Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 12, 24 March 1922 — OIAIO OLE NA KUMU KIPEHI A McCANDLESS IA BALDWIN . [ARTICLE]

OIAIO OLE NA KUMU KIPEHI A McCANDLESS IA BALDWIN .

No ke kupale ana i ka inoa maikai o H. A. Baldwin ame kana mau hana, maloko o ka ahaolelo, ma kona ano he senatoa; & no ke ku-e ikaika ana aku hoi i na kumu kipehi kalaiaina a McCandless ame kona mau hoa hooikaika kalaiaina, imi baloka, ma ka lakou mau haiolelo, ma Wailuku, Maui, maluna o ka ninau pono koho baloka o na wahine, ame ka olelo hooholo, e kakoo ana ia Kuhio i kiaaina no Hawaii nei, e hoopauia ana ka pohihihi o ka lehulehu, i na malalo iho nei, i hoomakaukauia e ke komite o na Repubalika o Maui, a i hoounaia mai no ka hoopukaia aku maloko nei o ka Nupepa Kuokoa; fto ke kahua ole o ia mau kipehi ana, koe wale no ka pulapu ana aku i na mana koho, me ka manao, pela iho la e loaa ai ka baloka, o ke kamailio i na mea oiaio ole. Kela Bila Kanawai Pono Koho o na Wahine Ma ka halawai a na Demokarata i malamaia ma ka Hip, Wailuku, ua hoao ae o L. L. McCandless e hoohuikau, a hoohaukae, i ka moolelo pololei o ke kulana o Senatoa Harry A. Baldwin, maluna o ka ninau no ka haawi i ka mana koho i na wahine. Ua ae mai o McCandless, ua koho i'o no o Senatoa Baldwin no ka bila kanawai a ka aha senate maluna o ia ninau, aka ua ku-e nae oia i ka bila kanawai e haawi ana na ka poe koho baloka e hooholo ia ninau. Ka Moolelo Pololei o na Mea i Hanaia Eia iho ka moolelo pololei o na mea i hanaia ma ka ninau haawi i ka mana koho i na wahine, i ke kau ahaolelo o 1919. Mahope koke no o ka weheia ana o ka ahaolelo, ua hookomoia ae he bila kanawai iloko o ka aha senate, no ka haawi ana i ka mana koho i na wahine. Ua nui ka poe iloko o na hale a elua i manao, pokole loa ka manawa no ka hoopaa ana i ka inoa o na wahine, no ke koho baloka o na Kalana, ina haawiia keia mana koho ia lakou. No ia kumu, hoololiia ka bila senate, e mana ia mahope aku o ka la 1 o lulai, aole hoi mahope iho 0 ke aponoia ana e ke Kiaaina, elike me ka maamau. Ua apono o Senatoa Baldwin i keia hoololi a koho oia e hooholo 1 ka bila kanawai, elike me ia i hoololiia ai, a hoounaia aku la ua bila kanawai la i ka Hale o na Lunamakaainana. Ku-e Ikaika ka Hale Ua ala ae he ku-e ikaika iloko o ka Hale olalo i ka haawi ana i ka pono koho i na wahine, a ua mau keia ku-e ahiki i ka make ana o ke kanawai. Ua hookomo mai la ka pohai o Andrews ame Jarrett ma i ka bila kanawai e ka-ua ana i ka haawi ana i ka mana koho i na wahine, aia a apono mua ia ma kekahi koho baloka akea ana, o ia hoi, aia a apono aku na kane 0 keia teritore. O na wahine me ka poe e kakoo ana i ka manao e haawi i ka mana koho ia lakou, aole lakou i makemake 1 keia hoololi. Ua ike no lakou he hoao ana keia e alo i kēia ninau. Aka hooholo mai la ka Hale iua bila la, a hoounaia aku la i ka aha senate. Koho o Baldwin Elike me ka Makemake o na Wahine Ia manawa no aia ka bila kanawai a Baldwin i apono ai ke noonooia la iloko o ka Hale. O ke apono aku o ke senate i keia bila, ua like no ia me ka haalele ana a hoi hope iho maluna