Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 49, 9 December 1921 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Hoopukaia I na Kakahiaka Poalima Apau.

Nupepa Kuokoa, Honolulu, T. G. Poalima, Dekemaba 9, 1921

 

Hoonana ka Aihue i Hanaia Maluna o ka Mokuahi Sonoma

            Lilo he Mau Pahu i Piha i ke Gula i ka Poe Aihue me ka Ike Ole Ia e na Aliimoku Ahiki i ke Ku Ana Aku o ka Mokuahi ma Kapalakiko

            O kekahi o na hana nihue hoonana (ke) i ike ole ia mamua o ia no ka nihueia ana o kekahi mau pahu i piha i ke gula maluna o ka mokuahi so kaena ma kona alahele mai Kikane ma no Honolulu nei, a hala loa aku no Kapalakiko.

            Aole nae he men i ike i ka aihueia i na o ke Sanoma i Kapalakiko, a mamuli wale no o ka weheia ana aku o ke pahu i waihoia ai o ke gula, i keia ae ai ua puehu ka hulu o ka (paniu) i ka piko pau iole.

            Ma ka nana pono ia ana o ke ano a ka aihueia ana o kela gula, I loaa mai ai ka ike, ua apuapu maoli ia ka laka, i hoopaaia ai i ka pahuhao, i aihoia ai o na pahu liilii he elima ka på i piha i ke gula a mahope iho 'o ka laweia ana o kela mau pahu, i (hoopaaia) aku ai ka pahu nui, me kekahi laka hou i kulike loa me ka laka mua, a i hiki hoi ke weheia, me ki, i hanaia ai no ka laka mua i apuapuia (ia).

            Ma ka manawa o ka ikeia ana, aole ka pahu liilii elima i piha i ke gula holoko o kahi i waihoea ai, ua hoike kuke ia aku ka lohe, i na lunanui o ka lani anokuahi Sonoma, ia wa i hoomaka koke ai ka huli pono ana ialuna o ka moku. me ke kaheaia ana o kekahi makaikiu, e hookolo aku ma hope o ka meheu o ka mea aihue, a puulu paha o ka poe aihue.

            I'a noke ia olana o ke Sonoma i ka kuli, aole nai he wahi honilona iki, no ka loaa aku o na pahu i hookomoia ai o ke gula, a ma ka manao o na lunanui o ka hui mokuahi, ua hoolala maoli ia no kela hana aihue, ma ke akahele loa, no kekahi manawa loihi, a ua manaoio lakou, ua hanaia kela aihue mamua ae o ke ku ana mai o ke Sonoma no Honolulu nei.

            He ekolu wale no poe maluna o ke Sonoma, i lako me na ki, e wehe ai i ka pahu i waiho ai o ke gula, oia ke kapena, ka malamamoku, ame ke kupakako, a i kela ame keia la, e nana mau ia ana ka laka o ka pahu, a no ko lakou kuhihewa no paha he o ia mau no ka laka aole i hookomoia aku he laka hou, pela iho la i hoo(huoi) ole ia ai, ahiki wale no i ke ku ana o ka mokuahi i Kapalakiko.

            Ma ka hoakaka a ke kapena o ke Sonoma i kona manao, aole oia i ma naoio, na na kauaka hana oluna o kona mokahi, i lawelawe i kela hana aihue, aka na kekahi poe i loaa aku ia lakou ka ike, no ka halihali mai o ke Sonoma i ke gula, a ua hoolala kahiko ia hoi, kela nihue e kekahi puulu; ua hookahua oia i kona manao pela, no ka mea, in a he poe kakaikahi wale no, ka poe aihua, he hana paakiki, ka lawe ana i na pahu elima, a oi loa aku hoe ka paakiki, o ka lawe ana nouka o ka aina.

            Aole kela o ka makamua loa, o ka lawelawia ana o kekahi aihue ku i ka hoonana, aka he mau manawa lehulehu, i lawe lawe mau ia ai ka aihue maluna o na mokuahi e ae, e holoholo ana ma ka Pakipika nei.

