka pauku 13 keia olelo, “E hoolohe oe i ka hope o keia mau mea apau. E maka’u i ke Akua, a e malama i kona mau kanawai, no ka mea, o ia ka ke kanaka (pono) a pau.”

E kala illo ka, ka ikeia ana o ka pokole loa o kou mau la hana e ke kanaka; a i kou hana ana, e hana me ka pono i ka pono, me ka hooponopono mau i loaa ka uku nui ma-o no keia mau la hana pokole. Ma kekahi olelo a na kanaka, he double pay, a i ole he overtime.

Aole loa ke Manawa a ke kanaka e hoolilo ai no ka hewa. Ke ike ae la no kaua e kuu me heluhelu. E nana aku kaua i ke ola ana o ke Alii Kalanianaole. Ua pokole mai kona mau la, mai ke kanahiku a i ko kanalima. Eia nae, mamuli o kona hoomaka ana i kana mau hana pono i kona mau la opio, ua piha pono no kona Manawa hana i ka iwakalua makahiki; oiai nae, he kanalim wale no on mau makahiki o ke ola ana.

Aia ka ui ame ka pono maoli o ka hana i ka wa opio; i ka hiki ana mai o na la ino, ua oluolu ia mau mea iaia, a no ka mea, ua pau kana hana. He iwakalua makahiki o ka noho ana ma ke kulana Elele no Hawaii. O ia no hoi na makahiki hana o ke kanaka ma ka kaua hoonohonoho i kulike me ka hapa hope o ka pauku 1 o ka buke o ke Kahuna, mok.12: “O i hiki ole main a la ino, a hookokoko ole ia main a makahiki, au e olelo ai, aole a`u oluolu i keia mau mea.”

No ke alii, e ike kaua, i ke kokokeana mai o na makahiki ame ka la ino, ua nana ae oia i kana mau hana a olelo ae, “Ua oluolu @ keia mau mea.

He wahi olelo a’o kupono keia no kakou apau keia lahui kanaka; a oi wale aku hoi i ka poe e hei aku ana @ na aina hoopulapula. E loaa ana kou Manawa hana; a i ka hana wale no aole hoi i ka lalau kekahi; a no ka mea, aole he alahele no na mea hoohihia e komo ae ai, elike me ko ke alii ola ana. Aia ke kumu alakai no kakou apau; a hea-ha ana ka kakou hana e kukulu ae a ii kiahoomanao , elike me ka ke alii!

Eia no, e mahi aku i ka aina a kanu aku in a mea apau e pono ai no ke ola o ka ohana, a oi aku. E lilo kou kihapai i kihapai nani a waiwai nui, e hiki ai ke hoolawa ae in a makeke maauaua.

Ma ia hana ana, ua kukulu ae oo i kekahi hana i pilipu aku i ka ke Alii. O kaaa ke kii ana i ka aina a haawi mai ,a o kau hoi, o ka mahi a kanu aku me na mea e pono ai keia ola honua ana. Ke pili koke ae la no @ me ka ke alii. O ka mea nui wale no, o ka hoomau i ka hana, a piha pono ka Manawa he iwakalua makahiki.

O keia wale no na mea ano nu ii ko keia ola ana o ka nui o na hora hana. No ia kumu i hoolilo ai kekahi poe in a hora hiamoe i mau hora hana e mahuahua ae kahi uku; a no ia mea, kupa aku ke kanaka ia mea he overtime. O ka ke Akua hoi ia kakou he hookah no ano--@ straight time.

 

“E HAAWI MAI I AI NA MAKOU NO KEIA LA”

He mau mamalaolelo keia i maopopo loa ia kakou iloko o ka pule a ka Haku. He wahi leo pule kupono no ka poe ilihune, a no ka poe ilihune no hoi ia ia haawiia mai ai e ka Haku. Ka poe ilihune loa i nele ma na mea apau e hiki ai e hoohana aku, elike me ka aina, ka holoholona, e loaa ae ai o ka ai; aole no he kupono o keia oielo pule no ka poe i lako ,a eia nae ua pau apau i ke noi ma keia pule, i ai, mai ke kanaka i lako a ke kanaka ilihune.

