Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 20, 18 Mei 1922 — KE ANO O KE KALAIAINA. [ARTICLE]

KE ANO O KE KALAIAINA.

(Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua.) (Hoomauia mai.) 2. No na mea i hoopili pu ia me ka ikaika i mea e pono ai. Ua ike no na kanaka apau i ka ikaika o na holoholona, ame ka pauka, ame ka makani, ame ka waihi, ame ka mahu. Aole nae i ike na kanaka apau i ka hoohana ia mau mea. Aole lakou i ike i ka hoopili i na mea e pono ai. Ina i pono ka hoopili ana i na oihana me ia mau ikaika, alaila, ua kokoke mana ke kanaka, no ka nui loa o na mea i kokua iaia. Ua nui loa na mea i hanaia i mea e mahuahua ai ka ikaika. Ua kapaia kela mau mea apau he mau mea hoonui ikaika. Eia ka inoa o na mea hoonui ikaika, o ka mahiki, ka huila, ka pokakaa, ke kahanahana, ka wilikaomi, ame ka lipilipi. I kekahi hana ana, ua huiia elua, a ekolu paha o ia mau mea, i mea e nui loa ai ka ikaika. Ina loaa keia mau mea, alaila, lilo ka ikaika uuku o ko ke kanaka lima i ikaika nui, ahiki no iaia ke hana, i na mea pono ole iaia ke hana, me ka lima wale no. Aole ikaiwa iloko o ia mau mea; aka ma ia mau mea, ua hoonuiia ka ikaika no kahi e mai. Nolaila, ua oi loa aku ka pono o na aina ike ia mau mea, mamua o na aina ike ole. He mua ka loaa ana o ia mau mea, he hope ika hoohanaia o na mea ikaika. I ke loa no o Akimeda i kela mea aole nae oia i ike nui i ka hoohana i ka wai, ame ka makani, ame na mea ikaika. A ikeia kela mau mea elua, alaila, ua lanakia ke kanaka. Ua loaa iaia na mea ikaika apau, ahiki no iaia ke hoohana ia mau mea apau. Eia hoi ka mea e maopopo ai ua waiwai ke kanaka ma ia mau mea, e hana wale lakou me ka uku ole. Eia kekahi mau mea maikai i loaa mai ma ia mau mea hoonui ikaika. 1. Ma ia mau mea, hiki no ke hoohuli i ka ikaika i kahi e makemake ai. Ina maluna mai ka ikaika, hiki no ke hoohuli i kela ikaika a lilo ia i mea e hapai ai i ka mea kaumaha. O ka pokakaa ka mea e akaka ai. Huki no ke kanaka ilalo, a hapaiia no ka pohaku iluna. Pela no ma ka huila wai. Mailuna mai ka ikaika. Aka, hiki no i kela huila ke huki maluna, a e huki aoao, aia no i ka manao o ka mea nana e hana. Ina maluna mai ka ikaika, pono no, ina malalo mai, pono no, ina ma ka aoao mai, pono no. Mailalo a luna ka ikaika o ka mahu, a holo no ka moku imua. Mai ka aoao mai ka makani, a holo ka moku, imua. Aia no ka wai ma ka aoao o ka huila, a ooolo [olo] ka pahi, iluna a lalo. 2. Hiki no ma na mea i hoopili pu ia me ka ikaika a i ka ikaika no ka wikiwiki. O ia ka moa i iiana nui ia ma ka halehana lole. O ka huila nui, ho umi paha kona kaa ana i ka minuke hookahi. A hoopili pu ia kela huila nui ikaika me kekahi mau huila e, a wikiwiki loa ko lakou kaa ana; ua tausani, ua tausani ko lakou kaa ana i ka minuke hookahi; o ia hoi kekahi mea i ikeia iloko o ka wati. O ka huila nui ikaika, ua loihi kona kaa ana, o kekahi mau huila, ua wikiwiki ke kaa ana. 3. No na mea i hoopili pu ia me ka ikaika, e hiki no ke hana i na mea nui, pono ole i ke kanaka ke hana o ia wale. No ka ikaika loa o ia mau mea, lilo no ka ho, me ka pohaku, ame ke keleawe, i mea palupalu loa elike me ka laau. Ua okiia, a ua heleheleia ke tila, elike me ko ka wahine helehele ana i ka lole. Ina aole i ikeia kela mau mea aole hiki ke hana i na mea hao nui me he heleuma la, aole hoi e hiki ka mokuahi, ame ke kaaahi, ame ka huila olopapa, ame na mea e he nui loa. 4. Ma, ia mau mea e hiki ai ke hana i na hana makalii pono ole i ka lima kanaka no ka uuku. Ina aole loaa ka huila kaa, aole hiki ke hana i na huila liilii o ika wati, ame ka lopi makalii maikai, ame na mea liilii e ae he nui loa. 5. Ma na mea hoopono