Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 25, 22 Iune 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

ELUA             He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

                                    Na Komisina

                        W. R. Farrington Lunahoomalu ;

            Elizabeth K. Kalanianaole, Lala ;                   Rudolph M. Duncan, Lala ;

                        Akaiko Akana, Lala;                           Reo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

                                    Meakakau Nupepa, malalo o k Kakauolelo,

                                                            JOHN H. WISE.

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka ona o keia Nupapa Kuokoa, L. A. Thurston  (Kakina). ua haawiia Mai kein aoao no na manao pili i hana a keKomisisna Hohopulapula Lahui Hawaii.   Nolaila o loaa  on a he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka anao na hana maluna o ka Mokupunio Molokai.

            Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana oui i ke Komisina no na mea like o' @. i makemake eninau mai.

 

HE ALII KE KANAHA MALUNA O NA MEA APAU O KA KE  AKUA HANA ANA

 

            Oiai o ka mea hopa loa a ke Akua i hana ai i na la eono, o ia ke kanaka ua hoaliiia ae oia maluna o na @ Akua i hana ai; ka @ ke kai, na manu o ka lewa ame na mea kolo ma ka honua. Ma ka nana ana ia kakou iho, ua pono ko kakou alii ana maluna o ia mau mea apau; a no ka mea, eia me kakou ka ike hoohalike me na mea e ku kaawalo ana; a noka holoholona aole loa ia i loaa ia mea ia lakou.

            Aia me kanaka ka ike e hoolhaliko me na holoholona. Ka liona, ka puaa, ka pelehu , ke keko, ke elepani, ke kekake, ka ilio, ka manu nunu, ka elepaio, ka naesa, ka iole, ka nananana, a he lehulehu aku o na holoholona.

            Ua like loa ke kanaka me kakahi a keia mau holoholona, in a e makemake iho ke kanaka e hoohalike, aohe wehena. Eia na ano o ke kanaka, a he mea pono e hoomaopopo i keia no ka pono o na aina hoopulapula.

            1. Liona. He huhu ka liona, e haehae ana i na mea ola e loaa aku iaia. He kulana maikai ole keia e loaa i ke kanaka.

            2. Puaa. He hoomaopopo ole i ka mea makamae, o ke kiowai pohopoho pelapela kana wali makemake loa. Maikai ole no keia wahi kulana.

            3. Pelehu. He noho mau ka ula i kona papalina, a hookikaha hele iho ia iwaena o ka aina. Aoho hoi on a inu rama. Maikai ole no keia.

            4. Keko. He maalea me na hana hoopilikia ia ha'i me ka wiwo ole. Maikai ole no.

            5. Elopani. He holoholona keia i oleloia, aia kona mau la ike 1000 makahiki o ke ola ana. Palupalu kona mau make ke nana mai; eia nae, aia iaia kekahi wahi haawina ino, o ia ka hoomauhala mai kekahi kau a i kekahi kau, na kau a a kau paha ka olelo pololei ana. Ino loa keia pupuka.

            6. Kekake. O kauwhi holohololona ikaika keia i ka halihali ukana, iloko o kona uuku.  O ka lapuwale o keia wahi holoholona o kona malama ia mea o ka nuha. No nei wahi holoholona ka nuha, na ke kaa kalaka e huki ka pono. Inoino no ke kanaka ke like ae me keia.

            7. Ilio. He wahi kiai hale maikai keia, a koe wale no, he poina ole oia i kana mea ino o ke kiola ana. He minamina ia ia mea a kii hou aku. He lapuwalo keia.

            8. Manu Nunu. He manu noho malie keia, a o ka pilikia, he nui loa kona noho malie keia, a o ka pilikia, he nui loa kona noho maile mai kinohi no u hoikeana. Aole e haa ka nonua i kana noho malie. He wahi hiohiona ano maikai no ke loaa i ke kanaka. Aole nae i ka maikai loa.

            9. Elepaio. O ke kekani hoi ka ia nei hana ike mai kai a ka uka. Aole wahi hana @ pono. Aole no he maikai o keia.

            10. Nahesa. Ma ka wale hoi ka ia nei hana ike, e hookuukuu ai a walea i ka pahee, lilo iaia nei. He akamai i ka hoololi i na mea pono i hewa, ,a o ka hewa i pono. Lapwale loa keia ano kulana ke loaa ia i kekahi kanaka.

            11. Nananana. He wahi mea kolo ukiukiia keia e na whaine ma ka home, no ka hoohihia i kona naau ma na kuokuono maloko o ka hale. Eia nae eia iaia nei kekahi kulana nookela loa, a na komisina e ake neie loaa i na kaoo mua e hoi ana no Molokai.

            Iwaena o na holoholona apau o ke kula o keia ka helu ekahi. Hana iho la ia i kana upena i ke ahiahi a kau, hoi ae la ia a noho iwaenakonu, kakali me ka hoomanawanui a ao ka po. U hihiaole ae ia kau ana, haalele ae ia ia wahi ,a nee aku ho wahi okoa me kela ano hoomanawanui. Ua hoomanawanui hookahi oia i kana hana i mea e loaa ai o kana ai. O keia kulana la, e kuu mea heluhelu he me@ pono e loaa ia kaua. O ka loaa ae i na kaoo mua e @oi ana no Molokai ka oi aku o ka u'i.

            No keia wahi mahele la, ka ka Buke Hemolele i hoakaka ai: O ka mea e hoomanawanui ahiki i ka hopena e loaa no iaia ka lei o ke ola.

