Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 22, 1 Iune 1922 — Page 5

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

He Moolelo Walohia

Ko Vekinia Waiwai Hooilina

Hoopuhiliia na Hana a ka Mea Manao

Ino---Kau i ke Aki i ka Manawa Hope

Ma kekahi kakahiaka ui ae haalele iho la ke kahunapule h@i aku la no ke Kulanakauhale Verekinia, me ka lawe pu @ aku maloko o kona pakeke I kekahi huina dala nui I oi ku mamua o kana mea I koho wale ai mamua, me ka uku @ ia aku o kona mau lilo kaahele apau. Okeia ka mea I @a no ia ohana ia mau la.

Mokuna X. – Ke Kaawale Ana ame Kahi malihini Uuku Mahope iho o ka pau ana o ka m@re o Vekinia ma I hoikeia nei ma ka mokuna I hala, I ka nana aku I ko Mr. Abota @lohelena ua loli nui ae I ka maikai a ua ano loaa ae no hoi @ ka ikaika hou, me ia hoakaka no nae ana ame kona hoopono no hoi no ka loihi ole aku o kona mau la e ola ai. @ ke kumu paha o keia no ka loli ae la oke ea o ka mahina Sepatemaba I kea no pumehana ae, a no ka olokaaia ana ka paha hoi o kekahi mea nana I hookaumaha loa I kona @@oo, o ia hoi, ka pono o kana kaikamahine mahope iho o @@a make ana aku, no ka mea ole nana e malama kupono @@.

Aka nae, aole I mau loa ia ikaika ame ia maikai ona; I ke @mo ana aku iloko o ka mahina o Okatoba, ka hoomaka ana ka hooilo, a hoomaka mai la ka pa ana a ka makani me ka @aika ame ka huihui maluna o na mauna, me ka lawe pu mai ke ana, me he kui la e houhou mai ana I ka ili, ua loli hikiawe loa ae la ia kulana o kona ola kino mai ka maikai a ike no kol@omo aku.

I ka malamalama o ka la e aneane loa ana e haalele mai a kekahi ahiahi, a hoomaka mai la ka pa ana a ka ino mana o na kuahiwi, a e uhi mai ana hoi na ao panopano o ka o n@i, ua lele loa ae la kona hanu, me ka maluhia, a me @ ike ole ae I ka ehaeha o no la hope o keia ola ana; ia ma@awa o na ehaeha apau o keia ao, na kaumaha amen a mea @ehaeha apau I kona noonoo ua hiki mai la I ka hopena; ua ala aku kona uhane I kahi e hiki ai ke hoopololeiia mai, a o @hi hoi o na mea hoopohihihi I kona mau la o ke ola ana ike hou ole ia ai.

He mau hora ia o ka ehaeha, ke kaumaha amen a kumakena ana, a elike me kana kauoha, paina no kona make e kanuia no kona kino lepo malalo iho o ka malumalu o ke kumulaau aina e ulu ana ma kahi kokoke mai I kahi hale o laua, a o ahi hoi a ke Sa Wiliama I hele aku ai e noi ia Vekinia e lilo I wahine nana, ua hooko aku na keiki ia kauoha ana, a mahope o kona nalo ana aku, alaila hooholo iho la ke Sa Wiliama aohe ana noho hou ana iho ma ia aina hihiu, aka, e hoi aku ana oia I kona aupuni a imua hoi o kana mau mea aloha e kali mai la o kona hoi aku, me ka lawe pu ana ia Vekinia kana wahine me ia.

Ma kekahi Manawa mamua aku kona hoolilo ana aku ma ke kuai I na lua maina ana o ke kuai ana mai ia mr. Abota mai, no ka mea, aohe ana kumupale hou n o kona hoomau hou ana iho I ka noho ana malaila, aohe ona makemake no ia maulua, maina I koe, no ka mea, ua loaa iho la no kana mea I kaunui ai.

