Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 41, 14 October 1921 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KE ANOE NUI O KE KANAWAI KOMISINA HOME HAWAII

-----

(Mai ka Aoao 1 Mai.)

-----------------------------------------------------------

            Pauke 208. E. hoakaka an ia o kele ame keia mea paa hoolimalima o na aina home Hawaii, he Hawaii ia e emi ole iho malalo o hookai-hapalua koko Hawaii; o ka hoolimalima, no ka manawa o kanaiwa-kumamaiwa makahiki no ka apana aina holookoa o Hookahi Dala o ka makahiki; e hoomaka ka mea paa hoolimalima i ka noho maoli ana ame ka inahi ana i ka apana aina ma ke ano he home nona a he aina mahi a hanai holoholona, iloko o hookahi makahiki, ma hope aku o ka hanaia ana o ka hoolimalima, a e hoomau aku ka noho ana pela mahope mai, ka hoohana ame ka mahi ana i ka apana aina i oleloia ma kona aoao iloko o na manawa haahaa o kela me keia makahiki ,elike me ka hoakaka o na @ula hooponopono a ke Komisinae kau ai; aohe e hiki i ka mea paa hoolimalima ke hoolilo a moraki paha i kona kuleana iloko o ka aina a i ole na hana hou paha, a paa paha ia mea, ma kekahi ano e ae, no ka pomaikai o kekahi mea okoa aku, a i ole aelike paha e hana pela, koe wale no i kekahi kupa Hawaii, me ke apono wale ana mai no nae a ke Komisina; o ke kuleana o ka mea paa hoolimalima iloko o ka aina ame na hanahou, aole ia e kaa aku malalo o ka palapala hoopaa waiwai, paaia, a i ole kuai hoolilo aku ma ka hana a ka Aha Hookolokolo, koe wale no maluna o kekahi moraki a i ole hoolilo paha i aponoia; ua hookapu loa ia ka mea paa hoolimalima, mai ka hoolimalima liilii ana aku i kona kuleana iloko o na aina, a mau hanahou paha maluna iho olaila; i ka wa e make ai o ka mea paa hoolimalima, o kona kuleana iloko o ka aina ame na hanahou maluna olaila, e hooliloia aku ma ke ano elike me ia i hoakakaia ma ke Pauku 403, na Kanawai Hooponopono Hou ia o Hawaii, 1915, no na mea e pili ana i na hooia no ka noho ana ame na hoolimalima hookuonoono, malalo o pa kanawai aina Hawaii; mai, a mahope aku o ka pau ana o na makahiki elima, mai ka la aku o ka hoolimalima, @ uku ka mea paa hoolimalima, iloko o na la he kanaono, mahope iho o ko lakou lilo ana i auhau kaa ole, i na auhau apau maluna o ka aina ame na hanahou maluna iho, a i ka hooko ole ana pela ,e uku aku ke Komisina ia mea mailoko ae o ka Waihona Hoaie Hawaii, a e lona he koi maluna o ka waiwai holookoa, no ka uku hou ia mai o ia mea; e lawelawe ka mea paa hoolimalima, i na kulana e ae, e kue ole ana me na manao maoli o keia poo, elike me ia a ke Komisina e hoakaka ai maloko o ka hoolimalima.

            Pauku 209. E hoakaka ana ia, o kekahi mea e pii ae ana ma ke kuleana o ka mea paa hoolimalima ma kekahi apana aina a mau hanahou paha maluna iho, in a paha ma na hana kapawai, a ma kekahi anoe e ae paha, e lawe aku ia mea, me ke kaa malalo o na kumu hoopaa apau ame na kulana, e kau aku ai maluna o ka mea i loaa mai ai iaia @@ aina la a hanahou paha, koe wale no, ma kahi e pili ana i ka hoolilo ana, ma ka ili ana mai, o ka mea e pani ae ana ma ka ili ana mai, he elua makahiki e hoomaka ai kona noho ana ame ka mahi ana.

            Pauku 210. E hoakoka ana ia, ma kahi a ke Komisina i manaoio ai, ua hooko ole ka mea paa hoolimalima i ka lawelawe ana i na kulana apau malalo olaila i paa ai oia i kekahi apana aina o na aina home Hawaii, e haawiia aku ka hoolaha i ka mea paa hoolimalima, a e loaa hoi he manawa inaikai e haawiia aku iaia no ka hoolohe ana. Ina, ma ia hoolohe ana, ua kue ka mea paa hoolimalima, a i ole kona hope iloko o ke kuleana, i kekahi o na kulana o kona hoolimalima, e kukalaia ae no ke kuleana holookoa o ua mea paa hoolimalima hooko pono ole la, a o kona hope aku paha, iloko, a i ka apana aina ame na hanahou maluna iho, ua haaleleia, a e kauohaia no, e waihoia ka apana aina. Mamuli o ia mea i ikeia, ame ia kauoha, e hoi hous aku no ka pono e hoohana, a e noho o ku apana aina ame na hanahou maluna iho i ke Komisina.

            Pauku 211. E hoamana ana i ke Komisina e hookaawale i pa hanai holoholona no ka lehulehu, e pili kokoke ana i na apana pakahi, i hoolimalimaia aku ai na aina mahi kaawalo i na Hawaii, malalo o keia poo.