ikaika, hiki no ke hoakoakoa i ka ikaika a nui, i kahi hookahi, a i ka minuke hookahi. O ia ka mea i hanaia e ka hamare nui e hookomo ai i ke kia nui ilalo i ka lepo. Hapaiia kela hamare i ke pokakaa kiekie loa; alaila, haule mai ia ma ke poo o ka laau, a komo loa ka laau iloko o ka lepo. 6. Ma na mea hoopono ikaika hiki no ke hoolilo i ka ikaika nui | pokole, i ikaika loihi. O ia ka mea | i hanaia i ke ki ana i ka wati. Ho okahi minuke e ki ai, a loihi loa ika hele maikai ana o ka wati, hookahi la paha, he hebedoma paha. Ma ia mau mea, ua nui loa ka I maikai i loaa mai ai i ke kanaka. Ua oi aku ka maikai o na mea i hanaia, a ua wikiwiki loa ka hana ana, a ua uuku ka lilo i ka hana ana, a ua waiwai na kanaka ma I ia mau mea. Ma na mokuna a ma na pauku i pau, ua hoakakaia kekahi mau mea e mahuahua ai ka waiwai loaa ma ka hooikaika ana. Ua hoakakaia na mea kokua i ka kanaka, ame ke ano o ke ikokua ana. Ua ihoakakaia na mea ikaika, ame na

mea i hoopili pu ia me ka ikaika i mea e pono ai. Ma keia mokuna p hoakak&ia mai ai ke ano o ka hoonohonoho ana i na kanaka i ka hana i mea e mahuahua ai ika waiwai loaa. He mea mau no ma na aina apau, ke mahele i kekahi mau hana, Okoa ka hana a na kane, okoa ka hana a na wahine ma na aina apau. Ina holo ka waa ma ka moana, okoa ka mea hookele okoa ka poe hoe. Ina holo pu na kanaka i ka lawai'a, okoa ka hana a kekahi. Mai ka wa kahiko mai, okoa ka hana a ke alii nui, okoa ka hana a na kiaaina, okoa ka hana a na konohiki, okoa ka hana a na makaainana. Mai ka wa kahiko mai, ua kaawale ka hana a ke kahunapule, kaawale ka hana a ke kahuna lapaaii, ua kaawale ka hana a ke kahuna kalai, ua kaawale ka hana a ka poe kakaolelo, kaawale ka hana a ka poe kuauhau. Ua hapa nae ka mahele ana i ka hana ma na aina naaupo, ua nui ka mahele ana i ka hana ma na aina naauao. Ma keia aina, na ke kanaka hookahi i mahiai, a lawai'a, a kukulu i hale, a ako hale, a ia mea aku ia mea aku. Ma na aina-ike i ka hana ua mahele liilii ia na hana apau. Ma Beritania ma kahi hana kuipine, aole na ke kanaka hookahi i hana i ke pine apau. He umi-kumama-lua mea hana i ke pine hookahi. I ka hana ana i ke pine, okoa ka mea hoomakaukau i ke keleawe, okoa ka mea hana i ka uwea nui, okoa ka mea hana a liilii, okoa ka mea hoopololei, okoa ka mea okioki, okoa ka mea hookala a oi, okoa ka mea owili, okoa ka mea hookomo, okoa ka mea hookeokeo, okoa ka mea anai, okoa' ka mea nana e opeope, okoa ka mea nana e kuai. Ina na ke kanaka hookahi e hana ia mau hana apau, aole pono. Ua maopopo loa i ka poe hoao a ike, he mea pono ke mahele liilii ka hana, he mea ia e mahuahua ai ika waiwai loaa. Ua oleloia ma Beritania, ina i manao ke kanaka e akamai i kekahi paahana, pono iaia ehiku makahiki e a'o ai. O ia na makahiki e pono ai ke kamana, ame ke ku'ihao, ame ka honoho hale, ame na mea oihana nui apau. Nolaila, ua maopopo ka hiki ole i ke kan&ka hookahi, ke a'o i na oihana apau. Ina ehiku makahiki e a'o ai ke kanaka i ka hana a ke kamana, ehiku ka ke ku'ihao, ehiku ka ka hoonoho hale, ehiku ika ka mea hana pena, ehiku ka ka mea hana laka, ahea la e paa ai kona halef Ina pau loa na kanaka i ke a'o pela, alaila, aole manawa e hana ai, ua pau ka manawa i ke a'o ana. Aka, ina a'o ke kanaika i ka hana hookahi, a hana oia malaila, a pela kela kanaka e pau i ke a'o ana, nui ka manawa e hana ai, i ka hana. , Eia kekahi hewa o ko ke kanaka hana ana i na hana h« nui. Ua nui loa >ka manawa i lilq i ka hoa no kona hawawa. Pela no e poho ai na papa o ke kamarfa i kona a'o ana, ame kā lole o ke kela, ame ka ili o mea hana kamaa. Aole poho loa. Ua poho hapa no ka hawawa o ka hana ana. Poho no hoi na mea paahana, ka pahiolo, ame ke ko'ikahi, ame na mea paahana apau. 2. Ina i nui na hana i hanaia e ke kanaka hookahi, ua nui no ka manawa i pau i ka hele ana, mai kekahi hana a i kekahi hana. Ina hana ke kanaka i ka hana a ke kamana, i kekahi hora, a i ka 'hana a ke ku'ihao i ikekahi hora, ua nui loa ka manawa i lilo i ka hoaa i ke ahi, a i ka hoomakaukau ana. Eia nae ka mea nui, o ka maa ana o ka lima e hana. Ina loihi ke kanaka ma ka hana hookahi, alaila, hikiwawe loa, no ka maa o ka lima. Hana wale ka me ka manao ole o ke kanaka. 