Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 18, 4 May 1922 — He Moolelo no PITA NIKOLA A I OLE Ke Duke i Haalele Aku i Kona Kulana Hanohano a Lawe Mai i ke Kulana Makaainana [ARTICLE]

He Moolelo no PITA NIKOLA A I OLE Ke Duke i Haalele Aku i Kona Kulana Hanohano a Lawe Mai i ke Kulana Makaainana

"He maii makahiki ko'u ike ole ana iaia, aka ia'a i hoei ai ma Puebolo, ilaila i halawai hou ai maua» e noho ana au ma kela wahi, ma!oko o kekahi lua gtila. 'He nui kana mau dala i kela wa» me kona lioike ana mai ia'u» e hele ana oia no Amerika Hema, no ka aina o ke keleawe, me kona ooke ana mal i ka haanui, no kona pomaikai ,ina e holopon6 āna kana mau mea i hoolala ai. He nui no ka'u dala, o ka malama ana, no kona noke loa mai i ka haanui i ka pomaikai, ke hele like maua no Amerika Hema, o leo'u ae aku la no ia, me ko'u haalsle ana i le&'u hana; a ke mihi loa nei nae au, no ko'u ae ana aku e hele pu me ia. "Ua nui no ke dala e loaa ana ia'u ma Puebolo, e hoouna ana no i dala na ka ; u wahine ame ka.ohana ma ka hikina, aka nae, he maekmake loa au e lilo i kanaka waiwai a oiai he kanakolukumamalima wale no o'u makahiki i kela manawa, ua oi aku j ko'u hooikaika ana e huli waiwai iloko o kela mau makahiki, j mamua o ko'u elemakule ana, malia paha o kela ka h a na ana e hoopokoleia mai ai ka luhi o ka hooikaika ana, hoolohe aku la au 1 ka Haka Kenede mau olelo. "Hoolako iho la maua ia maua iho ma Pueholo* a hoomaka i aku la e hele ma na palena o'Mekiko. Mamuli 0 ka ninaninau ana ma o a maanei, i loaa mai ai ia maifa ka lohe, aia kekahi mau aina waiwai loa iloko o ka waoakAa» a he kanaka o Beni Kamerona ka inoa, oia ka mea i loaa he lua keleawe. "I kinohi, aole o maiia hoolohe akii i na olelo a na kamaaina, aka i ko maua hoea ana no kekahi kulanakauhale aqku, ilaiīa i lohe ai maua, i ka hoea ana mai o Beni Kamerona i ke kulanakauhale, e kuai ai i mau meaai nana, ame kekahi mau pono e ae o ka noho ana, a oiai oia e inu ana j kona kiaha rama, a no ke kahi'ohi'o paha, kamailio ae la oia i na kamaaina, no kona halawai ana me ka pomaikai."I ko maua lohe ana. i na mea e pili ana no Beni Kamerona, hooholo iho la i ko mauā manao ,e hookolo aku mahope o ka meheu o kela kanaka, he hana maalahi .loa ia, mamuli o ka ninaninau ana aku i na kamaaina ame na Ilikini, i kahi inoho ai o kela kanaka, ua pololei maoli ko maua hooloolo ana aku ahiki i bona wahi i noho ai iloko o ka waoakua. hoohiki nei au imua o ke Akua, aole loa he wahi manao pepehikanaka iloko o'u, ma kefa hele ana aku o maua e huli ia Beni Kamerona. O ko'u manao maoli, o ia ka hele ana aku e ike maka, ina ua loaa i'o ke keleawe ia Beni Kamerona, a o ke gula paha, alaila e hooikaika aku no hoi maua ma ka hull ana, ma na wahi e pili kokoke mai ana i kona aina, maiia aia no hoi na pomaikai malaila kahi i waiho ai. "Ua loaa i'o aku la o Beni Kamerona ia maua, e noho ana maluna o kekahi puu pohaku, aia