            Pauku 212. E hoamana ana i ke Koisina e hoihoi aku malalo o ka malu o ke Komisina e hoihoi aku malalo o ka malu o ke Komisina o na Aina Aupuni, i kekahi mau aina o ka home Hawaii i hoolimalima ole ia aku i na kupa Hawaii malalo o keia poo, a i ka wa e hoihoiia aku ai, e kaa aku ia aina aupuni o ke Teritor@, a e paa pela @ a apau loa malalo o na aina ia ano, ahiki i ka haawi ana aku o ke Komisina, me ke apono ana mai o ke Kakauolelo o ke keena Kalaiaina i ka hoolaha i ke Komisina o na Aina Aupuni, ua koiia ua mau aina la no ka hana e ke Komisina, ma ke ano he mau aina home Hawaii. Malolo o keia pauku, o na aina kaawale apau i hoikeia maloko o ka Pauku 203, koe na aina ma Molokai, ame na apana aina ekolu ma Hawaii, i uila ae nei maluna, e hoihoiia aku no ia malalo o ka malu o ke Komisina o na Aina Aupuni. E hoakaka hou ana keia pauku, oiai keia mau aina malalo o ka malu o ke Komisina o na Aina Aupuni, ua hiki no ke hooliloia ma ka hoolimalima laula wale no, a e ka pauku mahope aku, ka mea nana e hoolilo i na loaa apau mailaila mai, oiai e paa ana i ka hoolimalima, i hapa no ka Waihona Ai@ Home Hawaii.

            Pauku 213. E kukulu ana ia i waihona e nee mau, e ikeia ma ke ano ka Woihono Aie Home Hawaii, e kukuluia mai na dala ma i loaa (1) ka hoolimalima ana i na aina Home Hawaii elike me ia i hoakakaia ma na pauku mamua ae nei. (2) he kanakolu pakeneka o ka oku hoolimalima o na aina ka@@i@ i ke ko, a (3) ka laikini wai. E ukuia ae keia mau loaa iloko o ka waihona nee mau, ahiki i ka ukuia ana ae o ka huina holookoa iloko olaila. i ka $1,000,000, alaila e pau ke uknia ana ae iloko o na waihona la.

            Pauku 214. E hoamana ana i ke Komisina e hoaie mai ka waihona mai i oleloia ia ka moa paa hoolimalima o kekahi apana aina, a i kona hope aku paha iloko o ke kuleana, no na hana o (1) ke kukulu ana i na halo, ame ke kukulu ana o na hanahou paamau e ae maluna olaila, (2) ke kuai ana i na holoholona ame na lako mahiai, a (3) ma ke kokua ana aku ma kekahi ano i ka mea paa hoolimalima ma ka hooholomua ana i kona apana aina.

            Pauku 215. E hoakaka ana ia, o ka huina o ka ai@ i kekahi mea aie mai, aole e oi aku mamua o ka huina o $3000, e uku hou ia ae na aie la, me ka ukupanee maluna iho ma ke ana o elima pakeneka o ka makahiki, iloko o ka waihona neemau, ma ka uku liilii ana ma ka makahiki, aole e oi aku i ke kanakolu ka huina. Ua hoamanaia ke Komisina, ma na kumu maikai a lawa pono i haawiia mai, e hoopanee i ka uku ana i kekahi o na uku liilii ana, ahiki i kekahi la mahope mai, elike me ia e ikeia ana ke kupono, a o ua mau uku ana la apau i kaohiia, e uku i ka ukupanee o elima pakeneka no ka makahiki, E hoakaka hou ana keia pauku, in a o ke kuleana o ka mea aie mai, a o kona hope aku paha iloko o ka apana aina, ua morakii@ a i ole, ua aelikeia e moraki, hoopaa, a ua hooliloia paha ma kekahi ano e ae i kekahi kupa Hawaii, ua hiki i ke Komisina ma kona manao iho, ke kukala ae, ua hiki mai i ka wa e uku koke ia ai na uku liilii ana apau maluna o ka aie, a i ole e ae aku palia e lawe ae ka hope aku o ka mea aia i na ko'iko'i o ka uka ana i ka ai@. O na dala apau i aieia, e hoolilo wale ia aku no i na hana i aieia ai ke dala.

            Pauku 216. E hoakaka ana ia, ua hiki no i ke Komisina ke koi aku i ka mea aie mai ,e inisua i na waiwai apau ku i ka inisuaia, maluna o ka apana aina, a i ole, e lawe kaokoa ae no paha ia, i ka inisua, e kaki aku i na hoolilo, i ka mea aie mai, a e hoohui aku ia lilo i ka huina o na uku liilii makahiki, i hiki mai i ka wa e ukuia ai e ka moa aie mai. Ua hiki no i ke Komisina malalo o keia pauku, mahope iho o ka haawiia ana o ka hoolaha ame ka hoolohe ana, in a e ike ana ia, ua ku-e ka mea aia mai i kekahi o na kulana o kona aie, ke kukala ae, u@ hiki mai na hookaa liilii ma ka makahiki i ka wa e uku koke ia ai. E hoakaka pu ana no hoi keia pauku, e loaa no i ke Komisina he koi maluna o ke kuleana o ka mea paa hoolimalima iloko o ka apana aina, na hale noho ame na hanahou paamau e ae maluna iho olaila a maluna o kana mau holoholo na ahiki i ka huina o na uku liilii ana ma ka makahiki, i uku ole ia, hoohui aku me na auhau apau i hiki mai no ka uku ana maluna o ua apana aina la, ame na hanahou paamau e ae i ukuia e-ke Komisina, e kaa ua koi la i mea mua loa, mamua o kekahi mau hoopaa e ae, e hoopaaia ai ua waiwai la. Ua hoamana hou ia ke Komisina e keia pauku, ma kekahi manawa ana i ike ai i ke kupono, e paniku i ke koi, ma ke kukala ana ae, o ke kuleana o ka mea aie mai iloko o ka apana aina, e hui pu ana me na hale ame na hanahou paamau, ame na holoholona malaila, ua lawe wale ia, a e hoopauia kona hoolimalima, a o na aina e hoi hou aku i ke Komisina. Ma na mea e pili ana i ua paniku ana la, ua koiia ke Komisina e uku i ka mea aie mai, i ka like ole mawaena (1) o ka waiwaiio kupono o na holoholona ame na hanahou paamau maluna o ka apana aina, a (2) ka huina o ka aie.

