Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 49, 9 December 1921 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

MAHELE ELUA NUPEPA KUOKOA  MAHELE ELUA

MOOLELO O KA AHHUI KULA SABATI O MAUI, MOLOKAI AME LANAI, KAU O SEPT., 1921

 

(Hoomauia mai).

La Hana Elima, Sept. 18, 1921. Ka la hoike o na Kula Sabati a keia aha, he la maikai a nani keia, ua kaomiia iho e ka Maaa, ka makani kaulana o ka aina ma ia kakahiaka heke kela a kau ao ole i Lihau, aka, ua hoolai mai ka la i kona kukuna mehana maluna o ka aina, a ua pumehana maoli na hana i malamaia ma ia la.

            Ma ka hora 10a. m., i wehe ae ai ka Peresidena J. W. Kalua i na hana o ka la, me ke mele ana mai o ka papa himeni o Makawao akau, elike me ia ma ka papakuhikuhi hana o ka la, ame ka pule mai ia Rev. I. D. laea mai.

            Ua heluheluia ka olelo hoomaikai a ka aha i ka ekalesia o Wainee, kona Kula Sabati ame kona mau ahanui Hooikaika Kritiano, elike me ia a ka aha i kauoha ai i kona kakauolelo e hoomakaukau.

            Mahope iho o ka heluhelu ana i ka olelo hoomaikai ua hoomaikaia ke hoike o na Kula Sabati elike me ia malalo iho i malalo o ke alakai ana a R. J. K. Nawahine, ke alakai o na hana hoike o ka la.

            Papa Kula Sabati ame C. E., o Maui Hikina. Papa Kula Sabati ame C. E., o Honokohau. Papa Kula Sabati ame C. E., Makawao Hema. Papa Kula Sabati o Lahainaluna, a no ko lakou hiki ole ana mai ua kauohaia na Lahainaluna apau i hiki mai, e lawe ae ia papa.

            Papa Kula Sabati ame C. E., o Wainee. Papa Kula Sabati ame C. E., o Makawao akau. Papa Kula Sabati ame C. E., o Molokai. Papa Kula Sabati ame C. E., o Maui Waena.

            Ua piha ke anaina me ka hauoli no na hana hoike Kula Sabati o ia la; he maikai na hana i hoikeia e na Kula Sabati apau ma ia la, a ua malamaia no hoi ka maluhia e ke anaina i akoakoa mai.

O na olelo paipai no na hana o ka la i ha’iia mai e J. P. Erdman, L. B. Kaumeheiwa, Molokini, I. D. Iaea, ame ka Persidena, J. W. kalua, e haawi ana no ia i na hoomaikai no na hana i hanaia e na Kula Sabati, a, e paipai i hanaia ana no hoi he mea pono e hoomau i ka hana i na hana maikai elike me keia, aole no keia la wale no, aka no na manawa apau, oiai kakou e ola ana. He nui na olelo waiwai nui i luia a paipai ia mai i na Kula Sabati.

            Ua haawi aku ka peresidena i ka helu ekahi i ka Papa Kula Sabati ame C. E., o Makawao Hema mamuli o keia kumu; penei:

1.       He 2 keia mau pokii wahine o keia papa Kula Sabati ame C. E., no laua na makahiki 6 pakahi. 2. Ka maka’u ole ame ka wiwoole. 3. Ka paanaau o na haawina i kulaia, a ia ‘oia ai ia laua, aole he haawina mama aka he haawina ko’iko’i maoli, i kupono na ka poe nunui ame ka paa pahemahema no i ka poe nunui, pela ka hoomaopopo ame ko’u kuluma i na haawina o keia ano, ke haawiia i ka poe kanaka makua.

Ma ka olelo makuahine ka laua ha’i paanaau ana, aole hepa, ka hoopuka ana i na hauolelo apau, moakaka ke kamailio ana, ame ka nui o ka leo, e loheia e na mea apau. 5. Ka laua mele ana i na mele himeni i a’oia ai ia laua, he nani ka leo, ame ka maikai pu.

Aole o ka peresidena wale no ma ia haawina o ka mahalo i kela papa, aka o ke anaina pu kekahi; a ke haawi pu nei i na hoomaikai he nui i na makua na laua keia mau kamaiki ame oe e ke komite hoeueu o na Kula Sabati o makawao hema, a Kahu Kula Sabati apana o Kihei, a kupunawahine hoi o na kamaiki no kau mau hooikaika ana he nui, aole no e poho, a no ka mea o laua ana ke panihakahaka ma kou wahi, e hoomauaku e ka makuahine maikai ma ke a’o ana.

