Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 9, 3 March 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

LILO IA KAPALAMA SETTIEMENT

EWALU EKA NO $50,000

 

Ma ka halawai a ke komie waiwai

âme @kukulu hale o Kapalama Settiement

ma ka Poakahi nei o ka pule i

hala, ua hooholoia eia kino ke kuai ana

ewaly eka aina o kela apana aina e

waiho nei ma Waikiki iho o ke alanui

Halema 'i Pupule aneane 300 i a ka

mamao mauka aku o ke alanui Moi. He

apana aina ia i onaia e ka Papa o ka

Hoomana Metokita no na misiona o na

aina e. Ma ka Poalua nei i noho ai

ka papa kahuwaiwai o ka ahahui o

Kapalama Settlement no ka hoolohe ana i

ka hoike a ke komite waiwai ame ke

apono ana i ka hoike a ke komite no ka

hooko ana aku i ke kuai mau eka ewalu

he $50,000. O ka W. A. Love & Co., ka

wahaolelo ma ka aoao o Kapalama

Settlement a nana e kukakuka aku

ana no kela kuai.

Ma ka hoakaka a J. A. Rath, ka

Lunahoohana o Kapalama Settlement

ma ka Poakahi nei no kekahi manawa

aku nnei i hala ka huli ana o ke Komite

kukulu hale i kekahi kahuna maikai a

akea kahi e hiki ai i na hana apau o

Kapalama Settlement ke hoohanaaia

aku, a ua manaoia o keia kahua i loaa

iho la kahi kupono loa i kikowaena no

na hana, no ka mea, aia ia iwaena o na

whi puukikuki loa o na kauhale noho

in a kela apana.

O na wahi e hoopini, nei i ke kahua

o Kapalama Settlement i nei manawa

ke loli i wahi no na halenoho a i wahi

no na hale oihana. Ma kahi o na hale

hoolimalima loloa mamua he mau halekuai,

mau hale hana kaa otomobile a

mau halehana e ae ke ku mai nei,

malaila. Ke nee aku la kenoho ana o na

kanaka hana i ke komohana kahi o ka

apana e hanaia mai nei o ka halekahiki,

a i mea e hiki ai i ke Settlement

ke hana aku, e née pu aku i me na ka

naka e pono ai. O kela kahua hou e

ku aku ana aia ia mawaebakonu o na

halekula nui ekolu o Kauluwela, Kaiulani

ame Likelike. ka halekula hoa i

aneane e paa a e hoauia aku ana i

kekahi mau la e hiki mai ana.

O na hale mua o Kapalama Setttlement

e ku nei i nei manawa aole

ekuaiia aku ana. e wawahiia ana no a

lawe aku a kukulu maluna o ke kahua

hou. He 29.000 kapuai kuea i onaia e

Kapalama Settlement ma ka huina o

na alangui Liliha âme Moi, he 51.000

kapuai kuea ma kahi i ku mua ai o ka

hale inurama Annex ma ke alanui

Rohello a he 79.000 kapuai kuea ma

kahiehiku nei o na kahuahale Maluhia ma ke

Alanui Hokele, mahope aku o ka halekula

o na, pokii Castle Kindergarden. O

keia mau apana aina apau ke hooliloia

aku ana in a ke kuai. a o na dala e loaa

mai ana mai ia mau aina mai, e

hoololoia aku ana no ka hoopau ana aku i

na hemahema o ke kahua hou. E hoonee

pu ia aku ana ka Pa Ola Camp ino

kahi o ke kahua hou ma ke alanui

Halemaʻi Purple.

He nui na hana hou i manaoia a e

kukuoluia kau ana me ke kahua hou, o i

hoi i hale hooikaika no na kaikamahine; i

hale haawi laau, i hale papakula. i keena

ohana a i luawai auau no na keiki nona

ka loa o 75 kauuai, a i kahua paani nui

hoi no na keiki

"Ma kela kahua mua o Kapalama

Settlement e ku nei i nei manawa, o

kekahi mau apana aina o ka hui kaaahi

kana e hoohana mai nei. a in a aole ke

kokua wale mai o ka hui kaaahi i kela

wahi on a in a aole e hiki iki ana ia

makou ke hana i makou mau hana me

la holopono," wahi a Mr. Rath o ka

hoike ana ae.

 

PEPEHIIA KEKAHI HAOLE A EHA

LOA MALOKO O KA PAKA

 

Mamuli o ka oha kukonukonu loa i

hanaia aku maluna on a e kekahi mau

kanaka powa i maopopo ole laia oiai

oia e hoi ana no kona home maloko

aku o ke Kamaki Kuea mahope iki iho

o ka hora 9 0 ke ahiahi Paono o ka

pule aku la i hala, i hoihoiia aku ai

he haole i noho hana me ika Hui Kuai

Kika General. o G. H. Heater ka inoa.

noloko o ka Halema'i Moiwahine no ka

lanaauia ana mai o kona wahi i eha.

I ka hoolohe hama o Mr. Heater me

kona mau hoaloha ma ka Y. M. C. A.

a na oihana kaua ma ia po a e hoi ana

oia no kona hokele maloko aku o

Kamaki Kuea ma ka manawa on a i leleia

mai ai e pepehi me ka ma-lu. oiai ua

nanea loa oia i ka hoi. he ike ana kana

i kona hahauia ana mai mahope a hina

iho la oia ilalo me ka pau o ka ike, a

mamuli o ia kumu i hiki ole ai iaia ke

ike ae i ka mea a mau mea paha nana i

ua hoi aku la oia me ka hikaka no kona

hokele. a o kona wahi i laki ai. i ka

hoea ana aku i ka hokele ua maule hou

iho la oia. in a la ana na waiho iluna

o ke alanui.