Ua hoolilo pu ia aku ma ke kuai kahi hale a Mr. Abota I kukulu ai me na lako hale apau maloko; o kahi papaihale a Mr. Hita I kukulu ai nona ua haawiia aku e ke Sa Wiliama ia Chi Lu, kahi Pake kuke a lakou ma kea no o kana makana ia iaia, me na pono apau maloko, a mawaho ae o ia makana ua haawi pu ia aku ia Chi Lu kekahi mau dala mahuahua no kona lilo ana ke kuawa hoopono, oluolu, a hooko pono no hoi hoi I ana kauoha, a I ka pau ana o keia mau mea I ka hanaia, alaila lawe aku la ke Sa Wiliama ia Vekinia me ia a hoi pololei aku la no Kapalakiko, a malaila ke Sa Wiliama I hoolimalima ai I kekahi hokele no ka hoohala ana I ka hooilo maloko o na kulanakauhale, me ka manao iloko o na la omaka mua o na kulana kauhale, me ka manao iloko o na la omaka mua o na kulanakauhale, me ka manao iloko o na la omaka mua ke Kupulau e hoi loa aku ai laua no Pelekane.

No kekahi Manawa loihi mamua aku o keia Manawa ua kakau aku la ke Sa Wiliama I kona ohana ma Enelani no kona mare ana I ka wahine, a e hoi pu aku ana oia me ka wahine ana o ka mare ana I ka home; eia nae, ua lilo ia nu hou ana o ka hoouna ana aku I kona ohana I mea no lakou e piha loa ai I ka huhu, aole I hookipaia aku ia nuhou ma keano hauoli nei, aka, me na manao kukahalake ka ohana o ke kamailio mau ana mawaena iho o lakou, no ka mare ana o Sa Wiliama I ka wahine okoa, aole hoi I ka lakou wahine I makemake ai, elike no hoi me ka mea I maa mau ia mawaena o kekahi mau ohana I makee I ka lakou mea aloha, a o ka hoomaka ana hoi o ko Vekinia mau auwe, me na hana  hoopilikia a lookaumaha noonoo lehulehu iaia.

Ua kakau mai ka makuahine I kekahi leka pokole, e hoike mai ana I kona hoahewa loa no ka hana a Sa Wiliama I hana ai mamoli o kona makemake ponoi, me ke apono ole ia mai eia a pela no hoi me ke kaikuahine waihinekanemake o Sa Wiliama, he wahine e kauka’I mau mai ana I ka pono o kona ola ana me kana mau keiki elua maluna ona. Ma kana leka o ke kakau ana mai he mau manao wale no I hiha me ka inaina iaiano kona noonoo ole aku no ko lakou mau pono, a o ke kumu koikoi loa maloko o kana leka o ke kakau ana mai, ua ahewa loa oia I ka mare ana I kekahi wahine haahaa a kuaaina o ka aina e, oiai nae, he nui no hoi a lehulehu na kaikamahine laukaualii ma pelekane I makemake mai e lilo oia na kekahi o lakou.

O keia mau leka nae I loaa mai iaia aole oia I hoike iki ia @ekinia; ua hunakele loa oia iaia wale iho no, no kona hoh@po no, ina e hoike ana oia e lilo ana I mea no Jaua e mokuahana ai. Ua maopopo mua iaia e lilo ana kona mare ana I ka wahine ana I makemake ai I mea ku-eia e kona ohana, oiai he Wahine okoa no ka lakou I makemake ai nana, eia nae, ua paa @ona manao, ina no kona hoi pu aku me kana wahine, a ike mai lakou I ka nani o ko Vekinia helehelena, a hui pu no hoi me kona hoakaka aku I kona manao ponoi, e lilo ana ko lakou mau manao ku-e apau I mea ole, elike me ke kehau e nalowale ai mamua o ka malamalama o ka la, a e hookipaia aku ana o Vekinia me ke ohaoha, a e lilo ana no hoi oia I mea alohaia @ lakou mamuli ona.

“Owau ponoi no ko’u haku no’u iho,” wahi ana o ka noonoo ana iho I kekahi Manawa, oiai oia e heluhelu ana I na leka. “Aole au he kamalii I nei manawa e kauka’I aku ai a na hai au e a’o mai I ka’u mea e hana ai, ua kanaka makua au I nei Manawa, a ua loaa pu hoi ia’u na manao kuokoa no’u iho; elike me ka’u I ike ai he pono pela au I hooko aku ai.”