            Pauku 217. E hoakaka ana ia, in a e hooko ole ana ka mea aie mai me na manao o kona hoolimalima, a i ole me na kulana o kekahi aie i hanaia eia, ua hiki i ko Komisina ke (1) hoonee iaia mai ka aina aku ma ke kipaku ana, a ma kekahi mau alahele kupono e ae paha, a i ole (2) e noi aku i ke kokua ana mai a ka Aha Kaapuni, o ka Apa na Kaapuni, i waiho ai ka aina 'o ka mea aie mai, a ua ia aha e kauoha mai i ka mea aie, e hooko elike me na kauoha a ke Komisina. O ka hooko ole ana i ua kauoha la a ka aha, a hoopa'iia no ma ke ano he hoowahawaha i ka aha. Ua hiki no kekahi apana aina o ka aina home Hawaii, e lawe wale ia ana, ke hoolimalima hou ia e ke Komisina, elike me ka hana a ka mea paa hoolimalima mua, koe wale no, e lilo ka waiwaiio o na hanahou maluna iho o ka in a i aie no ka mea paa hoolimalima hou, ma ia ano hookahi ,a e kaa aku hoi malalo o na kulana hookahi ma ke ano he mea aie i kinohi.

            Pauku 218. E hookapu ana i kekahi mea paa hoolimalima i na aina home Hawaii, mai ka lawe ana mai i kekahi aie, malalo o na manao o ke Kanawai Aie Mahi o Hawaii,

            Pauku 219. E hoamaua ana i ke Komisina e hoolimalima i kekahi poe loea ike mahi, ma ka hoolilo makahiki haahaa o $6000, a e hoakaka ana, e lilo no i hana na ua mau loea mahiai la, ke a'o ana, ame ke kuhikuhi ana i ka poe paa hoolimalima apau o na aina home Hawaii, ma na ano maikai loa o ka mahini kaokoa ana, ame ka hanai holoholon ana, a ma kekahi mau hana e ae, e loaa ai ka holomua o na hana i keia poo.

            Pauku 220. E hoamana ana i ke Komisina e lawelawe koke aku, a e hana i wahi e loaa mai ai ka wai ma ke ano laula ame kekahi mau hana nui e ae, a e hoamana ana no hoi i ka Ahaolelo o Hawaii e hookaawale i mau haawina dala kupono, no kela mau hana, a e hoopuka i na hona aie, ahiki i ka palena kupono, e loaa mai ai ka huina o kekahi mau huina i hookaawale ia. E hoakaka hou ana no hoi keia pauku, no ka uku hou ia ae mai ka Waihona Aia Home Hawaii mai o kekahi hona aie i hoopukaia. O ka mauao laula moak@ka o keia pauku, o ia no ka haawi ana i ke Komisina ame ka ahaolelo i ka mana ,e hookumu, a e hoohana aku i na imi wai laula ame na hana hoolomua, o kekahi ano paamau, he mau hana nui hoi i hiki ole ke kakiia aku maluna o kela ame keia o ka poe e noho ana o na aina home Hawaii.

            Pauku 221. E hoakaka ana ia, o na laikini wai apau i hoopukaia mahope o ka hooholoia ana o keia Kanawai, e kaa aku no malalo o ke kulana i kauia e ke kanawai; o haawi mai ka mea paa laikini, i ka wa e koiia aku ai e ke Komisina, i ka ae iaia, me ke kaki ole, i kokahi wai, a ke komisina i ike ai ua kupono, no ka hoolako pono ana i na holoholona ame na hemahema o ka home, o ka poe noho o na aina home Hawaii. E hoakaka pu ana no hoi keia pauku, no ka wai lawa kupono no ka home, a no na hana pili i na holoholona, ua hoamanaia ke Komisina e hoohana me ke kaki ole i na wai apau i onaia e ke Aupuni, (1) i paa ole malalo o ka laikini wai, a i ole (2) i paa maloko o kekahi laikini wai, i hoopukaia mahope o ka hooholoia ana o keia Kanawai a i ole (3) i paa ma o kekahi laikini wai i hoopukaia mamua aku o ka hooholoia ana o keia Kanawai, aka e komo ana he hooko@ ana o ka wai, no ka pono o ka lehulehu. Ua hoamanala no hoi ke Komisina malalo o keia pauku, e hana aku i wahi e loaa mai ai, ma ka aelike paha, a i ole ma na hoopii kuleana aina paha, i ka pono e hoohana i ke kahi wai ponoi i onaia a hoomaluia paha. O na pono i hookauia aku maluna o ke Komisina ma keia pauku. "komo-lio ana ke kuleana e hoohana, hana @elike, a e imi aku i wahi e loaa mai ai ka hoohana ana i kekahi auwai, a i ole laina paipu, i kupono no ka hoomalu ame ka punnaue ana aku i ka wai.

            Pauku 222. E haawi ana ia i ke Komisina i ka mana e hana i na rula hooponopono ame na ho@lilo mai ka Waihona Aia Home Hawaii mai, a e hookohu a e hoonee aku i na limahana apau ame na akena e ikeia ana ke kupono ole i wahi e hookoia ai me ka holomua na manao o ke Kanawai.

            Ma ka Pauku 223 ua hookoe ka Ahaolelo Lahui i ka pono e hoololi, paku'i a i ole hoopau i na manao o keia poo.

            HE 13 MAU MAKE ULIA AME LAWEOLA ILOKO O SEPATEMABA

            I kulike me ka hoike a ka luna kakau kope nui o na papahelu o ka papa ola, MIss M. Hester Lemon, o ke kakahiaka Poakahi nei a i hoolahaia ae ai ma ke akea, he umi-kumamakolu poe i make mamuli o na ulia me ka lawe maoli i ko lakou mau ola iho. He ewalu ka nui o na make ulia a he elima poe i lawe ponoi ae i ko lakou mau ola makamae hiki ole ke kuaiia, o ia hoi he eha mau kane a hookahi wahine.

