Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 9, 3 Malaki 1922 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa, Honolulu, T. H. Poalima, Maraki 3, 1922

He Aoao Keia i Hookaawaleia no na Manao o ke Komisina o n Home Hawaii, Hoopulapula Lahui

Ke Ola Mamua, Mahope Ka Hoopukapuka

Na Komisina

W. R. Farrington, Lunahoomalu;

Elizabeth K. Kalanianaole, Lala;        Rudolph M. Duncan, Lala;

Akaiko Akana, Lala;                           Geo. P, Cooke, Kakauolelo

 

Meakakai Nupepa, malalo o ke Kakauolelo

John H. Wise

 

            Malalo o ka lokomaikai o ka on a o keia Nupepa Kuokoa. L. A. Thurston (Kakina), ua haawia mai keia aoao no na manao pili i na hana a ke Komisina Hoopulapula Lahui Hawaii. Nolaila e loaa ana he mau manao pili i ka hana a ke Komisina ma keia aoao.

            Me keia aoao e ike ai ka poe heluhelu i na hana, na makemake, ame ka hoolala ana no ka hoomaka ana o na hana maluna o ka Mokupuni o Molokai

            Ua hamama no hoi keia aoao no na ninau pili i keia hana mai na Hawaii mai, e makemake ana e ui i ke Komisina no na mea like ole i makemakeia e ninau mai.

 

He Mea Pono e Imi Aku i ke Kumu o na Mea Ano-e i Ikeia

            I loke o na la apau o ko ke kanaka ola ana, aole mea pilipaa e ao ma ka waihona noonoo o kekahi, a hili ole ke poina ia, i loaa aku o keia mea he "mea ano-e," a he mea kuluma no keia i na lahui apau o ka honua.

            He mea maamau keia i ikeia ma ka moolelo o kela ame keia lahui o ke ao nei. O ka heluna nui o ka poe, ike aku la i na mea ano-e, in a ia mea ma ka lima kahi waiho ai, e kiola koke ia ana ia mea mai ka lima aku, a in a ia mea ma kahi kaawale mai ko kino aku e hele a holo ia ana, me ka hoomamao @e mai ua mea ano-e la, a kukula ae la i mau kiahoomanao ma ka manao, a hana iho la i na mea he nui wale, e kupono ana, elike me ka manao kuhihewa e pua ae ana iloko o lakou.

            Nolaila, ma na lima o ka hapanui o na lehulehu i nele ai kakou i na mea ano-e hoopomaikai mai, a mamuli o ka maikai a hoopomaikaiia ka lehulehu holookoa, ma ka imi pono ana i ke kumu ame na aoao o ia ano-e ana.

            I ka wa o ko kakou mau kupuna, a mamuli o ka loaa ana i ka poe kekaikahi ke kumu o ke ano-e i hooponoponola, i loaa @@ ai a kaulana no hoi keia ai o ka aina o ia ke kalo.

            Pau na aoao pohihihi o ke kalo ka ikaia a hoikeia i ka lehulehu; hauoli iho la ke ola ana o na kupuna, i kau a mea o ka ono o ka ai, a@ki ola koke na moku huhohonu ma ke kino o ke kanaka. Aole no hoi o ke kalo wale no, aka, he lehulehu o na mea e ae.

            Hala aku la na kupuna o kakou, a kakou no hoi e lohe nei, i ka auwe minamina o kekahi i kona mau kupuna. I na kupuna e kaohi mai ana e noho pu aku me lakou i a oia mai i na ike oihana like ole, e pono ai keia noho ana, ia kakou e holo ana i kahi o "ka @@ kau i ka pepaiao," wahi a na moopuna.

            Aole paha he mea i pa ole i keia. Malalo aku o keia oo kau i ka pepeiao kakou e keia hanauna, e holo hou nei e ima a kuekaa a hoala hou ai i na pono a na kupuna i nalowale. Ke hapa pa hewa wale nei no kakou.

            I k@i@ mau la, hoao ae la hekahi o keia hanauna a kanu kalo. Ahiki mai la i ka makemake ana e kahumu ai, hele aku la a kuauna huhuki ae la i ka huli, a ike iho la ua i‘o; alaila me ka hoomaopopo ole ae i na malama o ka ulu ana, i maopopo ai ke oo ana, hu huki ae la a lawa, kahumu aku la.

            I ka moa ana, hoopohole, a pau ihi, a i ka ihi ana, o ka ihi no ia a koe ka iho. He maemae mai hoi kau o ka ai a kae mai. Noho iho la ku‘i me ka noho mau o ka wai. A wali komo iloko o na kelemania.(o ia hoi na umeke o keia au), waiho a kekahi la ae, hoo@ali iho la me ka haluku no a ka wai, aia ka pono o ka wali a komo iloko o na umeke liilii a kau i ka papuaina.

            Ea i ka ai ana aku keia, ono ole, pilekaleku; aole e liuliu aku pohapoha ai la a hehee, elime me ka wai.

            Hoomau aku i ka ai ana, he mea ia e halana ai.