“Ina e hole mai ana kuu makuahine ame kuu kaikuahine I ka hookipa ana aku I kuu mea aloha me ke ohaoha ma ke ano oia ka hakuwahine o ka Hitadela, no laua ka’u e kaumaha nei, no ka mea, o ko laua ku-e ana mai I ka mea I kuleana ia home ua like no ia me ka I ana mai ia Vekinia e hookaawale aku laua ia laua ma kahi e,” wahi hou a Sa Wiliama.

Ma na ano apau oia no kona haku nona iho a he kanaka haawipio wale ole aku no hoi oia iaia iho malalo o na manao hoahewa mai a kekahi poe; ina no ka hookipa ole aku o kona makuahine ame kona kaikuahine I kana wahine ma kea no oluolu a nana mai iaia he wahine a he haku hoi no ka Hitadela, he hana ia e nana ole aku ai oia ia laua.

Aole oia I hoohuoi iki e kilo ana kona mare ana I kekahi kaikamahine u’I ana I makahei ai, a e noho ana hoi ma na mauna ahiu o ke Komohana, I mea hoahewa na kona ohana. Mahope koke iho o kona hoopalau ana ua mare koke no oia ia Vekinia me ka loaa ole he Manawa nona e holo leka mua aku ai I kona makuahine a I kona kaikuahine hoi e hoike aku ana ia laua no kona mare aku I ka wahine, me ka hoakaka pu aki I kea no o ka wahine ana e mare ana, nolaila ua like keia mau palapla o ka loaa ana mai iaia me he popo uwila la ilele mai la a pa iaia, a ua like no hoi ka nuhou e pili ana I kona mare o ka loaa ana aku I kona makuahine ame kona kaikuahine me kekahi puupuu ikaika loa e kuiia aku ana ia laua.

“ua Hoopoino oia I kona ola ana,” wahi a ka Leda Linetona, me ka piha loa I ka huhu, mahope iho o kona heluhelu ana I ka leka mai ia Sa Wiliama aku. “He keu aku a kona naaupo ke noonoo iho,” wahi hou ana;” o kela kaikamahine kuaaina hupo I loaa aku iaia ma kela mau mauna ahiu o Amerika o ia iho la kana wahina o ka makemake ana e mare! He wahine hanohano maoli ana kela ana o ka manao ana e hoihoi mai ika Hitadela nei! Aole loa au e hookipa mai ana iaia. O aola loa.”

“Ua maopopo no ia oe, e Miriama, ko Wiliama ano mai mua mai, nolaila aohe he hana naauao nau ke ku-e ana aku iaia. Aole loa oia e hoohe mai ana I kau mau mea apau e kamailio aku ai ka makuahine, no ka mea, aole I liilo ka mare ana o kana wahine o ka mare ana mai la aole no ia he mea nona e maliu mai ai no kau hoahewa aku, o ka pilikia loa, ma kou aoao, ina e hoonaukiukiu aku ana oe iaia e hana mai ana oia I kekahi me e kaumaha iho ai oe,” wahi a ka Leda Hita o ka pane ana mai eia nae, ma kona helehelena e hoike okoa mai ana nono ka poho o kona manaolana me ka minamina pu no ka mare ana o Sa Wiliama I ka wahine ana I makemake ole ai.

“O, aole hiki ia’u kea lo ae I ka hoahewa ana aku iaia, he hana hoohilahila loa kana I hana mai ai aole ia kaua wale, aka, I kona mau hoaloha lehulehu pu kekahi, he keu ke kupanaha I ke noonoo iho, no kona hunakele loa no ia mare aku ona, a o kona mare ana kana o ka hoike ana mai nei. Heaha iho la la ka waiwai o ia hoike ana mai nei, he mea hoonaukiuki wale mai no ia I ko’u noonoo,” wahi a Miriama, ke kaikuahine o Sa Wiliama.

“A eia hoi paha, e noonoo iho no oe, ua hoakaka mai no oia I ke kumu;; ua mareia laua me ka hikiwawe loa mamjuli o ka ma’I nawaliwali loa o ka makuakane o ka wahine, oiai ka makuakane e makemake loa ana e mare koke ia laua oiai oia e ola ana I mea nona e ike ai ua loaa ka makua o kana kaikamahine mahope iho o kona hala ana aku ma kela aoao o ka muliwai eleele o ka make,” I pane ae ai ka Leda Hita, ka makuahine ponoi o Sa Wiliama, ma kea no e kupale ana ma ka aoao o ke keiki no ka mare koke ana ona I ka wahine.

