Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 21, 25 May 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o na Home Hawaii Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope ka Hoopukapuka

 

NA KOMISINA

 

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala;                Rudolph M Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;                        Geo. P. Cooke, Kakauolelo.

 

Meakakau Nupepa, malalo o ke Kakauolelo

JOHN H. WISE.

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokea, L. A. Thurston (Kakina), ua haawiia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Ma keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai.

            Ua hamana no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i Komisina no na mea like oli i makemakeia e ninau mai.

 

O na Kumu Alakai e Pomaikai ai o Kekahi Auna, o Ia ka Pono No Na Hanauna

 

            Aia kekahi mea ano nui o na kupuna o kakou i hala, i nalowale aku ia kakou, i keia la, o ia ka hoomaopopo ana i na ouli o ka aina e nohoia ana. E olelo ae no kakou ia kakou iho, e noho nei iloko o ka aina, na mamo a kela ohana naauao maoli i kapaia aku e ko keia au he naaupo; o ia naaupo a kakou i manao aku ai no lakou, ua pono ia mea no kakou; a no ka mea, aole loa he wahi mea hiki ia kakou ke pane aku i na ninau pili ponoi i ko kakou ola Hawaii ana, ame na ouli o ka aina a kakou ponoi no i noho ai, mai ka la i pekuia mai ai iwaho nei ahiki i keia palapala ana.

            Ke olà nei anei kekahi, o keia hanauna, e hiki ke pane i keia mau ninau malalo iho nei, i pili pono i kona aina iho, penei! Na malama hea o ka makahiki, na malama ua, papaa la, ino, malie makani, pohu a alaneo, i ke ao a i ole ka po! O ka mea no i maopopo, aohe mea o keia au i maopopo; a o ke kumu no, ke ola nei keia au me ka hoomaopopo ole i na meakumu o ka aina. Ke uhai nei keia hanauna i ka puahiohio. Mamuli o ia alualu ana ia mea he puahiohio, ua hele pu ia me ka ai, ka i'a, ka lole, ka home, ka aina ame na mea apau, a ua ku olohelohe iho ke kino, mahope iho o ka hoopau ana ia mau manao kaili ae, a nau wale no ia mea he puahiohio.

            Aole mea i pakele i keia, mai ke kanaka nui a i ke kanaka iki (pae Hawaii) mai ko kakou ku olorelohe ana i keia mau la iho nei. I ke ia la nae, a puka aku ma ka la apopo, a ma o aku, e okoa ae ana kakou mai kela ano pupuka i hoakakaia ae la, ke hoomaopopo nae.

            Ua pau ae nei na la komo o na palapala noi aina; o ke kalik wale aku no i ka puka mai o na inoa o ka poe e waeia ana, a hoi aku no na aina o Molokai malalo o ke Komisina aina hoopulapula. E kaa ana i keia kaoo mua ka hoomaopopo ana i na hana e hiki ai ke pano i na ninau i hoakakaia maluna ae, no ka pono o na kaoo o neia mua aku. Ke loaa kela ano hana a na kupuna, o ia ka hoomaopopo ana i na ouli o ka aina, alaila e maalahi io ana na kaoo e hoi aku ana no Palaau ame Hoolehua.

            Ano ka wa e hoomaopopo ai i keia mea ano nui; a no ka mea, mai keia ike i na ouli e maopopo ai o na wa waele, kipulu, hookawowo, kanu a ohi i na hua o ka aina. He mea maalahi loa ia, o ka hoopaa ana i na ouli o ka la, i keia mau la. Aia ma na halekuai na buke la i pa'iia no na hana o ia ano. I kou malama ana i keia wahi rula maikai, he mea maopopo loa, i ka nee ana o kou mau la, maluna o ka aina imua, mai ke anahulu a i ka malama, mai na malama a i ka makahiki, e ike lea ana oe i na mea pono e hana ai o ka la, ma o kou huli ana aku iloko o keia buke hoomanao i ke kulana o ia la o kela makahiki a mau makahiki paha i hala.

            He mea ano nui keia i ka wa o na kupuna; o ia no ke kumu o ko lakou malama loa i kela ike helu la, helu po, helu malama, ka hoomaopopo ana i ke kulana o ka mahina, na hoku ame ka i'a, ame na mea kino e ae o ke ao lewa, ma ko lakou kau ana, in a mauka a i ole makai. Ma ka nee ana o keia mau mea kino o ka lewa, ka maopopo o ka lakou hoonee hana ana olalo nei. He ano like me na hana o ke konane, i ka nee o ke kea, puni mai ka ele; in a e huhewa ke pani ana mai a ka ele lanakila ke kea, pela i puka ai o keia olelo, "Kapala ka ele, na ke kea ka ai."   Ma keia alakai hana ana, in a hoi e lawelawe io aku ana oukou i keia ike e na ohana mua e hoi ana i ka aina, ua kukulu ae oukou i kia no ka lepa o ka holomua o na hana o keia mua iho; aole no oukou wale ho, aka, no na kini apau e ka aina. E lilo ana oukou i kokua kokoke no ua ohana ma Palani a me Hoolehua o keia mua iho.