            Iloko o ka mahina Sepatemaba i hala aku la he 111 ka nui o na make i hoikeia ae; ma na lahui like ole elike me ia malalo nei: Na Hawaii, komo pu me na hapa Hawaii 32; na Kepani, he 32; na Pake, he 19; na Amerika 9; na Pilipino, 6; Pukiki, 5; Korea, 3; na Pelekane, 2: na Poko Riko, RUkini ame Paniolo, 1 pakahi.

            He 11 mau make i noii a i huli ponoia ke kumu o ka make ana, he 10 i nieleia e ke koronero, 6 i kahaia no ka huli pono ana i ke kumu o ka make. He umi-kumamalua poe i make he poe nohopaa ole maloko o Honolulu, o ke koena iho he 99 no Honolulu nei wale no, he heluna maikai no kekahi mahina.

            He 47 põe i make maloko o na halema'i.

            He 303 k@ nui o na hanau iloko o ia mahina a 140 mau paama@e i hoikeia ae noloko iho o Honolulu. He 16 mau opu keiki e ae aole i komo pu me keia huina hanau ae la.

            Na ka ma'i akepau no ka hapanui o na make, i ka mahina i hala, a malalo aku na ma'i e ae; he 14 poe i make ia ano ma'i he 13 i ka ma'i hi, 8 i ka ma'i puuwai, 8, i ka numonia braucho, 6 i ka numonia maoli, hookhi i ka ma'i umii, 4 i ka luaiakooko, a 6 i ka ma'i pehu.

            KE ANAINA IKE A NA AHAHUI HAWAII I KE KEIKIALII.

            No ka piha ana o ka iwakaluakumamalima makahiki o ka noho mare ana o ke Keikialii ame ke Kamaliiwahine Kalanianaole i hoea ae ai kekahi o na ahahui Hawaii i ko laua home hou ma Pualeilani, Waikiki ma ke Sabati nei, no ka haawi ana ae i ka lakou mau hoomaikai ana ame na makana pu no ka hauoli pu ana me laua ma ia la ano nui o ko laua ola ana.

            Me na kahiko pilia na lala apau o na ahahui o ka hoea ana ae ma ia la a mawaena o na lala o na ahahui i hoea ae he mau makana mea dala pu ka kekahi o lakou na na alii opio o ka lawe ana ae.

            O na ahahui i hoea ae ma Pual@ilani ma ia la oia ka Ahahui a na Mamaka kaua, Ka Hale o na Alii o Hawaii, i noho poo ia e William Hall, ka Ahahui o ka HOme Hoohanau, ka ahahui e noho poo ia ana e na alii opio, a mawaho a@ o na ahahui i hoikeike ae la na hoaloha haole ame kekahi poe e ae. Ma na ho@a kakahiaka ke komo ana ae o na mea apau e ike i na alii o ka lakou mau makana, a mahope o ka malamaia ana o ke anaina ike i na alii he mau himeni ame ke olioli na hana hoohauoli i malamaia ahiki i na bora o ka auwina la.

             O na makana o na mea dala mai na Hawaii ame na hoaloha haole ae a pela hoi mai, na ahahui ae, lehulehu na makana i hookupuia ae me na manao maikai a hauoli no ka pilia ana i na alii opio na makahiki he iwakalua kumamalima o ko laua noho ana me ka hauoli iloko o ke apo o ka mare.

            O ka hapani o na mea dala i makanaia ae he mau ipu pua. E ola na pua alii a loaa ka mare gula, o a ke kalokalo a ke Kuokoa.

            HOOLOLI MANAWA HALAWAI.

            Mamuli o ka manaoia he mea pono e loaa ka moolelo o ke kukulu mua ia ana o na hana Misionari ma ka Ekalasia o Waioli huiia, a mamuli o ke noi o ua hoahanau o ia ekalesia, nolaila, ke hoikeia aku nei ka lohe ua hoopaneeia ka aha Mokupuni o Kauai a ka la 1, 2, ame 3, o Novemaba 1921, e hoomaka ana ma ka hora 9 a. m., o ka la mua.

REV. L. K. KAAUWAI,

            Lunahoomalu.

J. H. K. KAIWI,

            Kakauolelo.

WM. WERNER.

            Komite Ola.

Oct. 11, 1921

 

 

 

pictureee………….

 

 

 

MRS. KELA HALEMANU.

 

KUU KAIKAMAHINE I ALOHA

NUI LA UA HALA.

 

            Mr Solomon Hanohano: --E olulou oe e hookomo iho ma kahi kaawale o ka kaua hiwahiwa a ka lahui.

            Ua hanauia o Kela Halemanu, ma KOiuiu, HOnolulu i ka la 23 o Sepatemaba makahiki 1893, ua piha iaia na makahiki he 28.

            Ua piliia e maua na wahi apau, e imi i ke ola kauka Pake kauka KOrea, Hoomana Naauao, o ia ka hope loa, a hoi maua i Laie, ekolu no la i Laie, a make aku la.

            Ke mahalo aku nei no au i ka Hoomana Naauao, no ko lakou hooikaika mai, ma ka pule ana i kuu kaikamahine, ua koi ikaika loa ka uhane iho e hoi i Laie e make ai.

            O ka Hoomana Naauao o ia kekahi hoomana ikaika loa, ma ka pule, ma ka himeni, maikai ka lakou alakai ana, a no ke kanaka ka lalau ke pule nei au o Iehova no ko kakou alakai, Amene.

            Ke mahalo aku nei no au ia oe e Kekona, ka makua o ka manaoio; o Keawemauhili kona papa, o Loika Euneki kona mama.

            O ka mea e kakau nei i keia moolelo walohia, no ka'u kaikamahinei aloha nui ia, i ike mai ai na ohana e noho mai la i Palolo, i Lahaina, i Hawaii, Honokaa, Papaaloa.