            O ka mokuahi Nile kekahi i aihueia, he makahiki ai nei i hala, me ka lilo ana, o ka huina o 10 kaukani dala, a hoea mai nae, i kela ikeia ana iho la o ka aihue i hanaia maluna o ka mokuahi Sonoma, aole he mea i loheia no kela aihue.

 

315 Mau Hanau Iloko o Ka Mahina O Novemaba.

            O ka nui o na hanau i hoikeia ae i ke keena o ka papa ola no ka mahina o Novemaba i pau aku la ma ka Poakolu o ka pule i hala he 315, ua like ia he 10 ame 1/2 behe ka averike i ka la hookahi, komo pu na la Sabati @@@ na la kulaia, a iloko no o ia mahina he eono mau opu keiki aneane @@@ e hanau. Iloko o ia mahina 116 mau paamare i hoohuiia a 131 mau make. O keia ka mahina oi loa o na make, no ka mea iloko o ka mahina o Sepatemaba 111 mau make, iloko mai o ka mahina o Okatoba 117, ua like ia me ia ka oi ae o na .make i loko o Novemaba i hala iho la mamua o ko Okatoba aku, aka nae, ua uhiia no na make o na hanau ma o ka oi aku o na hanau 184 mamua o ma make.

            No na make ma na lahui o ia keia malalo nei a o na Hawaii ame na hapa Hawaii no ka oi aku mamua o na lahui o ae:

            Na Hawaii, koto pu me na hapa Kawaii he 40; na Kapani ka ukali mai he 34; na America, ka helu ekolu he @@; na Pake he 16; na Pukiki, he 6; Pilipino, 3; Kelemania, 2, Korea, 2; Poko Riko, 2, Pelekane, 1; Samoa, 1; Paniolo, 1. Huina 131.

            No na kahunapule na lakou i hipuu na paamare ua kaa i ka Rev. W. A. Palmer o ka ekalesia o Kaukeano ka helu ekahi, he 12 mau paamare i hoo@iia eia, o Rev. S. K. Kamaiopili ka helu ekahi i kela mahina aku oia ka helu elua i keia mahina he 11, a kaa a Rev. K. Miyao ka helu ekolu he S, i no na kahunapule e na, he 4, 3, ame pakahi a lakou mau paamare o ka paaiaulu ana.

            No kekahi põe kahunapule e ai, ame ekahi poe e ae komo pu me hookahi pakanawai i loaa ka mana hooko mana hookahi a lakou paamare pakahi. He 38 mau kahunapule ame hookahi lunakanawai i hooko aku i ka mare o na paamare 116 iloko o ka mahina Novemaba i hala. He 34 mau paa, paamare i hoohuiia e na kahunapule Ka@@lika, he 27 e na kahunapule Kepani, he 19 e na kahunapule Hawaii, he 6 o na Pake ame Korea, 4 e na lunakahiko Moremona, 2 e na kahunapule Filipino, a he 24 e kekahi poe e ae i @aa ke kuleana hooko mare.

            SAN DIEGO, Dec. 6. -- William Heeln ame J.S. Sterat, he mau kanaka @@@ i ka lewa, ame Lous Dalinvourt, me kalaiwa kaa otomobile, ka i hopuia @aanei i kea la mamuli o ka hoopiiia ana ae no ka halihali ana mai he ia galani waiseke mai Kaleponi Lalo mai maluna o ka mokuea.

E Kupaa Ia Amerika A I Kou Mau Hakuhana

            Eia maluna o keia mau mokupuni i keia la ke kakauolelo nui o ka Ahahui Dimas Alang, kekahi o @ aahahui nui o n aPilipino. o Pedro Loreto k ainoa he kanaka i hoounaia mai e ka ahahui i hoike mua ia ae la ka inoa no ke a'o ana aku i na lala o ka ahahui maanei e kupaa mamuli o ko lakou mau hakuhana a e lilo hoi i poe aloha aina ia Amerika a ke malama mai nei oia i na halawai lehulehu mawaena o kona mau hoa lahui ma na mokupuni like ole o keia mau paemoku.