“o, ke manao nei au he hana hoopunipuni wale no kela I hoolalaia e lakou no ka paa ana iaia ma kela wahi I mea e lilo ai kela kaiamahine iaia a e loaa pu aku ai hoi ka inoa hanohano I kela kaikamahine kuaaina,” I namunamu iho ai ka Leda Linetona. “Pehea ana la ko Sed@ manao ina no kona lohe aku I keia? “Heaha ana la kana mea e kamailio mai ana?”

“Heaha auanei kana mea e kamailio mai ai I kahi mea,” I pane ole nei au I kona kuleana e kamailio mai ai I kahi mea,” I pana aku ai ka makuahine, no ka mea, aole I lilo ak mare ana o kana keiki me kona ike a apono ole I mea nana e ahewa ai no ka mea, oia mau no kona aloha iaia, a I ka Manawa I kekahi e ahewa wale aku ai I ka mea a kana keiki I hana ai, e oao ana no oia e kupale nona, me ka nana ole aku I ka nui o kana mau olelo hoehewa iaia nona iho.

“E ike mai oe I keia, aole o Sa Wiliama I hana hwa ma kekahi ano, aole I hoopoino aku I ka inoa maikai am eke kino o kela kaikamahine mamua ae o kona mare ana aku la iaia; no kaua no paha ia hemahema no ke koi ole ana aku no iaia e mare mua mamua o kona holo ana aku nei I Amerika,” wahi a ka makuahine.

“O, aole like o ko’u manao me ko’u e mama, e hoopau kaua I ka noonoo am eke kamailio hou ana aku no ia mea no nei Manawa,” I noi mai ai ke kaikamahine oiai nae, oia ka mea piena loa o laua.

“Wahi a Wiliama I hoakaka mai nei maloko o kana leka e hala ana no kekahi namawa lihi iaia ma Amerika mamua o kona huli hoi ana mai I ka home, no kona makemake e lawe maoomaikai aku I kana wahine ma na wahi e ae mamua, a me lie mea la, me ka kanalua ole ke olelo ae, no ka hoohinuhinu ana ae paha I na aoao kalakala o ka wahine, o ia hoi, I mea e loaa ai ke ike I ka wahine kuaaina ana no na ano maikai apau o ka noho ame ka launa ana me ka poe kiekie, mamua o kona hoihoi ana mai I kana wahine a hoikeike mai imua o kaua, I mea no kaua e iko iho ai he wahine naauao a paa rula no kela wahine ana o ka mare ana mai la.

“No ia kumu ea, e hooikaika kaua e kaomi I ko kaua mau manao inaina nona no kela mare ana mai la ona me ka ma-lu ahiki I ko laua hoea ana mai imua o kaua, eia nae, he hana paakiki no ma ko kaua aoao ka uumi ana I ka inaina no kela mareia ana mai la ona me ka kaua wahine I makemake ole ai.”

O ka Leda Hita ka mea namunamu mua o laua o keia mare ana o Sa Wiliama, aka nae, mahope iho oia ka mea mua loa I hoopau I kona hoahewa I ke keiki, nolaila ma ia hope mai aole mea I kamailio hou ia no ka barona opio e pili ana I kona mare ma-lu ana, a o keia no hoi ka hoomaka ana o kekahi hana, hoohalua e hoopoino I ke ola o ka wahine opio, ame ka ukali ana mai o na makahiki ino lehulehu mahope mai, a I hookaawaleia ai hoi na mea aloha no ia mau Manawa lehulehu.

Ua ike o Vekinia nona iho I ka maikai ame ka olulolu o kona noonoo ma kekahi ano, a ma kekahi hoi he nui ke kaumaha ame ka ehaeha o ka noonoo, o ia hoi ka hoi hou ana aku I Kapalakiko, kona home kahiko.