            I ko oukou hooko io ana i keia, e kauo aku ana oukou i na ohana e ae e hanai i ko oukou meheu, a ma ia hana ana, e nui ana ka ike e loaa i ko Palaau no na wa o kalamaula, pela ko Kalamula i ko Hoolehua, a pela aku, a e holopuni ana pela ma na aina apau e weheia ae ana, keia ike maikai o hoomaopopo.

            E olelo ae ana paha kekahi, heaha ka waiwai o keia mau mea hooluhi hewa? Ae, a eia no: I ka wa hoomaopopo ole ia o keia mau mea e ka mea noho aina, e puka ae aua keia wahi olelo ano pupuka ino, "He pono aku i ka hana. Ua hoopomaikaiia anei kekahi iloko o ka aina nei, a ma na aina e ae apau o aku honua nei ma ia alahele, he pono hana! Aole.

            Ina pela, eia ke alahele e kaawale ae ai mai na hooluhi hewa ana a pono hana. Aia iloko o keia pono hana, ke ola aumeume ana o ke kanaka a ano malili, a mauleule.

            E ala kakou ano! E hana aku i na hana ma ka aina, a ke Akua i haawi mai ai ia kakou, me ka hoonohopono i na hana o na la apau i lewa na ano o ka noho ana o ia mau kaha.

 

Mai Hookaulua i ka Hana i na Mea Ku i ka Pono

 

            Mamuli no o ka hemolele o na manao i hookahuia ai o keia bila Hoolaupaʻi, i ala mau ae ai no na manao maikai a ku i ka pono, e uhaiaholo ana no i kona kikowaena. No ia mea i ala mau ae ai o keia manao, e heokaawale ae i kela la mua o ke komo ana o ke kaoo mua iloko o ka aina e kahe ana o ka waiu ame ka meli, e ikeia nei i keia mau la, i la hoomaikai no kakou, e Hawaii kuauli, ia Iehova ke Akua no Kona aloha ame Kona lokomaikai nui ia kakou.

            O kekahi hana pono keia ma ko kakou aoao o ka hoomanao i ka Mea Nana ia mau mea i hana, a i waiho mai no kakou. Ma ke ano o ka hiki mua o na hana a ke kanaka e hana ai, malaila no ka ikeia o ka hopena. Inoino no kau hookahua ana i kau hana, e inoino ana no ka hopena. Nelaila, o keia hookahua ana a keia uhane e paipai nei, he pono, no ia mea au e paipai mau nei e lilo keia i pohaku kumu kihi no ka kakou hana maluna o ka aina i haawiia mai no kakou.

            Malia oo ke alahele keia e hoomaalahiia mai ai o kekahi mau hana pili no keia aina o keia mua aku e pono ai.

            O ke Akua no ka mea mua loa, a o kana aku malalo. Hema, mai ke Akua mai, lilo ia na kakou; paa aku ke Akua, nele kakou.

            I ko kakou hauoli ana i ka loaa o ka aina me ka hoomanao ole ae i wahi la hookahi no ke Akua e lilo ana ko kakou hauoli ana i mea kaumaha paha, no keia mua aku. I paa kela i ka ua i ka lani, a, hoopii nui ae i ke kai maloko ae o na punawai e hu la, papau kakou i ka holo-aa, a no ka mea, he elua wale no wahi o na pono e loaa nei ia kakou, o koluna mai ana ame kolalo ae nei pono.

            Ma ka nana aku, aole loa he kumu pale kupono e hiki ai ke kue ae i keia manao maikai i keia wa. Koe wale no a liuliu aku ka noho ana maluna o ka aina, a pii mahuahua ae na pono e lako maoli ai o keia ola ana, loli ae ka manao a hoole iho i ka oiaio o keia mau mea; aka nae, aole ia o ka hiki mua, o ia ano hana kupono ele. Ua hana mua ia ia ano hana ku-e e ka Isaraela i ko lakou komo ana i Kanaana mai Aigupika mai, ma ke aloha o ke Akua, pela i palapalaia ma ka buke o Kanawailua 92:15 "Aka, a momona o Iesuruna (Isareaela), kaehi mai la ia: Ua momona oe, ua puipui, ua puni oe i ka momona: Alaila haalele ia i ke Akua, nana ia i hana, Hoowahawaha hoi i ka Pohaku o kona ola."

