Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 13, 31 Malaki 1922 — Makelei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moaula-Nui-Akea i Kaulana HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA. [ARTICLE]

Makelei, ka Laau Pii Ona a ka I'a o Moa-ula-Nui-Akea i Kaulana

HE MOOLELO KAHIKO NO KA HULI KOOLAU O KAILUA AME WAIMANALO, KA NANEA O KE AU O KA MANAWA.

(Hoomauia kela pul« mai) Pane aai la kona kupunawahine: aina ia aia la iluna o ke ao epaa, a o kahi hoi i olaloia o ka p**a kapu o Kukulu o Wahiki, o ke lianui e hiki ai ilaila, he uakoko, «le ka alewalewa. He mau alanui hiki ole ia kaua ke hehi iho me ko kaua mau kapuai nei, a o ke ala hei a kela wahine i hele mai nei e hui me oe e kuu moopuna. "XJa pomaikai na 'e oe, ua ike aku U i kekahi hapa o ke kino lau aianamana o ko kumuhonua, a kupuaawahine hoi ou, ka mea hana i wa« iho mai i ka laau au i hele pu aku aei i keia )a, a ke ike la e ka moopuna i ka pono o ia mea, he malama akua, he ola ia, a malama kanaka |»oi, hiki kahi hoounauna. "Nolaila, e kuu moopuna, ia oe paha auanei, akikuia ka anae alo piko momona o Kawainui, a kuapuu paha auanei ke awa o Kaelepulu, i ko milimili i ko lima, hookahi paha ananei niea e manalo ai, 0 ke aloha 0 ke akua, nana ka hoi o hoike loaa kaua. "Nolaila mai pii hou oe iuka, me ko mau hoa paani, ia oe auanei e pii ai hahai moi kamalii a oe, oiai ua lohe aku la oe i ka olelo e huliia Kai ana oe a loaa. "I ko paakiki no e ka moopuna 1 ka hele, a loaa ke ku'ia, makee aku hoi au nou, oia ko*u mea i ui ai i ke kua, eia nae, loaa ka hana aui a ko akua e iho mai ai a hui pu olua, a o kana olelo. o ia ka kaua • hooko, no ka mea, ua hooko mai la ke akua i ko kaua makemake. "E paina kaua, ke moe mai nei le ano ahiahi, ai a maona le'a ka noe ana i ka aka waiahulu." Apau na olelo a ko knpunawahi» se, paina iho la laua a maona, hakalia no a poeleele, lapuu ana o Kahinihiniula iloko o ke kuina kapa, aia ke kuku ke noho nei hoomanao i na olelo a ka moopuna, ne ka nalu nui ana ao ka noho ana aku o kana mea aioha, ina no ka hiki mai i kona hopena, a hoolana ae la oia i kona manao, eia hoi ka j>o, ke hui nei me kana lei aloha, a o ia no ka mea e pono ai o kona noho ana. Haule iho la o Niula hiamoe, a Hike no me ka lula maamau o ka «lemakule, ke ala i ka wanaao, pela ao o Niula i ala ae ai, ua hele ao hoi a aneane e ikeia ka ili o kaaaka. lohe aka la oia i keia leo • kahea ana iaia: "E Niuula i ke aka o Kuwalupaukanoku, Moe ana oe hoolono ana, O Kanikanihia o ka laau paapaaina,