Na ke kakauolelo i waiho mai i ka hoike o na hana i hanaia, penei;

Huina nui o na haumana i kulaia, he 140. Huina nui o na makaikai i kohoia, he 65. Huina o na dala i luluia mai, he $70.00.

Hookuuia na hana hoike Kula Sabati me na manao i piha me ka hauoli, me ke mele ana i ka himeni 196 L. H., ame ka pule mai ia Rev. L. B. Kaumeheiwa mai, hora 12:15 p. m.

Mahope iho o ka pau ana o ka aina awakea a ma 3:30 p. m., i malamaia ai ka halawai hookuu a ka aha, a ma na halawai la i kukala mai ai ka peresidena ma kahi a ka aha makua e noho ai, malaila keia aha e noho ai, elike me ka rula hooponopono o ka Ahahui Euanelio o na Mokupuni o Maui, Molokai ame Lanai, e apono lokahi ai.

Mamua o ka hookuu loa an ai na hana a ka aha he mau hana olelo paipai ka i haawiia mai i na hoa ame na lala o ka aha, e haawi ana no ia, i na hoomaikai o na hoa ame na lala, no na hana i lawelaweia ma keia kau, a o keia kekahi o na kau maikai a holomua no hoi o na hana. Aole o ia wale no, aka ua ikeia ke ala hoou ana mai o kekahi mau kula i hoomaha no kekahi mau makahiki, o ia o Kipahulu ame Pupukanioe Kamalo.

Nolaila e hoi aku, a e hooikaika i ka hana a ko kakou Haku aloha ma ko oukou mau kihapai pakahi, a hui hou kakou.

Na ke kakauolelo i waiho mai i ka hoike o na loaa apau: Loaa mai na hoike Elele Kula Sabati o 23, he $46.00. Loaa mai na Hoike paphelu a na K. K. S. A., o 17, he $17.00. Loaa mai na hana hoike K. S., he $35.00. Loaa lulu huikau, he $25.00. Huina laoo, he $123.00. Huina hoolilo, he $98.00. Koena ma ka waihone, he $25.00.

Hookuu loa ia na hana o ka aha, me ka himeni L. H., 27 ame na leo pule mai ia Rev. Jas. Davis man, Rev. L. B. Kaumeheiwa, Rev. I. D. Iaea, Hon. J. W. Kalua, a hui pu ke anaina ma ka pule a ka Haku.

EDWARD M. KAPOO,

HOOMANAO NO KUU KANE, WM.

KALAPINE HOOPII UA HALA.

 

      Mr. Solomon Hnohano, Aloha oe:-E oluolu hoi oe e hookomo iho i kuu puolo waimaka o ke aloha kane, ma kahi kaawale o ka kakou hiwahiwa, a nana hoi ia e ha’i aku ma na kihi eha o ka aina, mai ka puka ana a ka la ma. Ha’eha’e, a ka welona a ka la i Lehua, a loaa loa aku kona hanaumua he kaikuahine e nanea mai la i Olowalu, Maui.

O Wm. Kaiapine Hoopii, ua haalele mai oia i keia ola ana ma Leahi Home, i ka 23 o kona mau makahiki.

O Wm. Kaiapine Hoopii i kamaaina ia o Wm. Kaia Honakalani Pine kona inoa pololai; ua noho aloha pu oia me a’u no na makahiki he ekolu, a mai ko maua puhaka aku he hua makamae, aka ua mae koke no ia hua a mimino, a uhai aku la no kuu kane mahope o ke alahele o ka lei a maua.

Aloha wale kuu kane hoomanawanui i na inea he nui; kuu kane i ka wai o Kealia, alia oe e alai nei i ke alahele poina ole o kuu kane, kuu kane, i ka pane leo ole i kuu ohana, e imi ana i pono no keia noho ana. Hookahi no oia, aka no’u he nui a lehulehu.

Ke hoomanao ae aole loa ia e poina O kuu kane i haalele mai, ua kaama’i oia no ka makahiki a oi, aka i ka nawaliwali loa ana, ua hoi aku oia no Leahi Home. Malaila oia i noho ai no na la elima, a haalele mai la i keia ola ane.

Ma ke ahiahi Poaono, haiia mai la ka lono kaumaha o Wm. Hoopii ua make, mea e ka ehaeha ia manawa, aole au i ike ikona hanu hope. Auwe kona wahi i hanauia ai, oiai na la papa ola oia i hooponopono.

O ka lono wale no i loaa mai ia’u o ia keia, ua kauoha oia i ka nurse, If I’m trouble notify to my dear Mabel Chong, pela i haiia mai ai ka lohe ia’u ua make kuu kane aloha.