            He ano e no keia hooponopono a ka mana o ka lani, i keia hoalii ana ia kakou. Aole mea i ko@ i ke kanaka; ua hele loa aku keia ike a palahalaha ma ka honua apau. Ua ano hoakua maoli kekahi, elike me ka Emepera iho nei o Kelemania, a o kekahi ua ano like me na anela, ka hoohemolelo. He ku no i ka aka, ke nana aku i keia mau mea a hoomaopopo iho.

            He mau kumu alakai keia e hooponpono ai ia kakou iho no keia nee ana aku i na aina hoopulapula. Ke kaawale keia mau ano, a ku a kanaka maoli elike me ka manao o ke Akua, ka maluhia no ia o kakou noho ana o keia mua aku, iloko o ke alohao kokahi i kekahi. Nawai e hoohaunaele ae ka noho lokahi ana maluna o ka aina. Aole mea. Noho alii ka pono ma na paemoku o Hawaii i keia mau la mu@ loa o ke ola ana o keia lahui, e ku nei he kumu alakai no ke ao ma keia mea he aloha.

 

HE MEA PONO I KAHUNA NA KANAKA APAU

 

            Ma ka hoomaopopo ae i ka moolelo o na alakai kaulana apau i maopopo ma na moolelo o na lahui kanaka like ole, ua ikeia aku keiawahi ano hoopahopaho mai i ka noonoo, ma o ka ike iho ,aia e pilipu ana me na alakai keia wahi mea he kahuna.

            Nana aku kakou ia Saula ke alii o ka Iseracla, he alii oia a he kahuna; a o Solomona, he alii a he kahuna. Kii mai kakou ia Kamehameha, he alii a he kahuna. Pela i'o no i naauao ai a mana ka hooponopono aupuni ana.

            Ma kuu manao he mea pono i'o no ke imi i  na ike like ole a hoopilipu ae me keia oihana kahunapule. E nana, ma k@la Kuokoa aku la, i na kanaka i kaulana iwaena o Hawaii, i kapaia hoi he mau pikuniahi, oia o Pilipo, Nawahi, Kaai a he lehulehu aku. He poe kea'ae'a keia o ka aina ma ka lakou mau oihana. O Pilipo he luna makaainana naauao, a he kahunapule. O Nawahi he loio a he kahuna--aole paha i poniia elike me ka makemake o ke ao nei, aka, he haule ole na alakai hana hoonaauao iaia ma ka halepule o Haili, Hilo, a eia no ia ano e ku nei i keia la iwaena o kakou.

            He mea pono e lilo kakou apau i poe kahuna me ka nana ole i kau oihana me keia ola ana. O keia no kekahi ho'iho'i i ke Akua maua a mahope kau. He mea pono ia oe e ke poola, no kau oihana e lawe pu mai i ka oihana kahuna, i maopopo kou kulana, he poola a he kahuna. Pela ae na oihana like ole.

            E nana ae i ke alii a kakou i moe, he alii, he olelo a he kahuna ma kana mau hana; o ia ke aloha he haawi i ke ola no na hipa. He mea ole kau hoole i keia, in a oe e lawelawe ana i na hana a kahuna, a kou Akua i kauoha mai ai--o ia ke aloha, ka alualu, ka lokomaikai, ke kokua, a pela aku--ua kahuna oe.

            Mailoko ae o keia oihana kahuna  e puka ae ai o na mea maikai--aole olelo ana no na kahuna hookohukohu manaoio i ke Akua, e hoole ana nae i ka mana o ia men. He nui na hana maikai e ikeia ao. Enana iho ikeia ao. E nana iho i keia mau manao a hoomaopopo iho. E hele oe o imi i ka naauaoa loaa, hoopilipu ae me keia oihana e lele oi ana oe m ia mahalo naauao o kau imi ana. E nana aku ia Abarahama Linekona, ka makua o ke kaulike. He kahuna maopopo oia ma kana mau hana. Pela ke kaulana o kona inoa elike me ka ka . Buke Hemolele: O kanaka pono ua liko lakou me na hoku e ao ana ia ao aku a ia ao aku. Pela  ae nei no Kamehameha ka nai aupuni-ke Alii Kalaniana ole ka na'i aina.

            Na keia oihana e kokua nui ia oe e ka mea makee i ka pono o ka lehulehu; a i makemake oe e kuu mea lehulehu, e lilo i hoku hele no ka Pakipika, eia iho ke alahele. O ka makua o keia hila hoopulapula, he kamana, he kalaiaina, he seantos a he kahuna no ke Akua kumu lani.

 

NA ANOAI.

 

            Ke ice i'o ia aku nei ke ano pukaka ana o na keiki mokomoko a hana hooikaika kino e ao o Hilo ame Honolulu nei o keia mua aku, i na keiki o ma aina hoopulapula o keia mua aku. Aole e mele ana ka maka i keia ike o keia mua aku, a no ka mea ua hookahua ke keiki Cooke ma ia aina, kekahi o na pohaku manoanoa o ka limu; a nana auanei e pai mai i na hana hooikaika kino o ia ano, a komo mai i ka lehulehu o na pae moku e halawai ae, me kana mau kini, ma ke kahua la'ela'e o ia ano. Loaa pono keia wahi olelo aka Buke Hemolele, "Na'u no i hana i na kanaka kuaaina i mea hoohilahila aku i na kanaka o ke kulanakauhale." Epiolikia i'o ana na keiki kaulana o keia kaona i na kuaaina o Molokai, he hiki mai ua la la.