            O ke ano o ka huaolelo "Dimas Alangs" maka unuhiia ana ae ma ka olelo Beritania" mai hoopa mai ia'u." Ma kahi o ka 6000 ka ka nui o na lala o keia ahahui maloko o na mokupuni Hawaii a he aneane ka ma kahi o ka 15,000 mau lala ma Pilipino.

            Ua hoounaia mai o Pedro Loreto i Hawaii nei e kona ahahui ma ke ano he wahaolelo a kakaolelo hoi na ka ahahui, no ke a'o ana aku i na lala o ka ahahui e noho nei ma Hawaii, a kupaa lakou i ko lakou mau hakuhana, a e lilo hoi i poe e aloha ana ia Amerka. Ua a'o aku oia i na Pilipino e paa i ko lakou mau kulana haua ma na mahiko a lahou e hana nei, a e hooikaika e huli i na mei apau e pili ana ia hana, me ke kuhikuhi pu aku i na pomaikai e loaa ana i ka poe hoomanawanui a hooikaika mau i ka hana, elike me ia ana o ka hoike ana ae ma ka po o ka Poakahi nei.

            Ua malamaia e Loreto, ke kakaolelo Pilipino he mau halawai lehulehu ma luna o na mokupuni o Hawaii, Kauai a ma Honolulu nei. Ma ka Poaha nei i kau aku ai oia maluna o ka moku a hala aku no ka mokupuni o Kama, a iaia e hoi mai ai e holo aku ana oia no Kauai no ka haiolelo ana aku no imua o kona mau hoalahui. I kulike me ia ana o ka hoike ana ae, i ka manawa e pau ai o kana i@@a maanei, o ia na la hope o keia mahina, e holo aku ana oia i Amerika, no ka hui ana aku a malama hoi i kekahi mau halawai akea mawaena o kona mau hoalahui malaila, a o kana mau olelo a'o o ka haawi ana i na Pilipiono ma Hawaii nei, o ia no ka kana e haiolelo aku ana ma Amerika.

            PARISA, Dec. 6. -- Ua hooholoia e ke Senate o ka Repubalika Palani ka olelo hooholo hilinai i na hooponopono aupuni ana a ke Kuhina hui Aristide Briand ma ke kohoia ana i keia la. Ma ke koho ana he 249 ma ka aoao apono a he 12 ma ka aoao kue.

 

Hiki i na Wahine ke Noi i na Aina Hoopulapula

Lokahi ka Manao o na Komisina e Loaa Ia Pono Ia Lakou ke Ikeia ke Kupono

E HOOMAKAUKAUIA ANA NA PEPA NINAU

Makemakeia ka Poe Noi no ka Hoi Ana ma na Aina Hoopulapula e Pane i na Ninau

            Ma ka noho ana ae o ka halawa a ke koinisina hoopulapula ma ka Poalua nei, a iwaena o na hoakaka manao ana, maluna o ke ano o ka poe kupono, e aeia aku e hoi a noho maluna o na aina hoopulapula, ua apono na hoa o kela komisina, ua hiki no i na wahine e lilo i poe noi, elike me ua kane, ke ikeia ko lakou mau ano kupono, no ka hooko pono ia o ka hana hoopulapula i manaoia, elike me ka makemake o ke kanawai.

            Ma kela halawai ana a ke komisina, i hoakaka ae ai ke Kakauolelo Cooke e loaa aku ana i ka waihona hoopulapula, ka huina paku'i o iwakalua kaukani dala, mai na aina kanu ko mai o Kekaha, Kauai, e hoolimalima aku ana.

            Ua noonoo pu i ama kela halawai, ke ano o na palapala hoi, e hoopihapihaia ai no ka waiho ana aku i na noi imua o ke komisina, a o k amea i hooholoia, o ia no ka hoomakaukau aku o ke komisina, i kekahi palapala noi, ma ke ano ninauinau, ma na paue e kakauia ai e ka poe noi, e hiki ai i ke komisina ke hooholo i ke kupono a kupono ole paha o ka poe noi.