He mea nui kou ohana iaia, owou no ka hooilina o kona huhu, aka ua nalo, ua pio iho kana mau hana apau aka o ka hoomanao ana nona aole loa ia e pau.

Ua kaawale maua no na mahina he eono, a i ka la o ka pilikia ua hoi mai oia a na’u me kuu kane hou e malama iaia. I kuu alo oia ahiki i kona olelo ana mai, auhea oe e kuu wahine e hookuu oe ia’u e hoi i Leahi Home, oiai he pilikia ka noho ana, a i lohe olua ia’u ua pilikia mai hookaumaha olua, na ke aupuni au e malama.

I ka Poalima kakau leka mai no, kauoha mai i lole moepo ame ona palaki niho, ha’i mai he maikai no oia, ninau mai ina paha hoouna dala mai ke kaikuahine, e aloha i ka hana’i a maua. O ia wale no. Loaa koke mai no ka lohe o Wm. Hoopii ua make.

O kuu kane aole i maopopo ia’u kona ohana. He kaikuahine, aka aole oia i ike iaia, a pela no hoi au, aole oia i ike i ke alo o kona ohana.

Ua hanauia oia i Honokohau, Maui, Feb. 23, 1898, o ia wale no ka mea maopopo iaia. E hoomaikaiia ka Haku ma Kona inoa laahia, no ka mea ua olelo oia he mahu wale no ko ke kanaka a nalo aku, pela no kuu kane i hele aku la aia aku la paha i ke kula o Mokuleia i kahi kahawai o Polipoli i ka haha opae.

E peepoli ae ana i ke aloha kane, aole ia e nalo, ua pili wale ia no e maua na wahi apau, mai Makua i ka maile laulii, a Waialua i ka Ehukai o Puaena.

Aloha wale ia mau wahi a kaua e hele ai, aole loa oe e maalo hou ana ma ia mau paia a me ia mau kuono.

Ke hooki nei me oe e ka Lunahooponopono ko’u welina hope.

Me ka luuluu.

EONO MAU OHUA I MAKE MALUNA O KA HOOSIER STATE.

 

Ma ka huakai a ka mokuahi Hoosier State, ka mokuahi lawe leka o ka Pakipika o ka holo ana mai Yokohama mai a i Honolulu nei, eono mau keki Pilipino i make maluna o ia moku mamuli o ke anu a no ka numonia paha kekahi, elike me ka ka Major Sweet, ka luna nui o ka hale hoomalu ma’i Amerika maanei oiai he nui loa ke anu mamuli o ka makani Taifuni o ka halawai ana mai me ia moku ma ka moana, he ma’i kamolapoki kekahi i hoohuoiia maluna o ia moku, a o ke kumu hoi o ka hoomaluia ana o ia moku mawaho o ke awa mai ka puka ana o ka la ahiki i ka hora 3 o ka auwina la akahi no a hookuuia ia moku mai ka hoomaluia ana, a hoopiliia mai ma ka Uwapo 7; ma ka hora 3:45 kona pili ana mai.

O kekahi o na kanaka hana oloko o ke keena o ka wiliki, he haole, ka i laweia mai ka moku aku a i Kahakaaulana no ka hoomalu ana mamuli o ka hoohuoiia ana he ma’i kamolapoki kona. O na Pilipino apau i laweia mai ai ma ke ana he mau limahana no na mahiko, o lakou pu kekahi i laweia aku no Kakaaulana e hoomalu ai, a no kekahi mau la lehulehu lakou e hoomaluia ai malaila malalo o ka hoomalu ana a ke Kauka J. S. B. Pratt, a ina aole e puka ae ana kekahi ma’i maiwaena ae o lakou alaila hookuuia mai.

Mai ke hora 6:45 o ke kakahiaka Sabati ke kakali ana o na kauka o kahi hoomalu ma’i me na kanaka kakau nupepa ame na luna o ka laina mokuahi laweleka Pakipika maluna o ka waapa mahu no ka haawiia mai o ke kauoha no ko lakou pii aku iluna o ka maoku, me ka lana hele o ko lakou waapa ma kahi kokoke aku i ka moku. I ka hoi ana mai o ke Kauka Pratt mailuna mai o ka moku a kau iluna o ka waapa ua hoi hou mai ka waapa i ka uwapo mamuli o ka hoa kaka ana mai a ke Kauka Pratt i na kanaka e kau ana iluna o ka waapa, he ma’i kamolapoki i hoohuoiia koluna o ka moku. I ka hiki ana mai i ka uwapo a loaa kekahi mau kanaka hou o kahi hoomalu ma’i me kekahi laau no ka o ana i na kanaka oluna o ka moku, ua hoi hou aku la ke Kauka Pratt noluna o kela moku i o ole ia mamua ua pau loa lakou i ka o ia, a no ia hana i lede ui he manawa nui o ka la a ma ka hora 3 p. m. i loaa mai ai ka lono iuka nei o ka aina no ka holo mai o ia moku a pili i ka uwapo.