            Ma keia mau mea i ikeia, ame ka nana aku i ke ola ana i na la i hala koke aku la, na la hoi  e hana ana me ka naaupo, ke ike ae nei kakou i keia alahele pono, i loaa ole mamua he wa e hooko ai; ano ka wa, e hana, o i kau ka la, i ola ka hoi o Hawaii aina ame Hawaii kuauli o keia mua aku ia hanauna aku, a ia hanauna aku.

 

Mai Kauka ʻ i Wale i ka Wai Pauma o Kalamaula, a Haalele Iho i Kau Wai

 

            Ua loaa aku ia oukou ka lohe no ka pii mahuahua ana o ka wai pauma o Oloolo a i ka heluna o 2,000,000 galani, mai ke ahiahi ame ke kakahiaka. He mea hou maikai e hoohauoli ae ai o na mea apau, i haka aku na maka i na aina hoopulapula; a oi loa aku, o na Komisina aina ame ko lakou mau limahana, i ka hooi aku i ka ikaika e hoomahuahua ae i na pono wai ua ka aina, mamuli o keia mea h@ maikai.

            He wahi mea kuluma ia kakou ka haalele iho i keia, a holo paukiki aku no kela. E hoomanao kaua e kuu mea heluhelu, mamuli o keia ano hana a ko kaua poe, ke kumu o ka haulehia o keia lahui, a ku maluna o ka ole e ku mau nei ma Ladana.

            Oiai ua maopopo ae la kela wai, he mea pono, i kou hoi ana aku no ua aina hoopulapula mai poina i ka lawe pu aku me oe i kau punawai i kamaaina; nona ka wai huihui mai kahiko mai. He wai huihui e puai, a e kahe mau ana a aliali me he aniani la.

            Aia ia oe ia wai, e Hawaii kuauli. I kou hookahekahe wai ana ma kou mahele aina, me ka wai pauma o Oloolo, he mea pono ia oe e pauma mua i kau wai; a no ka mea, i pono no ia wai i ka wai o kau puna wai, ke kahe like aku.

            E kulike ole ana ko kaua manao, e kuu mea heluhelu, ma kei kukulu manao ana, a no ka mea ke ike e aku la no au i kou pihoihoi mai; a eia no, i mea e pau koke ae ai o keia pihoihoi o kaua, e alakai aku ana au ia oe e nana ma Ioane Mok. 4:14 "Aka, o ka mea e inu i ka wai a'u e haawi aku ai iaia, aole loa ia e makewai hou; aka, o ka wai a'u e haawi aku ia iaia, e lilo ia i wai puna iloko on a e piipii ana i ke ola mau loa."

            Eia hou, Ioane mok. 6 pauku 35 hapa hope; "A o ka mea e manaoio mai ia'u, aole loa ia e makewai."

            He lehulehu aku na mea e hooiaio ana i keia olelo. O ninau mai auanei oe ia'u, Heaha la keia punawai i kela ame keia ohana, e laew pu aku ai a noho ma ka aina hoopulapula! E pane aku au, o ka "BAIBALA HEMOLELE."

            He lua ole ka memona o ka wai o keia punawai kahiko, nona ka wai a kela ame keia hanauna i huki ai no na kenekuria i hala. E olelo ae ana kekahi o kakou; heaha ka waiwai o keia ano olelo! Ae, ua heluhelu iho oukou i kekahi mea a'u i hoakaka aku ai, i ka lehulehu o na wai o keia aina i nalowale honua, mamuli o ka malama ole ia o na kanawai o ia mau punawai.

            O keia aina o Hawaii, he aina hemolele ia, e nohoia ana e ka lahui kanaka hemolele. O ka lawelawe hana ana a na kupuna o ke Akua mamua, a e ke kanaka mahope.

            Malalo o keia mau mea i maopop ia kakou, aole loa e hiki ia kakou ke ala mai na iini ame na makemake o na makua o ka bila hoopulapula, e ola kakou maluna o ko kakou aina, elike me ke ola ana o na kupuna o kakou, "I mau ke ea o ka aina i ka pono."

            Ina ke hoi nei na mamo a Isaraela no ko lakou aina, e kukulu hou i na hana a ko lakou mau makua; pehea hoi keia hoi ana o kakou, ka mamo a Sema, i ko kakou aina! Aole anei e kukulu hou i na hana maikai a na kupuna o kakou!

            E hooi hou aku anei kakou i ka pilikia ma o ko kakou manao iho, na kakou iho no ka kakou! Mai pela aku kakou. Na ke Akua keia alakai i na makua o keia bila hoopulapula e hana i keia hana, aole na kanaka.