O Keekeehia i Kahakahakea, O ke one lauena a Kane, O ke kane ke hoa o ka wahiae ka ikaika, O i ka ka po maule wale ke ao, Ua ao, ua malamalama, Aia o Hokuula la makole kau kahi, Hookahi anahulu no'u ka po, Hookahi ka malama nou ke ao, 0 Ku i ka haka aiuoa a ke 'lii la, Aina ka mo-ku." 1 ke kuu ana iho o ka leo kahea a ka aea kino ole, maopopo iho la ia Jfiula keia hoolale, o ha'i mai ana ua noa ke kapu, nolaila A la oia a okuu iluna. Elike no me ka rula maamau o kamalii o ke ala kakahiakanui, pela ao o Kahiniula i puoho ae ai mai fca hiamoe ae, a kahoa mai la i kona knpunawahine: "E kuku e, ua ao pahal'' Ae mai la ke kupunawakine me ka olelo ana aku i ka moo> funa: VAe, ua ao, ua kaukau mai nei ke kohi ana a ka po, i ka pili o ke kau, i hoolale mai nei ia kaua, ua moa, a o ko'u mea ia i ala ae nei, mana aku nei au i kou moe mai, he kahi hoi ia, ua ala kou hiamoe, a ua ao no hoi, nolaila, e iho kaua ilalo • ka mapunawai, kahi o ka leo kauoha, 1 ike oe i ka hana a ka wahine au i maka'u ai, oiai nae, o ke akua fta aaaa i hooko mai la i ka olelo, «§a o'u nei, no kuu makee ame kuu i kou nele.*' Pmn ao aeia mau olelo a ke tutu, ' ke nakeke aaa no ke kuina kapa, ]ca aaa o Kahinihiniula ma ka puka, kub mai la a olek> i kona kupunawahine: <( A*la ka hoi e kala loa i ao ai, ml* koi ou koala mai ia*u; nolaila ll iho kmoa ilalo o ka mapuna, i ike hoi paba au i ka i'a, makepono feoi ko*n mau wawae luhi o ka hele •aa." "Ae," wahi a Niula, "o iho kaua • ike «e, i ka pomaikai au i imi •i, ao ka mea, ua noa hoi, a o ka w* ao keia au e ike ai, oiai ua £eMa iko la ka i'a e ka hnu kakakiaka, o ka hala'i malie iho o l a wai, moe nanea kela, hook&hi hana ke miuoinoi i ka wai pala kehau o Makalei, o ia moe nanea no ia a ka poho o ko lima, hoi mai a ka hale aoi, nee ka hoonuu, a i ko poe hoaiele koi o ka 1a hana o ke konokiki, a ka maua nui wale, e al ana i h*o, mā kaM inamona, o ka

iaal iho la no ia 0 ka aoho ana e ka nka maulukua. "Nolaila, haele kaua ilalo o ka mapnna, ilaila kaua e ike ai i ke au aui me ke au iki o ko kapuai akua e kuu moopuna," I ka pau aaa o na olelo a Niula, 0 ko laua kaha aku la ao ia, iho ilalo 0 ka mapuna, ia laua e iho aku nei a kokoke ma ha'l o ka mapuna, ike aku la o Kahi&ihiniula 1 ke kuku a ka hi'u o ka i'a, ua hele no hoi a pili. Noho iho la laua ma ha'i o ka mapuna a nana i ka i'a, kena »ai 1« 0 Niula i ka moopuna: "E Ka&inihiniulaokalani e, lalauia ka anae o Leienae, a paa i ko lima, alkila pepelu mai oe i ka hi'u o ka ai' a poepoe, alaila unu mai ou mau lima me ko ho-anuu anā 1 ka i'a i ha'i ka iAi owaenakonu, a kina ka i'a o ka loko o ke alii ia oe, alaila ka hei pono oe e kuu moopuna, a 1110 oe i alii a i punahele hoi, ke hoike ko kumuhonua ia oe ame a'u imua o ka mea oana kaua e imi mai ana, a ia wa paha auanei au e haalēle iho ai ia oe i ke alo o ke alii, ka iwi koko e pono ai o kou noho ana. "Lalau hol," wahi a ke kuku, hopu iho la ka moopuna i ka i'a a paa i ka lima, hapai aO la iluna, olelo hou mai la o'Niula, aliia hoi paha ko i'a mawae i ko akua, oiai ua noa ia oe i ka ula paa." "Pehea au e hana aif" wahi a ka moopuna. "Penei," a'oa'o mai la ke kuku, a paa ka pule ia Kahinihiniulaokalani, hapai ae la oia i ka i'a iluna o kona mau lima, a pule iho la, i keia mau huaolelo: "He pa no Kailua ka pali o Lualualei, I alaiia e ka ino i kai o Alaala la ,e E ala! Ehia a mea aU o ka po! O ke aloha o kuu minamina, JKahi, lua, kolu. Kuka'i a hala, pa i ke akua, I ka wai la. Holg Kini a ke akua i Kaukini, O Kini kuapuu a Kahuoi, 0 kino anapuu anakee i Luluku* Na*u e pelu na Kahinihiniula, Nau e hakina na ka wahine i ka pe'a, 1 ola ao'u aka puaaneane, • Amama ua noa. Apau keia mau huaolelo maluna ae, i ka heopukaia e Kahinihiniula, pepelu ae la oia i ka i'a i kona mau īima, a lohe mai la ke kuku i ka uina poha o ka iwi waena o ka i'a, kahea mal la o Niula: "Hookuuia iho ko i'a i ka wai, a nr. ko hookapuhi e hoopaupono aku i ke koena. "Lalau iho oe i hookahi kauna anae aloalplena, a i elua awa, a hoi ae kaua i ka hale, ho-a ke ahi, unaunahi ka i'a aohe hua kii i Kahiki o kuu moopuna."