Ma kahi o ka 10 mau kaa otomobile i ku laina ma ka uwapo no ka hoomakaukau ana no na ohua e lele mai ana ma ke alanui Allen. Ua hala he manawa loihi loa i na kaa otomobile o ke kakahli ana no ke ku mai o ka moku i ka uwapo, ina o ia manawa a lakou o ke kakali ana a ma ko lakou mau kahua mau lakou o ke ku ana, malia e loaa ana ia lakou kekahi mau ohua, eia nae, ina hoi lakou e haalele ana i ko lakou mau wahi i ku ai ma kahi kokoko i ka uwapo e lilo ae ana paha auanei hoi i kekahi poe okoa a hoaa hoi lakou, nolaila ua ku no lakou me ka hoomanawanui ma ia mau wahi. Aole o na kahukaa ka i hoopau wale ia ko lakou manawa ma ke kakali ana, o na kanaka hana ma na uwapo pu kekahi, eia no ko lakou hoomaka ana i ka hana ahiki i ka hora 4 p. m., a ua hanaia no hoi e lakou ia po ahiki i ka pau ana o na ukana. Ma ka hora 12 o ka Poakahi nei ka holo ana aku o ka Hoosier State no Kapalakiko, me ka lawe pu ana aku i kekahi mau ohua kakaikahi mai nei aku ame kekahi mau ukana, komo pu na halakahiki iloko o na kino ame ka macaroni a na Kepani no Kapalakiko, a pela hoi me na ekeleka.

HOOHOLOIA KA HOOHANA KOKE ANA AKU I KA OIHANA WAI.

 

Ma ka noho ana o ka halawai a ka papa o na lunakai ma kekahi la o ka pule aku la i hala i hooholo ai ka papa e haawi aku i ka oihana wai i $23,698 no na hana hou a ka oihana wai i hoolala ai, ma o kekahi mau olelo hooholo la eono i hooholoia e ka papa.

O ka ilamu nui loa hoi o $9000, komo pu me na laina paipuwai nui hou no ka hoolawa ana ae i ka Home Leahi me ka wai, oiai ua ikeia i nei manawa aohe i lawa ka wai o na paipu mua e moe nei i nei manawa malaila. He paipuwai nui 12 ame eono iniha ke hoomoeia ana ma kahi o na paipu eha ame elua iniha i nei manawa. He $6000 i hooholoia no kekahi laina paipuwai nui eono iniha ma ka apana e ku mai la o ke kula nui a’o koa

No ka hoomoe ana i laina paipu sua ma ke alanui Liliha manawaena o na alanui Judd ame Willie he $499 i hooholoia. O ia huina dala pu ka i hooholoia no ke alanui Magazine.

He haawina dala o $3700 ka i hooholoia no na lilo o kekahi laina paipuwai eono iniha no ke alanui Edward me 14000 no ka hooloke ana i laina paipuwai nui eha iniha no ke alanui Prospect.

EONO HIHIA I HOOPANEEIA KA HOOPA’I

 

O kekahi o na hana hope a ka Lunakanakai Kaapuni Franklin, o ka hooko ana maloko o kana aha hookolokolo, ma ka Poalima nei, o ia no ka hoopanee ana i ka hoopa’i, o kekahi poe eono, ma ko lakou mau hihia pakahi, he 13 mahina.

E haalele iho ana ka Lunakanawai Franklin ia Honolulu nei, no Kina, me ka waiho loa ana, i ke kulana lunakanawai kaapuni maanei nei, a e komo aku ana oia, iloko o ka hoomaamaa kanawai ana, ma ke ano he loio ma Kina. Ma keia Sabati iho, oia e kau aku ai me kona ohana, ma ka mokuahi e holo ana no Kina, ke kahua hou o kana oihana.

Malalo iho nei na inoa o ka poe no lakou na hoopa’i i hoopaneeia, no ko lokau mau hihia pakahi:

Ah Ngit, hopuia no ke kuai i ke tikitiki ki-pa; Pio Aguirre ame Eniga Lomongo, no ka hewa moekolohe; Yee Dal Choon, no ka hewa hoeha; Lola Merearo, no ka hewa aeahaukae; G. C. Stupplebeen, no ka hoeha i kana wahine; Chan Chau, Ho Tim, ame Tai Kon, no ka hewa piliwaiwai.

