Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXI, Number 8, 24 Pepeluali 1922 — KA WAIWAI NUI O KA NOHO KUOKOA ANA [ARTICLE]

KA WAIWAI NUI O KA NOHO KUOKOA ANA

Aole paha ho irai/wai oi aku o keia noho honua ana, mamua o ka waiwai n"ko kuub.)a ana. He okoa ka noho kuo'koa ana ma ke ano aupuni, a >he okoa no hoi ka noho kuokoa ana ma ke ano lahui ana. īMamuli o !ke ake ana o na aupuni e noho 'kuokoa, ua lilo kekahi tnau aupuni i i&au kahua kaua, a ua kaua no (kekahi mau makahUei ioihi. O (ke aupuni e aoho hoopiliwale «na, aole ona noiho hauoli ana. O ke aupuni e noho ona ma ke ano uku auhau i 'keka'hi aupuni okoa aku, aole e loaa ana ka nohio hauoli ana o «i kanaka o ia aupuni. Mamuli o ikoia mau hana a Beritania un .lilo mai o Amonka, Ikekahi o kona mnu paoalaau, a aole n&n i loaa mamuli o ke noiia ana aku, aka,/mahope wale no o kekahi uiau kada hahana i hooiliia, a maliape o ka make ana aku o keikahi mau tausani -konaka. Mm\ili o ka maikemnke o na aupuni o Europa o noho kuo!koa, ua paio uial lakou ia Na polior.a, a uo li.ek.uhi mau makahiki loihi, keia kaua ana alhiki i ka lilopio ana o tN"apt>Jiona, a la-weia e hoopna ma ka mokupuni o Bt. Helena. Mamuli o ka inakemako ana o <na Moi ame na aiii ame na makaalnana o Maui, Oahu ame Kauai, e mau ko lakou kuokoa, ua kauaia o Kamehameha, ahiki nae i ka llio ana o >keia mau Paemoku malalo o keia k(ie 'ao 'a o ka PAkipika. Nolaila, aole ?ah%ri, aole hoi aupuni i Kakeinake e noho akm malalo'o kekahi aopu&l okoa «ku. A mamuli o kēia kumu ua nui na kaua 1 hooiliia maluna o keia ili honua. A o ia makemake ole no o kekah' lahni e noho kuoleoa ole, o ia no kn manao o na lahui ianaka like ole, aihiki liālku i na kanaika o kela ame keiā oupuni. O ika noho kuoikoa ana o kela ame Qteia kanakā, ua loaa mai no niamuli o keia makemake o na Aupuni. I ka hull ana aku e nana i ka nohō ann o ko kakou mau kupuna i na la i hale &ku ē iko ana ikakou, aole no i loaa keia noho ana ia lakou. Oiai e noiho ana lakou malalo o na alii, a o nn mea e loaa ana i ko lakou mau limn. aole no lakou ponoi iho. Maanuli o keia knmu, ua koi iiaika ia ka Kauike aouli, KLamehameha TTT, e mahelehele ia na aina, oiai ia mau la e paa ana ka Moi i na aina apau o keia mau Paemoku malalo o kona maiu. Ika makahlki 1848, ua ihapai ka Moi i Ikeiā kuleana kahiko o keia Paeaina, s haa'wi niai la i na ihookuleana oina ana i na kanaka maika-ainana, a mai la la tmai ka noho kuoikoa ana o na ikanaka. He oiaio no nae, aole keih haawi aina ana i Ulo i aiea o ku-o ai i na kanawai' o (ka sina, aka, ua lilo ia haawi aina ana i mea o loaa ai 'kela kuokoa i loaa 010 ia lakou i na la mamua aku. - I kela ma

nawa i mai ai na aina i na j ikanaka, ua lilo kela mea. I mea e.hooi ao al i ko lakou. noho iknokoa a&a, a ; oia.no iioi ahiki inai i keia la. ta <kakou o huli aku ai ihope, a aaaa i -ka nobo ana o ko kakou m&mua o keia ana T o, ike ana < kakou, aole i'o no i 'loaa !ka noiho hau-, oii ana ia lakoi. Va līlo lak-ou i /poe | hoohanaia e na alii, % o 'ia loaa nae ma ko lakou mau lima, aolo ia mo lakou iho. Ua hiki i ke alii ahupuaa, ē hele mai, a. e lalau. a e aku i na mea apau ana i makemaike ai. Ua lilo aku na puaa, na lo'iai ame aa nvaa au i luhi aya i manao .ai i no iou ohāna. "O ia ano iioho ana ,aole e loaa aaa ka hauoli. Ūa liio keia ano Aoiho ana, i alanula i kumu no $a kaua. I ka. make ana o ka IMoi o ia mokupunl, <ua noho imai hooilina, a, i ka noho aaa mai o keia !Mol hon, <ua hoomaka oia 6 maihelehelo hou i na aina, a mamuli o ia inaholehelo ana, ua kii aku eia i na aina e p*aia ana « Ikekahi alii i loaa mai, mai !ka -"Moi mua mai, a ma o keia haaiwiia. ana aku i a'ha 'i, ua «to Q.ia i mea ku-e aku i ka Moi hou. A" iua ua nui na alii i hooneleia peīa, e nui ana ika poe ku-« i ka (Moi feou. A oiai e- noho ana na «makaainana malalo, o keia mau .alii !hou; a e noho 4jia malalo o kela alii Ikahiko, ua lila lakoy i ipoe f a£ai kekāhi i 0 kēii kiiia foo eo i e ku-e. *na ki kt kpiki, a o ke &eiki hoi i fka O. keia iho la \ U aū mamua aku o KameiEaiielia. -'Akai i