Ua haalele aku oia ame kona makuakane I ke kulanakauhale o Kapalakiko aneane eono makahiki I kaahope aku, I ka Manawa he wahi kaikamahine uuku wale no oia, a ua hoi hou aku nae oia ilaila he kino wahine makua iloko o kona kulana nani, a mamuli o ka nui loa o na loli I hanaia maloko o ke kulanakauhale o Kapalakiko, ma na hale a ma kea no o ka noho ana o na kanaka, a pela hoi me kona loli nui loa, aole mea I hookahi I ike mai iaia o ke kaikamahine no oia a ke kanaka haawina pakalaki I komohia ai iloko o kekahi hihia I owiliia ai oia, a I nalowale honua ai hoi me ka emoole loa, Ime ka ike ole ia o kona wahi o ka nee ana aku, mahope o kona uhi ana I kona mau meheu apau a kekahi hoaloha a enemi no hoi ona I maopopo ole ai kana wahi o ka hele ana aku.

Ua piha loa a Vekinia I ka hauoli me ia haawe no nae ona I ke kaumaha no kona makuakane I haalele mai la iaia; he piha oluolu me ka aloha nui nona kana kane, me ka haalele ole I kekahi mea me ka hana ole ia no ka hoohauoli ana mai iaia ma kekahi ano, a I ole keakea mai paha iaia no kona kaniuhu mau no ka make ana aku o ka makuakane, a ua lilo na hana maikai apau a kana kane I mau mea hoomama loa ae I kona mau manao kauma apau.

(Aole I pau)

HE OLA KUPANAHA ILOKO O KA LOMILOMI ANA.

(Kakauia e J. K. (Mokumaia.)

Kuu Solomon hanohano ahonui: E oluolu mai kou ihiihi no kela poomanao e kau ae la maluna no ka oiaio, a o ko’u iini ia a ua hiki mai I ka la ame ka minuke a’u e hoike ai I’ua mea oiaio nei ke oluolu mai oe I ko’u kukulu ana aku I neia mea maikai, o ia no ka lawe ana mai I na mahele ano nui, o ia ka hoomanawanui malama I na mea e a’oia mai ai, a e aloha iho no hoi oe ia oe iho.

I kou lawe ana mai a malama I na mea maikai he ano ole ke nana aku aka ina oe e manaoio he ola aia iloko o ia hana, e loaa ana no. I ko’u lohe ana I na mea e pili ana no keia kauka, he mea pili kokoke loa oia me ko’u home, ma kana olelo mai ua uiha maoli no kona noonoo I na kauka, a ua haawipio maoli kona manaolana, a I kona hui ana me keia kauka opio nei, a I kuu hui ana I ka pule elua o Ianuari 1922, amen a kukakuka maikai ana, am eke ano o ka ma’I oiai oka’u aliiwahine, he kino nui kona ke nana mai oe e manao ai oe aole he loaa I ka nawaliwali, aka o ia nui o kona kino, ua piha I ka nawaliwali.

O kona pilikia hikiwawe loa, ke pana o ka puuwai poniuniu a malohi, a I ka nana ana o ua kauka opio nai, oiai o kona mau paona ua nui loa aka I ka hana ana o ua kauka opio nei, I iko ai maua I ka loli loa, pela mahope mai, a I keia Manawa ua loli loa kona ano, a ke hilinai nei au I ka lapaau ana a keia kauaka, aole laau e haawi ai, he lomi wale no ame ka hooholo ana I ka uwili iloko o ke aniani, o ia iho ia na mea e hana ai ame ka hhoauau ana ia oe iloko o kekahi pahu I hoopuniia me ka uwila, e kahe mai ai kou hou, a e lomiia ana kou kino, a e loli loa ana kou ano, a o kou meakakau nei kekahi I hooanuunuuia ai na ami o na kuli he papaina ia o kea a, a pela me ke kaniai. He kohu lomi no a ka Hawaii ke nana aku, aka o keia ua loaa kona palapala piha mai ka halekula ana I hele ai, a ua loaa kona laikini piha he lomilomi, ame ka imi ana I kahi o ka pilikia.

He nui kana mau ma’I lolo he hana nei, ua ola no kekahi, a o kekahi he mea I loaa I ka makapo, ua loaa ke ike ana a nolaila no ka’u aliiwahine ua ike aoli au I kona loli loa, a o kona ano mau e inu I ka laau hoonaha, I keia Manawa ua kaawale ia ano mai iaia ae, a nolaila no kou ike I ka oiaio ke hoike nei au I kau mea I ike ai no Dr. A Y. Pang.