            Pela anei ka ai ana i ka ai a na kupuna i hana ai, a kakou no hoi i ai ai me ka aoua maikai i kau a mea o ka ono.

            Ina e ala hou mai na kupuna o kakou, a noho ma ko kakou papaaina, e ikeia ana me ka hoopaapaa ole, aole lakou e haupa iho ana i ka kakou, elike me ka lakou haupa iho ai i na mea a ko lakou lima ponoi i hana ai; a no ka mea, aia kekahi mea ano-e o ka kakaou ai; he mau mea liilii wale no paha ia, o ka hoomaopopo ole ia.

            Elike no me ka lehulehu o na ano huli, pela no ka lehulehu o na wa e oo ai o ke kalo. e makaalaia ia mea a kahumu ka ai a mo‘a, e hoomaopopoia ka ihi ana, aole o ka hoophole ana he pono i ka hoopohole. e makaala i ka ihi ana o pau kela mea ano ulika mawaena o ka ili ame ka i ‘o e lawe ai no ma nawahi mea anu @@@ eleole a ili kalo no; a no ka mea o la ke ola ame ka ikaika o ka ai na ia mea a kaliki, a hoopohapoha akahele a hoomomona no hoi i ka poi.

            Pau ka ihi ana, kau i ka papa ku‘i; a i ka wawahi ana i ka ai me ka pohaku, malalo wale ae no o ka pohaku ka wai, ame poho lima.

            O ka pipili ole wale mai no o ka ai i na lima ame ka pohaku.

            Aia i ke ku‘i ana a pili ka ai, hooholo i ka wai, pela e pii mahuahua ai ka wai ahiki i ka wali ana a komo iloko o ka umeke.

            He mea pono no e kupale kooke iho ia wa, me ke komo iki mau o ka wai a wali kupono no ka ai iho. waiho aku a kekahi la ae, ai aku oe ia me na i‘a ono o Molokai ae nai, ame ke kahi mau ono e ae, e minamina auanei oe i ka haalele i kou mahele aina ma Molokai, a holo hooluolu mai i Honolulu nei no kekahi mau pule, in a oe ilalila.

            A pau ae la keia ano-e i ka ikeia, lele liilii ke ano-e, loaa o na ano pono maoli.

            Eia hau mai keia anoe. O ka haha kalo, he mea maneo. Eia nae ma kau hana ana ma kou mahinaai, a kalepa paha ka oo, moku oe, kii aku i ua haha la a ku‘i me ka paakai a wali, a wahi a paa me ka apana lole keokeo kupono a uwi iho i kona wai ma kahi o ka pilikia ahiki i ka mo‘a ana o ia wahi, o ka laau no ia ola. Aole o ia wale he ai kupono loa keia na na puna o ka haha kalo. Ina hoi ke hanai puaa kekahi hana malaila.

            Eia hou mai no keia ano-e. O ke keno o keia mea o ke kalo mailuna alalo, he mea maneo ia. I kou noho ana e ai i ua ai nei, ahiki mai la kahi ma‘i kau i na mea apau , o ia ka hu‘i o ka niho, holo koke aku no i kuauna loaa no na wahi ao luau kupono, aole no hoi o ka mea nunui loa, (@ olelo @e 6 paha iniha ka loa), o ka luau no e opuu ana, aole o ka mea i mohala, he elua a ekolu o ia, ua lawa, hoi mai, ku‘i me kahi: iniki paakai o elua manamanalima, a wali wahi iloko o kahi apena lole keokeo kupono, alaila, ma keia wahi e ka mea heluhelu, e uwi ana keia wai hookahe iloko o na pepeiao, penei e hana ai:

            Ina o ka niho e hu‘i ana, aia ia ma ka aoao akau, ma ka papaniho maluna, a malalo paha, e moe ana ka mea nona ka nawaliwali i lalo, a ma ka pepeiao hema e ninini mua ai a piha pono a iliwai like me mawaho o ka puka o ua pahukeni la, hamau iki no 60 a i ole 90 sekona; alaila, hoohuli ka mea nawaliwali i huli ka pepeiao ma ka ao ao e hu‘i ana maluna, a hoopiha no elike ae la me ka pepeiao mua, a iloko no o ia mau sekona i laweia no ka pepeiao mua. Pau keia, ala aku ka mea nawaliwali a hele no kana mau hana. E holo wale auanei ua hu‘i nei o ka niho. Ina nae he ma‘i io no ka niho, a in a he ma‘i no ka waha, mamuli o ka hewa o ka waha, e pahua auanei na wahi laau nei.

            A eia hou no: Ina iloko o ka noho ana o na lahui kanaka apau o ke ao nei, ame ka lakou au, aole loa he au a na lahui e, i a‘ia me ka ono a maona maikai, me ka pili ole mai o kekahi mea a mau mea e ae e kupono ai.

            Ka ai a na Pake he laiki, aole ono. @io no a pili mai kahi kapi paakai, a i‘a a io puaa paha.