 

            Ua hoike ae ka loea paeli o Kaleponi i ka maikai o keia mau aina o Molokai. Ma kana ike, aole loa he hiohiona e ikeia aku ai a na alai i ka holomua o keia hoopulapula ana; a no ka mea, wahi ana, ua loaa ka wai ame na lako e ae apau e pono ai na hana mahi. He oiaio no, he aina maikai o Molokai ame na moku e ae no o Hawaii nei. O na malihini ia e ike nei, o ka kakou no o ka olelo ae, "He aino inoino o Molokai." Ahea kakou hoopau ae i kela ano kulana ino o kakou!

            Hookahi mea aloha o na Hawaii i nalowale aku, o ia kela ike ame ka holo i ka haku mele. Pela iho ka puka aku o keia mau ohana no Molokai, ka holo koke ae la no ia o na mele. Na mele kupono no hoi i ka haa aku, a pela aku, a pela no hoi me na mele e kaena ana i ka haa mai o na ale o ka moana a moe i ka maile, ka lelele mai o na mauna mahope o na ohuku ale, ka papapa ana iho o ka aina, ka halii ana iho o ka lani i ka honua, a pela aku. Ua hala paha ia mau la o ka naauao o Hawaii ma ia mahele, ke pephi nei ka naauao o keia mau la. O ia no ke alahele o ka honua apau, koe ke aupuni o Kina.

            Eia mai ka ko Isaraela mele, i hakuia e na kae'ae'a o ia au, e kaena ana i ko lakou puka ana mai Aigupita aku no na aina hoopulapula o Kanaana, ma ka@ wahi o 3452 makahiki i hala ae nei, peni: Hal. 114: "I ka puka ana o ka Isaraela iwaho o Aigupita;

            "Ka hale o Iakoba hoi, maiwaena aku o na kanaka olelo e;

            "O Iudo no kona keena kapu;

            "O Isaraela kona Aupuni.

            "Ike mai la ke kai ,a holo aku la;

            "A huli hope - Ioredane.

            "Lelele ae la na mauna elike me na hipakane;

            "A me na puu hoi elike me na keiki hipa.

            "Heaha kau e ke kai i holo aku ai oe@

            "E Ioredana hoi, i hoohuliia ai oe ihope@

            "Ame na puu hoi elike me na keikihipa@

            "E na mauna, i lelele ai oukou elike me na hipakane@

            "E naueue oe, e ka honua, imua o ka Haku.

            "Imua hoi o ke Akua o Iakoba;

            "Ka mea i hoolilo i ka pohaku, i wai lana, ame ka pohaku paea, i punawai."

            Pokole no keia wahi mele u'i nani ka hakuia ana; o ka apiki wale no e kuu mea heluhelu, aohe ii loaa i kaua ka leo. O ia mea pilikia aku no ia, heaha la ka pila  e kohu ai keia mele@ Me ka ipu paha, a i ole me ke kuolo kani paha@ O ka ukulele nae ko keia wa me ke kika. Aia nae ia i ka mea e mele ana.

            Ua haa i'o maoli no ka honua i keia puka ana o ka Isaraela mai Aigupita aku, ma ke alakai a Mosc, a mamuli iho o Iosua. Oia alakai no ia ka mea nana i kauoha i ka la ame ka mahina e kau malie.

            Ua moe ka kaou Mosc, o Iosua wale no koe, a hoea iho maluna o kona lio keokeo, komo pono kakou i Kanaana, mao aku o ka muliwai o Iosedane.

 

KE AA KA MANAO E HANA, E LOAA ANA NO HE ALAHELE

 

            He pinepine ka loheia o na olelo e wawa hele nei no ke kupono ole o keia mau hana hoopulapula, ma na alakai hana ana e hanania mai nei. I ke kupono ole o keia ame kela hana ,a pela aku, oa o ka hoopau loa ana o ka manao, o ia keia, aole e holopono ana keia hana hoopulapula. (Auwe! Mai lele mua!)

            Ina aole i ku ae nei keia kanawai hoopulapula, heaha kau i ma nao ai e kukulu ae ma keia wahi! I ka walaau anei apuni ke kulana kauhale, no ka ike aku i kela a i keia, ame ka lawe ana ae i na wahi kina'una'u liilii o ia mea, a hoonui ae me mea la ua oi aku ia mamua o ka pono e kau mai ana!

            O ka mea oi iwaena o kakou, ka poe no lakou keia hoopulapula ana, e hoonui ae ka kakou olelo ana ma ka aoao pono o keia hana a e hoo@ina i na hemahema liilii.

            O ka aina e hoomakaukauia he maikai, elike no me na aina e ae o na paomoku nei o kakou. He aa no ma kekahi mau wahi, a he lepo mai kai i pahoehoe, a o na aina pahoehoe hoi, ua hooliloia i aina lepo maikai.

            Maihea ae keia ike o ke kanaka! Mai ka noho wale ana anei ma kauhale e heu aaho ai! Aole i hanaia. I ka aa ana o ka manao e hana, a lawelawe io me na lima, loaa aku he alahelo hana ma ia mahele hana i manaoia. I hoike no keia mau ike o ke kanaka, e nana ae kakou ma na mea o ke kulanakauhale nei. Ua ike iho no kakou ma kekahi mau alanui o ke kaona nei, aia he alanui lepo maikai e ulu ai ka uala, ahiki mai i ka wa ua o ka aina, nani no keia mau alanui ke nana aku me he mea la he lo'i o ka papa ekahi.