Ma ka hora 7 o ke kekehiaka Sabati

ae kona loaa ana aku maloko o kona

rumi me ka nawaliwali o kona kino no

ka nui loa o ke kahe ana o ke koko ma

kahi o kona eha i hahau ia mai ai. Ua

hoihoiia ae oia i ka Halema'i Moiwahine

a ma ka lono i hoikeia ae ma ke

kakaiaka Poakahi nei o ia mau no ka

kona nawaliwali.

Ua moku ohope o ke poo o Heater a

hamama ma kahi i hahauia mai ai a

he moku ma ka lehelehe me ka hakihaki

pu o na nino mamua. Aohe anamea

i ike no ka mea nana a na laua

paha i pepehi iaia, ma kana koho wale

no ua nouia mai oia me ka unihihapa,

a pekuia iho i ka manawa i hina ai oia

iluna o ka lepo.

Ua manaoia no ka makemake wale

no o ka mea nana i pepehi iaia i ke

dala a Heater ke kumu o kela penehi

ana, eia ne, me he me la ua maka'u e

laua i pepehi iaia a holo e, oiai aole i

huliia na pakele o ka lolewawae o

Heater. Aohe i paa na kanaka powa i

ka hopuia, ke huliia mai nei no nae.

 

HOOMAIKAI I NA EKALESIA, KE

K. S. AME C. E. O MOLOKAI

 

Mamuli o ka oukou mau hana maikai

5 pahola maiai maluna o'u, ka hookipa

ana. ma o ke Kahu ia o Kaluaaha. J.F.

Weleh. ke haawi aku nei au i ka

hoomaikai nui i na hoapaahana apau loa,

mai maluna o'u, iloko o ko ke Akua

aloha.

Ke pule nei au i ke Akua, Nana no

e ninini mai i kona. Uhane aloha maluna

iho o oukou apau, a hui aku kakou

iloko o na hana maikai ma KonaMo'a.

Ka oukou kauwa haahaa,

MOSES M. KAHIAPO,

Komite Hoeueu o na Ekalasia, ke Kula

Sabati ame ka Ahahui C. E. o Maui,

Molokau âme Lanai.

 

MOANALUA I KEIA AU I HALA

AKU A O MOANALUA KEIA AU

(Kakauia o J. K. Mokumaia)

(Hoomauia.)

Pela no hoi me na kanaka i kaulana

i ka lawai'a, eia o ka lakou mau

pua ke ola nei, a ke hoomau nei no i

ka lawai'a ana, a e puka aku ana no

ko lakou mau inoa, aole o ia wale, he

mau keiki makoa ao kekahi i ke ku

kele i ke kaula ili, ame ke lau lio hou,

a eia no ke ola nei kekahi, a ua haia

aku kekahi, ma kela ao mau o ka

make, aka o he o ana o ka inoa, o ia

mau no ka makamaka hou, a meia

hanauna hou, e ike iho ai i na hana

kaulana o keia kaha, ia mau la i hala

aku.

I ka hoihoi ana ae i na pana ano

nui o keia wahi ponaha hohu lua, e

loaa mai no na mea oiaio i pili pono

aku i ke kanak, ame ke kulana o

kekahi o na wai kaulana, imua o na

alii ame na konohiki, o ia kahi

waimapuna o Iemi, he huihui, ame ka ono,

e mau ai ko puu ke moni aku aia mau

no o ia ke hu mau nei, i na manawa

apau o ke kumu, a me kahi i puka mai

ai keia wai mahea la.

Mai kona hoomaka ana i kekahi

manawa, e loheia ana kona haluku maiuna

ae o khi home o James Kulukulualani

i ka po lailai a malie loa, na

lohe ka meakakau nei i ke kamalilio,

ka makuakane o ka inoa e kau ae

maluna, he lua nui, he hele-ku ke

kanaka, mai kahi e puka mai ai kawai,

a puka aku la maluna e ke kue'apa

pali, e nana ana ia Huiamanu.

O ka oiaio ame ka pololai o keia,

eia no ka mau k@@a ke ola ni. o ka

wai keia a na kamahele e hele mai ai

mai na Ewa mai, oiai o ke alahelo

'pokole keia e hele mai ai, in a no ka pii

ma@ a ko Ewa poe, o ia hoi kahi. pili

aoao no hoi me kana haawe, o ia kahi

pa'upa'u âme kahi moena akaakai, i

ulanaia, pela no hoi kahi elemakule

kane, he haawe no hoi kana, oi noho a

aloha i na keiki, alaila koele wawae

mai la a hoolulu iho la i kahi wai o

Iemi, a inu iho la a kena, alaila hele

mai la a loaa ia kahawai e pili pu

ana me ia puu, a i kapaia o keakua,

wai elle âme ka uluniu o Lapakea.

Ia pii ana mai, a e kokoke e kai

mai i kahi palahalaha, a loaa iho la

i ke põe kimopo, o ia hoi, powaia a

lilo aku la na waiwai, a o kaiwi kukula:

 

The Sheepfold. Ka Pahipa.

 

1. Ia leau ke kahu i noho maanei,

Olelo aloha maikai,

E ae na makua e haliia'e

Io na la na keiki liilii.

 

Kuu kahu. he keiki liilii no au,

He kulanalana. he hele lalau;

Aloha e ka la, e hookomo ia'u

Hoko o kou pa maikai.