            Pela no ha ai a na Ilikea, aole pono in a he uwala wale no, ke ole he io pipi a i‘o i‘a, a waiuhala paha. E hookolo aku no kaua la, e ka mea heluhelu, i ka ai a na lahui like ole o ke ao nei, a e, ike no kaua i keia mea hookahi. A no ka kaua ai hoi e ka mea heluhelu, he ano-e o na ano-e. He ai kupono ka kana ke aiia mea ka hoopili ole ia @ ai o ke ahi mau mea o ae, e laa ka io pipi a pela wale aku; a no ka mea he ai a he i‘a e loaa ana iloko iho @@@ (kalo).

            Ke lawela no kaua ka mea heluhelu i ke kalo e kahumu i poi e ai iho ai a wahi ae la no kaua i mau kauna ao luau a lawalu aku la no i i‘a e ono ai ka ai ana iho o ka poi.

            He ono ka ai ana me ka loaa mai o ka maona maikai e ola ai o ke kino.

            He mau mea anoe keia o ka kakou ai i ikeia, e hoomaopopo ole ia i ai nui ole ai kekahi poe i ka poi i kau a mea o ke anoe pilekaloka a pela aku. Mamake mai ke kino i ka onou ia o na ai malihini iloko o kakou.

            He lehulehu aku no na mea i koe o keia mea he kalo i nalowale mai o kakou aku i neia mau la. he ai punahele i na makua no na keiki o na wa i hala, a no ka mea, aole on a iwi e pilikia ai na keiki i ka ai ana.

            Ma keia e ike ae ai kakou i ke kupono o ke kalele koikoi o kekahi ma ke kanu kalo ana, mai kinohi a hoikeana, maluna o ka aina hoopulapula. A oiai hoi ke kau mau mai nei keia wahi olelo i maa no ia kakou iloko o kela ame keia ohana, "O kahi ai no kahi mea nui."

            I ka loaa ana mai o ke ola o ke kino mai keia ai mai piho ke kino i ka ikaika, a me ia ikaika ua hiki loa ke hana ia na hana e ae maluna o ka aina me ka hoihoi o ka manao ame ka holomua.

            E nana ae no kakou i na lahui e, i ai i ka kakou ai, mahalo mai i ka maikai o ka opu i ka ai i keia ai; ka ai a kekahi i ka poi me ka waiu, a o kekahi me ke kopaa a pela aku. Ke hoomaopopo mai nei lakou i keia mea me ko lakou i ke ole i ka hana aua. A o kakou hoi na mamo a na kupuna no lakou keia ai makua, ke hoohemahema aku nei. Ike no i ke anoe o ka ai, waiho pu wale aku la no me ka imi ole aku i ke kumu o keia anoe.

            Eia no kekahi mea maikai loa a kuppono no kakou, i ka noho ana maluna o keia aina hoopulapula, oiai ua maa na keiki o keia au i ka hoohainuia i ke ti, eia iho no ko kakou ti helu ekahi o ke "kookoolau". Ma kona aoao apau he maikai, he ono kona inu ana a he mea hoomaemae pu ialoko o ka waihona ai. O ia ti ame ke kalo papaa i kahumuia i ka honua hele like keia mau mea, a eia hou aku no ia mea maikai o ke kalo, a in a no hoi aole o ke kalo, eia iho no o ka uwala.

            He lehulehu aku no na mea hoopomaikai mai a keia ai, o ke kalo, makaho ae o na mea i heakakaia maluna ae. Ma ka hana lima ana no e loaa hou akku ai ia mau mea i koe.

            Elike ae la me keia mau mea anoe i hoomaopopoia he lehulehu no keia ai a kakou, pela no ke anoe o na mea e ae e waiho mai nei i hoomaopopo ole ia.

            Nolaila, he mea pono ia kakou e keia hanauna holookoa ke hoomaopopo ae i keia mau mea i hoakakaia in a @@@ he aloha a minamina kekahi o kakou i keia mau mea, no ko kakou pono no aole no ha‘i

 

@KIIA NA UKUHANA O NA LIMAHANA O KA HUI MOKUAHI

            Ma ka la 1 ae nei o ka mahina o Mei e mana ai ka hoemi @@@hana 10 pakeneka, o na limahana apau o ka hui moku ahi I. I. s. N., elike me ka hooholo ana a ka papa alakai o ka hui mokuahi. Eia nae, i ole ai e emi hikiwawe loa na ukuhana o na limahana, i ka manawa hookahi ua hooholoia i 5 pakeneka ka hoemi ma ka la 1 o Aperila a i 5 pakeneka i ka mahina o Mei.

            Ma keia hoemi ukuhana e lawe like ia ana i a mai o ko na kapena, pa malamamoku, na wilikia, na kupakako ukana, na poo kuene, na kuene, na kanaka paoahi ame na luina mau ukuhana ae.

            He hana keia a ka hui mokuahi i lawe ae la i kulike me ka na hui mokuahi apau a hoohana mai la ma na kapakai o ka Pakipika ame ko ka Atelanika, ma kela huli o ka honua a o ke kauoha hope lea no keia hoemi ukuhana na ka Papa Kapilimoku Amerika.