            I keia mau la nae, he pahoehoe ia mau alanui; aia ka ike o ke kanaka e hoolilo ana i keia mau aina pahoehoe ia pohaku.

            I keia la he okoa ka olelo. Eia ka olelo, "Owau no paha ka naaupo ia mau la, i ko'u kuai ole ana i mau apana no'u, i ka emi loa; ka hoi e u'i loa ae ana keia wahi." Pemea i walaau wale ia no! I hanaia i loaa ai ia nani, elke no me kau hana ana, pela no oe e ai ai i ka hua.

            Nolaila, aia no ia oe e ke kanaka ka pono ame ka pono ole. Ua hiki i, ke kanaka ke hana i na mea apau maluna o ka aina, a hookahi mea i hiki ole, o ia ka hooulu ana i na meaulu , no ke Akua ia. O ka waele ana, ke kanu ana, ka hookahekahe wai ana, ua hiki ia i ke kanaka; o ka hooulu ana, aia ia i ke Akua. Pela i'o ana no na hana ma na aina o Molokai o keia mua iho Heaha anei o Molokai, ina aole kanaka nana e hoohana aku! He wahi pukoa wale iho no ia i awiliia me ka lepo iwaenakonu moana o ka Pakipika.

            Ma keia wahi la e kuu mea heluhelu, aole e hiki ia kaua ke kaohi iho i ka kaua hoomaikai i ka ike mamao o ka makua o keia hila hoopulapula, ame ke aa ana o kona manao i hoikeamaka ia ae e ka lawelawe ana a kona limahana, a ku elike me ia e ka'ihele nei iwaena o keia moana Pakipika.

            Ua lilo keia i mea aala i na paemoku o Hawaii nei, e poina ole ia ai  ia hanauna aku a ia hanauna aku. Ua oi aku ka ikaika ame ke kilakila o keia aa ana o keia manao i hookoia, imua o ka Kamahehameha na'i ana ia Hawaii nei, a no ka mea, ua inu ka keia laumeki a ua alii la i ke koko o ke kanaka. O keia kiina hoi a  ka na'i aina hoopulapula, aohe mea kaua i inu i ke koko.

            Ina he koko kekahi i hookaheia no keia hana, alaila, he oiaio kau mea e ike nei o ia keia, o ka hoopapau o kakou i ka walaau maluna o ka ole, no na mea pili i keia hoopulapula ana, a maloo ka waha i kau mea o ka haanui i keia holohope a ki kela holohope.

            He pomaikai anei kekahi e loaa i kekahi mea e haanui ana, iaia e ku ana maluna o ka ole! Aole. Ua oi aku i ua kanaka la e lawe ae i kekahi aina, in a no he aina pahoehoe ia, a ku iho maluna o ia aina a noonoo i kana mea hana ai i wahi e loaa ae aio kekahi mea e pomaikai ai, mai ua aina pahoehoe la. Ina e aa ka manao e hana, e loaa ana he alahele e pomaikai ai.

            Ua maopopo anei i ke kanaka na mea e waiho ana malalo o ua pahoehoe la, a ke Akua i huna ai! Aole. Una pela, no keaha kou wae i ka mea i haawi wale ia mai! Aole nae me keia ae la na aina o Molokai, he nani maoli i oi aku mamua o ka na kaula kuhikuhi paee e wanana nei.

            He mea ole no keia mau aina nani o Molokai, in a no e hoi ana ke kanaka a noho wale iho no maluna o ua mau aina la, a nana aku a po ka la a ao ka po. E hoomaopopo oe, ia oe e noho wale ana ana i ka nahelehele e hana ana i ke ao ame ka po. Mai manao aku i ke kupaao na meaulu aole o lakou hanal; o ko la kou wa oi loa o ka hana, o ia no nahora o ke kuluaumoe; ia oe e moe ana me kau mea hookikiko'u, i ke kahi poe hoi e moe ole ana i kau hanakuli. o ia ka wa oi loa o ko lakou hana; e ume ana na aa i na mea o ka honua, a o na lau hoi e omo ana i na ea hu'ihu'i o ka po; a hala ae na l a okou wale ana me ka hoonanea, e ike ana oe iloko o kou hoonanea ana, ua paapu oe i ka nahelehele, maloko a mawaho. Aohe olel oana o ko mawaho nahelehele, he pau wale ia mea i ke ahi. Eia iho no a koloko nahelehele; o ia ka naaupo, molowa, palaualelo, ka hoopauha, a pela aku.

            Nolaila, o ka hopena e loaa mai i keia ano kulana inoino, he nele. O ka nele oo ke ano inoino loa, e alakai aku ai ia oe e makilo, (aole, e aho no ia;) e hana i na hana kue i na kanawai a ke Akua o ka papa elua. Hookahi mea aloha o ka inoa o kou mau makua, kupuna, a ple aka lahui kuauli i ka hoohapala wale ia me keia mea ekaeka o kau hana ana. He mau hoakaka mango ana keia, o ia wale iho no,; a no ka mea ua ike maka no kaua e kuu mea heluhelu, aole pela ko kakou ano. Aia ia kakou na mea maikai apau. Kow wale no ua lilo kakou i pio, ma kekahi no ua lilo kakou i pio, ma kekahi olelo ana, iloko o ko kakou aina mamuli o ko kakou hookuu wale ana na na malihini e hana i na hana. Ina e puka hou kakou iwaho, elike me ka puka ana o Israela iwaho o Aigupita, e lohe ana ke ao holookoa, a e ikemaka maoli ana i na mea maikai he lehulehu, mai na kini aku o keia paemoku, ko kakou aina kulaiwi nei.