           

            Nui ko Mudon haanui i na aina o Molokai. ua ku no hoi paha kana haanui ana no ka mea ua hele a ike maka. Ua pau pono na aina o Hoolehua ame Palaau i ka heleia Mundon, ne ka mea pahee i na haalu ame na piina o keia mau aina maluna o ke kaa otomobile. A aole no hoi pela kona aina o Puna e noho mai la, aole e hiki iaia ke hele he mau kapuai mawaho ae o na alanui, no ka nui o ka pohaku ame na ku mulaau. Aole pela o Hoolehua ame Palaau. Ua heleia eia mai kekahi kihi ahiki i kekahi kihi maluna o ke kaa me ka hookui ole me hookahi pohaku.

 

Liilii ka Hoolilo Liilii ka Loaa, Nui ka Hoolilo Nui ka Loaa

 

            Aia ma na hana kalepa kupono e ikeia ai o ka oiaio keia mea. Ina kekahi, e hoolilo i na dala liilii no na mea e pono ai o kona halekuai, e liilii ana no ka puka e loaa mai ahope iho o ka lilo hou ana aku o ia mau mea i ke kuai hooliloia; a in a hoi he nui ke dala a hooliloia aku no na pono o ua halekuai nei, e nui ana no ka puka e loaa mai mahope iho o ka pau ana o ia mau mea i ke kuai hooliloia.

            Pela no ma na hana e ae apau i ku i ka pono. Ma ka nui o ka hoolilo aku ka nui mai o ka loaa. Ina no he liilii ka puka e loaa mai ma na mea kuai pakahi, e nui ana no ka puka mamuli o ka heonui ana ae i ka heluna o na mea kuai o ia ano; na ia nui o ka heluna o na mea kuai, e loaa ae ai o ka mahunahua o ka puka ma ka hoohuihui ana i keia mau mea liilii, a lilo i mea nui; elike apah me na pakapaka ua e haule ana.

            Pela ana no ke ano o keia hoi ana aku o na kanaka maluna o ka aina. hooliilii no i ka ikaika, liilii no ka loaa; hoonui no i ka ikaika, nui no ka loaa mai.

            He mau mea keia i kamaaina ia kakou ma na hana apau a kela ame keia i lawelawe ai. koe wale no keia, i kau hana ana ia wa aku la, ua hana oe no kekahi aku; a ma ia mea ua lilo aku ka hapanui o na loaa i kou ahku, au e noho hana ana, a o ka pakeneta uuku loa o ia hooikaika ana, ka i loaa mai ia oe. Ina aole pela, aole oe e hoolimalimaia mai. Nui ke pohi o ka haku ia oe i kou hooi ole i kou ikaika i kahuahua ae ka loaa i loaa hoi kana.

            Ma keia hoi ana i ka aina hoopulapula e hana ana oe nou iho, me kou hoolilo iho no ia oe iho i haku nou, e hana ana i na hana maamau i na haku hana, o ia ka onoonou a pela aku, no ka pono ame ka holomua o kau hana.

            He akaka loa keia mau mea me ho aniani la. Aole loa e hala ae na la he nui, e hoi hou mai ana kela ano kulana maikai o Hawaii i kaulana aku puni ke ao, me ko kakou hoolaha ole ana ia mea ma na nupepa; o ia ka heahea mai e hanai ai. E ikaika i'o ana ka leo, elike ne ko na kupuna i hala, i ka heahea ia mai; nui ka heahea aku, nui no ka heaheaia mai. Koe wale no paha a hea i ke Oahu, ame ko Puna, puhili kaua e kuu mea heluhelu ia mau kini. pela ka oleloia. Aohe nae he Oahu a he Puna i koe ma ka'u hoomaopopo ae.

            Aohe o kaua hoolilo ano nui, e kuu mea heluhelu, ke hoi aku kaua ma na aina hoopulapula. Hookahi wale no o ka wehe pono ae o na puka aniani ame na puke makani o ka puniu, a hoolelele ae a olokaa i na uala o na lima ame na wawae, i kela ame keia la, me ka hoalu pono ana iho i ka iwikuamoo a olu o ia wale iho no.

            He lehulehu no ano hea a ka Hawaii i na makamaka. 1, he mai; 2, e kipa kauhale mai; 3, mai; 4, mai, e mik: ai, a he lehulehu aku.

            He oiaio, he mea pono no ka hoomaopop hou ae i ka kakou olelo no ka pono o ko kakou lahui.

            Ina no e liilii ka ikaika hana imi a hooponopono i ka kakou olelo, pela ana no ka liilii e loaa ae o na mei pili i ka kakou olelo. Ka olelo lua ole o ke ao nei, hookahi no huaolelo pau o Good morning, Good Afternoon. Good evening. Good night, Good bye a pela aku.

            ALOHA.