            Ke nono nei kana kane, me ke kaumaha me ka luuluu no kana wahine, me na keiki ekolu hookahi keikikane, elua kaikamahine me ko lakou mama, eono keiki heewale, hookahi kaikamahine, @l@@ makahiki.

            Auwe kuu kaikamahine o ka malu ehai o Makiki, kahi a kaua e pili ai, i ka nalu ha'i mai o Keauau, manao aku ke ola ilaila i kahi o ka makua hoolauwili iho la ka manao hoi hou ihope.

            Eiwa mahina o ka ma'i ana, he kunu wale no ka ma'i a haalele mai la ia makau ka ohana.

            He kaikamahine oluolu, oia no ko'u makua me ka ohana, ke ike oia i ka luahine o ia kana mea aloha loa, kahea oia e ai.

            Ke pule nei au i ke Akua, e hoomaikaiia ka uhane o kuu kaikamahine ma keia ao, @ ma kela ao mau loa, Amene.

            Na ka Haku e hoomaha m@@ i ko'u luuluu.

            Ua lawa au maanei, me na keiki o ka papapa'i ko'u welina pau ole, Amene.

LAIKA EUNEKI LIHA

Makiki, Kalawahine.

HOOKAMAIA HE KAMAIKI NA KA AHAHUI MOKUPUNI.

            Ma ka hora 6:15 a. m. o ke kakahiaka Poakolu, Okatoba 5, 1921, ka la mua i weheia ai na hana o ka Mokupuni o Oahu, ua hoopukaia mai la i keia ao malamalama he kamaiki wahine nepunepu mai ka puhaka mai o Mrs. Elizabeth Kupau maloko o ka hale kahu o Waialua, a ke ola mai nei oia me ka maikai i keia la, a mamuli o kona hanauia ana ma ka manawa i noho ai ka Aha Mokupuni o Oahu, ua kapaia aku kona inoa o Lilia Kaahamokupuni Kupau, a ua lilo oia he kamaiki hookama na ka aha.

            Ma ka manawa o ka malamaia ana o ka halawai kakahiaka a ka Ahahui C. E. o ka Poalua ae, Okatoba 6, ua hapaiia ae ka lulu no kekahi makana i ke kamaiki a loaa na dala he umikumamakahi. Ma ka noho ana o ka halawai a ka Aha Makua o ke kakahiaka Poahu ua waihoia ae he kumubana e Mr. Kapanookalani, ka elele Ekalesia o Ewa, e malamaia kekahi hana lulu dala no ke kamaiki, a hooholoia, a ma ia lulu ana na loaa na dala he $13. Ma ka noho ana mai o ka aha Kula S@bati ma ia auwina la no, ua hapai pu ia aha i k lulu no ke kamaiki a loaa na dala he umi, ua like ia me $34 i luluia na ke kamaiki.

            Mamua iki iho o ka hoopaneeia ana o na hana a ka aha makua ma ke kakahiaka Poaha ua waihoia mai he noi e Mr. Kupau, ka makuakane o ke kamaiki, o bapetizoia ke kamaiki ma ia manawa, a ua aponoia, a na ka Rev. H. K. Poepoe, ka lunahoomalu o ka aha, a o ka mea hoi nana i kapa aku i ka inoa o ke kamaiki o LIlia Kaahamokupuni, i lawelawe ia hana me ka eehia.

            O keia ka mmakamu@ loa o na hanau i ikeia i ka manawa e noho ana o ka hana a ke Akua, a malia he ouli nani keia e hoike mua mai ana no ka holopono o ke kumuhana e kamailio nui ia nei no ka hoopulapula ana i ka lahui. O ka ke Kuokoa kalokalo i na mana lani e ola ke kamaiki a kau i ka pua aneane.

            OLELO HOOLAHA

            Ma keia hoolaha, ke kauohaia aku nei ka poe apau he kuleana. Pailina Kupapau ko lakou iloko o ka Pailina Kupapau o Kalaepohaku, Honolulu, Oahu, e hele ae lakou ame ko lakou hooilina ia Mr. Daniel K. Maunakea, ma Kanawai, Honolulu, iloko o ekolu mahina, mai keia la aku ahiki i Ianuari 10, 1922. O ka poe apau i kuleana an@e ko lakou mau hooilina, e hoolohe a hoomaopopo ole ana, elike me keia hoolaha, ma keia, ua pau loa ko lakou kuleana Pailina Kupapau ma Kalaepohaku no ka manawa pau ole.

            Ma ke kauoha,

LAWRENCE KALEIOPU

Kakauolelo o ka Hui Pailina Kupapau

o Kalaepohaku.

Honolulu, T. H. Okatoba 10, 1921.

HE HOALOHALOHA NO KUU HOA

PILI MRS. ANNIE KEALOHA-

PAUOLE AKIMO

            Ke kapena nana e hookele nei ka moku kaapuni honua, Nupepa Kuokoa Aloha nui kaua: --E oluolu mai oe no'u kekahi rumi kaawale e hookipa aku i keia mau ukana luuluu a ke aloha, e pauma nei ia u, no kuu wahine i aloha nui ia, ua hala, ua niar aku la ma ka poli mau o na mea apau, aloha kuu hoapili o na la he nui he wahine.

            Me kuu naau aloha poina ole au e au hele ae nei mao, maanei, o ka ike aku i kuu makua he wahine, ua nalo ua huna na maka i ke aouli, auwe kuu aloha e, e uwe no au i ko aloha!