 

2. E moe no au. a e ala a ai

Ma kou wahi kula hanai,

A inu a kena o kou makewai

Ma kahawai kahe maikai.

 

A. nau e kuu Kahu. e alakai ia'u,

E kiwi, hoomalu, e kokua mau,

I noho paa wau ma ka pa maikai ou,

A malama i kou kanawai.

 

3. No ke aha na keiki e auwana nei,

Ma kahi nahele a po,

He mauna, he pali a olohe e,

Pololi. a mai make no?

 

Ke hea nei Iesu, e hoi oukou,

E kii na makua. na hoahanau,

E imi, hoohuli, i hoi ano;

E wiki o make lakou.

 

4. Aole i ola ke Kahu maikai,

Ke lilo kekahi pokii;

Ua haawi no ia i kumu kuai,

I ola na keiki liilii;

 

Kaumaha no oia he hewa lakou,

Aloha, kahea, a kakali no

I ala, a hoi, a malu pu mau

Ma kona pahipa maikai.

 

H. M. H.

 

He Kanikau no L. K. Pohinauakea.

 

He kanikau aloha keia no L. K. Pohinaukea,

Kuu mea minamina i niau hele aku nei,

I ka la 14 o Maiaki kona hele ana,

I ka pili o ke ahiahi, hora 7 ia.

Ka hala ana aku o kuu haku kane,

I ke ala palena ole ke hele ia,

Haalele ia'u i ka wahine me na keiki,

I ka makuahine hoi me ke kaikuahine,

I ke kaikuaana haku me kana wahine,

Me kona mau kini lehulehu a pau,

Noho makou me ka u me ka paumako,

Me ka minamina pau ole i na kau a kau,

Hoko o na miliona akahiki ke helu is,

Ke nono nei au me ka hoomauao ia oe,

Me ka lihaliha pakui kenakena i ka nui o ke aloha,

E hoolele ana i na aa pana makalii o kuu puuwai,

Pu-a mai la ka ukana aa ke aloha iloko o'u manao,

Hooili mai ana ia'u ia haawina,

Anu maeele i ka hana i ka nui o kuu hoo-

Me he pahikaaua la i hou ia i kuu puuwai,

ke komo o ka wela konikoni i kuu iwihilo,

A he hana nui ia e loko nei i kuu iwiaoao,

Wahi i kuu manawa kukulu ka waimaka,

Hoohanini i ke aloha pulu elo na lehua,

Auwe kuu kane hoi-e!

Kuu kane mai na makani anu o ka aina,

Hoomehana aku i ka poli ou e ke kane,

Lilo ia anu nui i mea ole ia kaua,

Mai na la ua lokuloku a me na po laelae,

Mai na la loloa o ke kau a me na po loloa o ka hooilo,

Mai na wa ino a na wa maikai wa ai,

Mai na kau o ka wa nele a loaa aku,

Mai na kau hoi o ka noho ana wi a me ka

Mai ko kaua wa keiki ole, a ua loaa hoi,

Ua lawa pono ko kaua mau aoao i ka hoomehana ia,

O na kamalei aloha a kau he mau keiki,

Eia ka e pauho mai ana oe ia makou,

Haalele is'u iloko o na ale kawahawaha oka minamina,

Ke nono nei au me ke kaumaha luuluu,

Me kuu aloha nui pauole ia oe,

Ka mea i silaia iloko o kuu puuwai,

Ma ka hipoo ana ia kaua iho,

Iloko o na kaula gula hemolele paa loa,

Me ka hoohiki ana imua o ka Haku,

Iloko o ko kaua i io hookahi iloko o ia hipuu,

A hiki i ka wa a ka Mea Mana Loa,

I ako ai i na pua ohaha o ia kihapai,

No ka lawa ana o ka lewa lani,

Hoi kela noho me ka Makua Nui,

Ka home oluolu e mama ai na uhane.

Auwe kuu kane aloha nui!

Kuu kane i kei aina makamaka ole,

Hookahi no makamaka o oe e ke kane,

Ke kuleana o keia wahi i noho ia ai,

Ike ia Waihee aina kuahiwi elua,

Ma ke kua mai hoi na mauna kili hau anu,

Na olapalapala hoi me kuahiwi aku,

Na wahi palahalaha ae me na apuupuu iho,

Ulupo ia uka i na nahele lau aala,

Ka awapuhi, palai, pala me ka mailelaulii,

O ke ala onaona oia ka'u i honi,

I lawea mai e ke alopali, hau me ke kilioopu,

Honi hoomau i ke ala o ia uka nahele,

Ma ke alo mai hoi na lalani puuone,

E ku-ku like ana me he pae opua la,

Ano like ai hoi me na laina koa,

Ka poni a puni ke kahua kaua,

Ua kahiko ia lakou i ke kapa hau keokeo,

E kukohana ana i na kau a me na wa,

Kao mai na makani kololio aheahe o kai poa,

O ke kuahaaha lai me Kaiaiki,

Lawe mai ana i ke honi na keiki aukai,

He ipo aloha ia na ke kupaoa,

Paoa ka ia'u e noho hookahi aohe kane,

Auwe kuu kane - e!

Kuu kane o na oihaua Aupuni o ka papa haahaa,

Ma ke kahua o ka oihana lawelawe o na Makai.

Malalo aku hoi o kona kaikuaana haku.

Ka mea Mahaloia W.P. Kahale Exp.,

Ma kekahi hana e ae "Luna awe Nupepa,"

Ana e Loloholo ai iuka ikai. mai o a o liilii.