 

O Hawaii Naauao I'o No

 

            Ma kela helu aku la i hoopuka aku ai i kekhai mau mamalaolelo naauao a Hawaii kuauli. He oiaio, ma ke ana naauao, aole paha he iahui i like me keia, i loaa ka holo laula o keia mea he naauao mai o a o o ka aina, iwaena o na kanaka, mai na alii i na makaainana; ua kana nui ame na kanaka iki, a pela aku.

            Eia hou mai no keia no kahi olelo no a kaua o kela helu aku nei, "Kii no a ka ulu i paki kepau." No ka ulu no ka manao, a he pili holo laula nae, elike no me kekahi mau hoakaka ana i hala aku la.

            He wahi olelo keia i oleloia aku i ka ohana keiki hou i maopopo ole i ka lou ulu, ame ke ano o ka ulu e lou ai; a no ka mea, he lehulehu na hua ulu e kau ana i ke kumu, o lilo auanei hoi ka luku ana a na keiki hou i ka ulu i mea e hoopilikia mai i ka ohana on a kekahi hoa imu ana aku, ma o ka Iukuia o na hua ulu i aneane e oo, a i kupono no ia imu pela i a'o aku ai na makua i na keki me ka hoomaopopo loa, e nana a ka ulu i paki kepau, alaila lou. He pinepine no ka hoopaapaa ana o na keiki malalo o ke kumuulu, no ka ulu i paki kepau; ua paki no kepau, aole nae elike aku me kekahi ulu i ka manoanoa a papaaku o ke kepau. Aloha no ia mau la mama o ke kino i ka pii ulu.

            Ua pau ia mau la pii kumuulu hana nui, i kekahi lima ka lou, i ka pii ana kekahi lima me na wawae. Eia ae no na ulu i ke palahalaha e waiho mai nei, a Novemaba iho la wae ae na lou ulu makua. Mai lilo i ka hoopaapaa ma kahi o ka ulu. Ua maopopo no hoi ke kanaka nana ka lou loihi i lou aku i ka ulu i paki kepau, e maheleia mai la ma Kalamaula, he wawahi ka moa. He mau ulu no koe e lou aku ai a piha pono ka imu, alaila, "a ke ahi ola na kini."

            O keia kanawai hoopulapula iho no ka ulu i paki kepau a manoanoa, i louia iho nei; a o oukou no ua hoike no ia mea.

            Eia hou mai keia wahi olelo, "Pololei no a ka waha o ke ahi." Ho olelo kahiko keia, e ike ae no ma ka huaolelo "Pololoi," i loli ae nei i keia wa ma ka olelo ame ka palapala ana he "Pololei." He ano like no keia me na malaolelo mua ae nei i pili i ka ulu; koe wale no keia, aia ke ano e ma na hana; o ko ka mua ae nei he lou aku a lawe mai; a o keia hoi he hana iho a lawe aku.

            Na ka põe lawai'a keia olelo. He ano olelo kahukahu a pili ano hoolaa i ka maunu o ka makau na ke "ahi" wale no. Pela ke ano, aka nae, aole ilaila wale no ka mana o keia wahi olelo; ua pili no i kela ame keia kukulu manao ana, a ka mea manao e kui ae ai.

            I ka hele ana a ka lawai'a ma ka moana, me keia maunu i hoolaaia na ke ahi, he oiaio, i maikai ka hoolaaia ana, paa i'o ke ahi. A loaa ae la ke ahi, huli no hoi me ke kau aku o na maka i ka mea i alohaia. Ina paha he makuakane, he makuahine, he wahine, he keiki, a he alii ka mea e kau ana o na maka o ka lawai'a alaila e pololoi ana keia i'a a ilaila.

            Pela no na loaa i loaa mai i kekahi ma kana hana ana. Aia he wahi ana i makemake ai o waiho aku i keia mau loaa in a o ia iho ke ahi, o ia iho la no; a in a no hoi he ahi okoa aku, e holo ana no ilaila.

            Ma ka hookuku ana ae i keia olelo, ma na hookahua manao apau, he hookahi wale no manao ano nui, e hiki ke kukulu ae i keia wa, i mohala pono ka hoopili ana ae, a no ka mea, he mea i lohe a ike like ia e na kini o ka aina, mai kumukahi a ka mole olu o Lehua, o ia keia bila hoopulapula.

            Ua ike iho oe e kuu mea heluhelu i na hana lou ulu a na kanaka makua, ma ka helu o Mei la 4 iho nei; e hoakaka ana i ka pii ana a kau ma na lala nunui, a hele iwaho ma na lala liilii o ua kumuulu nei, a anaeane o haki; i ka hoi hou ana iloko i ka lala nunui a hoomalolo; hele hou ma kekahi lala liilii e ae a kokoke i ka ulu; ka lou ana i ua ulu nei. He moolelo loihi keia.