o ka lakou mea i hooholo ai, e haawi i ka mana koho i na wahine. Nolaila ua hoopaakiki iho la o Baldwin me ka hapanui 0 ke senate, e haawi ka ahaolelo i ka mana koho i na wahine, mai ka la 1 aku o lulai, 1919, aole hoi e haalele i ke kulana a lakou i ku ai i ka hapamua o ke kau hana kanawai. Q ka Baldwin koho ana ia wa ua kulike ia me ka makemake o na wahine o keia teritore, elike me na hoike i loaa ae. Ua hoole ka aha senate i ka manao o ka hale, e waiho hou mai i ka ninau no ke aponoia e ka poe koho o keia teritore, a ku īho la ka ninau pela, imua o ka hale, na lakou e ae mai a hoole mai paha Ika haawi i ka mana koho i na wāhine. Alaila hoole iho la ka hale, aole e haawi i ka mana koho ina wahine. A hoopauia keia kumuhana mahope mai, ma ka hoole ana o Andrews ma, aole e hoala hou i ka Bila Senate Helu 48 ma ka papa o na hana o ka la, elike me ia i hoikeia ma ka aoao 1301 o ka Buke Moolelo o ka Hale Ahaolelo. . Ua olelo ae o McCandless ma ua halawai la, īna ī hooholoia |ca bila kanawai a ka aha senate aole ka e mana, aia wale no a aponoia ma kekahi koho akea ana alaila mana. Ua ninauia |jeia mea i na loio alakai o Honolulu ia manawa, a ua hoike mai na loio i hilinaiia, ina i hooholoia ka bila kanawai a ka aha senate i apono ai, alaila e mana ana no ia kanawai. Oka olelo a McCandless i olelo ae la, aole ka e mana, he mau olelo uhiuhi ja a ka pohal o Andrews ame Jarrett ma i olelo ai ia manawa. Kumu Hoopii i Puehu Liilii Olelo ae o Eliwai (McCandless) me kona mau kakoo Detnokarata ekolu, i kaahele iho nei ia Maui nei, i ke aloha ole, a lokoino o Hale Baldwin i ke Keikialii Kuhio Kalanianaole, no kona ae ole e hoapono iho ka ahaolelo i ke keikialii, a i kekahi inea e ae paha, e lilo i kiaaina no kakou. Aole pololei o keia īnau olelo, ua like no ia me na olelo a lakou i olelo ai, he ku-e 0 Hale Baldwin i ka haawi i ka pono koho baloka i na wahine, a he wa kupono loa keia no ke peku ana i keia mau olelo a keia poe Demokarata, no ka lokoino me ke aloha ole, a puehu liilii ia mau olelo hoino wale. He oiaio no ua ku-e aku o Hale Baldwin i ka haawi ana o ka ahaolelo i ko lakou apono ana i kekahi kanaka no ke kulana kiaaina no na kumu kupono maolī. He Hana Kaili Mana Ma ka hooponopono aupuni Amerika ana, ua maheleia ka mana aupuni i ekolu mahele, ka mana kau kanawai, ka mana hooko ame ka mana hookolokolo. E hana like lakou, a ia wa| hookahi no, ua loaa like ka mana kaohi ia lakou kekahi i kekahi, i e hoohana ana i ka mana aupuni i hookaawaleia nona, me ke keakea ole aku kekahi i kekahi. He makee loa ka lahui Amerika i keia mau mana aupuni, e kaawale kekahi mai kekahi mai, a he ku-e loa lakou i ka manao e mauae aku kekahi maluna o ka pono i hookaawaleia no kekahi. Ka hana a ka mana hooko, o ka hooko aku i ka papahana 1 hooholoia e ka mana kau kanawai, a ina ua pono ole ke kanawai i hooholoia e ka mana ahaolelo, ua hiki i ka mana hooko ke hoohana aku ika mana vito i haawiia iaia. O ka Baldwina i ku-e ai ma kona manao ana, he hana kupono ole i ka ahaolelo ka onou aku i kekahi inoa, e koi ana e haawiia iaia ka inoa kiaaina, ka