            Ma keia manawa, elike me ia a na luna nui o ka hui mokuahi o ka hoike ana ae, ua oi ae ke kiekie o na ukuhana, e ukuia nei mamua o na limahana oluna o na mokuahi Matson apau, o ia hoi ko ua malamamoku.

            No elua a ekolu manawa o ka hoopii hou ia ana ae o na ukuhana o na limahana  o na mokuahi kuloko mamuli o na olohani, a ua hoopii hou ia ae ma ka manawa o ke kaua nui ma Europa mamula o ka pii loa o na kumukuai o na mea e pono ai ke ola ana.

            O ka hui mokuahi kuloko ka hope loa o na hui i hoemi i na ukuhana, i hiki ai e halawai aku me na hoolilo koikoi he mau hoolilo koikoi no ka hoohana ana aku i na mokuahi apau oia hui.

            He 25 pakeneka ka hoemi a ka papa Kapilimoku Amerika a no ka hui mokuahi Matson hoi aneane he 15 pakeneka ka emi.

Ka Pomaikai o ka Hoomanawanui

            Ma ka moolelo o Umi a Liloa e loaa ai kekahi mau hoonaauao ana mai ia kakou, ma kana lawelawe a hookele hana ana, malalo o ke a‘o a kona kahuna.

            I ka aneane ana mai o na la hope o Liloa, ke alii nui o Hawaii, oiai no ke alii e noho ana ma Waipio, me ka nawaliwali o ke ola kino, kauoha ae la ola i kana mau keiki imua ona, oia hoi, o Hakau, ka hanaumua, a o Umi, ka hanau muli, e noonoo pu mai me ia no ka pono o ko laua noho ana aku ke hala aku oia ma keia ao.

            Mamua o ko kaua nee ana aku imua e ka mea heluhelu, e nana mua ae kaua i ka manao iloko o ke alii (Liloa). Mai ka wa mai o ka hui ana o Ume me kona makua (Liloa) ahiki keia mau la hope o ua alii nei, o ka mea nui loa iloko o kona waihona noonoo, oia no kana mau keiki, oia o Hakau ame Umi. He nui loa kona aloha i a laua a lua; a no ia aloha i kupikipiki o ai o kona manao ma kahi o ke kupono, a kupono ole paha o ka mahele ana i ka waiwai i na keiki.

            Oia hoi keia, in a e maheleia ka noho alii i na keiki elua, e pono ole ana; e lilo ana ia i mea e hakaka ai a pilikia. O ka pono o ia no ka hoalii i kekahi, a i kanaka hoi kekahi, aka nae ma ku hopena o ka Liloa mau mahele waiwai ana i kana mau keiki, ua hiki aku ia kakou ke ike i ka naauao me ka hemolele o ka naauao o kana mahele a kukulu kum alakai ana.

            I ka hoea ana ae o na keiki imua o Liloa, ma kona wahi e waiho ana i ka nawaliwali, ua hahau hou mai la no oia i na olelo a‘o i na keiki elike no me ka mea i maa iaia, o ia no o ke a‘o aku; a hoomaopopo hou aku la no ia i keia mau mamala olelo i na keiki:

            "E aloha olua kekahi i kekahi. Ia oe e Hakau, e kuu keiki, o oe no kuu pani hakahaka; ke alii o Hawaii nei. e aloha hoi, a e malama i kou pokii, a no ka mea o kou kanaka ia. Ua pau ae la na mea apau ia oe, e kuu hiapo."

            E ka mea heluhelu, ku no i ke aloa, in a o oe ma kahi o keia alii me ka noho mai o kau mau keiki punahele imua o kou alo me kou puunaue aku i kou mau wahi kuleana honua me ka hiki ole ke hoolawa like ia, elike me kou makemake e ka makua.

            Nana ae la ua alii la ia Umi i kana hanau muli, me ke aloha, a i aku la: "E Umi, e kuu keiki, aole a‘u wahi mea i koe nau e kuu keiki, a no ka mea ua pau ae la no i kou hanaumua na mea apau. Oia kou alii, koe wale no, in a oe e malama a e hahai i na a‘o a ke Akua o kou makuakane nei, e loaa no ia oe na pono ame na pomaikai; a na ke akua no e hapai ia oe; a nolaila, ke waiho aku nei au i ke Akua me oe, o Kukailimoku. I malama no hoi oe, pau a pau loa keia mau mea i ka lilo mai ia oe."

            A pau ae la keia, a hala mai kekahi wa, moe aku la o Liloa. Noho iho la na keiki me ke kuikahi ole o ka manao, a no ka mea o keia Hakau, he kanaka huhu keia, he hana ino i kanaka, aole wale i kanaka a kanaka, aka i na kanaka o ke Akua, a no keia mea, ua hiki ole ia Umi ke noho pu hou aku me ke alii mamuli no hoi o ke kipaku ino ia mai, mai ka noho alii mai.