kona wahi e noho ai maloko 0 ke ana, kela wahi no ana i noke ai i ka eli, a loaa iaia ke gula. He hookahi mea i maopopo ia maua, aole o Beni Kamerona i noi i ke aupuni e hoopukaia mai i palapala hookuleana nona no leela wahi, ua kuhihewa loa oia', aole e noonoo aku ana kekahi poe, aia oia iloko o kela waoakua kahi i noho ai, me kekahi pomaikai ntii. "Aōle i'o no he poe e aa e .noho ma kela wahi, ua like maoli me ka luaahi, i kau a mea o ka hahana o ka wela, o ia no oe o ka hahana o kekahi kapuahi enaena. Ua kaa mua ka ike ia Beni Kamerona no maua, nolaila noho mai la oia maluna 0 ka puu me kana pu raifela e waiho ana māluna o kona mau leuli» no ka mea ua lilo ko maua oili ana aku, i mea maikai ole i kona manao. "Hookokoke aku la maua iaia, me ke kamailio ana aku o Haka Kenede ma ke ano hookamaaina aku ia ia, ua pikanana mai la nae kana pane ana me ka oielo ana mai, e hooka&wale loa maua mai kona wahi mai, . "Ua hiki loa ia maua ke ike aku, i lea nui maoli o ke gula i loaa iaia, e waiho okoa mai ana no na puupuu gula nunui, pela no hoi me ke keleawe. Nonoi aku la o Haka Kenede iaia e haawi mai i kekahi wai nona ,oiai no nae he nui no ko maua wai, aohe ia he kumu n6 Beni Kamerona, e maliu'mai ai, o kana wale no o ke kipaku mai ia maua e hele ma kahi e» me ke kau ana ae i k;ana pu iluna, ma ke ano hoomaka'uka'u. "No ka hoolilo oie mai o kela kanaka ia maua i mau hoaloha nona, hoomau aku la no maua i ka hele ana a hala paha ka mile me ka hapa ilalo o ke awawa, mata\)a i kukulu iho ai ko maua halelole, a wehewehe na holoholona. He gula no ka i 1 loaa aku ia maua ma kela wahi, eia nae, aole elike aku ka nui me kahi i loaa ai ia Beni Kamerona. "Ma kela po ana iho, aole he kamailio wale mai o Haka Kenede ia'u, iwaho wale no oia iwaena o na pohaku e noho ai, me ka maopopo ole aku ia'u, o ka mea nui iloko o kona noonoo. Ma ke kakahiaka ana ae o kekahi la mai, hele like aku !a maua no kahi o Beni Kamerona, e noho ana no o Beni Kamerona maluna d kela puu pohaku no ana i noho ai, ahiki i ke ao ana ae."Hele aku la maua a ma kekahi wahi kolqoke, e loheia ai ka leo ke kamailio aku, pane aku la 0 Haka Kenede: 'He keu aku maoīi no ka nUi o ke gula me ke keleawe ma kou wahi nei V " 'pela i' o anei?' i pane mai ai no hoi o Beni Ramerona. " 'Aole anei ou manao, o kena mau put|puu gula nunui iloko o na pakeke o kou lolewawae, e anaanai aku ana ahiki i ka puka ana o kou lolewawae?' i pane hou aku ai no o Haka Kepede, ma ke ano hoppaani. ,r *Heaha auanei ka mea e pilikia ai, oiai no'u no keia lolewawae. E hookaawale aku olua ffia kahi e, aole he maikai o ko olua manao a'u e hoomaopopo aku la, me ke ktrtculu ana ae i kana pu rai!ela iluna, a ua hiki loa ia maua ke ike aku, ua hele maoii oia 3, piha i ka maka*u, no kona hopohopo paha, o koi aku maua, e komo like makou iloko o na pomaikai i loaa mua iaia. "'O oe anei ka ona nona keia waoakua holookoa, i kauoha mai ai oe ia