            I kinohi, ua manao ke komisina, o ke ano maamau no o na palapala noi, ka mea e hana@ a hoopihapiha aku ke mea noi maloko o kela palapala, aka mahope nae o na kukakuka ana, i hooholoai i palapala noi me na ninau lehulehu maloko, ka mea oi loa aku o ke kupono.

            Mamuli o ka noonoo ana, o ka wai ka mea mua loa e pono ai e hoolakoia no ka noho ana aku o na kanaka. no ko lakou home, a no ka hookahekahe ana paha i na meakanu, ua koho ae ke komisina ia Jorgen Jorgenseu, he enekinia, i mea nana e imi a e hana i na alahele apau e loaa mai ai ka wai i makemakeia.

            No ka hoomaimai ana i ka aina, ka pa ana ame kekahi mau hana e ae, ua hooholo ke komisina e auamo ia mau hoolilo, a in a he mau mea kekahi e pono ai ke kua hooliloia aku, alaila e hooliloia no ia i ka poe e noho ana ma na aina hoopulapula me na kumukuai makepono.

            Ua haawiia aku ke kauoha i ke kakauolelo a ke komisina, e imi aku oia i na ano holoholona kupono loa kahi aina e hookaawaleia ana, a e kuai aku ia mau holoholona, me ka ui mua ole aku i ke komisina no kana apono ana mai.

            He palapala noi kekahi o ka loaa ana mai i ke komisina, mai ia George W. Hess mai, ke kanaka malama i na mala meakanu ma Wakinekona, e noi mai ana i ke komisina, no kona aeia aku e holo mai no Hawaii nei, no ke kokua ana i ka hana hoopulapula, ua hooholo mae kela komisina, e hoike aku i ka lohe iaia, aole keia o ka manawa kupono nona i makemakeia ai, mamuli o ka loaa ole o ka wai no na aina hoopulapula.

HOLOPONO KA HOEUEU IMI KALA O KA LEHULEHU.

            Iloko o ka pule i hala aku la e hoomaka ana ma ka Poakahi a pau ma ke awakea o ka Poakola, o ka huina nui o na dala maoli i luluia mai a ma na olelo hoopaa hoi i loaa ne i ke keena o ka United Welfare no na hana hoeueu a noi no na kokua no na hana e pono ai ka lehulehu he $281,263.96, he $6,263.96 ka oi aku maluna o ka huina i makemakeia o ia hoi he $275,000. O ka huina o $275,000 i makemakeia ai ka lehulehu no ke komo pu ana mai e lulu a o ia mau dala e loaa ana no ke kokua ana aku i mea e holomua ai ka malamaia ana o na helama'i, ame na wahi i kupono ka haawi'ana aku i na kokua manawalea no ka 1922 e hiki mai ana, ua ikeia mamuli o ka holopono o ka lawelawe ia ana o na hana hoeueu ke komo pu ana mai o ka lehulehu a haawi i na kokua no keia hana maikai, a he hoike maopopo no hoi no ka nele ole o kekahi hana nui i ka holopono ke alu like ia elike iho la me keia.

Hulliia ka Mea Kolohe a Loaa Aku ma Iapana

Loa Kahi a ka Lawehala o ka Holo Ana me ka Manao e Pakele, Loaa Nae i ka Makai

LOAA PU AKU IAIA HE LAWEHALA OKOA

No ka Hoomaluia Ana o ka Mokuahi ke Kumu i Hoolele Ole Ia Mai Ai na Pio Iuka Nei

No kekahi kanaka mahuka mai ka palakiko mai a i hoopiiia ae hoi no ka hewa lawe i ka waiwai i lunawiia ae nana e malama, nona ka huina he $16,000, ka hana a kekahi makaikiu o Kapalakiko o Frank MeGrayan ka inoa, o ka hahai hele ana mai ma ka Moana Pakipika ahiki i Iapana a i Kina, a ma Moji i loaa aku ai o Wen Chou ka mea i hoouna ae a paa i ka hopuia, a maluna o ka mokuahi Hoosier State i hoihoiia mai ai.