Nanm iho la, o Slahinibiniula & ma ka anae nnnui, wae ae la oia eha i'a a kapalili ana m» ha'i, hopu iho la elua awa, a paa i ka lima, olelo aku la i ke kuku: "E hoi kaua e pulehu i ka i'a," eu ae la o Niula me ka hopu ana mai i kekahi mau i'a, a hoi aku la laua no ka hale, ka la ua kau iluna o Makanoni. Ahiki laua i ka hale, noho iho la ke kupunawahine, unaunahi i ka i'a, kena mai la i ka moopuna: "O hele e lapolapu mai i wahie no ka i'a, a pa'ipa*i mai i mau wahi lau-i, pulehu kekahi, lawalu kekahi, a aimaka no hoi kekahi, nan nae ia na kA niho u'i, oiai ke ike mai la no oe i kou kuku, ua opi ke a luna me ke a l*!o, a no nei kulana ka mea i oleloia, aohe nao he pau—kahi kapa, o hele i wahie no ka i'a a kaua, e hana ae hoi au a $au ka unahi." A pau na olelo a ke kuku, hele alc\i la o Kahinihiniula a loaa k tt la-i me ka wahie, hoi mai I» a mua o ke kupunawahine, i ka pau ana o ka i'a i ka hana, lulu ka paakai, lawalu elua anae a paa i ka lau-i, elua no hoi pulehu, a o na awa, pokepoke iho la ke kuku aloko o ka ipukai, lalau aku la i ka aq«taki ame ka aulima, palte mai la i ka moopuna: "Paa mai ma ke poo o ka laau i hana aku au i ahi no ka i'a a kaua," paa iho la o Kahinihiniula m* ke poo o ka laau aunaki, a iho mai la ka aulima a niula, me he mea lt aia no i'na la oiai na niho, (ina no hoi paha pela oe e kuu mea heluhelu, auwe ka u'i e!) ke nana aku la kou meakakau i ka hana ana o ke ahi a na kupuna, me he mea la e i mai ana, e puaaa aku i mau hua hoinau,' no keia ahi hoanuunuu kino, me he uea la e i mai ana: Auhea wale oe e ka mamo, Lawe ehukai o Puaena, Ina oe o ko'u lio Kohu au ke noho kapae. Puku'i peno mai i ke alo, La'i ai o ko kakalameka, Ua *ela ka nuku i Nuuanu, I ka holo mau a ke ahole. Aia au i ke ahi a loa, Enaena ka papa i Kulili. Lu ft ole ka hana ia Kali*a, ī ka i ae no ua oki. Aohe nao lau kawelu, Naele ke ala i Waolani, Kukupa'u ka ua i Lanihuli, Hookahi ka huina i Kalihi. Ua puln aila ko kaona, Ua piha kai o ka Nekina. Haina ka puana kuu mane, Hookele i ka iku o ka moky^

Ke ike pu ae la no kaua e kuu mea heluhea i ka hahana o ke ahi * Ba kupuna, aka aa'e, he nea Hilii wale no ia i ka oio lede Kake* hau o £ca uka iuiu o Makawao. I ka a ana o ke ahi, pulehu ka i'a a no'a, pule ke kuku apau, ai iho la laoa nei me ka nui o ka ono no keia mau me» makamaka hou, mai ka wai mai no, o ia pololei no ia a ka waha o Kahala. i Ia laua e ai ana* apau hoihoi ke aipu, olelo mai la o Niula: "Ua maona e ka moopuna noho malie, mai hele oe i ka paani, ina e hele oe, mal pii oe iuka o Maunawili, aka iho oe 1 kai o Waimanalo, ina ike oe i kamalii, mai hele Oe me lakou e paani ai, hele oe ahiki i ke one e waiho poai ana, ike oe < i kamaiii e auaukai ana, a e nonoho ana i'ke one, e hoopuupuu a hou |ka lima iloko o ka puu one i kahea mai ia oe o kou mau hoa paani ka hoi ia. I (Aole i pau.)