He hookahi hihia a ka Lunakanawai Kaapuni Franklin, o ka haawi ana aku i ke kauoha, e hoopau loa ia, mailoko aku o ka papa kuhikuhi o na hihia, no ke kumu, ua make ka mea i hoopiiia, oia o Loo Yon, o kona hewa o ka hopuia ana, o ia no ka malama opiuma.

LILO KA AELIKE O KE ALANUI KAMEHAMEHA IA LORD.

 

Ma ka noho ana o ka halawai a ka papa o na lunakiai, ma ka Poalima aku nei i hala, i hooholoia ae ai, e haawi aku i ka aelike, no ka hana ana i ke alanui Kamehameha, ia E. J. Lord. no ka mea o kana ke koho haahaa loa. e hoomaka ana mai kahi i pau ai o ka haliiia ana me ka puna kameki, ahiki i kahi he hookahi mile mamua aku o ka hale hana halakahiki o ka hui Libby, Mcneill & Libby.

O na hoolilo o ka hana aku i kela mahele o ke alanui holopuni, e hiki aku ana ia ma kahi o ka $407,000. me ke komo pu o ka hana i kekahi uwapo ma Kaalaea.

Ma kela halawai ana no hoi a ka papa o na lunakiai i loaa aku ai ka hoike mai ke kiaaina aku, no ka hookaawaleia ana o ka huina o $161,174.20 o ko ke Teritore mahele ia, e loaa mai ana kekahi haawina, mai ka oihana koa mai, oiai o na kaa o ka oihana koa kekahi mau kaa, hele nui loa ma ke alanui Kamehameha, me ka nui hoi o ka poino o na alanui i kela mau kaa.

AE OKOA NO KA HEWA MAHOPE O KA HOPUIA ANA.

 

Mahope iho o ka hopuia ana o kekahi mau koa i hoohuoiia, he mau mea mahuka mai Kahauiki mai, ma ka Poalima aku nei i hala, i ae okoa mai ai laua, no ko laua pili i ka hewa aihue, ka mea hoi nana i hoopau ae i na pohihihi, iloko o ka noonoo o na makaikiu, no kekahi mau aihue lehulehu, i hanaia, maloko nei o keia kulanakauhale.

O na inoa o kela mau haole koa o ka hophuia ana, oia R. M. Lance ame Wililam Dryer.

Ma na la mua o kela pule, i waiho ae ai o Charles Gibson, ka ona nona ka hokele ma ke alanui Moi me Alakea, i ka hoike imua o ka oihana makaikiu, no ke koinoia ana he ekolu mau rumi o ka hokele, e ka poe aihue, a lilo aku he umi dala, he mau tikiki no ke kaa uwila me kekahi pu panapana.

Ma ka po hoi o ka Poakolu mai, ua kelepona aku la o Tom Hing, he Pake malama halekuai, i ka oihana makaikiu, no ka hoea ana aku he elua mau haole, a kau aku la he pu panapana imua ona, me ka lilo ana he umi-kumamalima dala mai iaia mai, i kela mau haole.

Mamuli nae o ka pupuahulu loa o kela mau kanaka, i ka haalele iho i ka halekuai, no ko laua maka’u, o paa koke aku laua i ka hopuai, ua poina iho la ko laua mau papale, ie, ame elua mau kaa baikikala.

Maloko o kekahi o kela mau papale, i loaa aku ai he tikiki eono ka nui, na ano tikiki kaa uwila, o ka aihueia ana mai ka hokele aku.

Ua waihoia ae he hoakaka no ke ano o kela mau haole, i kulike loa kona ano, me na hoakaka i waihoia aku i na makaikiu, mai ka papu mai ma Kahauiki, ma ke ano he koa oia i holo mahuka.

Mamuli o keia mau hoakaka, i hoomaka aku ai na makaikiu, e hookolo mahope o na kanaka aihue, o ka hopena o ia hookolo ana, o ia no ka paa ana ae o na kolohe i ka hopuia.

Ma ke kakahiaka o ka Poalima, na waiho ae la o Miss Florence Angle, he hoike i ka oihana makaikiu, no ka aihueia ana o kekahi mikini kikokikohua, mailoko aku o ke keena o ke kauka hukiniho, ana e noho hana ana; a he manawa pokole wale no mahope mai, oiai ka Makaikiu McDuffie e hele ana ma ke alanui, ike mai la oia i ka maalo ana ae o kekahi mau haole elua, ua kulike loa kekahi haole, me na mea i hoakakaia aku iaia; ua hookolo aku la nae ka makaikiu mahope o laua, ahiki i ka paa ana i ka hopuia, make ano he mau haole mahuka.