            Ua hoopaa pu ia maluna o ka moku me ka Pake nona ka inoa o Wen You Chou, kekahi haole o Ed. Gavin ka inoa a o Joe Simou kekahi inoa on a, he inoa kapakapa he koa marina i mahuka mailuna mai o ke aumoku kaua o ka Moana Pakipika. Ua hoopiiia ae o Gavin no ka lawe i ka waiwai i haawiia aku iaia e malama a no ka aihue ana i kekahi mau kaukani dala a ka lehulehu.

            I ke ku ana mai o ka mokuahi laweleka o Ka Pakipika Hoosier State ma ka auwina la Sabati nei, ua halawai aku me ka Makaikiu McGaryan ka Makaikiu Lake o ke aupuni kulanakauhale ana ke kapena makai Poaha, a ua noi aku la no ka laweia ae e laua o na paahao no ka hoopaa ana maloko o ka halepaahao no ka manawa, no ka haawi ana aku i ka makikiu McGaryan he manawa hoomaha no ka manawa mai ka malama mau ana ia mau lawehala, eia nae, aohe i ae mai ka Makaikiu McGaryan ia noi a ka Makaikiu Lake, wahi a ka Makaikiu McGaryan, nuamuli o ka hui mau o na paahao me ka wiliki he haole i loaai ma ka ma'i kamolapoki, ua hoonohoia no ia mau lawehala maluna o ka moku.

            Wahi a ka makaikiu McGaryan o ka hoakaka ana ae i ka manawa ; haawiia mai ai iaia o ka hana no ka huli ana mahope o ke kanaka mahuka, ua hookolo ae la oia a hoea i Seattle, a malaila i loaa ai iaia kekahi ike a hookolo ae la mahope o ka Pake a hoea i Vankouva a mailaila mai a Victoria, a mailaila loaa iaia ka ike ua hala mai ka Pake no Iapaua ame Kina.

            O kona kau mai la no ia maluna o ka mokuahi Montekele. I kona hiki ana ma Kohe Iapana, loaa iaia ka lohe ua paaia ka Pake malaila, a i ka la wale no mamua iho o kona hoea ana aku i hala aku ai ka Pake. Ma hope iho ua hookolo aku la oia a hoea i Moji, a malaila i loaa aku ai o Wen You Chou iaia, a paa oia i ka hopuia.

            Iloko o ia manawa hookahi i paa pu ai o Gavin i ka hopuia e na luna aupuni Amerika, a waihoia aku oia malalo o ka hoomalu ana a kekahi mau luna aupuni. Mamuli o ko Gavin paaana i ka hopuia ma Japana i lilo ai i hana maalahi na ke aupuni ka haawi ana mai i ka paahao malalo o ka malama ana a ka makaikiu McGaryan a o Gavin ame Wen You Chou kana mau lawehala o ka hoihoi pu ana mai no Amerika. Ua manao na paahao e pakele loa ana laua, eia nae, ua paa koke no laua i ka hopuia a o ka hoike maopopo loa no ko kaua hewa o ia ko laua holo mahuka ana mai Kapalakiko mai.

 

Hopuia He Pilipino No Ka Pepehikanaka

 

            I kul@ke ai me kekahi lono o ka loaa ana ae i ka Advertiser mai Hilo mai he Pilipino o Palabiano Quizon ka inoa ka i paa mai nei i ka hopuia e na makai maloko o kekahi hale hana o na limahana ma Kukui haele, Hamakua, no ka pepehi ana a make i kana wahine ma ke kakahiaka o nehinei. Me ka pahi pelu ka o Quizon i houbou ai i ka wahine abiki i ka make ana, a ua manaoia no ka lili mai ke kumu o kona hana ana peia. He makuahina o na hana ana pela. He makuahine o Mrs. Quizon ne kekahi mau keiki ewalu. O kekahi o na kaikamahine a laua ka i mare a eia maloko o Honolulu nei oia e noho nei.

 

He Liilii Loa Ka Waiona I Komo Mai I Hawaii Nei

            O ka waiona i hoopae ma-lu ia mai i keia teritore mai na moku o na aina e a mai na moku Amerika mai he liilii loa, elike me ia a ka Lunakukeawa o ka hoike ana ae ma ka Poaono aku nei i hala.