            Ua like no key me na kanaka au i ke kai loa i na ko'a ahi, no ka ono o ka ohana i ke ahi. I ka loaa ana o ke ahi, manao ae la ke ola o ka ohana. Aole i palale ae. Nawai no hoi e hele ka helena, a no ka mea, he "Kawa ia naʻu i lele a opu."

            Ua loaa i'o mai ua mea la he "Aina Hoopulapula" a ua "Pololoi no a ka waha o ke ahi," o ka waha iho la no ia o ke ahi o Hawaii kuauli.

            He hana keia i hookumuia i o lilo loa, i ike ole ia i ke akea no kekahi wa loihi, no kau mea o ka paa i ke pulu, ia hemo ana no o ke pulu, ka loaa koke iho la no ia i ka ua, mau ka lepo, kokolo ke aa weli ka honua e hele nei ma ke aloha o ke Akua.

            E pono e mau ko kakou heoia ana, o ko ke Akua aloha keia, i helelei mai na lani na kakou ame na hanauna apau o keia mua aku ahiki i aka hopena.

 

Ma ka Anoano ka Nana ame ka Hana

 

            Ua nui no ka naauao o na kupuna i ka imi ana a loaa na loina o keia mea he kanu ipu aiwaha. Ma ka anoano ka nana ame ka hana ana, i loaa ae na hua ipu momona i makemake nui ia. Ina no o ia anoano mai ka ipu koekoe a holowai mai, he mea ano ole loa ia i ko lakou ike.

            Aia me cela âme keia o na kupuna o kakou ia mau la, he mau hipuu anoano i malamaia. Iwaena no o ka poe makemake kanu ipu keia.

            I ke kokoke ana mai o ka wa kanu ipu, waeleia ae la ka aina a makaukau no ke kanu ana o na anoano, hemo ae ia ua mau hipuu anoano nei ma ka la mamua iho o ka la e kanu ai. Kii aku la i na ko aki momona a hoi mai la, mama iho la, a o ka wai o ua ko nei komo maloko o na apu puniu. Wae ae la i na anoano kupono a lu iho la iloko o ua apu wai ko nei; malaila e waiho ai ia po a ao ae, lawe aku a kanu.

            I ka ulu ana mai a oo ka ipu, mohaha a ono ke ai aku; momona me he ko la no o ka mamaia ana; a eia kekahi, elike no me ke ano o ka nunui o ka ipu i makemakeia pela no i waeia ae ai o na anoano i kanuia aku a loaa na ipu i hoaakakaia ae ia. Nui ka naauao no ke kahea no i ke Akua.

            O ka mea hea la koe i loaa ole i na kupuna ma na hana e pono ai keia ola @. Ua pau na hana imi pono uhane ame na hana e pono ai o keia kino; aole mea i koe; hoowahi wale no paha o kela ike hao mai i ka na lahui e, aole i loaa ia mea ia kakou.

            Ke lohe aku nei kakaou i ka loaa ana aku o kekahi mea kamahao i ka poe akea kamai o Amerika ma keia mau paemoku aka ei o ke komohana, o ia ka hanaiia o na i'a a momona elike me na holoholona o ka aina, alaila kii aku a lawe mai i meaai. Pahaohao loa na kanaka naauao i keia mea, a hoolaha ae i keia mea ma ke ano he mea hou.

            He mea kahiko loa ia ma Hawaii nei, mai o lilo loa mai, i hanaia e kamalii a Hawaii kuauli.

            Eia hou, hoolaha ae la kekahi akeakamai, ua loaa iaia ka makua o na mea kino hanu ola apau i ikeia, ma ka aina a ma na wai, koe ka makua o ka puhi. He mau mea liilii wale no ia i na kuauli, mai kahiko mai. O ka loli no ka makua o ka puhi.

            Eia hou mai no, ke puka mai nei keia mau mea hou e pili ana no keia kae'ae'a ike, a kuka'i olelo pu me na uhane, o Beritania ka Nui. Ke pua-a la na kanaka e uhai-a-holo ana i lohe i na mea hou mai keia kae'ae'a mai, ma Amerika, ao na mea pili uhane.

            O keia ike i loaa ae la i keia kanaka, he ike ia i lawa pono ma na paemoku o Hawaii nei, i na la o na kupuna he hoomaramana, a pele aku. A papa maoli ke kanwai ia nau hana, mamuli o ka maopopo ole o ka poe i kue mai i ka lakou mea e hea ana.

            I keia la nae ke ala mai nei keia mau ike a ke kakou mau kupuna i waiho a kape aku ai, i mea ano nui loa i na aupuni i kaulana i ka naauo.