0 ka mea a'o i ka hoonohonoho kepau pa'ipalapala, he mau lalani wale no i paa iaia i ka la hookahi, i ke a'o mua ana. A akamai, alaila, hiki iaia ewalu aoao i ka la hookahi, no ka maa o ka lima ma ia hana. Eia no ikekahi; ina loihi ka hana ana i ka hana hookahi, alaila, loaa iaia ka ikaika kupono ia hana. Ina loihi ka hana ana a ke kanaka maluna o ka moku okohola, ikaika loa no kona mau manama- 1 nalima, a ikaika loa kona huki ana i ke kaula, aole ikaika ke kanaka hou. Hiki no iaia ke hapai i ka pahu nuL Aole hiki ke kanaka maa ole. Pela no ika luna holo. Ina lilo oia i kela hana, loaa no iaia ka ikaika o na wawae. No* laila,- aole ia e maloeloe i ka hele | loihi ana. Ina no o ke kanaka o ka'moku, aole hiki iaia ke hele i! kahi loihi mauka, no ka maa ole. Pela no na maka. O ke kanaka maa ole i ka nana i na mea liilii loa, aole no e maopopo iaia. Aka, 0 ke kanaka nana pinepine i na mea liilii, maopopo no iaia. Pela no na pepeiao. Ina aole i maa ka pepeiao i ka hoolohe ana 1 ka leo himeni, ua like no iaia kela leo keia leo. Tn<t aole i maa ka pepeiao i ka hoolohe ana i ka leo namu, aole i maopopo iki Ina pane aku au ia oukou, Alezander, aole no e maopoph ia oukou no ka maa ole. 3. Eia hewa nui o ka hana ana o ke kanaka hookahi i

«a haaa he auL Nui loa ka waiw&i lilo i ke kuai ana i na mea paahana. Ina manao ke leanaka ika lawai'a, a i ke puhi-ko, a i ike ku'ihao, a i ka hana wati, a i ke kamana, ina pela, nui loa ke dala lilo aku i ke kuai ana i na mea e pono ai. O ka waa, o ka upena, o ka wiliko, o ka ipohao, o ka upamakani, o ke kna, ame na oihana apau a ike ku 'ihao, ame ka oihana a ke kamana, ame ka oihana w»ti, ina kuai oia i kela mau mea apau, makehewa wale, ao ka mea, ua nui loa aku ka waiwai lilo, a he hapa ka mea loaa mai. 4. Eia ka hewa o ka ke kanaka hookahi hana ana i na, hana he nui. j I ka wa e hana ana oia i kekahi hana, ua hewa paha kela hana ana. īna hele ke kanaka mahiai i kahi loihi e lawai'a ai, a e hoolimalima ai, ua ino ka aina, ua maloo paha, ua nahelehele paha, ua ai paha na holoholona i ka ai. Ina e hana ana ke kamana i ka hale, a haalele oia, a hele i kekahi hana, alaila ino ka hale. Hiki mai ka ua paha, a pono ole; nakaka na papa i ka la, a nalowale kekahi mea hana, ke ko'i, ka pahiolo, a o kekahi mea e paha. Pela no ke kanaka hanai holoholona, hele oia i kahi e, ua pololi na holoholona, a pono ole, Ina he kanaka wiliko, wili paha oia i kekahi la a puhi. Wela no ike kapuahi ia la, nolaila, ina hoomau oia i ke puhi ana, aole nui ka wahie e pau. Aka, ina hooki oia, a hele i ka hana e, a pau ka wela o ke kapuahi, alaila, puhi hou, ina pela, nui loa ka wahie e pau. Pela no ka lanahu o ka mea ku'ihao, ina haalele oia i kana hana, a hele i ka hana e, nui loa ka lanahu e pau. i 5. Eia kekahi, pono nui o ika mahele ana i ka hana, o ka mea ia e maikai ai na mea i hanaia. Ma na aina kahi i mahele nui ia na hana, ua maikai kolaila mau mea apau i hanaia e na kanaka. Ma na aina i mahele ole ia hana, aole maikai na mea i hanaia. O na waa koonei mea maikai. Aole i nae i akamai koke ke kahuna. A loihi ika hana ana, alaila (Aole i pau.)