            I ae la ke kahuna o Umi ia Umi i kona haku: "E haele kaua, aole pono i koe o ke alo alii nei, I hoolohe no hoi oe i ka‘u mau olelo ia oe, ola ka hoi kaua. I hookuli no hoi oe, mamake kaua ame ka pae i hele mai me kaua."

            Pane mai o Umi i keia mau olelo i ke kahuna: "O kau mau mea e olelo mai ai ia‘u, owau e hooko aku." A pau keia mau hoolala ana no ka haalele i ke alii, ku ae la ke kahuna, me Umi ame ke aikane ana a hele. Hele ma o ma Hamakua; a i keia wahi o Hamakua noho lakou.

            I mai la kekahuna ia Umi: "E mahi kaua i ai i ola keia mau la aku o ka noho ana o keia wahi." Ua kupono loa ia manao o Umi ame kana mau aikane, a nolaila, hoomaka iho la ka lakou hana ma ke alakai a ke kahuna.

            I ka hala ana o kekahi mau la, alawa ae la o Umi a nana aku la i ka nui hewahewa maoli o keia mahakea i waele ia Ua ui koke aku oia i kona kahuna,  a olelo aku la: "Nui hewahewa maoli keia mahakea a kaua; o oe no a owau ame kuu mau aikane, piha no kauna ia kakou, nawai la auanei e ai i keia ai nui hewahewa maoli e pau ai?"

            Pane mai la ke kahuna ia Umi me ka i ana mai i keia mau olelo: "Mai ha‘oha‘o oe ia mea: o ka manao ia o ke Akua, e hana kaua."

            A pau ae la ke kanu huli ana a lakou, nana ae la ke kahuna i na mea apau o ka mala ua maikai. Huli ae la oia ia Umi a pane aku la penei:

            "Ua pau na hana pili i ka mahakea a kaua i ka hanaia , o ke kali wale aku n@a oo mai, alaila ai aku. He hookahi hana ano nui i koe a‘u i makemake ai ia oe e hana, o ia kou hele i ka lawai‘a na kaua."

            Pane mai la o Umi a i mai la: Pehea auanaei au e hiki ai, a no ka mea. aohe o kaua waa, a o ka elua, he maa malihini kaua i na kanaka o keia kahakai lawai‘a"

            Ua waiho koke mai la ke kahuna i kana papa hoonee hana imua o Umi, no ka pono ame ka pomaikai, e kau mai maluna on a, in a e hooko o Umi. A‘o mai la ke kahuna ia Umi i ka wa kupono o hele ai i kaulana waa i ka wanaao. E makaala i ka waa i lawa pono ole i ke kanaka, a e hoao e kau ma ia waa me ka ae mai o ka lawai‘a, a i ka holo ana i na ko‘a lawai‘a, ka hoi ana mai, a ma keia wahi o ka mahele i‘a, e makaala loa, mai ho‘iho‘i mai oe i ka i‘a i hooneeia mai malalo; e makaala loa oe i ke kanaka iaia ka haawina i‘a i haawiia maluna.

            E hoomaopopo kaua e ka mea heluhelu o na i‘a i hooneeia malalo, o ia no na mahele i‘a mai ka lawai‘a mai, a i paleia mai e ka wawae, a hoholo mai hope mai o ka waa, a i ke kanaka mamua nona ia haawina i‘a.

            Aohe makemake o ke kahuna o Umi i keia i‘a i peku wawae ia, a i hoohoholoia malalo, a no ka mea ke ike la no oia i ke kupono ole o ia i‘a na ke Akua. aole paha he hoomaopopo ae o Umi i keia mau a o a ke kahuna, hookahi mea i maopopo, ua hookoia na mea i kauohaia e Umi.

            He oiaio i ka hoi ana mai o Umi mai kana huaka‘i lawai‘a mua loa, ua ike ae la ke kahuna i ka pono o na hana i kauohaia e hooko.

            Hana mai la ke kahuna i ua i‘a la apau, a kauoha ae la oia ia Umi  e lawe aku a kau i ke kuahu o ke Akua. Pau ae la keia leha aku la na maka o ke kahuna i ka mahakea a laua, e ake ana o ke hoea mai o ka la e ou ai o ka ai, alaila hoomakaukau ae ka ke Akua a lele i kuahu, pau ka hana.

            Ahiki i‘o i ka manawa i oo ai o ka ai, ua kauoha aku la no ke kahuna ia Umi e huhuki mai i ka ai. Huki mai la kela a waiho ae la ma ka lima o ke kahuna. Hana ke kahuna i kana hana a pau, haawi aku la ia Umi e lawe a waiho ma ke kuahu o ke Akua.

            Ma keia wahi e ka mea heluhelu, pau na mea ano nui a elua i ka lele i ke kuahu, o ia ka ai ame ka i‘a.

            A‘o mai la ke kahuna ia Umi me ka ikaika, e olelo ana, ua kau mai na hoomaikai a ke akua maluna on a (Umi) mamuli o kona malama a hanai i ke Akua; a nolaila, a no ka wa e komo aku ai oe iloko o na wahi au kanaka apau, e hoolauna pu me lakou ma na mea apau, a e makaala i na umeke nele i ka ai.