O kakou e ka poe ilihune e pule nei, i keia pule noi ai, e hoomau aku a loaa ka aina hoopulapula a liuliu aku, alaila e kupono ole ana keia noi; a no ka mea, ua loaa ka aina, ua ulu ka ai a lako maoli; ma ia wa, e hoololi ae ka pule ana, “E haawi mai ia makou i ka Ikaika hana i keia la.”

He pinepine ka pule ana o na kanaka i lako me na umeke i piha i ka ai, amen a pa i piha i kai`a mahope keke iho no o ka ai ana, a pule ne la, “E haawi ma ii ai na makou no keia la.” He ano kupanaha a ano hoopahaohao no hoi ke nana aku in a kanaka o ia ano, i ke no ii ai me ka pia no o ka hale-pa i ka ai am eke eke i ked ala.

Pehea ana ke kanaka e hoi ana i ka aina hoopulapula me kona ohana, i maa i keia pule noi!

He mea waiwai ole no ke kanaka i loaa ka aina, e hoi a ilaila, noho aku nana i ka aina me ka mahi ole aku; a i ka polloi ana pule ae i ko Akua, “e haawi ma ii ai na makou no keia la.” E loaa i`o ana paha ka a ii kanaka molowa, mai ke aloha mai o ke Akua, aole paha! E ke kuauli, mai hoao ia hana. Ua ku oe maluna o ke kahua piha i ka manaoio aole nae ka hana, o ka nele kona hopena i maopopo loa, ina no oe e noho iho a noonoo me ka hoonohonoho pono ana a houluulu aku, e loaa ana kela haina maluna ae.

Ma keia wahi, e hiki ai ia kaua e ike i ka lalau o ka hauna pule mamuli o ka hawawa o ke kukulu ana kou mau manao. Hookahi wale no Pakele o ke kanaka i lako i ka ai, mai ka pa ana i keia mau hoakaka, o ia no kona haawi ana aku i kana na ka poe i ilihune pilikia, a pau kana haawi ana, pule aku i ke Akua “E haawi ma ii ai no ia la!” E loaa i`o no ka ai, ina ia mailuna iho, manua mai; a i ole mahope mai o ke kua e hiki i`o mai no ia mea, a no ka mea, ua pono kau pule ana mamuli o kau hoeko ana i kana kauoha, e kokua i ka poe pilikia.

Loaa pono keia alahele o ko Kamehameha alakai a hooponopono aupui ana, “E malama i ke Akua”, ua like ka lua me ia, “E malama i ke kanaka nui am eke kanaka iki.” O kou alanui keia e hele ai e lilo ana oe i mea nui iwaena o ka lani ame ka honua.

Teritore o Hawaii,

Kulanakauhale a Kalana @

O Honolulu.

O W. H. CAMPBELL. @ kona hoohiki pono ia ana, ua @ kaka mai, oia ka Puuku o ka The first American Savings and Trust Company of Hawaii, Limited, a o @ hoike malalo nei, he hoike piha, @ io a pololei ia o na hana i lawelawe ia e ka The First American Savings and Trust Company of Hawaii Limited, ahiki a komo pu ka @ June, 1922, a o nei hoike @ ua koiia mai e ka Pauku Helu @ o na Kanawai Hooponopono @ o 1915, o ke Teritore o Hawaii.

O ka hui na dalai  hoamanaia o ka hui he $200,00 i maheleia @ 2,000 kea, o $100.00 ka @ke kea. O ka heluna o na kea i @pukaia he 2,000, he kanahiku @ neka o ia, ua like me $140,000.00 ukuia, a koe he $60,000.00 no ke @ heaia aku e hookaa mai. O na @ o ka hui ma ka la 30 o June, @ elike me ia i hoomaopopoia o ia @ malalo nei:

Kumupaa i ukuia ………..$140,000.00

Na uku kaulele ……… ……25,000.00

Na puka i mahele ole ia…….57,272.86

Na hoahu dala …………… 1,270,967.04

                                        $1,493,239.90

Na waiwai e ae o ka hui ma ka la 30 o June, 1922, elike ia me ia ma lalo nei:

Na aie amen a hoemi ………..$765, 724.00

Na kumupaa amen a bona……617,901.25

Ka waiwaipaa………………   @

Waiwaipaa aeliko kuai.         @

Dala Kuike ma ka lima

 A ma ka banako…..            @

I kupanee e loaa mai ana        @

                                                $1,493,239.@

W. H. CAMPBELL

Mea Uku Dala

Hanaia a hoohikiia imua o`u i @ la 17 o Iulai, @

J. H. ELLIS.

Noteri no ka lehulehu. Apana @ kolokolo Kaapuai Ekahi, Teritore o Hawaii.