Ma ia mau kulana oia a hele aku la.

Noho au me ka menemene i kona mau mea

Kuu kane hoi o na hiohi na o keia noho 'na,

Pau ko'u ike ana i na ouli o kou helehelena.

A me oe hoi i ka nani o keia ao,

Na mea hou uliuli o ka aina i-a uwahi nui,

I kahiko ia i na mea mai kai ke nana aku,

Makamaka lipolipo ke oho o na mea ulu,

Paa pono na kula i na mahioako a ka poe hui,

Lawa i ka moana na maka ke ike aku.

Auwe kuu kane hoi i aloha nui ia,

Kuu hoa pili o na kau o ka wa i hala,

Hoa moe, hoa hele. hoa kuka o na inea huna,

Hoa haihai olelo o ke kuluaumoe,

Hoomanao ae au o na wahi au e hele ai,

Ma kou one hanau a ma na wahi e ae,

Aloha Halehaaheo of Mill House.

Me kona pukauwahi kukilakila i ka loa,

Aloha ia wahi au luana ai,

Aloha na keiki paahana o na rumi o loko,

Kou mau hoa paani hoolealea,

Ke mau hoa paani hoolealea,

Ke uve nei lakou a pau ia oe,

Auwe! Auwe! Aloha ino!!

Aloha ka halekuai hiiluana o na mea a pau,

Kahi hoi au e kilohiai i ka poe a maalo ana,

Ma kou haawi ana i na mea hou i ka poe lawe,

I ke Kilohana Pookela & Au Okoa,

Me ka laua keiki hiwahiwa ke Alaula o ke Ao.

Ka milimili lani hoi o na keiki Hawaii,

I kahiko ia i na kii maikai maloko iho,

Aloha wale oe iloko o ia mau kuikui o ke akamai,

O na ipuka au i hookipa ai i na malihini,

I ka papa-konane o ka naauao "na mea hou,"

Ke haohao nei lakou i kou nalo ana,

U lakou, hoomanao i ke aloha ia oe,

Aloha Waiehu mai uka i ke aloha ia oe,

Aloha wale kona mau kahakai a pau,

No ka oi palua o ko'u aloha ia oe,

Ke uwe kanukau nei au nou me ka paumako,

Auwe kuu kane ho-i-e.

Kuu kane mai ka i-a a ka maka me ka laau.

Ke hoolei ae la i kona lepo pouli ke kai,

O ka i-a a ka holona e loaa ia ia,

He lawa ke koi a ka okilo akamai,

Auwe! Auwe kuu kane!

Kuu kane i ka maka o na waa pea holo,

Ke paia la e ke kaahaaha me kaiaiki,

Kulu aku la keoe i ka ili o ke kai,

I ka hao a ka makani kehai lawe waa, kuu kane e,

Kuukane o ka i-a lamalama i ka po.

Ke weli mai la i na kai o ka aina hanau,

Na ka ula o ke ahi i hoomalamalama aku,

Hoopuniia e ka upena waha poepoe,

Lilo mai na kupa o ke kai holo,

Kumuniaiake me Moanonuikalehua,

He lehua ke aloha na'u e malama nei,

E lehua ke aloha na'u e malama nei,

E hana nei i kuu kino a lohiau,

Au ana ka manao o kahi e ike ai.

Hopu hewa i ke kino wailua o kuu kane,

Anoano mai ana ia'u ke aloha me he ipo la,

Helelei na puolo waimaka a ke aloha minamina,

Auwe! auwekuu kane!

Kuu kane o na hiohiona o na Waieha nei,

Na hale wili hoi me na hale Aupuni,

Na hale inu ti inu kofe hoi o ke au hou,

Na hale kuai o kela ano keia ano,

Aloha ia mau hale au e kipa ai,

E hooluolu ai i ka wela o ka la kikiki,

Aloha Waikapu ka palena o na Waieha,

Aloha Aalaloloa me Moanawainui, ia mau pali,

A Manowaipueo pau na pali ino,

Kuu pau ka holo o ka lio i ke kula o Pakoa,

Nou mai la na makani kuehu lepo o laila, hoa,

Ka wiliokai o ka lepo ula i ka moana.

Hoomaha ka ihu o ka lio i ka wai o Puna-

Aloha Puaaloa i ka uwe hone a ka leo o ke kai ka iliili,

Me he mea e i mai ana, "Aloha oe,"

Auwe kuu kane kuu hoomanaonao ia oe-a!

Aloha kuu kane i ke one o Mapua,

O ia kahua holo a ka lio e kuu pau ai,

Pa iho la ke Kumumaomao ka makani pili-a o laila,

E halai mai ana i ke ala onaona o ka uka,

A Launiupoko ike i ka ula o Lele,

Ke halii mai la ka ua paupili o i ke kula,

Kuu hoa o ka makani he alani,

Aloha Lahaina ke kaona uluwehiwehi,

Aloha Wainee i ke kani hone a ka bele,

Ka leo o ka Haku e hea mai ana ia oe,

Aloha Lahainaluna ka ipukukui pio ole i ke Kauaula,

Aloha na keiki o ka uapo o Keawaiki.