            He elua wale no pule o ka nawaliwali ana o kuu aloha, a i na la hope o ka elua o ka pule i hoihoiia ai i ka Haukapila Moiwahine, ma ke kauoha a ke kauka. Poakahi Sept. 13, 1921; okiia, he mea no e hauoli ai ka manao, pau ka eha ana, pau ka auwe ana, moe maikai oia ia po e ao ae, Sept 14, hiki hou aku la no hoi au na keiki a maua, ua pokii, maikai no, noho me ka maikai, kamailio me ka maikai ahiki i na hora e hoi ai na keiki me na pokii, koe no maua, ia manawa pokole no, i loli ae ai ka maikai a ka maikai ole, me keia mau olelo e pane mau mai ana e papa, mai haalele mai oe ia'u, aole au e haalele ia oe.

            E kipaku mai paha auanei ka makai ia oe? Aole au e nana i ka lakou ia wa aia ka luuluu ka ehaeha iloko o ko'u naau kahi e oni ana; ma ka aoao au o kona moe ahiki i na hora o ka wanaao, o kana pane hope a'u e poina ole nei, e papa, e poho ana kou luhi ana ia'u, a pili iho la na lihilihi maka o kuu aloha.

            Auwe kuu aloha e auwe no au i ko aloha, hoopili aku la i na papalina o kuu aloha me na waimaka o ke kaumaha, e nana ae, ana au mao, aole ma ko'u kua, aole ma na aoao o'u, oia hookahi imua o'u auwe, auwe kuu wahine e!

            Me na lima kaumaha i lawelawe hope aku ai au i kuu hoapili he wahine, auwe kuu aloha e!

            Kahea mai la ia Mr. William no ke kii ana ae i kuu aloha, kai pu mai la maua me kuu aloha a ia home puanuanu, hoomoe hookahi aku la iaia malaila, huli hoi aku la au me na kaina wawae kaumaha ahiki i ka home a kuu aloha e noho mau ai aole au i ike aku, o ke kaumaha, o ka nele i na noonoo maikai, o ia ke hana ana i ko'u lunaikehala auwe kuu aloha e!

            O na keiki a maua ke noho mai ana me na kaikuaana o maua, he mau hora ia o ke kanikau, auwe kuu wahine kuu aloha hoi!

            Ua hanauia kuu wahine aloha ma Palikea, Honolulu, Oahu, mai ka puhaka mai o Mrs. Kailimahuna (w) me Mr. Ke, i Maraki 23. M. H. 1869; ua piha i kuu wahine aloha na makahiki he 52 ka hana ana i na ea huihui o keia ao mauleale, a waiho mai la ia'u e auamo aku i na ukana kaumaha o ke aloha mahope nei.

            He ipo aloha mua no ka kuu wahine aloha, John Meha, mai ko laua mau puhaka mai he kaikamahine o Mrs. Keaokalani Emaleka, he mea nui kana kaikamahine iaia, pela me na keiki a ko'u mau kaikuaana, na keiki a kona pokii kane, na keiki a kona kaikuaana ma ka aoao o na kupuna, o na keiki apau he mea nui no iaia.

            He wahine malama kane, malama makua, he puuwai akea i na mea apau, he makua no na halekipa, he lima hana no na mea pili paina luau, he maiau he maemae maoli no, auwe kuu wahine e!

            Kuu wahine @ ka uluwehiwehi o na pua, aloha ka ua nihi lau laau o Palikea, kuu hoapili o na Pali Koolau, he wahine

            Aloha ka nuku o Nuuanu o ia wahi a kaua e kui @ua lehua ai: aloha na hala o Kekele, oia mau pua kupaoa i ke ala a kuu wahine aloha e kahiko ai.

            E kaneohe @; ua pau kou lohe ana i kona leo aloha, e Heeia i ka ua Poaihale e; ua pau kou hoopulu ana i na papalina nohea o kuu aloha.

            E Heeiakea e, ua pau ka maalo hou ana o kuu aloha ma ia one aloha ou, e Waikane hoi aloha ia wahi a kaua e luana ai, ua pau kou inu ana i na waipuna o ia wahi, na makalae o Kualoa, kahi a kakou e luana ai i malumalu i ka lau o ke kamani; E Kahana e, aole kou mau hunakai e hoopulu hou ann i kona helehelena; e Laie-maloo e, aloha ia wahi a kakou e luakaha ai, aloha na makalae o Kawailoa kahi i maua e hoomaha ai me kuu wahine aloha.

            Waialua e, aloha ia wahi a kaua i pili ai, laukanaka i na keiki a kaua, ka Ehukai o Puaena, ua pau kou hoopulu ana i kona mau oho; aloha ke kula o Waikakalaua, o ia wahi a kaua i pili ai, e pukui pu ana i na kulu kehau o ia wahi aloha.

            E Kipapa e, ua pau ka maalo hou ana o kuu wahine ma na pali aloha ou, Waianae, ua pau kou ike hou ana i kona mau hiona aloha, Aiea hoi, aole e maalo hou ana kuu wahine aloha ma kou mau palena, aloha ka piina ikiiki o Kapukaki mea ole wale no ia i kuu wahine aloha, kuu wahine i ke kai o Waikiki, ua pau kou ako hou ana i na lipoa aala, o ia kai, ua kapu ua malu auwe kuu wahine e!

            Kaimuki e, eia au ua luuluu i ka ukana a ke aloha, aloha wale ia wahi a mana i alo ai i ka ua me ka makani, i hoom@nawanui ia i na inea o ke alahele, Waialae hoi, ua pau hou lohe ana i ka leo o kuu wahine; Wailupe, kahi a maua e pili ai me na keiki a kaua; e Niu e: aloha ia mau wahi a kaua e alo ai, i ka makani kuehu one o ia kula panoa auwe e uwe no au i ke aloha!

            Aohe hana a Kuliouou, ua pa ka makani he kaomi, aloha ia home o Kuliouou, kahi a maua me kuu aloha i hookipaia ai mai Kinohi a Hoikeana, e ka mea puuwai aloha ak@@, laula, Mrs. N. Mana, me na keiki puuwai aloha a kakou, a lilo ia home i home e kipa mau ai, a na ka maalo ana ae la o Hilo mahina kau ahiahi, ua nalo aku la kuu mahina malamalama, auwe kuu aloha e!