mea iaia ka mana hooko, alaila e loaa ana, iaia ka pono, o ke koi aku e hookohuia kekahi i lunakanawai kiekie, ame na poo o ka mana hookolokolo. O ka hana a ka mana hookolokolo o ia no ka hooholo ana 1 ke kupono ame ka pili o ka manao o na kanawai i hanaia, e ka mana kau kanawai, me kona kue ole i ka pono o ka lehulehu, i hoopaaia malalo o ke kumukanawai, aia a kupono pela, alaila mana ia kanawai. Ina ika ahaolelo kekahi kuleana wae i inoa lunakanawai, alaila e komo ana iloko o ko lakou lima ka wae ana i inoa no ke kulana lunakanawai, ka mea iaia ka mana o ka hooholo ana i ke kupono o ke kanawai a lakou e hooholo ai. Ina loaa keia mana i ka hale ahaolelo, alaila e lilo ana iloko o ko lakou lima ke kuleana o na hookohu mana hooko, me ka mana hookolokolo, like no ia me ke kapae ana o ka mana kau kanawai, a hoopau paha i na kumu ke'ake'a i ko lakou mana, a kaupalena hoi ia mea, alaila like no ia me kona lawe kaokoa ana i ka mana poo iloko o kona lima, maluna ae o keia mau mahele mana aupuni kaawale elua. Lilo i Hana Kamalii Lilo i hana kamalii na hooponopono aupmni ana, ina aeia na ka ahaolelo e onou mai ka inoa o ke poo ō ka mana hooko, ame na poo oihana oka mana hookolokolo. Ina pela iho la e waeia ai oia, e pili wale ana ka mana hooko, a e ae wale ana oia i ka makemake oka poe kaukanawai. Ina pela e waeia ai na lunakanawai, alaila e apono wale ana oia i na hana a ka poe kaukanawai, me ka nana ole i kona pololei, a lilo ia i mea piliwale malalo aku o ka makemake o ka poe kaukanawai. O ka olelo hooholo e apono ana ia Kuhio no ke kulana kiaaina, like no me ka hoapono ana o ka ahaolelo i kekahi kanaka okoa aku, he hoao ana ia e hookahua i kekahi papa alakai hana, e hoohihia ana i ke kahua kumu o na hooponopono aupuni ana, malalo oke ano aupuni Amerika. Lilo no ia hana i kumu e ku-e mai ai o Peresidena Harding a Peresidena e ae paha ia ano hana, ma ke ano he hana hoao ia e ke'ake'a aku i ka

mana kaokoa i haawiia iaia, a e hoohaiki mai i ke kuleana i haawiia iaia. He Mau Hoaloha Oiaio Ua ike o Senatoa Baldwin i keia mau mea. Maluna o ka papahele o ka aha senate, ua hoike oia i na kumu ana i ku-e ai ika olelo hoapono. Aole ia he ninau no kona hoaloha no Kuhio, ka'mea i kamaaina iaia mai ka wa kamalii mai. O ka ninau oia ke kakoo ina kumu ame ke kahtfa o ano hooponopono aupuni ana, elike me kona hookumuia ana a nui ahiki i keia la. ~ Ua maopopo no ia Kuhio ia mea. Aole i manao ō Kuhio ua koho aku o Balawina ma ke ano hana lokoino a aloha ole iaia. Mahope mai, ina mahina hope o kela makahiki aku nei, ua hoike mai ke keikialii, aole i ala ae he ku-e mawaena o laua, e pau ai ka noho hoaloha ana no kekahi manawa loihi loa ae nei, no ka mea, ua kipa mai oia, a noho ma ko Baldwin home no kekahi pule okoa. Oko Kuhio hana ana pela, me ka maopopo o na kumu o ko Baldwin koho ku-e ana i kela olelo hooholo hoapono iaia no ke kulana kiaaina, he mau mea ia nana e hoolilo na olelo a Eliwai McCandless, me na wahi paalalp puhi makani Demokarata i olelo iho nei, i mea lapuwale, a ano kohu ole, ka olelo he lokoino o Baldwin i kona hoaloha.