Aloha na Ahahui hoolailai eha o ia kaona,

Aloha na alanui, aloha na uapo me na halekuai,

Aloha ka lau o ka ulu e mokaki la i ke kai o Uo,

I ka haohia e ka makani Kauaula,

Aloha na hiohiona a pau o ka malu ulu o Lele,

Me kona mau nani a pau i kahikoia,

Aloha Kaanapali i ka ua nahua ua lililehua,

Aloha kekaa i ke ala kikee a Ma-ui,

Ua hele wale a luluu na kula i na mea ulu ohana,

Aloha wale oe ia wahi au hele ai,

Aloha honolua me Honokawai,

Aloha ke kula o kalaulaolao ke hele ia,

Aloha Kahakuloa me kona mau pali lehulehu,

Na alu kahawai, na puu kinikini,

A ka pali o Kapulehu, pau na olapalapa,

Aloha ai mau pali kahawai au e hele ai,

Auwe kuu kane, kuu minamina pau ole.

Kuu hoa ae ale o na kai elua,

Na ale kawahawa o ke kai lipo lipo,

Alo ana i ke ehuehu kai Pailolo,

Na ale hoililua e paio ana,

Aloha ia moanakai a kaua e alo ai,

A ka lae o Kalaau huli koonei ale,

Au aku kaua o ke kai loa o Kaiwi,

Mea ole ka loa o ia kai i ka ihu o na Moi,

Po a he ao ike ia o Leahi,

Hookomo Kilmiea i ka nuku o Mamala.

Ike ia na hiohiona o ke Kaona Alii,

Na kinohinohi a pau o koaa ouli i pena ia.

Aloha na moku i ka uluaoa o na kia.

Aloha ka uapo o Ainahou au i ke kai

Hehi na kapuai i ke one o Kakuihewa.

Aloha ka Hale-pai o ke Kilohane Pookela,

Aloha ka Luanahooponopono me na keiki honooho huaolelo,

Ke kapena hoi o Ke Au Okoa me na keiki paahana.

Aloha ke alanui Nuuanu me Kona mau kahiko ma na aoao,

Aloha Ulakoheo na makeke o ka poe kuai ia.

Aloha Polelewa ke kahua noho o ka poe kuai ai,

Aloha ka Netina ka lua huna o ka poe lealea. no,

Aloha ka uapo o Kaopuaua me Peleala.

Aloha Waikahalulu ka home oluolu o ke

kikahi hoi au e hiolani ai i ka olu kohaihai.

Aloha na ohana a pau o ke one olu kohaihai.

Aloha na ohana a pau o ke one hanai o ka makua,

Me kou pokii muli kaikuahine aloha hoi,

Aloha Kaa kopua ka palena o ka heluna o na kauhale o ke Kaona,

O ia wahi au e noho ai me kou kaikuaana haku e u nei ia oe,

Aloha Honolulu ke Capitala holookoa a pau,

Me na hiohiona o kon mau nani a pau i kahikoia,

Ma kaililaumania o ke kahua o kona mau kulana oi kelakela,

Auwe kuu kane, kuu minamina pau ole i na kau a kau,

Aloha wale ana ia oe i na kau o ka a i hala ae,

Aloha, aloha, aloha wale oe.

Mrs. A. H. Kuhia.

Waihee, Maui, Mar. 26, 1867.

 

Ia loane Kaimiola.

Puakoliko Mauna Kahehuna,

Marukai. 22, 1867.

Ua poluluhi ia au e ka moe uhane, a me

ke kuluhio ana ia'u i newalani, o kela aina

anoano, a me ka maluhia. Ua ka hewa

Paha au a ua moe hewa, a i ole au; alaila,

ua palulu ia o J. Kaimimola e ka aina eehia.

O J. Kaimiola, oia ke kanaka o ka Helu

Akahi o ke Aupuni Hawaii, I komo iloko o

Na moolelo kahiko o ka Ekalasia. E

kuu aku oe i ke kailoa, ilaila aku ke aholau,

he kai paeaea ia au e pii aku la, e hihia

auanei ke aho i ka pukoa, a moku hewa

i ke kaka, a minamina au i ka moku o ko

aho kaakolu.

He wahi kupaoi iki no hoi ko'u e pili ana

no'u iho; aole i pili no ke kanaka hemolele

a J. Kaimiola; he inoa maikai ko Kapena

Kuke. a ua hana'a wale aku a'u ia ia. Eia

paha ko'u wahi kinaunau, ua liko au me

he kahunapule la ka hoopili ana ia mau kumu.

oia kekahi mau kumu i hahau mai ai

ke Akua ia ia. I na pela, alaila, ua pono

ka o J. Kaimiola akawelawela ana no Kapena

Kuke. Aka, i na he makawelawela

kuhihewa loa ko J. Kaimiola, alaila, ua

pololei ke kakau moolelo. Aole no paha o

J. Kaimiola i heluhelu i ka moolelo o Kapena

Kuke. Maka moolelo o Kamehameha 1.

Helu 12. & 13. & 14.

1. Ina e puunaue kakou, a kaupaona ma

ke ana kaulike, e lilo o Kapena Kuke i hoaaloha

e like me kau e hai mai nei, "oiai, o

kona makemake ka oho like me na kanaka

o keia pae aina." Alaila, ua hihia mua o

Kapena Kuke i ka pepehi kanaka, no ko

 mea, oia ka Luna nui o kona mau moku, a

ua loaa kona palapala hookohu mai ke Aupuni

Beritania mai. He mana ko Kapena

Kuke ke hoomalu i na kanaka malalo iho

ona. Aole anei pela ke kanawai o na moku

manuwa o Beritania? O ka uku kuapono

anei ia o ke kanaka hao wale, a lalau

wale i ka hao; o ke kipu, a o ka pepehi a

 make, ua kupono anei ia i ke ano Kristiano,

a hoa'loha? Mai lilo o Kapena Kuke, i na

i hoopaa ia i ka hao, a hoi hoi ia imua o ka

Moi o Kaeo, alaila, he hoa'loha, a he kanaka

Kristiano.