            E nana ae i ka hikimua o na kahoaka maikai; eia ko kakou alii Kalananaole, ka helu ekahi o na elele mai na Teritore o Amerika, imua o ka hale kaukanawai ma Amerika; eia o Mr. Duke Kanahanamoku ke kamapiano o ka holo wai, ua na'iia ke ao holookoa, ua kauia e ka weli, ua ala mai na alii o ka honua a hoomaikai mai , me ke nana ole ae i na hoomaikai a na uala liilii. Ke ku nei ia mea he kia ahi i ka po nou e Hawaii; a eia iho o Mr.Kaohu Mackenzie, he kae'ae'a o na puukani, e na'i ana i ke ao, mamuli koke iho. Aole he hopohopo no kona hoi mai me ua lei hou nou e Hawaii kuauli. Aole i paau, eia hou aku no a pii ae; a no ka mea, he kukui aa  mau kou e Hawaii, pio ole i ka makani he Kauaula.

            O keia ano olelo a kakou e hole nei, e olelo ana, aohe oni o ke koko o na keiki Hawaii piha, he lalau ia ano olelo. Aia iloko o ia koko ana mea maikai apau. O kau ka hoonioni aku, a eu kela, e pakela oi aku ko ia la lele oi. No keia koko i awiliia iloko o na koko e ae, na mea maikai apau e puka ae nei mai na keiki koko hapa apau. Ina pela, e hoomahuahua ae ke koko Hawaii, a no ka mea, he koko ia mai ka po mai.

            Na kumu wale no i puka ae ai o keia ano olelo, mamuli no ia o ka hamau o keia lahui; a pau ko lakou hamau ana a eu, e kulou aunanei na ohana he umi-kumamakahi iaia.

            O ke ku mai o na alakai o kakou a hoeueu, o ia wale no ka hana nui i keia mau la. Ua loaa hoi ke kahua e onipaa iho ai o ia keia aina hoopulapula o kakou. Eia wale no o ke ku me ka makakau i kela la ame keia la, a hoolono aku a ka lohe i ka leo; in a he leo kukala o pule kakou, e pule like kakou me ka nana ole ae, aia paha oe iloko o ka hale o ke Akua, a i ole i ke alanui paha kahi i helo ai; a ina he leo no ke kukala kaua, e kaua no, a pela aku. Pela kakou e pono ai, e hooloke i ka leo o na alakai, aole no ka pono o na alakai, aka no ko kakou pono no na Hawaii kuauli.

            E hoeueu mau i'ka manao a ikaika, e holopono ana na hana me ke ahawale ae o na alahele e hana aku ai, no ka pono ame ka pomaikai o Hawaii aina ame Hawaii lahu.

           

            HE mau wahi lanai mele anuunuu na Solomona, ke alii o ka Israela. Hal. 127:

            "Ina aole o Iehova ! kukulu i ka hale; hooikaika makehewa ka poe na lakou e kukulu.

            Ina olee o Iehova e malama i ke kulanakauhale, makehewa ka makaala ana o ka poe malama."

            He oiaio no keia mau olelo, aole i wehena mai na a'o a na kupuna o kakou i moe.

            E imi kakou i ka oiaio o keia mau mea ma ka hana, e ka poe hoole i ka oiaio o keia mau mea. He mea i'o ke Akua, he wahi eke makani wale iho no ke kanaka.

 

HE WAHI KE'A ULAULA I KE ALO.

 

            Iloko keia mau makahiki pokole wale no o ka hoohanaia ana o na manao maoli o ia mea he "Ke'a Ulaula," oia ke kokua ana i ka poe pilikia o na aina e. Ka pilikia i ke kaua, i ka ma'i ahulau, i ka wi a pela aku. No ia mau pilikia i loheia ua ala ae keia hana ma o na Ke'a Ulaula la, a ohi i na dala ma huahua mai Hawaii aku nei; a pela no hoi na hana kuloko o kakou nei. Kepono la paha, aole paha! Hookahi nae mea i maopopo, ua hamau aohe kani leo mai.

            HE mau hana maikai keia, a he alahele maikai no na hana kokua apau ma keia aina. Ua hala ae nei keia mau mea i ikeia. E nana aku i komua. HE mea maopopo e ala hou mai ana no ia mau ano hana imi dala i ka wa e ku ae ai o ka pilikia;a o ua pilikia la ua maopopo ole kona alahele e hele mai ai; ma ka akau paha, hikini, hema a komohana mai paha; aka nae, hookahi mea i maopopo, e hoea mai ana no ia mea.

            O keia mau pilikia apau a keia Ke'a Ulaula i ala ae ai a kokua, me na loaa mai ka lehulehu mai, he mau pilikia pahola ole ia a palahalaha, in a i hoomakaukauia na paahana kinai aku, mamua o ka hiki ana mai o ia mea.

            Eia no , ke ku nei ka bila hoopulapula me keia wahi manao paa iloko o ia kanawai. "I ka holohope ana o na kaoomua ma na aina hoopulapula iloko o na makahiki mua he 5, e hoopauia ka wahe hou ana o na aina i oleloia." No keia la ka manao o keia la ka manao o keia kalai manao ana.