            Ke hoomanao ae nei au i ka inoa e kuu aloha i kuiia mai nona e kana aloha mua:

            Mahina Malamalama.

            Ka'u ia e lia nei,

            Ke ike aku au i ka hiona,

            A he nani kaili puuwai.

            Ua kaili aku kuu mea aloha i kuu puuwai, a ke noho nei au me ka nele i ka manaolana no kuu aloha.

            Ua piliia e maua mai ko'u mau la opio a kanaka makua, ma kona poli mau au auwe kuu makua e!

            Ua piha ia mana na makahiki he iwakalua a oi, a haalele mai la oia ia'u.

            Aloha na i'a kaulana o Maunalua, aole oe e ai hou ana ia mau i'a, aloha na i'a kuilima o Kuliouou, na kole ma ka onaona ame ka uhu kai o Makapuu, aloha na pali o Ihiihilauakoa, o ia koluna, o kaua kolalo e aloalo ana i ka wela a ka la, aloha Wawamalu, ia wahi a kaua i pili ai me ke aikane a kaua, aloha na i'a kapeku lima o ia kai, aloha na ehukai e hoopulu mau ai i na papalina ou e kuu aloha.

            Aloha ka lae o Makapuu, kahi a kuu wahine e kui ai i na opihi ono o ia makalae, ua pau ua hala ka puulena @ia i HIlo; aloha ka huikau o ke kaona, kahi a maua e kuilima pu ai, aloha ka ua kukalahale, aole e hoopulu hou ana i ke kino o kuu aloha, aloha ka i'a miliapa o ka makeke, nole kuu aloha e hoopa hou ana ia mau i'a ono, a ka maka i ka ike a kuu aloha.

            Aloha ka home o Maliekamalu, aole kuu wahine e ike hou ana i na paia laahia ou, ua pau kana hana maanei; aloha o Pauoa, kahi o ka liko lehua i kupu ai, aole kuu wahine e hehi hou ana ia mau lepo i kamaaina i kona ma@ kauai.

            E Apio Lane e, aole e maalu hou ana ke aka o Mahina Malamalama maluna ou: e ka lihilihi ula o ka lehua e, aole e kui hou ia ana kou mau pua e kuu aloha.

            E ka pua kiele e, aole na lima mikiala o kou aloha e hoopa hou ana ia oe, auwe e uwe no au i ko aloha!

            Me keia mau mea apau, ke kaohi nei au i ka pele no ka wa mau loa, e haawi aku ana au i ko'u aloha kuio i ka poe apau i komo pu mai i ke kumakena pu ana me a'u no kuu wahine aloha, na ohana na makamaka, na hoaloha apau aohe koena mao aku, pela pa no hoi au e haawi aku nei i ko'u hoomaikai nui no ua makaua pua apau i kou iho maluna o kuu wahine aloha, i hiki ole ia'u ke ana aku i ko lakou palena, pela no hoi ko'u aloha nui no ka poe apau i ka'i aku ma ka huakai hope o kuu mo@ aloha, no ka ilina o kona home mau loa ma Maemae, wehe i ka pili hookoo ialoko, kuu wahine e, hoi mai kaua.     

            Nou e ke kapena o ka moku holopuni ka weiina wau loa, me kou mau keiki hoonohohua, maluna ae o na mea apau e hoomaikaiia ke Akua mana loa, he malu ma ka honua nei, he aloha i kanaka.

            Owau no me na keiki

                                    J. A. AKIMO.

HOIKE HOU KA LUAHINE O KA LUA I KEI MAU LA.

            Ke hoikeike hou mai la ka luahine o ka lua i kona nani i keia mau la, ke pii awiwi loa ae la ka haale ana a ka wai ahi a aneane i ka hapalua like o ka lua me ka hoolele ae ka i na pohaka ahi i ka lewa me he ahikao la a me he mea la no ka ike mua paha a hoea uaai ana na kanaka kakau nupepa kaulana o ke ao nei i hoomakaukau e kela iaia iho no ka hookipa ana aku ia lakou, i ike kumaka i kona nani o ka mea i kaulana ma ke ano a puni ke ao nei.

            I loaa keia ike ia Honolulu nei mamuli o kekahi lono kelepona o ka hoikeia ana mai ka hale hookipa mai ma ka Luaopele o hoakaka ana he 80 wale no kapuai i koe a hoea ae ka wai ahi i ke kae o ka lua. Ua hiki ka ke ikeia aku na pohaka ahi e lele ae ana i ka lewa e ka poe makaikai mai ka hale hookipa aku ma Kauaopele me ka hoakaka, me ia mamao no o ka halo hookipa ma kahi o ekolu milo mai ka lua mai. Ua like ka ke ahi e lele ana i ka lewa me ke ahikao a he ku i ka nani ke nana aku. Elike me ka wai e paila ana iloko o ka ipuhao pela okoaiho la no ka pele e hana mai la i keia mau la.

            I kulike me ka lono i hoikeia mai ua manao wale ia e hala ana he mau pule lehulehu e a ai a e loaa ana i na malihini koikoi o ka ahaolelo o ka poe kakau nupepa he manawa maikai loa e ike ai i na hana a ka pole a @akou i ike ole ai i ka lua ma ke ao apuni kekahi o na mea ano nui ma keia huakahi mai la a lakou i keia mau moku puni.

HE KONO I NA KINI HAIPULE O KA MOKUPUNI O KAKUHIHEWA

            Ma ka po o ka Palima, la 21 o keia mahina, e haawi ae ana ka papa K@@ Sahati o Makua, Mahele Elua, @@ @@@ mele nui ma ka hoo o ka Papa Haapu, ma ke alanui Moi, mauka mai o na Halepule o Kawaiahao.