maua e hookaawale mai keia wahi aku ? He ekolu wale iho no kakou oloko o keia wahi waoakua kanaka ole, e ae mai oe e hele aku maua ilaila, no 'ka nana ana i na mea i loaa ia oe ,aole no ko maua makemake i kou waiwai, aka no k$ makaikai wale ana no i ke ano o kou mau pomaikai' i mau aku ai no o Haka Kenede i ke kamailio, a mahope o lea hala ana o kekahi manawa loihi o kela papaleo pu ana, mawaena o laua, haawi mai la oia i ka ae, e hele aku maua e nana i kona wahl ''I ko maua hoea ana akti, ā nana i na lako haaa«> naka, ua maopopo loa, aole oia he kanaka ulakolako; he oi ae ka maua mau meahana imua o kana, a Ua oi aku no hoi ko maua lako. Hoikeike aku la o Haka imua ona, he nili ko maua mau hoaloha ma ka hikina» he poe nunui wale no o ke dala, e hiki ai ke mai ia maua, ina no ka manaoia, e hoomoe i alahao, t holo ai ahiki' iloko o kela waoakua; ma keia hooīiele kamaiīio ana, i loaa mai ai ka ike iā maua, aole ona mau hoaloha, ma kelie aina, a oiai ua maikai maoli kela . kamailio ana o makou, noho lik£ iho lā makou ekolu e ai, i na mēaai mama* "Aole he wahi manaO hoohuoi iki iloko o'u, ā pela no paha me Beni Kameronā no kekahi poino, ua kokoke loa mai iaja. O, e Nikola, īia hiki loa ia'u ke īke aku i qa mea apau i nanaia, me he mea la, i nehinei koke aku la no) Iloko o kela noho nanea; i ku ino ae .ai 6 Haka Kenede iluna, me he mea, lā e ,n*sa ana no kekahi mea, o kona unuhi ae la no ia i kaj)a pahi loihi, ā hon -aki la ia Beni Kamerona ma kona kua. Ua hiki-

wawe loa kela hou ana "mai a Haka i kana pahi, a mamua o ka hiki Ana ia Beni Kamerona ke hopu aku i kana pu, o kona hina aku la uo ia ilalo make loa. "Ku ino ae la au iluna ,aohe nae he mea hiki ia'u ke hana aku» no ka mea ke kau mai la ka waha o ka pu a Haka Keoede imua o'U, ina nei no ko'u ku-e aku iaia ,aole ana oia e hoor hakalia iho ana, 1 ke ki ana mai ia'u a make. " 4 Mai hoao oe e ala ku-e mai ia'u! E haawi mai kau pu!' i pane mal ai oia, a i ka lilo aku o ka pu iaia, kamailio nou mai ia: 'Aoe he ljaku okoa ae maluna o keia waiwai, o oe wale no ame a'u, a ua hoopokoleia ko kaua luhi/ " Haawl maHa o Mr. Makuaia i ka hoailona ia tTikola ,e hoopiha' hou aku i ke kiaha 1 ka wisake, a i ka inu ana ae o ua kanaka n?i i ke kiaha wisake, pane aku la o Nikola: "Pehea hou aku ma ia wahi ,t hoomau mai i kau moolelo?" "la'u i nana ae ai, aohe mea hiki ia'u ke hana aku, ua nohO mana mai Ia t o Haka Kenede maluna o'u, he hookahi wale no hana pono, o ko'u hoikeike aku iaia ma ko'u mau ano ame ka'u mau hana, ua komo pu aku ai ma na mea apau me ia "Hele aku la maua e kanu ia Beni Kamerona, alaila kii aku la i ko maua mau apau, a hoi mai la noho maloko o ke 'ana 6 Beni Kamerona. Ua kailiia aku ka'u pu e kela kanaka, pela no hoi me ka pu a Beni Kamerona, me ka wehewehe ia o na poka apau, ua like au me he wahi keiki la, i hiki ole ke hana aku, imua o kela kanaka. "Ma kela po ana. iho, kauoha mai la o Haka