Ke hooia nei au ma keia @ hoike maluna ae ho kope oiaia @ ia o ka Hoike Papahelu kumu i wai hoia ae i ke keena o ka Puuku o @ Teritore o Hawaii.

J. H. ELLIS

Noteri no ka Lehulehu, Apana @ kolokolo Kaapuni Ekahi, Teritore o Hawaii.

6513—Iulai 20, 27, Aug. 3.

 

HAALELE KE KANAKA MALAMA HOLOHOLONA O KA PAKA

Ua haalele ke kanaka malama holoholona o ke Zoo ma Kapiolani Paka i ka hana mamuli o ka hoomau loa aku o ka Luna o na Paka i ke hoouluhua iaia a lilo i kumu hakaka no laua mamuli o ka @. O ke kumu i haalele ai o George Conrad i ka haua mamuli o ko @ luna o na Paka F. C. Benevetdes hoahewa ia Conrad no ka @ ole o ka Conrad hoike e pili ana @ ka malama ame ka hanai ana in a holoholona, a pela hoi me ka mea @ pili ana i ka hooneeia ana ae o ka bea nui ilo ko o na hale hoopaa @ loholona o ke aupuni @ maloko o ka paka, ma kekahi @ mamao mai ke Zoo aku.

Ma ka Benevedes hoakaka @ aku ka maikai no ka bea e hoopaa ia maloko o na hale hoopaa holoholo na no ka mea, aole hiki i @ e hele aku ana e makaikai ke hou haehae aku iaia oiai oia ma ke Zoo, elike me ia mamua o ko ka @hooneeia ana aku ma kahi okoa. Ma ka Conrad hoakaka hoi he @ aku ka wela maloko o na hale hoo paa hloholoua, a ua hiki ole no @ iaia ke hoohainu aku i ka bea @ kekahi mau Manawa lehulehu, elike me ia ana e hana ai mamua aku, no ka moa ho mamao loa ka hele @ mai ke Zoo mai a haalele aku in a holoholona e ae no ia manawa @ e hele ai. Wahi hou a Conrad @ ka Manawa mai o ka hoea ana @ o na holoholona hu ua oi loa aku kana hana a ua hiki ole ke @ aku i kana nana a makaaia @ maluna o na holoholona apau.

Wahi a Benevedes ua pinepine na Manawa o kona lohe ana i ko Conrad kamailio, ina aole e hoihoiia @ bea i kona wahe mua elike me @ mua, e haalele ana oia a ua hoopuka ae oia i kona manao hope i @ Manawa i lohe a ii keia, ina e @ mai aua o Conrad i ka hana e apono ana oia ia waiho ana mai ana.

O H. Mookini, @ kokua o Conrad ka mea nana e malama ana in a holoholona ahiki i ka loaa ana o kekahi kanaka akamai i ka malama ana in a holoholona, he Manawa hoihi no ia o kakali aku ai. @ kanaka i hiki ia Benevedes ke @ koke ae no ke pani ana ma ko Conrad hakahaka i nei Manawa. @ kanaka no paha e loaa ana, e nana mai ana no @ kela o ka pehu ae o na aia o ka mahina mamua o ko Conrad. I ko Conrad hoea ana @ i kinohi he $75 wale no kona @ mahina, a ma kona Manawa i @ ho aku la i ka hana he $140 kona uku o ka mahina.

O kekahi kumu hoihoi ole o Benevedes ia Conrad o ia kona @ ana hohainuia elua keko i @ okolehao, o ia ke kumu i makapo ai laua no kekahi Manawa.

I kulike me ka Ben Hollinger o ka hoike ana ae aohe makemake o ke keko ia mea he alekohola a @ ona paha. Ua pau ka ma`i o na keko i nei Manawa, ua like ko @ maikai, me ka eleu elike me mamua eia nae o na pineki ame kanaka @ haawiia aku ana ia laua aole o laua makemake nui ia mau mea.