2. Ua Lawe o Kapena Kuke i na Wahine

elua, o ke kaikamahine a ka Moi o Kauai,

o Lelemahoalani, a o kekahi wahine alii o

Hawea, he kaikamahine o Hawea no ka

ohana alii o Maui, aka, ma Kauai kahi i

hanai ia'i, oia hoi ka makuahine o Kekaihaakulou

ka wahine a Kaumualii ka Moi o

Kauai. Oia kekahi o na wahine i loaa i

ka pala, o na inoa i kapaia 'ku, o ka pala i

ka wa i loaa mua mai ai i ka wa o Kapena

Kuke, he pala, he palakio, he pihi He

inoa hou ke kaokao mai ka poe kauka mai,

e kuhikuhi ana no ka pala mai ke kaokao.

Eia ka Pakui no Hawea.

"Eia Hawea - kawahine -

Pihi nui a La-ho-o-ho-o-na -

Hepihi nui no nae -

Noi-noi-koli-ihi-ihi-ma -

He pihi nui no nae -

Nee-nee-mai aha-aha-ana -

Eia Hawea - ka wahine -

Pihi nui a U-hu-uhu-mi -"

Aole no nae o Kapena Kuke i makau ia

ia iho, no ka mea, he kanaka oia ua mare

i ka wahine o kona Aupuni iho, a ua hoo

hiki ia imua o ke Akua kiekie no ka mare

paa. Aole oia i kakau i kona moolelo

no ka lawe ana i na wahine elua nana ma

Kauai. Ua hilahila paha oia i kana wahine

mare.

Ua makau no ka wahine i ka haole i ka

la mua o ke ku ana ma Kauai o Kapena

Kuke, a ua oiaio no ia. Aka, i ka liuliu

ana o ko Kapena Kuke ku ana ma Kauai,

Alaila, ua pau ka makau, a me k ulumahiehie

ana no ke ano e o ko lakou helehelna,

a ua pau ko lakou huhihewa he ano

akua, a ua maopopo ia lakou, he lahui haole.

Eia kekahi. ua ike ia ka lahui haole, o ka

hapa nui oia poe i hiki nei ma oa moku

manawa. ohoholo. a me na kalepa. he poe

oi aku o ka alima. a me ka hilahila o'e.

ua like kekahi oia poe me oa holoholona ka

hilahila ole i ka lakou mau hina pelapela.

Eia kekahi. aole no i a'i mai ka pala a

me ka pihi i ke wa e ku ana o Kapena Kuke.

Aia a nalowa'e aku o Kapena Kuke mai

Kauai aku. alaila. hu mai la ka pala i na

wahine. Pe'a ka olelo a Kahulunuukaaumoku

ke kaikamahine a Kuonu ke kahuna

nui o Kauai. oia hoi ka wahine a kuu

kupunakane. ua ike no nae au ia ia. i ka A.

D. 1835 kona make ana. he poe ike maka

lakou ia Kapena Kuke. Alaila. ke manao

nei au aole no e paa iloko o ka moolelo ponoi

o Kapena Kuke. ma ka waihona palapala

 o ke Aupuni ma Bertania, he kanalua

no eae au ma kekahi mau mea o ka lakou

moolelo. ua hoike lakou ma ko lakou pono

iho. Ke manao nei au o ka moolelo a kekahi

kanaka ku i ka wa no Amerika Huipuia

maluna o na moku o Kapena Kuke.

oia paha ka oiaio, ua iohe au ia Rev. S.

Dibble. aia ma kana moolelo ua loaa ka pala

i na wahine ma Kealakekua.

Ke olelo mai nei o J. Kaimiola. owau ka

ja makamua o ke kakau moolelo, i kukuni

aku ia Kapena Kuke. a i hapala wale aku

i ka inoa maikai o Kapena Kuke. oia hoi o

Lono.

Ua hala loa ko J. Kaimiola manao ana

pela. oidi ai oia he kanaka ike hohonu i ka

olele Beritania.

I ka A.D. 1835 paha o Davida Malo me

Kekai põe haumana o ke komo akahi ana o

Lahainaluna, a me kekahi kumu o ke

Kulanui - Ua olelo ia ma ka lakou moolelo no

Kapena Kuke: nana no i hoolaha mai ka pala.

I ka A.D. 1841 paha. ua unuhi o Rev.

S. Dibble i ka moolelo Hawaii ma ka olelo

Beritania, a ua komo no ka moolelo o

Kapena Kuke a me ka mai pala i hoolaha ia

mai ai.

I ka A.D. 1845 - Ua unuhi no ka Luna

nui o ka Plunesia i ka moolelo Hawaii ma

olelo Beritania. a me ka moolelo o Kapena

Kuke.

I ka A.D. 1857 - Ua hoopuka ae o Rev.

Pogue ke kumu o Lahainaluna e noho la

ma Waiohinu i Kau - I ka moolelo Hawaii,

aia ma ka aoao 38 & 40 o kana Buke moolelo

Hawaii. Ma ko'u manao, mai loko

mai o laila kou kumumanao i kukulu ai, a

ua hoopiliwi aku au i ka aoao Misionari i

ko'u kakau moolelo Hawaii ana no ka hoolaha

ana mai o Kapena Kuke i ka mai pala

ma Hawaii nei.