Kenede ia'u e noho malie, oiai oia e kakau ana maluna o kekahi apana pepa, ana o ka uhae ana mai ka puke pakeke mai a Beni Kamerona, he aelike keia no ko maua kulqana ana i kela lua waiwai. ,, Ma kela wahi, i ku okoa ae ai o Mr. Makuaia iluna, me ka hele ana ak\i no kahi e ku ana o ka pahuhao, a mailoko mai o kekahi umi uuku, i lawe mai ai oia i kekahi wa-hi leka bolu, unuhi ae la he apana pepa mailoko ae olaila, a haawi mai Ia ia Nikola: "E ike iho ana oe e Nikola maluna o kena apana pepa, i ka mea nana i hookau mai i ak weli maluna o'u, e Haka Kenede. O kena ka hana hoopunipuni ino loa a kela kanaka, i hookikin* mai ai ia'u e kakauinoa aku. He elua mau palapala i k%r kauia 1 like loa na manao me kena, a o ia palapala, aia ia Haka Kenede. E heluhelu iho oe i na manao i kakauia maloko o kena pepal" Hopu aku ta o Nikola i ka apana pepa, me ka nana ana iho, ua kakauia me ka penikala, eia nae he moakaka no na huaolelo a penei na mea i kakauia:

"He aelike keia i hanaia mawaena o Haka Kenede ame Ma« ika Makuaia. Ua loaa like aku ia maua o Beni Kamerona maluna o kona ain&, maloko o ke Awawa Madara. Ua pepehiia oia a make, na maua like no a elūa. O Haka Kenede atne Maika Makuaia na ona no laua keia lua gula, he mau hoa-hui like maua ahiki i ka make ana, pela ke Akua e kokua mai ai, M a ua kakauinoaia kela palapala e na kanaka elua-do laua na inoa i hoikeia maloko. "E ike iho oe e Kikola, ua hana kela kanaka 1 kena palapaU elike me *na olelo au o ka heluhelu ana iho la, i kumu e noho hamau loa ai kuu waha, aole e hoike ae i ke karaima ana i hana ai." M Ae, na maopopo ia'u kena mea au e kamailio mai la, M I pane aku ai o Nikola. "Alaila o keia anei ke ano o kela matj olelo, ma ka pepa a Haka Kenede. i kakau ai, ua kaawale no kau, a ua kaawale no ka'u?" "Ae, ua pili no ia i kena palapala aelike, a palapala hoi e hoike ana no kekahi hana karaima, a'u i lihi launa ole aku ai." Nana pono lōa aku la o Nikola ma na maka o kona hakti, ke noii la hoi oia, ina paha ua huna aku o Mr. Makuaia i ka mea oiaio, alaik ninau aku la: "Ke hoohiki mai nei anei oe imua o'u, o kau mau olelo o ka hoakaka mua ana mai nei, no kou piliole i ka hewa pepehikanaka, o ka mea oiaiō loa ia?" "Imua o ke alo o ke Akua Kiekie Loa, ke hoohiki nfei au rafc ka oiaio/' i pane mai ai o Mr. Makuaia, me ke kau pu ana ae i kona lima akau iluna. "Pehea hoi kela hana ku i ka -lokoino, au i haalele ai ia Haka Kenede, e make ma kela waoakua, heaha kau pane ia mea?" Noho ino iho la o Mr. ilalo, me ka nui ana ae o kon* hanu, aia lea hou, ke hiolo la ma kona papalina, a ma ka lae, alaila pane ae la — "Aole he maopopo ia'u o ka mea pono e hana ai. Ua ike au, owau mai ana no ka ilina o na hana hoopoino a kela leanaka, ina e hooko ole aku ana au elike me kona makemake. Aohe mea hiki ia'u ke kupale no'u iho, ina e manao ana kela kanaka ē pepehi mai ia'u a make. Ua kaili aku oia ika pu mai ia'u aku, a ina