            Aia he ola no kakou e hauoli ai, a he ma'iahulau e keia ana i na la e pili koko mai ana. Aole he kanalua no ka holopono, aka, he mea pono no e ku me ka makaukau, e pale aku i na hoohihia a ke Inohoomanawanui.

            No keia kaoo mua ka lanakila ma Molokai, hene like ka aka mai o a o o Hawaii, a in a e pio ana mai o a o o Hawaii; ko kakou pa like ia i keia ahulau.

            He mea pono e hoolohe kakou i na a'o a na alakai, o kekahi puulu a maupuulu paha, i pili ko lakou mau naau me keia bila hoopulapula. I ka lakou koele ana mai no na kokua, e hoahu ma kekahi waihona no keia hana pale a ku e aku i ka ino, e ala ae ana.

            Aole e pau ko kakou aho, e ka lehulehu i na kakaihkahi e hoi ana no Molokai, iloko o keia mau makahiki he elima. Ia lakou e hana ana ma ka aina , ia kakou e ku ana me ka makaukau no ke kokua ana aku ia lakou ma na hemahema o ke ola ana ke lono ia mai, a i ole, i ikeia aku e kakou. E lilo kakou, ka poe e no ho aku nei mawaho i makua "Ke'a Ulaula" no lakou a hala ao malamalama, loaa ka maha.

            Aole no hoi lakou i nele i ka uhano ola maikai a ke Akua, i ko lakou lako ana mahope aku o keia hoao ana , i ka ike iho i na ohana i komo hope aku ka aina a malama iho, elike me ka mea hiki i ko lakou pilikia ana.

            He 35,000 kakou e HAwaii kuauli e ola nei i keia mau la; ua lawe aku ka po a puka ae la keia wahi huahelu uuku i ke ao. He nui nae keia i ko Abarahama. E lawe ae, ma ka olelo wale ae no keia, i 10,000 kanaka a auhau ia lakou iho i 25 koneta i kela iwa ame keia wa e komo ai o ke dala i ka lima; in a he uku hana paha, a i ole he loaa e ae paha. E hoahu ia mea me na alakai a papa kilo ma kekahi olelo ana, i makaukau no lakou e hoohana aku ai i ka wa pono me ka hikiwawe iloko o ka maalahi.

            Ma keia hoahu ana e loaa ana he $2500 i kela ame keia hoakoakoa ana; in a ia hoakoa ana ma ka malama ua pono no ia; a e hemokoke no keia mau dala me ka hoohakalia ole ia i na kaoo mua e hoi ana i ka aina, me ka nana ole i ke kulana o ia ohana; a no ka mea o ka ninau e ku nei, he ninau pili lahui ia, aole ma na ano e ae. O kou hoonui ana i keia huahelu me 12, e ike iho no kaua i ka nui maoli o keia puu nona ka huina o $30,000 i ka makahiki. Hoonui mai keia me na makahiki. Hoonui mai keia me na makahiki elima e loaa ana ka heluna o $150,000. Aole e pau keia mau dala i na hana kokua i na ohana he 100 ma ka avelike o 5 lala o ka ohana.A no Ka mea, he wa ana e kokua aku ai, a he wa e loaa ole ai e kokua aku ai, a he wa e loaa ole ai e kokus aku.

            O ka mahele wahi heahu i keia mau dala, o ia ninau nui ia , no ko kakou kauliilii ma kela ame keia moku. O na kahunapule ma na wahi au kanaka apua, ka pono e hooliloia i komite ma keia ninau, a e lawe aku kela ame keia kana puolo o ke aloha ilaila, a na lakou e hoouna ao i ke keena poc

            Me keia ano la, e ikeia aku no na hopena maikai. E i ae ana paha kekahi, i hapaha o ke dala aha ia au e haawi aku ai no keia hana! Ae, mai ana oe no ka pono; he liilii ia la he nui kana pono. O kii mai auanaei ke diabolo lawe pau, i kau mea o ka au'a no na hana pono.

            Aia he lehulehu ae o na hana e kupono ai, malalo o keia poomanao a kauae kuu mea heluhelu. O keia ke kokua ia kakou iho, a pela ke Akua e kokua mau ai.

            O keia kekahi hana maikai loa e hanaia, aole e hoi nele mai ka maikaimahope aku. Ua oi aku ka haawi mamua o ka lawe mai. Na ia hana maikai e hookomo aku i ke aloha iloko o ia kaoomau, no ka poe i nele i ka aina mahope neie; a ulu ae ko kakou pilikia owaho nei, ua lako lakou la, e lele mai ana lakou ma ko lakou aoao e hana maikai i ka lakou maikai, no ka maikai i loaa aku.

            Eia he hoolalaia nei ai mau alahele e na makua o keia hana hoopulpula. O hookele i Puna ame hookele i Hilo na hookele, ia kakou ka hoe, ko kakou pae no ia i  ke Kanaana hou.

            Me keia mau ano ohumuhumu ana no la, e ulu ae ai o na noonoo maikai a hoohana aku. Oela i pono ai na hana a na alii o ko kakou  aina nei, i ka wa kahiko. O ka na kilo mai, ka na kaula ae, amou wale aku no ka na kahuna, a kalelo iho ke alii, ka hoomee no ia o na hana me ka ikaika. Pela no kakou apau e pono ai i keia mau la.