Ke manzo nei au, ua hikki no ia'u ke noonoo,

a ke kapae, aole o Kapena Kuke i hoolaha

mai i ka mai pala, i na aole au i lohe

pono i ko'u poe kupuna, o Kaneakahoowaha

he kupunakane no ia no'u, oia no ka mea i

halawai mua me Kapena Kuke, a me kuohu

a me Kiikiki, a he poe ike maka lakou i

na hana a Kapena Kuke. A he poe hooike

oiaio lakou no ko'u kakau moolelo ana - Ua

lohe no au ia Kamokihalani a me Kapo ke

kaikamahina a Lelemahoalani ka wahine

alii a Kapena Kuke i moe ai i Kauai, ua

make oia ma Oahu nei i ka A.D. 1834.

Ua lohe pono no au ia ia i ka lawe ana o

Kapena Kuke ia Lelemahoalani i wahine

nana, a me Hawea, a me ke laha ana mai o

ka mai pala mai a Kapena Kuke mai.

Eia kekahi, ma ko'u manao wale ana,

mai pepehi ia ka Moi Kalaniopuu e Kapena

Kuke ma; in a paha e kakali lakou, a o ka

hoihoi ole is'ku o ka waapa, alaila, e pepehi

hoomainoino lakou ia Kalimu kela alii i kipu ia

a make. Heaha ka hewa o Kalimu i kipu

ia'i a make? Ua noon pono anei na'lii

a me na kanaka o na moku o Kapena Kuke.

a he poe kanaka hoi no ke Aupuni Karistiano.

O ka pepehi kanaka me ka hookahe

koko ka uku kupono o ka waapa.

Me ke koi ole aku i ka uku kupono o ka

waapa ma ka waiwai. a i ole ia ma ka

hookolokolo pono ana i ka mea nana i aihue.

O ke kino o ka paahao. He keu no o ka

hookano.

I ka wa i uluaoa ai ma ka puu pahoehoe

ma Awili i Kaawaloa; o ua Kapena Kuke

nei no ka i lele mua i ka huhu, a unuhi ae

la i na pu panapana, a kipu mai la i ka poe

makee alii e aumeume ana ia Kalaniopuu e

hoihoi i uka.

Ina e noonoo kakou i ka moolelo o Kapena

Kuke, mai ka mua a hope; aole i loaa

ia'u kona inoa hemolele a me kona inoa maikai.

Ina e kukulu ia i Kia hoomanao no

Kalanimanookahoowahi no kona pepehi ana

i ke kupueu kolohe o Kapena Kuke, i na ua

oi ka pono loa.

I ko'u manao ana i na kanaka o ke

Aupuni Beritania Nui i hiki mai i Hawaii nei,

o lakou ke keu o ka poe hana ino. Koe wale

no ko Vanekouva moku - Ina e noonoo

kakou i ka moolelo o ka moku Beritania o

Elenora ka inoa, ua ku mai oia ma Olowalu

Maui i ka malama o Feb., i ka A.D.

1790. Ua make na kanaka he haneri a

keu i kapaia ka lolopahu, mamuli o kahi

apana laau waapa, aole i hookupono ka hoopai

i ka poe i hewa, aka, ua hili hewa ka

huhu i ka poe i lawe aku i ka puaa. i ka

moa. i ka uala, i ka maia, a ua ku kekahi moku

okohola Beritania ma Lahina, o Kapena

Kalata ke alii moku, ua hoohaunaele na

kanaka o ka moku ma kahi o Hoapili ma,

aka, ua huhu ke kapena, a kipu aku la ia

Lahaina.

Auwe! Auwe!! Ke Aupuni kaulana i

ka poe Karistiano, he auakee nae ka hana.

S. M. Kamakau.

 

Attona Hivaoa.

Feberuari. S. 1867.

Rev. L. H. Kulika; Aloha ne e ka Luna

o ka Papa Hawaii. No ko'u ike ana aku i

keia moku e holo ae ana a ku ma ka mokupuni

o Kahunia. Vaitahu. nolaila paiapala wale

aku au, e hiki ana paha, e ole ana paha.

No ko maua noho ana no keia mau

makahiki ehiku ma keia kahawai. Ua malama

maikai mai no ke Akua i kana mau wahi

hunahuna kauwa nei, aohe no he mai nui

ma kau' Kino, a pela no ke ola o ka'u wahine,

nohe no he pilikia nui.

No ka ke Akua hana ma keia kahapai.

Aole no i uiha ka manao no ka hana a ke

Akua, no ka paakiki o na kanaka ma na

mea kahiko a na kupuna o lakou.

O na Haumana hele mai i ke kula he uuka

noia. Aole he manao nui o keia lahui

ma ia mea, aka o na haumana i hoomau mai.

ua loaa no ia lakou ka heluhelu ma ka olelo

a ke Akua, a pule pu me lakou, he umi paha

lakou a keu ae. A o lakou no ke hele

mau mai i na la Sabati a hoopaanaau ma ka

olelo a ke Akna, a me na kanawai, me ka

Ui: Aka, o ka hooinio loa ana, aia no ia i

ka mea mana loa, in a e kokua mai kona

Uhane Hemolele.