Ma ko laua ninaninauia ana aku, no ko laua pili i ka hewa, i ae okoa mai ai, i ko laua pili i ka hewa aihue, aole nae o kela wale ae la no ka laua mea i hana ai, aka ua hoopuka pu aku laua he mau kikoo dala apuka lahulahu.

E MAKAALA I NA BILA DALA APUKA.

 

Eia na bila dala apuka, ke pahola nei ma kekahi mau wahi i keia manawa, a ua makemakeia, e makaala loa ka lehulehu, i keia manawa, a na makemakeia, e makaala loa ka lehulehu, i kela mau bila, i ole ai e poho ma’uwale ka lakou mau dala, a kani hoi ka aka, a ka poe kolohe.

He hookahi o kela mau bila dala apuka, eia malalo o ka malu o Otto Bierbach, o ka Halekuai Laau Chamber, o ia hoi, ua hooliloia ae ka bila o hookahi dala, a lilo i bila umi dala, mamuli o ka hoololiia ana o huahelu.

Ma ke alo o ka bila ua hanaia me ke akamai loa, ma ka hoololi ana i ka huahelu hookahi, ahiki i ke komo ana aku o ka huahelua ole, ma kona aoao, e manaoia ai he bila kikoo dala kela no umi dala.

Pela no hoi ma ke kua mai o ka bila, ua hana pu ia me ka piha maalea loa, ahiki i ke komo ana o ka ole a o ka poe e makaala ole ana, i ke ano o na bila dala, e poino ana lakou, ke nana pono ole.

I wahi nae e hoopakele ae ai, mai ka lilo ana aku i luahi na ka poe hana i na bila dala apuka, he mea pono no, e nanaia keia mau mea ano nui:

Maloko o ka bila o hookahi dala, e ikeia ana ke kii o ka Peresidena Wakinekona, ma na kihi eha o ka bila a i ole mawaenakonu paha, aole loa he bila dala hookahi dala. i nele kekau ana o ke kii o Wakinekona, a ma ka bila hoi o umi dala, o ko kii o Andrew Jackson, ka i kauia; nolaila, o kekahi bila o umi dala, me ke kii o Waikinekona, e kau ana he bila dala apuka ia.

KE ANO O KE KALAIAINA.

 

(Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaiikamakaokaopua.)

(Hoomauia mai)

He pomaikai keia no ka home hookuonoono, ame hoopulapula, ame ka lahulahu holookoa. Ke ano o ka imi waiwai ana, ame poho. E heluhelu me ke akahele.

2.    Eia no hoi kekahi: Ina kanu na kanaka apau i ka ai a nui loa, a ulu maikai ka kekahi, a ulu ole ka kekahi, e o la mau no ke kuai ana i ka ai, aole emi ka mea ai nui a hooi aku ka ka mea ai uuku. Aka, ina ulu maikai ka ai a lakou apau, alaila, emi no ke kuai no ka nui loa. A ina e maloo ka ai, a ulu uuku ka lakou ai apau, alaila, ua wi, a e oi aku no ke kuai.

3.    Ina he wi, alaila, ua pololi na kanaka, a ua nui loa ka makemake i ka ai, a no ka makemake nui i ka ai, hiki ke haawi i ka uku a nui. Ina i ka manawa i nui ai ka ai, alaila, ua maona na kanaka; aole nui ko lakou makemake i ka ai hou aku, nolaila, aole lakou e uku nui aku, emi no ke kuai.

No keia ano o ke kuai, ua mau loa no ka nui o ka waiwai kuai mai me ka manao kuai aku o na kanaka ma Honolulu e manao kuai i ka lole, aole loa e ole ka lole, e laweia mai no. Pela no ka mamaki, ame ka mauu, ame na mea apau loa. Ina nui loa na kanaka manao kuai i kekahi mea, a uuku kela mea ma ka pakuai, alaila, lilo kela mea i mea kuai nui, no ka nui loa o na kanaka i makemake e kuai, a no ka nui loa o ka makemake o na kanaka i kela mea.

A loheia ke kuai nui, alaila, lawe nui ia mai kela waiwai kuai nui. O ka mauu ka mea e akaka ai. Ina nui loa na lio, a uuku ka mauu, alaila, pololi na lio, a minamina kela kanaka keia kanaka i kona lio. No kona minamina i ka lio hiki no iaia ke hooiaku i ke kuai aku i ka mauu, a haawi paha i ka hapaha no ka haawe hookahi, i ola kona lio.