            Mai kahuimu nae o pua ka uwahi. I wahi ahi nanahu no e mo'a ai o ka lawalu

 

HE MEA ANO NUI MAI NA KUPUNA MAI.

 

            Aole mea ano nui i hoohemahemaia e na kanaka i oi aku mamua e keia mea o na kanawai he umi o ke Akua. O na mele hula, oli, himeni, na kauauhau e walewaha ana ia, aka o keia na kanawai, ua hemahema loa na kanaka. Ehia la iloko o ke tausani a paanaau a waleweha keia mea. oiai nae o ke kiko waena keia o ka noho aloha a maluhia ana:

            He mea pono hoopaanaau i keia i kukui nou i ke ao ame ka pa, a e a'o pu ia aku i ka ohana. penci: Kan. 5:

            1. Owau no o Iehova, kou Akua. aole ou Akua e ae imua o Ko'u alo.

            2. Mai hana oe i kii kalaiia nou, i kekahi like ana me ko ka lani iluna ame ko ka honua ilalo, ame koloko o ka wai malalo o ka honua. Mai kulou oe ilalo ia lakou, aole hoi e malama ia lakou; ne ka mea, owauno o Iehova kou Akua, he Akua lili, e hoopa'i ana i ka hala o na makua i na keiki a i ke kuakahi, a'i ke kualua o ka poe inaina mai ia'u, E aloha ana hoi i na tausani o ka poe aloha mai ia'u, malama mai hoi i ka'u mau kauoha.

            3. Mai hoohiki ino oe i ka inoa o Iehova o kou Akua; no ka mea, aole apono o Iehova i ka mea e hoohiki ino i kona inoa.

            4. E hoomanao i ka la Sabati e hoano ia la.

            5. E hoomaikai i kou makukane ame kou makuahine, i loihi ai kou mau la, a i pomaikai ai hoi oe ma ka aina a Iehova kou Akua i haawi mai ai ia oe.

            6. Mai pepehi kanaka oe.

            7. Mai moekolohe oe.

            8. Mai aihue oe.

            9. Mai hoike wahehee oe e hewa ai kou hoalauna.

`           10. Mai kuko wale i na mea a kou hoalauna, aole i kana wahine, i ko kona hale, kona mahinaai, kauwakane, bipikane, hokikane, aole loa no.

            He mea maikai e paanaau i kila ame keia o keia hanauna hou o Hawaii kuauli, i mahuahua kakou a ikaika iloko o ko kakou aina.

           

            Ke hoomaopopoia nei ko kakou holomua ma na hana imi pomaikai, a ma ka hooulu lahui he ano apuepue no. No kau mea no o ka lilo o ka kakou mau kaikamahine i na lahui e Minamina ole iho i ke koko o ka aina pookela o ke ao nei. No ka loaa ole no o na kulana o na makuahine o kakou i na kaikamahine o kakou i na kaikamahine o keia au. No ka naauao paha hewa, i manaoioia he naauao, he naaupo nae, aia paha ilaila. I na pela, he mea pono no e hoonaauao aku i na keiki a kakou ma ia mahele, ma na mokuna aina apau.

 

            Nawai ana auanei la ke hua mua o na aina o Molokai e hoea mua i ko Honolulu nei kahua maauaua! He mea ano nui keia i na ohana e waeia ae ana. Nawai ana la ke oo wala mua, ke kalo, ka maia, ke pu, ka ipuaiwaha, ka waiubata a he lehulehu aku o na waiwai. He mea maopopo e kau liilii ana na hoohanohano ana maluna @ kela ame keia ohana. He wahi mokuna maikai e homo iloko o ka moolelo o keia hoopulapula ana.

 

Ma Ke Kauoha

 

TERITORE O HAWAII

 

Kaena o ka Puuku, Honolulu. Oahu

            Ma ka hana e hoopau ana i le

TONG YUP COMPANY, LIMITED.

            OIAI, o ke TONG TYP COMP. ANY, LIMITED, he hui ia i kukuluia a e ku ana mamalo a m@ ka  mana o nana kanawai o ke Teritoro o Hawaii, i kulike ai me ke kanawai i hoomakaukauia ma na hana o keia ano, ua waihoia mai iloko o keia keana he palapala noi no ka hoopau ana i ka hui i oleleoia, hui  pu ne kekahi palapala i hooiaioia @ hui pu ia me ia, elike me ia i @ ai ma ke kanawai.

            NOLAILA, me keia ke haawua aku nei ka hoolaha i kekahi men a i na kanaka apau, he mau kuleana mamua a e kuleana nei paha i keia manawa, ma kekahi ano i loko ha hui i oleloia maloko o keia keena mamua ae o ka la 28 o Aug@ 1922, a o kela ame keia mea e ma kamake ana e hooloheia aku maluna o ia mea, he pono e hoea kino ae ma ke keena o mea nona ka inoa malalo iho maloko o ka Haie  Mana Hooko, Honolulu ma ka hona 12 awakea o ka la i oleloia, a e @ ike mai i ke kumu, in a he humu kekahi i wahi e ae ole ia aku ai ha palapala noi i oleloia.

HENRY C. HAPAI.

Hope Ouuku, Teritore o Hawaii.

Honolulu, Hune 20, 1922.

6509-- June 22, 29; Julai 6, 12, 20, 27, Augate 3, 10 17, 24

 

TERITORE O HAWAII.

 

Keena o ka Puuku, Honolulu. Oahu.