kona noho Moi ana ae maluna o na moliupuni opau, ua mau ka paa aua o na aiii i na aina i haaiwiia aku ia lakou eia, ahiki ouū i ko au o Kauikoaouli. A na keia Moi i ihaa'wi mai i na aina no na makaainana, a o ia haavri ana ka mua loa o ka loaa ana o (ko kuokoā i ka noho la/luii ana. O keia loaa ana o ka aina i ko kakou mau maH<ua, ua loaa mai i ka nianawa i iko 010 ia 'e lakou ka "waiwai nui o ia mea ho aina, a uo ia kuuiu, ua kuaiia aku o lakou ua mau aina la, a no ka mii uo hoi o na .aina i lona i na alii, pela no hol i nui ai na aina a la-1 kou i hoolilo aku ai. A no ka uuku' no hoi o na aina i loaa al;u i ua ma<ka- j ainana, pela no hoi i uuku ai ka la-~j kou hoolilo ?na. j

I 'keia )a nae, i ku kafcou au ke ike ziei (kakou i ka w-aivrai o keia niea he aina, a i ko kakou huii ana ae o iiana' i kaiil' o loaa ai (ka aiua, ua ;paa auai la oa lahui e i loaa kn, aina mai <ko kakon mau makua 4 aku, a hooikalii wale no wahi e loaa ai ka aina o kc aupuni. 6 ikoia tnau aina nae, no na kanaka apau o ke aupuni, a ua lilo ike kii ana aku a na koiki Hawaii i mea paakiki. Aka, ua iko kakou i ka hooholoia ana o ko kanawai hoopulapula Amerika, a eia ko Koniiaina i hooinaopopoia ma kela kanawai, ko hoohana nei no 'ka | ao o na kanaka liawaii. I hanaia 'koia (kanawai no kc ake aiia j e loaa i na kanaka Hawaii na aina m« k« koma -pu ole mai o ikokahi |>oej Amenka iho, no ka anea, ,ua kapakahi ka haa-v?iia ana o «keia mau aina'aupuui lnala i hala, aku. Ua lilo aku kekaihi mau ain* i na kanalka e kapa ana ia lakoa iho he mau Amerika, a i ka loaa j ana nae, ua hooliloia Aku la i nu ikanaka i Sctiloān.a 010 e 'loaa na aina aupupi, ia l&kou. ' I keia la ua loaa mai i na ka'naka! Hairali keia kuleana, a ua hooneleia kfekahi ipoe kanaka Ameri(ka okoa aku Ua kapaia keia kana-wai he (kanarvrai | ku-e i Ika pono o na Amerika ma ikeia Paeaina, aka, ua kooholoia mai no nae e ka Aihaoleio Nui o Amoīika, a i keia la. oa iko kaikou he ktlleana keia no nn kanaka Ha*vraii, a e <kau aku ana keia kuleana maluna o ika lakou mau keiki. Ua hiki loa i na kanaka Hawaii kf kii q3lu i (keia an.au aina, a <ua pau ko lakow maka'u ana, e lilo ana paha i na kanak* okoa aku. *0 keia mau hana i hanaia, na manaoia, o ia iTvalo no ke alanui © hiki ai e loaa ika noho kuokoa a&a o na kanaka Eawaii. I ka loaa ana o keia mau aiha, e ike ana kakoa, na loaa kahi e hooulu ai oe i kau mau mea e ai ai, amo na mea o hiiki ai o loaa ka pono i kou ohana 0 Ikeia mau hoolala ana, ua like me na hana a iko kaikou mau kupuna mamua aku o kakou. Ia <mau la o liana ana <kela ohaua ame keia ohana i nn mea e loaa ai ka noho kuokoa ana. A heaha ka noho kuokoa ana? ( O ia no ka noho ana o J kela kana r i?a aine keia kanaka nono. iho. Aole haku maluna on4. Aole oia e koiiu aku ana c hele 1 ka haua, ina aole ona makema'ke e haea. Aole kana mau kqiki e noho hoopiliwale ano. Aole kana wahino e 4ielo ana e hana no kekahi uiea okoa alku. ■£ noho'ana oe nou iiu». O keia mau mea apa<u, ho īnau nu*a keia e hikl ai ia ikakou iho i keia ma'i la, aolo ka&o.ii i noho knokou. no ke kptmu, aole. i loaa keia uua wen i lvo; keia maluna ae. iKa niUa ua kakaikāhi '\vul9 na lianaka © iioho ana no lukou iho. 0 jka hapauui eia ke noho noi molalo o 'ha'i. Ka lna. 1 ela na ikanalwi ke nolm hana nei ira'ale--0 ha'i. A 0 keia ara ki'i 'ah: imēa © hoon« lo niai ann i Ua noho'kuo jkoa ana o ke kauaka. | Ina 00 e li.'ina a«A *rryilalo_ o ha'i. o. kanika 'i afcu an.a oe i kou o'.a ame ke ola' o kou ohuiiu' i un hahn h.':na la 011. X (kona. oiām'wa e (kipaku ni.-ii ai in mc, ua ihele iho la no oe ia m?ina-va. me ka | naĀa el.e ia niai ho tu»u p ; liki:i kou, aole paha. A iua e hana.ana oe m6 i& liaku, e lilo .ana .oe i mea paa ia£t ma na anp hpan. Aole pola Ika no"ho iiaa nōu iho. No ke kumu ua hjki ia oe ke hele i kau māU . wahi i āi, a ua hiki lo£ ia oe ke iaaīēlē i kei4 hana, a hele. 'aku i ihana olkpa, O keia ka noho ana i ma&6&lfcfeia e loia i kela amae keia kanaiīimuli 0 keia mau aina hoapulapula