            Ma kuu manao e lilo ana na Ioina hana a na kupuna o kakou, me kakou i keia la, i mau hana e kaulana aku ai o Hawaii ma keia mau aku, ke hanaia.

           

Na Anoano Hoopulapula

 

            O ke kanu ko ana he mea haule ole ia i na kupuna. Ke kanu no ke kalo ma na loi, e kanuia ana na kuauna me ke ko ame uala. He mea punahele keia i na ohana apau. He ma punahele keia i na ohana apau. He opuko ka kela ame keia ohana; in a aole na na makua iho ao, alaila, na na moopuna.

            O ke kanaka iho la no ia o na la i hala iwaena o keia lahui kanaka; a he oiaio mamuli o ka ai ana i keia mau mea makamaka hou mai ka honua ae, ua loaa ae ke ola maikai o ke kino. Oolea ka iwi, paa no hoi na niho ahiki i ke kolopupu ana; enaona no hoi na maka ke nana mai, a pela aku.

            Na keia mau meaai maikai a hoopilikia ole mai i na lala o ke kino i hoopaa i ka u'i o na kane ame na wahine o ia au. ua hele no kekahi poe a kaau ame na kauna kau o na makahiki, ke nana aku, me he mea la aia no na la ilalo loa.

            E hookuku ae i ke kulana o ia poe me ko keia mau la poe u'ī. He ku i ka manaonao. Aia no na la ilalo loa, ke nana aku nae me he mea la aia i ke 5- makahiki a pii aku. Keu no hoi e oi ae ka u'i o na wahine, o nei mau la loaa hana ole ma na kuauna a ma na lo'i, mamua o na wahine o na la i hala.

            Eia kekahi mea e pili ana no na kane ame na wahine o ia au, o ka ikaika o na papa niho i ko aki mai i ke ko, ame ka nau mai i ka iwi o na i'a punahele, e laa ka anae, awa, a pela aku' ka whe ana ae i ke kuala o ka i'a, me na niho no.

            Na keia mau hana hooikaika kino i'o no i hoopaa i ke kiao, a hooloihi i na la o ke ola ana.

            Aole o kakou kanalua no ka loaa hou mai o ia mau ola ana ia kakou, ma keia mua aku; a no ka mea e noho aku ana kakou ma na aina apuupuu a pela aku. E pau ana kela ano hele ana o na wawae maluna o na wahi i hanaia a laumania elike me ka papahele.

            E leas aku ana kela ano hele hoomama i ke kino o na kuaaina, o ia ka hele a alaalake aku; e lele ae ana iluna a lele iho ilalo ma na kuauna, a ma na mahinaiai. E ooles i'o mai ana na wawae o ua wahine a kakou ma keia mua aku, a mai ia lakou ae e puka aku ai o kekahi banauna kino ikaika nana e kuekaa a wawahi i na pali pohaku o ka aina.

            O eia i'o no ka hopena e hiki mai ana no ka kakou mau hanauna o keia mua aku. He ikaika, he ola loihi me ka oluolu o ke ola kino ana, i na kane ame na wahine.

 

O na Kanawai e Kaa Mai Ai on a ulu Mai ka, ka Iini Nui o ke Komisina

 

            O keia ka iini nui a ke komisina, no keia ahaolelo iho. He mea oiaio keia, o ke dala ka mea e hiki ai ke hooholomuaia o ka lakou hana.

            Ua maopopo lea loa i ke komisina kasa mau hoonee hana ana o keia mua aku, mamuli o na hoohana ana a lakou i keia mau mahina pokole wale iho nei no.

            Eia no, oiai hoi ke komisina e paipai ana i keia manao, he mea pono ma ke kakou aoao, ano la, e huli a nana a hoomaopopo pono i na keiki laeula ma na hana haku a hooponopono kanawai, i alahele e loaa i'o ae ai o na dala ma keia ahaolelo iho e hiki mai ana.

            Mai hoopupu i ko kakou mau noonoo, ma o ko kakou kakali ana a lohe mai, mai na elele wahakole mai o ke alanui Betela ame na wahi ano like e ae, alaila, wae ae ka moho no keia hana. O ka mea pono o ka hooholo aku o ka noonoo me ka mama i keia wa no keia hana maikai.

            Aole alahele e ae, hookahi wale ao o ka limalau ae. Ka koauka mai, a ka koakai ae; iho mai hoi ka koanae, a pii aku ka koalalo nei, hoohui ae na laeula ka loaa no ia o keia mea e upuia nei, me ke aupuni, e na komisna.

            A loaa ia, manao ae ka hemo koke o na aina o Panaewa ame Keaukaha. Oiai he lehulehu no o na kini o ka aina "Ua Kanilehua" ma Honolulu nei, e upu nei e hoi i ka aina. Aole hoi e hiki, ua lilo e ae nei na wahi o ai i na kini o ka aina e ka pule oo; a nele ko Hawaii.