            E hooloaa pu ia aku hoi keia @@@@ makamaka na hoaloha ame na kini hai pule o Kakuhihewa nei, o na loaa apau na pono ame na pomaikai loaa ana ma keia ahamele, e holo aku no ia i ka ekalasia o Makua, no ke kahui ana aku i luakini hou ma kahi o luakini i wawahiia iho la ma ka la @@ o ka mahina o Sepatemaba o keia ma kahiki.

            Ke hooloaa pu hou ia aku nei @@@@ eia i keia mau la ma ka lima o @o ana kau mau komite he mau palapala nei dala no keia hana like no. Nolaila mai poina i kau mau kokua no kiea hana ano nui.

           He mau palapala keia i pa'i hahalia kaia me ke aila o ka Ekalesia o Makua ame na lunanui i hoopili pu ia maluna iho. Mai kanalua in a e kipa aku he kahi o keia mau komite ma kou @@@@ a keena paha, mai hoonele i kau ma: kokua no kiea mahele. Haawi ka Kai kala, a haawi hoi ka ke Akua i @@ Akua no Kona mau mahele.

            E na Pali HauHuli o ke Koolaa hea nei o Makua i ke One Opiopio, na oe mai o a o, e naue mai, a e ike i na hana e malamaia ana ma ka po o ka I'oalima la 21 o keia mahina, ma ka holo o ka Papa Hawaii.

            E na Kona, maik kahi pe'a a kahi pe'a o ka aina mai Waialae, Kaimuki, Moiliili, ka ua Lililehua hoi o Palolo Honolulu hoi i Kauakukalahale, ahiki loa aku, hoi ia oe e Hau o Heremona, Kalihi me Moanalua, mai poina i keia po e kipa mai a e honi i ke ala o ka Nailelaulii o Koiahi.

            Kawaiahao âme Kaamakapili, ale oe i hooneleia i ka leo hea, ke he, nei o Makua ia oe, e kipa pu mai a e ike i na hana a kau mau keiki i wae ae ai, a hoopuka aku hoi ma keia po le'a o Halalii.

            E Ewa hoi i ka i'a hamauleo, mai hamau i kou leo a hea ole mai h@@ i ke kanaka e kipa aku maloko, aole pela ka Makua e kukala nei, ka Ma kua e kukala nei o ia hoi keia, e hea i ke kanaka a e komo maloko, e hanai ai e hewa ne ka waha, o ka uku iho la no ia a ka leo la. Ahiki mai ka la 21 o keia mahina, mai poina i ke kipa ae ma ka holo o ka Papa Hawaii, m@ ke alanui Moi mauka o ka Halepule a Kawaiahao.

            E Waianae i ka Uluniu o Pukai, e hoopeia ana hoi e ka ala o ka lipoa o Nene'u, e ike mai i keia, ahiki mai ma ka po i hoikeia ae nei maluna, mai nanakee i ke kono a Makua, aka e naue like ae kakou apau e ike hoi i ka nani o na @@@@ e @@@@@@@ ana ma ia po.

             E ke kihapai o Liliuokalani i ke ehukai o Puaena a e ka olu hoi o Wai alua, nou pu kekahi o keia mau ho hea, a kou pokii, ma ka hana e @ aupuni o ke Auka e hea nei, ahiki mai i ka la 21 o keia mahina, mai poina i keia leo hea a Makua.

            Ina he mau mahele kekahi i h@@@ i kela kono a Makua, mai kanalua aka, hele mai ma keia po e ike @o@ iho; he ole ka lohe pepeiao, o ka K@m@ no ka oi, o ia hoi ka ike maka.

            E malamaia ana na hana o ia p@ ma ka hora 8:15. O ka uku komo @@ hookala Jala, ($1,00) aole oi a @@@ mai paha. O na keiki malalo iho o eh@ ma makahiki aole o lakou uku. Mai hoohalahala i keia.

            Hele mai hookahi, hele mai elua a hele mai no apau loa.

            Me ka mahalo nui.

KULA SABATI O MAKUA.

PEPEHILA KE KALAIWA E KEKA HI MAU KOA MARINA.

            Ke huli ia mai nei e na makai @@ kahi mau koa marina elua, he @@@ kanaka i hoopiiia ae no ka pepeai @@@ ia Anso Arakaki, kekahi o na kalawa kaa oto hoolimalima.

            I kulike me ka Makai M. Gonsa@@ o ka hoike ana ae he elua mau koa marina, a i ole ka ike ana i ke kaia@@ Kepani he mau marina laua ma@@@@ o ko laua mau aahu, na lole e @@@@@ mau ia ana e na koa marina, i hoea @ @ imua o Arakaki a hoolimalima ak@ @ iaia e lawe ia laua mai Aaia aku a @ kaimuki, a no ka manao o ke kala@ @ he mau kamaka maikai, laua, na ae @@ la oia i ko laua makemake a iae! lawe aku a kokoke i kahi a na @@ marina i hoike aku ai iaia maluila la @@ e lele ai ia manawa i hahauia ah@ @ ke poo o ke kalaiwa o keka@i o u@ @ naka, a i ka newa ana aku o ke halawa no ka on a no kela hahauia ana @@@@ o ka manawa no ia o @@ mau koa maa @ nei i lele aku ai mai ke kaa aku, a @ lowale aku ia.

            He omole wai momona i wa h@@ @ paa me ka lipine ka i luna aku e wa ho ana maluna o ke kaa oto@@@@ wahi a ka makai. Ua laweia na Arakaki, ke kalaiwa i hahauia a@ @ eha i ka halema'i o na poino @ @ no ka lapaau anu aku i kahi o kona @@@ i eha.

           

            Piha ke anaina hoomanao, no @@ ma@e dala o ke Keikialii ame ke Kamaliiwahine Kalanianaole o ka maa maia ana ma ka po o Poaono @@@ la i hala, ma ko laua home ma@@@@ ae uei o Waikiki.