            "O ka hale au e hele ai a komo i nele i ka ai, e kanoha aku i ko ia hale e hele aku i ko mahakea, e huki ai i ai, a mai poina i ke kanoha aku i ka huki ana lawe ae i ke kalo onou hou aku ka huli i ka lepo."

            O keia hoopulapula mua loa i maopopo maoli kona hoomakaia ana, ahiki i kona hopena, i hanaia e Umi ma o na a‘o ana a ke kahuna, nana o malama ana ke Akua. E hoomaopopo ka ua e ka mea heluhelu, i ka wa i kipakuia mai ai o Umi ame ke kahuna i huiia me na aikane, ua hele mai lakou me ka nele, hookahi wale no mea ano nui me lakou, ma o ke kahuna la, o ia no ka naauao i na aoao o ke Akua.

            Ua hoomau aku la o Umi i keia hana komo kauhale ana, ahiki i ka wa i lohela ae ai o keia leo maiwaena ae o kanaka o na Hamakua, e i ana: "Ino no hoi o keia kanaka (Umi) ko kakou alii, in a ua ola kakou. Aole hoi o keia kanaka o Hakau." O keia mea ka ke kahuna o Umi i kakali ai, a no ka mea ua maopopo iaia ka hopena o ka hana akna e alakai ana.

            I ka lohe ana o ke kahuna i keia ua hoeu koke aku la oia Umi e nee lakou a komo iloko o Hilo. He oiaio, ua nee aku la lakou a noho ma Hilo. O na hana no i hanaia ma Hamakua, o ia no na hana i hanaia ma Hilo, A pela no ma Puna, Kau, Kona Hema, a ma Kona Akau. Ua make maoli na kanaka ia Umi ma keia hana aloha, o ia ka hana a nui ka ai, ikaika ka leo i ke kahea aku i kanaka e paina ai, a i ka ai ana o kanaka i keia ai a Umi i hoolaa la i ke akua ua hewa ka waha a ua aie i ka ai a ke Akua.

            He oiaio me keia mau mea elua wale no o Umi i an i ai ia Hawaii a lilo iaia malala o ka hookele a ke kahuna.

            I ka wa i lohe ai o Hakau i keia ohumhumu o kauaka, e mahalo ana ia Umi, ua hapai loa ia ae kona ukiuki a upu maoli e huli e pepehi ia Umi. I kona hoala ana i na koa ame ka hoao ana e hoomahuahua aku i ka heluna iluna, ua hiki ole, a no ka mea ua pau na kanaka apau i ka huli mahope o Umi ke alii kanaka u‘i a oluolu, wahi a kanaka.

            Nolaila, e ka mea heluhelu, kek u mai nei keia mau mea hoonaauao ia kakou i keia mau la kupilikii, e hoonaauao ana ia kakou ma na mea a kakou i hoohemahema aku ai, o ia nae na mea ano nui e pono ai kakou o na makua ame na keiki na moopuna o keia mua aku.

            He oiaio, e olelo ae ana pahakakou, ka, no ko lakou au aku la no paha ia, aole no keia au; auhea oe e ka mea he luhelu, aohe mea hou e ao, o ua mea kahiko wale no. Ma kela hana a Umi i akaka ai ia kakou kekahi mau kiina o na hana a na kupuna hoohemahema ia e kakou e kaia hanauna naaupo i kupono i‘o e pono ai.

            E ike mai kakou, aole kakou no ke aupuni palapala; aka, no ke aupuni olelo mai ka waha a i ka waha. Pela i malama a kaeheleia ai ko kakou naauao ahiki mai i ke au o keia aupuni palapala, hoohioloia ia mau ike.

            Halawai ae la o Umi me Hakau, make iho la o Hakau ia Umi ma o ke kahuna la. Nohoalii ua keiki hoomanawanui nei maluna o Hawaii.

            E ka mea heluhelu, aia ma keia moolelo o Umi, kekahi mau mea ano nui e hoomaopopo ai, no ka pono o ka hoi aua aku maka aina hoopulapula ma Molokai.

            O ka mua, o ia no kona hoolohe i na a‘o a kona kahuna. Aole on a ike iho la he alii oia, a olelo aku i kahi kahuna on a e hele i ka mahini, e kahu imu, e lawai‘a a pela aku. Ua hana oia nona iho, ma ke alakai a ke kahuna me ka hooikaika ana, mai ka wa @@@@ a kau i ka heke.

            Aole loa he wa o Umi i ku e aku ai i ke kauoha a kona kahuna. O na a‘o apau i a‘oia iaia, ua lawe oia ia mau a‘o a malama me ka hoohana ana, ma kona ano alii, ua pau na ike iaia i ka ikeia-ka hanai akua, ke kanu ai, ka lawai‘a, a pela aku.