e haawiia mai ana i.na kauaka Hawaii, e hiki ana e loāa ia oe ame'kou ohana kela noho kuokoa ana, a o lilo ana no hoi ia no>ho ana / nohona hauoli ana o ko kanaka Hawaii, a e ulu ae ana 'kana mau keiki mo kela manao noho (kuokoa ana. I keia la, eia na kanaka Haiwaii maloko o na 'hale hooliinalima a m&loko o na rumi lioolonalinia. O keia poe hope paha ka poe pilikia loa, oiai c hoike mai aua ia ano noho ana, ua ui&u loa .ikahl loaa a ka ma_ kuakane. Ina he hale hoolimalima e hi ; ki ana ia kakou e ike ua loaa iki iaia he mau dala mahuahua, no ke kumu, o ia wale no ke alanui e hiki ai i kela ame keia kanaka e loaa ka hale, oiai, ua pii a hiiki ole (ke ihoomaopopoia ke kulana o na hale hoolimalima o keia mau la. Aka, ina o ia niau ilala, e lilo ana no ka 'hale a no lakou ponoi iho kela honie, e loaa mahualiua ana na dala e hookoeia e kela okana. A o .ka noho ana maloko o na rumi hoolimalima, ho iioho ana pilikia loa aiku ia. Aka ua hlki ole ke alo ae, no Jke kumu ua uu<ku loa kahi loaa i ka makuakane. O kela no"ho ana maloko o na nunl hoolim&lwna, o ia paha kekahi "wahi e omiloia nei, ke ola o na. keiiki Uilii, mauiuli o ka loaa o)e o na sa maiikai, ame sta noho oluolu. ana o kela keiki liilii. No keia mau pilikia liko. ole, i hiki e ikeia alni, ko kunvu o keia hooikaika ana, e loaa na aina ame na home no na kanaka Hawaii e hoi aku ai, a e loaa ai hoi lie noho palekana ana, niai keia pilikia lohulehu, e hiOei e ikela aku e kaikou. * . Nolaila, o ka lo.aa; ana o ame kou ihomo, ke kahua iuua o Ikein mea he kuokoa. O 3teia no hoi ke ala nui e loaa%i i kou ohana ka noho haupli ana. Aole alanui eaemako f u i>ana anju iA ina o ia i'o iho la ko alanui alaila e loaa ana ia 'kakou, no (ko kn-' mu, e haawiia mai ana na aina no ka w kou. Ma keia wahi e (pono no na kanaka Hivwaii e hoomaopopo pono, a e lawe i na aina e haawiia maa ana. E lhoi ma luna o steia mau alna, a e hoohana akn me na manaolana, e loaa ana ka hauoli ana o kou ohana, a e loaa ana ia oukou ka noho knokoā ana. A e loaa ana ika olelo a kahiko, ' 'ihe lani iluna a he honua ilalo." O 'ka n©ho ana o na hanauna o keiß mua aku, ikekahi hana nui a kakon e nana aku ai. Ina e henftiheni& ka ikakou hoohana ana i keia maa pōmaikai e nelo ana ia uau hanauna, a o ko lakou nele ana, o ia ko lalkou noho pllikia ana, a e <kau mai ana na hoahewa' ana a ia poe ia 'kaikou, mamuli o ko ka kou mau ihemakema.