            Ma ka hana 3 hopau ana i ka ISLAND COMMERCIAL COMP. ANY, LIMITED.

            OIAI, o ka ISLAND COMMERCIAL COMPANY, LIMITED, he hui ia i kukuluia a e ku ana ma@ a ma ka mana o na kauawai o ke Teritore o Hawaii, i kulike ai me ke kanawai i hoomakaukauia ma na hana o keia ano, ua waiho@a mai iloko o keia keena he palapala noi no ka hoopau ana i ka hui i oleloia, hui pu me kekahi palapala i hooiaioia i hoohui pu ia me ia elike me ia hoiia ai ma ke kanawai.

            NOLAILA, ma keia ke haawaii aku nei ka hoolaha i kekahi mea. a i na kanake apau, he mau kuleana mamua a e kuleana nei paha i keia manawa, ma kekahi ano iloko o ka hui i oleloia, e pono e waiho ma@ i na ku e ana no ka aeia aku o ka palapala noi i oleloia maloko o keia keena mamua ae o ka la 28 o Augute 1922, a o kela ame keia mea e make make ana e holoheia aku maluna o ia mea, he pono e hoca kino ae ma ke ke keena o ka mea nona ka inoa malalo iho maloko o ka Hale Mana Hooko, Honolulu, ma ka hora 12 awakea o ka la i oleloia, a e hoike mai i ke kumu, in a he kumu kekahi i wahi e ae ole ia aku ai ka palapala noi i oleloia.

HENRY C. HAPAI.

Hope Ouuku, Teritore o Hawaii.

Honolulu, Hune 20, 1922.

6509-- June 22, 29; Julai 6, 12, 20, 27, Augate 3, 10 17, 24

 

HOOLOHA KUAI O KA APANA AINA AUPUNI.

 

            Ma keia ke haawaiia aku nei ka hoolaha akea, ma ka hora 1 p. m. Poaha Iuini 20, 1922 ma ka puka komo mamua o ka Hale Aupuni Kalana, Lihue, Kauai, malaila @ kuai hooliloia aku ai ma ke  kudala akea i ka mea koho keikei loa, ma lalo o o na manao o ka Pauku 73  o ke Kanawai Kumu o Hawaii ame ka Pauku 143 o na Kanawai Aha olelo o 1917, ka aina Aupuni ma hope ae nei:

            Ka apana aina Aupuni ma An@ Hanalei, Kauai , nona ka iliaina o 10.340 kapuai kuea, oi aku a emu mai paha; kumukuni haahaa, $75.00.

            O na kulana o ke kuai o ka apana aina maluna ae, o ia keia:

            ( a ) O na makaainana wale ao o na Mokuaina Huiia o Amerika. a i ole o ka poe i hoike ae i ko lakou manao e lilo i mau makaainana, a i ole o kekahi ahahui, hui. a i ole hui hoohuiia, e ku ana malalo o na kanawai o ke Teritore  o Hawaii, ke lilo i poe kuai mai.

            ( b ) Kumu aelike, Kuike, ma ka manawa e haule ai ka hamare.

            ( c ) E uku ka mea e lilo ai i na hoolilo o ka hoolaha ana, ma hope koke iho ke kuai.

            Eia ke waiho nei ke kii pala pala o keia apana ma kahi waiho palapala, e ikeia no ma ke keena o ka Hope-Akena Aina ma Lihue. Kauai, a i ole ma ke keena o ke Komisina Aina Aupuni, Hale Ka pitala, Honolulul T.H.

            No na hoakaka laula. e noi ae ma ke keena o ka Hope Akena Aina Mr. J.M. Lydgate, Hale Aupuni Kalana, Lihue, Kaua'i, a i ole ma ke keena o ke Komisina o na Aina Aupuni, Hale Kapitala, Honolulu, T.H.

C.T. Bailey

            Kominisa o na Aina Aupuni  Honolulu, T.H., June 15, 1922. 6509-- June 22, 29.

 

HOOLAHA I KA POE PAA AIE

 

            Waipahu Land Company, Limited.

            Ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha, a hoopauia ka WAIPAHU LAND COMPANY, LIMITED. he hui Hawaii o hoohuiia, a na ko hoia aku ke JOHN H. ESTATE, LIMITED, he hui Hawaii i hoohuiia i Kahu, no ka p@ paa @ ame ka poe paa mahele no ka Waipahu Lend Company, Limited, ma ke ko@ua Puuku o ke Teritore o Hawaii, i ha naia i Jne 19, 1922.

            Ma keia ke haawiia aku nei ha lohe i ka poe paa aie apau o ka lohe i ka poe paa aie apau o ka Waipahu Land Company, Limited. @ waiho mai i ka lakou mau koi i ka mea nona ka inoa malalo iho nei ke Kahu i oleloia, ma kona keena oihana ma ka Helu 402 Hale Ka@ keolani, 116 Alanui Moi Hema, H@ nolulu, Teritore o Hawaii, iloko @ kanaiwa (90) la mai June 22, 1922 aku, (o ka la ia i hoopuka mua ia aku ai o keia hoolaha). O na hoi apau e waiho ole ia mai ana pela, e hoole mau loa ia aku no.

            Hanaia, Honolulu, June 20, 1922

                        JOHN II ESTATE, LIMITED.

            Kahu no ka põe paa aie ame ka poe paa mahele o ka Waipahu Land Company, Limited.

6509-- June 22, 29.  Iulai 6, 13, 20.