A lohe na kanaka he mea kuai nui ka mauu, hookahi haawe, hookahi hapaha, alaila, pau loa na kanaka i ke kii i mauu, a piha koke ka pakuai.

A ike ka poe mea lio, ua nui loa ka mauu, maona e na lio, aole pau ka mauu, maona e na lio, aole pau ka mauu, alaila, emi hou ke kuai, hookahi haawe, hookahi hapawalu, a he hapaumi paha.

O ia ke ano o ke kuai. Ina nui loa ka waiwai kuai aku, a uuku ka poe makemake mai, alaila, uuku ke dala iloko o ia waiwai. A ina uuku kekahi waiwai kuai aku, a ua nui loa ka poe makemake mai, alaila, ua nui loa ke dala iloko o ia waiwai.

Eia kekahi ano o ke kuai. O na mea pau koke, i ka pala paha, a ino koke paha, aole e mau ke kuai like ana ia mau mea; emi koke no, a oi hou, emi no, a oi hou. A o na mea pau aole i ka popo, a i ke ino, e mau iki no ke kuai o ia mau mea. Ina e waiho ana na uala ma ka pakauai, a o ka ipuhaole paha, a pau na moku i ka holo, alaila, emi koke, a emi nui ke kuai o ia mau mea.

Ina he kulina, a he papapa, aole emi nui, no ka mea, hiki no ke malama ia mau mea, ahiki i ka manawa e lilo pono ai. Eia ke ano o ke kuai aha. Ina loihi ka manawa o ka hana ana i kekahi waiwai, a o ka ulu ana paha, aole hiki ke loaa koke, alaila, emi nui ke kuai i kekahi wa, a oi nui aku i kekahi wa.

Ma Amerika, ua loihi ka manawa o ka ulu ana o ka hua palaoa. Nolaila, ina e hiki i ka wa e wi ai, aole hiki ke kanaka e kanu hou a loaa koke. Nolaila, emi nui ke kuai i kekahi manawa, a oi nui i kekahi manawa. I kekahi makahiki he umi dala iloko o ka barela, a i kekahi makahiki, elima dala wale no o ka barela. O ka hao, he mea kokoke ia.

Pela no na meahana, o ka lipi, o ka pahi, o ka papa, o ka noho, a o kela mea hana, keia mea hana. Nolaila he o ia mau no ke kuai o ia mau mea. Ina emi iki, emi no, a ina oi iki, oi no, aole emi nui, a oi nui elike me ka palaoa. Eia na mea akaka ma keia mau mea, i oleloia maluna.

1.            Kumulilo. O ia ka hana i hanaia i mea e loaa ai kekahi waiwai. A ma ka nui o ka hana e maopopo ai ke dala iloko o ia waiwai. I ke kuai nui ana i kela makahiki i keia makahiki, loaa mai no i ke kuai, ke like ka nui o ka waiwai haawi aku, me ka nui o kona kumulilo. Aka, i ke kuai liilii ana, luli no ke kuai, a penei ka luli ana.

2.            Ina paha loa ka pakuai i ka waiwai, a hapa ka poe makemake mai, alaila, poho ke kuai ana.

3.            Ina uuku ka waiwai iloko o ka pakuai, a nui ka poe makemake mai, alaila, ua nui ke dala iloko o ia waiwai.

4.            Ina nui ka makemake o kekahi waiwai, alaila, ua nui ke dala iloko o ia waiwai.

5.            Ina uuku ka makemake o kekahi waiwai, alaila, uuku ke dala iloko o ia waiwai. Okoa ke kumulilo, okoa ke kumukuai.

HE EKOLU MAU WAHINE I NOHO IA E NA AKUA POO ULAULA.

 

He mau mahina i hala ae nei, ua nohoia iho la ka wahine mua e ke akua, o ka inoa o keia akua o Makuakao, a nona ke mele i paanaau i ka poe kahiko:

He aloha no o Makuakao,

Kela laau loa.

Ua wanana ae ua akua nei penei: E pau ana o Kipahulu nei ke ahi e kupu ana ka lauhue, aohe mea oia e koe ana: Me neia no la huli ka pono i ola honua.

He mea oiaio, mahope iho o ke ka’i ana ae o na wawae o ke akua hoopunipuni o ua wahine eepa nei, lawelawe koke aku la no i ka oihana lapaau, mai na ma’i opiopio aku ahiki i na ma’i ua uhi ka alu oluna.