            O keia mau mea o ka hoolohe i ke a‘o ia mai, ame ka hoomanawanui i ka hana, he mau mea maikai keia e hoomaamaa ai i keia mau la. No ka hoi aku a noho ma na aina hoopulaupula me keia mau makaukau, he mea kokua nui mai ia ia kaua e ka mea e hana ana.

            Ina aole pela, alaikla e paupauaho e ana, a no ka mea ma keia bila hoopulapula e hom ai keia mau aina i maheleia iloko o na apana nunui maoli, e kupono ole ai i ak mea i nele i ka hoolohi i ke a ‘oia ame ka hoomanawanui i ka hana ke hoi i keia mau aina i kookaawaleia.

            No ka mea o keia huakai mua e hoi ana i ka aina, e hoi ana lakou me na makaukau piha i ka eleau, ka ikaika hana a pela aku; a hala ae na la kinohi , kamaain pono aku e ai ana uo i ka hua momona o ka aina, he momona pau ole i ka hua momona o ka aina, he momona pau ole ia hanauna aku a ia hanauna aku.

NUI NA HANAU MAMUA O NA MAKE ILOKO O FEBERUARI

            O ka Poalua iho nei ka la hope o ka mahina o Feberuari, a ma ke heluna o na hanau i hoikeia ae i ka buro o na paphelu o ka papa o la Teritoro ua ikeia ka oi aku o na hanau mamua o na make. Iloko o na la he 28 o Feberuari he @@@ ka nui o na hanau i hoikeia ae, he oi iki uku maluna 13.5 ku averike kiekie loa o na hanau i ka la mamua o na mahina e se i ikeia maloko o na buke a ka papa ole.

            Ma na la mua o ka mahina o Beberuare i hala aku la ua hoopiia ae a hoopaiia kekahi Kauka Kepani no ka hoike ole ana i ka hanau ana o kaua bebe i ka papa ola e ka aha hoomalu , no ia hoopalaleha wale ana on a ma koua nono i ka hooko aua ae  i na rula a ka papa ola, a me he mea la ua lilo ia hoopalia ana o ia kauka i kumu e makaala ai ua Kepani e ae e pela paha i oi loa aku ai ka nui o na hanau i hoikeia ae i ka papa ola iloko o ia mahina.

            He 380 ka nui o na hanau i hoi keia ae, a he 116 na make a he 86 mau paamare. Ua emi iho ka heluna o na make iloko o ka mahina o Feberuari mamua o ko ka mahina o Iananuari maloko o Honolulu; o ka heluna o na make iloko o Ianuari he 133, a no ka mahina mai o Feberuari, a ua emi pu mai me ka heluna o na mare.

            No na make ma na lahui ike ole ia keia malalo nei:

            Na Kepani he 34, na Hawaii, komo pu me na hapa Hawaii  he 32, Pke he 13, Amerika 12, Pilipino he 10, Pukiki 8, Korea 3, Pelekane 2, Kelemania 1, Poko Riko 1.

            O ke kahunapule Kakolika Victoria ka helu ekahi o ka nui o na paamare i awaiaulula eia, he ehiku ka nui; haula ka Rev. S. K. Kamaiopili ia mahina he eono ana a malalo iho @@ na kahunapule e ae, He 24 ka @@@@ na paamare i awainulu e na kahunapule Kak@@@a iloko o ka mahina @@ 21 i hoohuiia e na kahuna pule @@@ waii, elima e na Pake ame Korea @ @ ke kahunapule Pilipino a he 25 o ka poe e ae apau i loaa ka mana hooko i ka oihana mare.

OLELO HOOLAHA

PA ILINA O KALAEPOHAKU

            Ke kauohaia aku nei na lala apau o ka Ahahi Pa Ilina o Kalaepohaku e akoakoa ae ma ka home o ka Lunahoo hana Dan Maunakea, Kunawai Lane, ma ke Sabati, Aperila 2, 1922 no ka noonoo ana i kekahi mau kumuhana ano nui no ka pono o ka pa ilina. Ua makemakeia ka poe apau i uku mai i ko lakou kuleana i ka pa ilina , e pao pu mai i na likiki hookaa.

            Ma ke kauoha

                        Lawrence Kaleiopu.

6493-Mar. 3, 10, 17, 24.

HOOLAHA KUAI O NA APANA AINA AUPUNI

            Ke haawiia aku nei ka hoolaha ma keia, ma ka hora 10 a @@@@@ Maraki 31, 1922, ma ka puka am @@@ o ka Hale Kapitala, Honolulu, T. H. malaila e kuaiia aku ana ma ke @@@@ akua i ka poe koho kiekie loa @@@@ o na mahuo o ka Puku 73 o ke @@@@ wai Kumu o Hawaii a me K@@@ 143 o na Kanawai o ke Kau o 1917, na apana aina aupuni malalo nei.