no me a'u ka'u pu, aote loa au e hoohaki» lia iho i ka pepehi ana aku iaia a make, no ko'u nele nae, me kekahi meaeha e hookau aku ai i ka poino maluna ona, nolaila ua noho hoomanawanui au no kekahi mau la : "Ua kuhihewa loa oia, ao!e he manao ku-e iloko o*u no kana mau hana, a 1 ka hala ana o kekahi mau la, o kona hakilo mau ana ia'u, ua hele maoli oia a luhi loa, me ka nui no hoi o ka makehiamoe, i#kekahi po, iho 1a oia hiamoe, o ko'u ala ae 1a no ia, me ka wili ana i puka, iloko o na pahuvrai a Bem Kamerona, o ke kahe aku la no ia o ka wai iloko o ka pohaku. "Aohe ona wahi mea a ala iki mai, o ko'u kii aku la no ia i na lio ekolu, me'na hoki ukana, lawe mai la i na koena wai aku i koe, o ko*u haalele aku la no ia iaia ma kela wahi, iloko no o k<jna hiamoe kulipolipo, me ka ike ole mai i ko'u hele i!o--ko o ka pouli o'kā po. "Ua hiki no ia oe e Nikola ke kapa mai i ke!a hana a'o, he pepehikanaka, aka ina no o oe ma ko'u wahi, manao au, o keia no kau mea e hana ai, i kaawale mai ai oe, mai ke kan&ka mai, i hoao e noho mana mai maluna ou. O kela maoli no ka uku hoopa'i no kekahi kanaka limakoko, a pela wale no au e kaawale mai ai mai iaia mai. I ko'u hoea ana no kahi o na kanaka i noho ai, ala mai la ka manao iloko o*u, e hoi hou aku ihope, a e hoopakele ia Kimo Kenede mai ka make mai, a ina ua make mua oia, a!aila e lawe mai i ka lua o ka apana pepa ana i kakau ai, no ke karaima a*u i hana ole ii. "O ka mea apiki nae, aole au i hooko aku i kela manao, a no ia hana ole ana o'u ke uku nei au i ka hoopa'i o ke karaima a'u i hana ai. Aole o'n hopohopo iki no ke karaima i hanaia maluna o Beni Kamerona, aole au \ pili i ka hewa, aka no ka hoao ana e pepehi ia Haka Kenede, ma ka haalele ana iloko o keta waoakua, ka mta nana i hookau mai i ak we!i i!oko o'u, o ia no kona oili hou ana mai, aole i make, elike me ka'u ī manao mua ai. M "Pehea hou aku kfe koena o leau moolelo?" i mau aku ai tio o Nikola, i ke koi ia Mr. Makuaia e kamailio mai. "I ko'u hoea ana no kah'i nuix> ka wai, ua hookuuia e a ka lio o Beni Kamer6na, ame kona hoki halihali ukana, alaila hoi pololei loa mai la au no Pueholo, a hoike aku la i ka poe malaila, ua make ko'u kokoolua, ua loaa i ka ma'i fiva, ua ma* naoio loa na mea apau i ka'u moolelo, a waiho aku la au i ka'ti koi imua 6 ke aupuni,"no ko'u kuleana i ka lua keleawe, me ke gula o ka loaa ana ia Beni Kamerona. "He hookahi mahina ko'u noho ana ma kela' wahi, alaila hol hou aku la iloko o ka waoakua, me kekahi kanaka 0 Munaro kona inoa, ke kanaka nana i kokua mai ia'u me ke dala, no lct kuai ana i keta lua waiwal, Aole he mea i loaa aku ia matta. Ua noke ia e maua tia wahi kokoke mai apau i ka huli, aole he loāa īki o Haka Kenede, a i ole hoi ia , o kona kino maka he keu aku a ka mea kupaianaha» oiai ua maopopo loa i«*u, aole e hiki iaia ola me ka nele ika no ka haaen mile a 6i ka mamao mai kela lua waiwai mai M , lAolt i pau) * '