Mai Hana mai ka omole wai ola a keia kahu akua e kii ai, a lawe mai i laau hoola no ka poe ma’i o Kipahulu nei. Eia ka mea apiki. i ka wa i luia aku ai ua laau nei iluna o kekahi wahine kahu akua, o ka wa no ia i noho koke iho ai o ke akua iluna o keia wahine elua o ka inoa hoi o ko ia nei akua, oia o Kaoaookalani. He akua nui, kiekie, he akua maikai no keia, aka o ka pilikia he akua kuamuamu. Eia no ke hakaka mau nei no laua me ke kahu akua mua.

I ka wa hoi i ke mai ai o ke kahu akua ekolu i ka pilikia o keia mau kahu akua, o ka wa no hoi ia i noho iho ai o kona akua. O ka inoa hoi o kona akua, oia o Kauilookalani. He akua nui keia o ka ike mana, a paola no hoi ka ma’i, a ke lawelawe nei no hoi keia kahu akua i ka oihana hoola aole nae o na ma’i ilalo iho o ka laele, aka, aia no o na ma’i i ka lihilihi o Puorose.

He ekolu ike lapaau i loaa i keia akua: (1) Ike i ka alawa maka: (2) Ike i ka lihilihi maka. (3) Ike i ka haha a ka lima, (lomilomi).

I ka manawa e noho like ana keia mau kahu akua mamua aku nei, he keu a ka maikai, kuikahi like ka noho ana, ai pu no, moe pu no, lealea pu no i ka wa keia i nohoia iho la ua mau kahu akua nei e na akua pooulaula o lakou; he keu aku a ka mokuahana nui wale, e pau ole ai iloko o iwakalua makahiki. Pelapela na huaolelo ke hoolohe aku.

Ina paha owau @ Maui nei, pau keia poe kahu akua eepa i ka laweia i Lanai, e hoopaahaoia ai, oiai, aia no ilaila ka halepaahao o Puulolo kahi i ku ai.

I ka wa iho nei o ka Rev. David K. Kaaiakamanu i Kapahulu nei, ua a’o aku i keia poe hoonohonoho akua, e hoopau i kela hana, oiai he hana kanawai kela; a i ole o lohe aku o G. W. Kauhane, pau oukou i ka hoolahaia. Ka i no he kio!

He keu no paha na wahine o ka poe akamai nui walo i ka hoonohonoho akua. Aole o na wahine i mare pono ia, aka o na wahine ma ka aoao o ka noho omuku.

Ina lakou e makemake ana i ka ha’i kaue, o ka noho koke iho la no ia o ke akua a hoomaka aku la e lapaau, i wahi e hookoia ai na kuko lapuwale o ka wahine. Ina hoi e ike ke kane i na hana hoolalao a ka wahine, a huhu aku la, o ka noho hou iho la no ia o ke akua iluna o ka wahine; aneane no i kauwahi o ka poino. O keia huhu nui o ke kane, ua pau wale ne la no.

E mahaloia no ka mea Mana loa, i Kona hoopili pu ana mai i na anela hoomalimali, a hoopunipuni i na wahine, a i na anela puni wale no hoi i na kane!

Ua puana hou ae no ka Rev. D. Kaaiakamanu, he hano maa loa no ma Kipahulu nei, ka hoonohonoho akua mai na makua a na keiki.

Eia hoi ka ka mea e kakou nei; Ina makemake kekahi wahine e lawe i ka aahu o Maria, he mea pono i aahu piha, aole i aahu hapa. I kou uhi ana i ka aahu hapa ma ke kino, a koe ka wahu ame ke poo, puka no na olelo pelapela a ina hoi ma ka waha ame ke poo e aahu ai, a koe ka pauku kino, komoia no e ka Akokoko (Satana): a haunaele no Ewa i ka Moae.

Ua oleloia he kapa ano nui loa kela i ka poe ua ike, a ia lakou nei he mea paani wale ia no.

Me keia mau mea, ke hoomaha nei au, a no kahi wa hou aku.

Me ke aloha i ka Lunahooponopono ahonui, ame ne keiki o ka papapa’i.

 

i loaa mai i ke kanaka no ka waiwai i lilo aku.

No ka hoonui waiwai. Ua akaka ke ano o ka hoonui waiwai, o ia ka hoolilo i ka mea i makemake ole ia, i mea makemakeia; a o ka hoolilo i ka mea i makemake uuku ia i mea makemake nui ia, o ia ka hoonui waiwai.

He mea makemake ole ia ke one ma kahakai. Aka, ina kii aku ke kanaka ia one, a hoohee, a lilo ia i aniani, alaila, ua makemakeia. O ka mea hana pela, ua hoonui waiwai oia. He mea makemake uuku ia ka laau e ku wale ana ma ke kuaiwi.

(Aole i pau)