UA LOAA AE NA DALA AUHAU KULA I KA PUUKU

Ma ka Pakou aku la o ka pule I hala ka loaa ana ae o ka huine o $188,452.50, na dala auhau kula mai ke Teritore ae a I ka Puuko D.L. Conkling o ke aupuni kulana kauhale, na auhau kula I hookaaia ae no ka hapa mua o ka makahiki, o ke koena aku e haawaiia ae ana o ke koena aku e haawaiia ae ana I ke aupuni kulanakauhale ame kalana maloko o eono mahina I koe.

E maheleheleia aku ana keia huina dala ae la elike me ia malolo nai: No na halekula hou, he $67,400; hoomaemae hou ana I na halekula, he $21,330/75; ukuhana o na kanaka malama halekula he $22,500; na lako no na halekula $2025; na lako hale no na kahua hou $5750; no ke Kula Makinile, he $40,000; na mea paa mau a maemae a I kupono no ke ola kino he $14,715.

E HOLO MOHO ELELE ANA

Mr. Solomon Hanohano, lunahooponopono, Ka Npepea Kuokoa, Aloha nui oe: E ahonui mai oe, ina he wahi kowa kaawale kekahi o ka hiwahiwa a ka lahui, nana hoi e aha’I aku I ka’u whi ukana I na mana koho balota o ke Teritore, ma na wahi ana e kipa aku ai.

Mamuli o na leo kono a ka lehulehu mai Hawaii a Niihau, e noimai ana ia’u e holo I Elele Lahui I Wakinekona I nei kau koho balota e hoea mai ana, ua noonoo iho au me ka akahele, a hoololo e haawi aku I kko’u ae no ka pono ame ka pomaikai o kuu aina aloha ame ka pomaikai o kuu aina aloha ame ka lehulehu o ke Teritore o Hawaii. O ka leo o ka lehulehu o ia ka’u e hooko ai.

Ke hoopaapu nei au ia’u e hooikaika ma na ano apau e hooponopono I na hana I pau pono ole I ka Elele Alii Kalanianaole am Harry A. Baldwin, no ka pono ame ka pomaikai laula o ke Teritore o Hawaii.

Ka oukou kauwa me ka haahaa,

NORMAN K. LYMAN,

He elua mau Kepani I paa ae I ka hopuia e na makai federala me eha mau paiki ili I piha me na omole waina mai Hilo mai ma ka Poalua iho la, a he mau Kepani hoi o ka huli hoi ana mai maluna o ka Mauna Kea.

$661,000 A OI KA AUHAU LOAA MAKAHIKI I OHIIA

I kulike me ka hoike a ka luna auhau nui o ka hoihoiia ana ae I ke Kiaaina W. R. Farrington ame Henry C. Hapai, ka hope puuku o ke Teritore ma ka Poakolu nei o ka huina o na dala auhau loaa makahiki I ohiia e ka oihana auhau o ke Teritore no ka hapa makahiki mua o ka 1922 he $661,240.45; na John A. Palmer o ke keena auhau I waiho ae I keia hoiko I ke kiaaina kekahi o na hope luna auhau e hana mai nei maloko o ke keena auhau. Ua emi iho keia huina malalo o ko ka makahiki mamua aku $1,665,000.

Maloko o ka hoike he $529,754.30 I ohiia main a hui (corporations) mai a he $131,486.15 mai na kanaka pakahi mai. I ka makahiki 1921 o ka huina nui o na dala loaa makahiki I ohiia aneane I ka $2,326,000.

No na hoike auhau o na mahiko aole e loaa ana na huahelu mua ahiki I ka 1923, elike me ia a Mr. Palmer o ka hoike ana ae, oiai na hoolilo no na limahana no na makahiki mua aku elua, I ka Manawa e pii ana na ukuhana o na limahana, ua kakiia I ke oo ko o keia makahiki.

No na loaa auhau makahiki no ke koena aku o na mokupuni o ke Teritore e hoikeia aku ana ia ma nei mua koke aku.

Eia ke hoomaka ae nei ka paila ana o na ipuhao kalaiaina I keia wa, a me ka nana aku, aole paha e loihi loa o ke kuku ae no ia o ka mahu.