            O ka elua keia o ka hoohokaia ana o ko Hawaii ma keia hana hoopulapula. O ka mua i ke au o Kamehameha I, ma kana hoopulapula ana i keia mau aina no i heo@ ae la o Molokai, me aa kanaka ma o Hawaii, malalo o Hoolepanui o ke holo, ke konohiki aina. Ua nui no ka ike o ko Molokai poe kanaka ka hoohoka.

            I ka hiki ana o na kanaka o Hawaii ma Molokai, kakali mai la ia kou a pau na aina i ka mahiia pa ia na lokoi'a e ku mai nei, i uhiia e ka lepo i keia wa; hana nui na nei ua poe nei o Molokai i na pai uala i mea hookupu i ke konohi aina, oia o Hoolepanui.

            Iloko o keia mau pai uala @ hou puka ia, a uwauia iho ka laau nioi (ke kae'ae'a o ia aina), a pau hou ia iho me ka uala. I ka lawe a ana aku o keia mau pai e na ma Molokai i ke konohiki aina, ua lawe aku ia i na pai me ka manao mai kai--me ka manao he pono keia a pau ka lakou la hookupu ana a hoi aku no ko lakou mau kalana, puunaue aku la o Hoolepanui i na pau i na ohua ena.

            O ka mea i ikeia he mo'i ahulau neepapa maluna o ko Hawaii poe kanaka ma Molokai. Pau i ka lukuai a koe iho he poe kakaikahi. Haalele iho keia poe kakaikahi ma hope koke iho i keia wahi me ka nana ole iho i na pono o ha luhi ana, a holo aku a noho ma koanae o Molokai; a o kekahi, hoi hou i ka aina o kekahi holo i Oahu nei.

            Puehu liilii na Hawaii i na Molokai, a pela ae la keia a kakou e ike nei. No ko kakou hoonanae no uhau ka pule a ko Molokai, lilo no na haawina hoohana mua ia Molokai. he pule no hoi anei ko na wahi e ae?

            Ma keia nee ana aku, elike me na mea a ke komisina e li'a nei, e poni kakou e na paemoku, Molokai i huipuai, e alu like i ka pule i loaa keia haawina dala; aia no a ala like an haka, alaila pono. I loaa keia wahi olelo,

            "E alu ka pule ia Haka lau."

 

O NA HAWAII

 

i makemake i ka pomaikai o ke Kanawai Hoopulapula o Molokai, e hoolako

 

ia lakou iho no ka holomua ma ka loaa ana ia lakou o na Lako Mahiai me Hanai Holoholona ma keia hui kamaaina.

 

Ke malama nei makou i na Lako Hana Maikai Loa, pela hoi me ke PENA SHWERWIN-WILLIAMS, ka mikini Umi Waiu DE LEVAL ame na loko pili i ka home o na ano apau.

 

Malokoo o ko makou Keena o na Lako Paani e loaa no he ahua o na pu liilii ame na raifela maikai.

 

E. O. Hall & Son, Ltd.

 

Owai ka Poe i Koe

Aole i Lawe i ka

 

Nupepa

Advertiser?

 

            Eia ka Naupepa Advertiser ke kome nui nei iloko o aa kauahel o na Hawaii i keia mau la no ka haawi ana aku i kekahi o kana mau ike, na mea nana e hoonaauao a hoomalamalama aku ia lakou. O kekahi kumu nui o ke komo nui o keia Nupepa ma na ipuka o kela ame keia hale, mamuli no ia o ka piha o kona mau kolamu me na auhou makemake hou loa o kela ame keia ano, a no ke kumukuai haahaa loa o 5 keneka wale no.

           

E HOAO E LAWE I KEIA NUPEPA I PAU HUHIHEWA

Ina he makemake oe e lawe i ka Nupepa o ke

S A B A T I

wale no, ua hiki no ke hoounaia aku ia oe no ka #3.00 o ka makahiki

E KAUOHA KOKE MAI I KEIA WA

 

Ina he makemake kou e hoao e lawe i ka Nupepa Puka kakahiaka ADVERTISER no hookahi mahina, e hahao i keia pa'ihakahaka a hoouaa mai.

 

Honolulu Advertiser,

            Honolulu.

 

            Ua makemake au e lawe i ka Advertiser no hookahi mahina, a maloko o keia ke hoouna aku nei au he $1.00. No keia, e leaa ia'u ka nupepa i kela ame keia kakahiaka, a pela pu me ka Nupepa o ke Sabati me kona mau kii hoomakeaka i pa'ila me na waihooluu like ole.

 

Inoa……………………………………………..

            Wahi noho……………………………..