            1. Ka hapa o ka Apana @@@@ o na Apana Home Hookaunoono o Hawaii ma Hauula, Koolauloa, Oahu @@@@@ iliaina o 1,205 kapuai @@@@ emi mai paha kumukuai haahaa @@ $25.00

            2. Koena o ka apana Aupuni ma Kuwili, Honolulu, Oahu, @@@@ iliaina o 20,555 kapuai kuea oi aku emi mau paha: kumukuai haahaa 193.00. E kuaiia aku ana keia apana no na hana hoomoe alahao a ka @@@ kaaahi, a in a ka mea kuai mai e @@@ hana ole ana ia apana aina no na hana o ke alanua kaaahi ma kekahi manawa e lilo ana kela kuain ana i mea @@@ ole, a e hoi hou mai ana ka aina i ole loia i ke Teritoro o Hawaii.

            NO an kuau nelike o ke kuai o @@ apana aina mahina ae o ia keia

            A.--O na makaainana wale no o Amerika a i ole na kanaka i hoakaka ae i ko lakou manao e lilo i mau makaainana Amerika ke lilo i poe kuai mai

            B.-- Kumu ailike: Maka dala @@@ ma ka haule ana o ka hamare.

            C.--Na ka poe e kuai mai aua e uku i na hoolilo no ka hoolaha ana ma hope koke iho o ke kuai ana.

            O na palapala aina no na apana aina i oleloia ke waiho nei a e ikeiia no me kekeena o ke Komisina o na Aina Aupuni, ma ke Kapitala o Honolulu, T. H.

            No na hoakaku laula e noi ae ma ke keena o ke Komisina o na aina aupuni Hale Kapitala, Honolulu, T. H.

                                                            C.T. Bailey

            Komisina  na Aina Aupuni Hanaia ma Honolulu, Maraki 1, 1922 6493----Mar. 3, 10.

HOOLAHA KUAI O KA HOOLIMA LIMA AUPUNI LAULA

            Ke haawiia aku nei ka hoolaha @@@@ me keia ma ka hora 10 a.m. Poalima Maraki 31, 1922, ma ka puka ma ke alo o ka Hale Kapitala, Honolulu T. H. malaila e kuaiia aku ana ma ke ku@@@@ akea i ka mea koho kiekie loa malalo o na manao o ka Pauku 73 o ke Kanawai Kumu o Hawaii ame ka Pauku 380 o na Hawaii o 1915 ka hoolimalima laula o na apana o ka aina Aupuni malalo nei:

            Na Apana Helu 14 âme 15 maloko o ke Kuea Helu 30 o @@ A pana o Auwai olimu, ma ke Alopali o Puowaina. Honolulu, Oahu, nona ka iliaina o 39,@@@ kapuai kuea, oi aku a emi mai paha manawa o ka hoolimalima he 10 makahiki mai ka la 1 aku o Aperila, 1922 uku hoolimalima haahaa, he $50.00 no ka makahiki e uku hapa makahiki mea ia. Ina o ka mea e noho nei ma keia mau apana aole iaia e lilo ai ka hoolimalima he 15 la on a e aeia aku @@@ noho mai ka la aku o ke kuai ana a ma ia manawa oia e nee aju ai me na hale e ku nei maluna o ia mau apaua i oleloia ne la.

            Na ka mea kuai e uku i ka hoolimalima o na mahina eono mahope koke iho o ke kuai ana, hui pu me na lilo o ka hoolaha ana ame na lilo e na apau e pili ana me ka hoomakaukau ana i ka hoolimalima i oleloia.

            O ke2kuai o ka Hoolimlima Laula ma luna ne e kaa no ia malalo o na kumu aelike o ka Hoollimalima Laula Aupuni i hoopukaia e ke keena o ke Komisina o na Aina Aupuni.

            O na palapala aina o ka aina e hoolimalima aku ana, ame ke ano o ka Palapala Hoolimalima Laula, ke waiho nei a e ikeia no ma ke keena o ke Komisina o na Aina Aupuni, Hale Kapitala. Honolulu, T.H.

            No ka hoakaka laula e noie ae ma ke keena o ke Komisina o na Aina Aupuni, Hale Kapitala, Honolulu, T.H.

                                                                                                            ---C.T. BAILEY

            Komisina @ na Aina Aupuni

            Hanaia ma Honolulu Feberuari 28, 1922.

6493---Marr. 3, 10

He Pahuolelo Victrola Anei Kau ma ka Home?

            Ke kuai nei makou i na ano like ole o keia mau mikini mai ka $25 a pii aku.

            Maanei e loaa ai na Papa Leo Mele hou, na Mele Olelo ame na Pepe Leo Mele.

            Ma ke ano nui, NOU MAKOU MA NA MEA PILI MELE.

Hawaii Sales Co., Ltd

Nuuanu, kokoke i ke Alanui Moi.

 

Ka Victrola

--Ka Meakani Mele Kilakila---he meakani e pono loaa ma kou home. Kauoha maik i na buke hoakaka o na Pahuolelo ame na Papa Leo Mele.

            NA PIANO PAANI

            NA ROLA PAANI

            NA PEPA MELE HOU

            NA PILA AHA

            âme na mea apau pili i na mele.

            Bergrstrom Music Co.

1020 Alanua Papu

Honolulu