O na hana ino i keia kahawai he mea nui

no ia. Eia o ka hula he mea makemake

nui loa ia na lakou. Eia lakou e hana ana

i mau kahua hula hou makaala nui lakou

maia mea i na manawa a pau. Eia keia

mau mea ino, o ke kaua, eia no ke kaua nei,

me na kahawai e aku, a me lakou iho i ka

mahina o Dek. 20, 1866. Ua pepehi aku

ko'u alii i kahi kanaka e pio ana paha?

aole paha? O kahi e ki mai ana hiki i ko

maua hale ekoiu paha kaulaho. A o ka

aoao kue mai i ko maua alii he eono paha

kaulahao. O na poka i ki ia mai maluna

mai noia o makou e lele mai ai; a o makou

pipili aku ma na pa pohaku e noho ai, a pau

ae ka wa e kaua ai, alaila hele aku makou,

ma kahi kupono e hele ai. Aole no i akaka

ka wa e pau ai ke kaua ana. Ua olelo mai

nae na alii kue mai i ko maua alu, mai makau

oe no keia kaua, no ka mea na makou

ka makou, aole no e kau aku maluna o olua,

maluna no ke alii o olua keia hoino, aole

nae i maopopo ka hope o keia hana ino he

maikai paha aole paha?

A no keia kaua, ua kauoha aku au ia

J. W. Kaiwi e mai i ke kaikamahine a

laua, ua lawe aku laua i ke kaikamahine i

ka ia 31 o Ianuari 1867, a ke noho nei maua

e kali ana i ka hope o keia hana. Eia

kahi hua ino o ka inu rama oia ka mea ino

i waena o lakou e noho nei: Ua like lakou

me na pupule.

A o ko J. Kekela ma kahawai. o ko maua,

oia na kahawai e kaua ia nei, o ka Hoki, a

me na Miula elua ua pau i ka ai ia e na kanaka

o Puamau. Oia na holoholona o J.

Kekela i pau i ka pepehi ia e na kanaka o

Puamau. A he nui no ke kaua ma na wahi

e ae a pau o keia mokupuni:

A o na pilikia ma ke kino, ke noho nei no

makou me ka hoomanawanui, e aahu ana i

kahi kapa maoli o na kamaaina i ka po, i

hookahi ka pilikia pu ana me ko ke Akua

poe kanaka.

Ma na Palapala ko makou launa mau

mai me na hoa e ae. hookahi o makou launa

ana me J. Kekela ma a luana pu makou me

ko laua ohana, he ola maikai no laua a me

na keiki. A i ka mahina o Nov. 6, 1866,

ua akoakoa aku makou ma Puamau,

o J. W. kaiwi me A. Kaukau no Fatuhiwa

o wau me J. Kekela no Hivaoa, o G. W.

Laioha no Uahuna; a o S. Kauwealoha ko

makou mea aole i hui mai. I hui makou

no na mea e pono ai no ka noho ana i keia

me ka pono ke hoi aku i Hawaii; A ua kuloa

ka manao ma ka hai aku, e noho

hoomanawanui i ka ke Akua hana,

Aina kuai, ua kuai au i ko maua wahi e

nono nei, i paipai ia mai e ko'u mau hoa e

kuai, elua apana i kuai ia e a'u, o ke kuai o

ka apana me ko mau hale e noho nei. O

ka nui o ke kuai ana, he kanaiwa dala $90.

A he apana aina hanai holoholona a me kahi

e ku ai o na moku, he nui kona huai ana

he kanalima dala $50.00. Oia na mea i lulu

wale ia aku i kamakani: A ke kuai nui

nei na kumu Pope ia Hivaoa nei, nolaila ka

nui o ka'u mea i kuai ai, no ka hoopii o na

kumu pope i ke kuai aina.

Akahi a ola mai ka maua keiki hou, i ke

kolu o ka hanau ana o ka'u wahine, he keikane

o Samuela Hapuku ka inoa. me ke

aloha nui i na haipule o ke Akua e noho ana

mai Hawaii a Niihau ma ka inoa o Iesu

Kristo, ko kakou Haku. Amene.

Na Z. Hapuku.

 

Eia hou no ua lele pali.

E ka Nupepa Kuokoa E; Aloha oe: - E

hookomo iho oe i keia wahi puolo ma kahi

kaawale o kou mau kolamu. i ike mai ai hoi

o'u mau makamaka puni inu awa. Eia ma

Muolea ma Hana, Maui Hikina nei, ua lele

aku o Kahaia i ka pali. Penei hoi ke kumu

o kona lele ana; Ua inu mua ua Kahaia nei

i ka awa a on a, a hoomakaukau e hele i ka

lawaia, o ke ku ae la no ia a iho no me ka

ona, a haule aku la i ka pali. Lohe aku la

ke kokoolua i ka nunulu, holo aku la hoi

ia, aka, i kona hapai ana ae, ua hele e ka

pili o ke kino, a ua haalele mai hoi ke ao o

Olepau, a waiho iho la i ka ukana manaonao

i kona ohana a pau, e ulu wale ana no i ke

Kino palahe. Auwe! Auwe! Aloha ino na

keiki a ka mea inu naaupo i ka awa, e

kapalili hele ana ma kona ao aluhee.

E na makamaka puni inu awa e, a manao

ae e hele aku ma kahi o ka pali, mai noho a

poniponi auanei, o ka palaha pakika no ia a

haule ana i ka pali, o like auanei me ko kakou

makamaka Kaheiki. O ka pono loa. no

ka haalele i ka inu ana i ka awa.

A. P.

Hana, Maui, Mar. 23, 1867.

 

LAAU LAPAAU!

AIA MA KAHI O

KAKELA ME KUKE

Ma Honolulu.

J. T. GOWER. - Makawao. Maui.

J. D. HAVEKOST. - Wailuku. Maui

C. H. WETMORE. - Hilo. Hawaii.

J. W. SMITH. - Koloa. Kauai.

HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO

NO HOI.

Laau hoopau Naio me na koe