            "He hana pomaikai. ole na kekahi kanaka ke kuai ana i ka waiona a nui ma Amerika a ma na aina e paha a manao iho o Hawaii nei kahi e pau ai ia mau waiona ana i ke kuai me na kumukuai kiekie elike me na kumukuai o ka waiona e ikeia nei maanei i keia manawa.

            "He 21 ka nui o na kanaka o ka oihana kukeawa a e kiai mau ana lakou i na moku apau e ku mai ana a e holo aku ana mai keia awa aku. O ka mea kookunana a kumu keakea nui i nei manawa no ka hana a ka oihana kukeawa maanei oia no ka mele i kekahi moku kiai awa no ka hahai ana aku maphope o na moku hiki ke hoohuoiia he mau waiwai kue kanawai kekahi maluna o lakou oiai lakou maloko o na kai o Hawaii nei.

            "He hana paakiki na ka mea e makemake ana e hoopae malu mai i ka waiona iuka nei o ka aina oiai e kiai ia aku ana i ke ao, a aohe no hoi on a makemake e hooleleia mai kekahi ukana nui mailuna mai o na moku ma ka po, no ka maka'u no o paa i ka hopuia a poho wale ia waiwai, a he maka'u pu no hoi oia i ka paa aku i ka hopuia oiai he koikoi ka hoopa'i e kaula aku ana maluna ona.

            "O na moku e holo mai ana maloko o ke alawai oki o Panama pinepine ko lakou lawe mai i ka waiona mai Kuba mai eia nae he makeke kokoke loa no no ia waiona ke loaa ana ma kahi kokoke aku i Kuha, mamua o ka lawe loa ana mai i keia Teritore. O na moku e holo mai ana me ka waiona maluna o lakou, me, ka manao ana e hoopae malu mai i ka waiona i keia Tertore he hana paakiki loa ka holopono oiai o ka waiona aole ia he ukana lana ke kiolaia iloko o ke kai."

 

Hoole I Ka Lawe Ana I Ke Kulana Kakauolelo

 

Ua hoole mai nei o Konela C.J. McCarthy, ke kiaaina mua iho nei o keia Teritore, i ka lawe ana ae i ko kulana kakauolelo no ka Ahahui Kalepa o Honolulu nei, elike me kaua pane ma ke kelekalapa o ka hoo@@@ ana mai ia Clarence H. Cooke ka peresidena o ka Banako Hawaii, a o ka peersidena hou hoi o ka ahahui kalepa.

            Mahope koke iho o ka huli hoi ana mai nei o Mr. C. H. Cooke, mai kaua huakai aku nei no Europa, ua hooholo koke oia i kona manao, he oi aku ka pono, e hoi mai o Konela C. J. McCarthy, a lawe ae i ke kulana Kakauolelo Raymond C. Brown, i lawe ae i ke kulana kakauolelo no ke Teritore.

            Me kela mano i loko on a pela, ua hoouna aku la oia he kelekalapa ia C. J. McCarthy ma Wakinekona, e ninau aku ana i kona manao, ina paha oia e ae mai ana e lawe i ke kulana kakauolelo no ka ahahui kalepa maanei nei, a o ka pane i loaa mai no kelaninau, o ia no ka hoole ana mai o C. J. McCarthy me ka hoakaka pu mai, ua oi aku kona makemake e noho ma Wakinekona.

            Eia no o Raymond C. Brown, ke paa mai nei i ke kual@a kakauolelo no ka ahahui kalepa, me kona lawelawe pu no i na hana o kona keena oihana ma ke ano he kakauolelo no ke Teritore, a ke laa nei iaia he hapa o kona uku mua, me ka holo aku o kekahi hapa ia Mrs. E. K. Brown, ka mea e noho paa nei ma ke keena o ke kakauolelo o kela ahahui.

            He nui ka poe i noi ae no ka hookohuia aku i kakauolelo no kela ahahui, eia nae, aohe he mea i hanaia i keia manawa, @ ina pohu no ka o mai nei o C. J. McCarthy, ina ua hoopauia ae ka pohihi e pili ana i keia ninau.