Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 36, 9 September 1921 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Haiolelo a Kuhio Imua o ke Civic Club

Maluna o ka Hoopaelimahana no ka Pono o ka Oihana Mahiko Kana Kalele Nui Ana.

Hooikaika oia no ka pono o ka bila

He Anaina pih@ a hauoli ma ka paina awakea a ke civic club ma ka hokele iana.

Ma ka haiolelo a ka Elele Kuhio ma ka paina awakea a ka ahahui civic maloko o ka Hokele Iana o ka Poali ma aku nei i hala, i hoakaka ae ai oia o keia ka manawa kupono loa no na Amerika e hoike ae ai ia lakou iho oia Hawaii nei aohe manawa hou aku @ kali ai.

"O kakou o na Hawaii ma ke ano he rula mau ia aole o kakou hapai mai i ka ninau lahui, aka nae, i ka manawa i hoea nui mai ai na lahui o na aina e i o kakou nei, o lakou i @ i @ na pomaikai nui mai ko kakou aina aku, hoole lakou i ka lilo ana i mau makaainana Amerika, a ua kela aku hoi ko lakou @ mawaena o na lahui e ae e noho nei me kakou maanei, uolaila he manawa keia no kakou e kaiehu aku ai ia lakou, a e lilo kakou na makaainana Amerika i heluna oi aku mamua o lakou" wahi a ka Elele Kubi, ma kana haiolelo o ka haawi ana ae maloko o ka halawai a ka Ahahui CIvic ma ka paina awa kea o ka Poalima aku la i hala maloko o ka Hokele Iana.

"Iloko o na la e hoomaluia ana o Hawaii nei malalo o ka maua o ke aupuni moi, he mau kanawai hoopaelimahana no ko kakou, he mau kana wai e ae aku ana i na lahui e mai na aina e mai e komo mai i o kakou nei ma ke ano he limahana. Ua a@ aku kakou ia lakou e komo mai iloko o ko kakou aupuni eia ne aole kakou i @ @ @ @ @ @ @ ka ikaika @ kekahi lahui maluna o kekahi." wahi hou ana.

"Aka nae, mahope iho o ka hoobu@ia ana aku o Hawaii nei ia Amerika ua wehela a hama@a na puka o Hawaii nei no na lahui e e komo mai ui, o ka hopena i ikela, o ka lahuikanaka i makemake ole e lilo i mau kupa Amerika a i ole hookiekie ae paha i na hana ano nui a na kanaka Amerika i iini aku ai@e hanaia, ua hoea mai lakou ianei a lilo i poe mana monapole maluna o na hana imi pomaikai lehulehu, komo pu me ka kaili aku i na hana iloko o ko lakou mau lima a pela hoi me ua limahana.

"Aia mahea kakou na Hawaii e ku nei i keia la @ Ua hooneleia ko kakou lahui i ka hana, na hana hoi a lakou i maa a i kamaaina ai i ka lawelawe mamua o ka lilo ana o Hawaii i Teriho@e. He poe Amerika kakou i keia la, aka nae, aole i loaa ia kakou ka pono piha o ka hoomaluia ana i kupono a i kuleana ai hoi e loaa i na kanaka Amerika.

"O keia ke kumu koikoi a'u i lawe aku ai i ka ninau lahui imua o ka ahaolelo. Aohe o'u ku-e i ka lahui, aka nae, heaha ana ko kakou hopena in a e lilo ana ka mana hoomalu o na hana imi pomaikai, elike me ka hana mahiko mai na Amerika akui. Ua hoike ae kekahi senatoa mai Kaleponi ae i kona manao o ka hana imi pomaikai e hiki ole ana ke ku malalo o na kulana hana a na Amerika e hoomalu ana aole oia o ka hana imi pomaikai i makemakeia e hoomau aku, o ka hopena kupono loa no ia hana oia kona make. Aole ia o ka hana i makemakeia ma Hawaii nei. O ka hana kopaa, ka hana imi pomaikai e ae a pau e kalele nui nei, aole loa ia e make ana, in a aole e hoololiia ana na hana e pili ana i na limahana, aka nae e kaa ana ka hoomalu ana i ka hana imi pomaikai oia ke koopaa iloko o na lima o na lahui e mai na Amerika aku.

"la'u ma Wakinekona ua nui ka'u hana i noonoo ai no keia bila limahana a eia nae, aohe o'u kuleana a mahele iloko o na mahiko, oiai nae, maanei nei malolo ponoi o Honolulu iho o na kanaka he mau mahele ko lakou iloko o na mahiko, na kanaka lawelawe @ihana nui, ka poe hoi e poopomaikai ia ana ke holo ka bila kanawai limahana o lakou ka i hooh@li mai i ko lakou mau kua ia'u a ku-e mai me ka hoahewa loa i ka @@@@ a'u i hooikaika ai. O ke kumu o ka pilikia, aole na Amerika ma Hawaii nei i hooikaika a i ole i hana paha i mea e lilo ai kea teritore i aupuni e hana ana e like me ka Amerika ia makemake ai oia hoi.

Ma ka hoomaopopo iho ua oi aku ka malamaia o ka hanohano o ka la o na limahana ma Honolulu nei ma ka poakahi nei ma mua o na makahiki e ae i hala aku. He huakai nui maoli ka i kai mai maloko o na alanui o ke kualana kauhale ahiki i ke komo ana i na kahua o ka paalii, a ma ia la ahiki i ka po ana he mau papa ahaaina liilii ma o a maanei o ka Paka Kapoilani ma Waikiki ma ia la a po. Ma keia kii e ikeia iho ana ka Meia John H. Wilson e ku ana ma ka aoao akau loa e heluhelu ana i kana haio lelo, a ma ka hema loa o ke kii ka Rev. Hugh V. White, ke ka hunapule o ka ekalesia Kristiano, ka mea nana i haawi ka haiolelo o ia la. O na kii eha mawaena e hoike ana i ka huakai e kai ana maluna o na alanui. Ke kii maluna loa e ikeia iho ana ka Meia Wilson e heluhelu ana i ka na haiolelo imua o ke anaina ma loko o ka pa alii.

Hoawiwiia Mai Nei Ka Hana Ana I Ke Kula Kiekie

Ma keia Poakahi ae e weheia ai ke kula kiekie Makinil@ me 1300 mau haumana i hoopaaia ae ua inoa, he 300 ka oi ae i keia makahiki mamua o ko ka makahiki i hala. I nei @@@ wa he 400 mau haumana o ka papa @ha i hoopaa ae i ko kakou mau inoa a ke hoawiwiia mai nei ka hana i na hale i loaa ai ua @umi no na keiki.

I kulike me ka ke kumupoo P. F. Jernegau o ka hoike ana ae ma ka Poalua nei, aneane ma kahi o ka akahi hapakolu o na haumana e lawe ana i na haawina no ke aoia ana aku ma na oihana kalepa mamua o ka mea i maa mauia a o ke koana iho no na haawina e ae o ke kula kiekie. Ua

Ka hoamerika ana a aole no hoi i haawi i na kanaka Hawaii i manawa k@ pono no lakou e hana ai."

Ua noi ikaika mai oia i na Hawaii e ku mahope o ke Komisina Home o na Hawaii e kohoia aku ana no ka hooponopono a hookole ana i ke kanawai o na Home Hawaii, me ka hoakaka pu mai o na Hawaii ponoi ka poe e hoopomaikai nui nei ana ma ia kanawai, a aia ia lakou ka holomua ame ka holopono o ka hana, in a hele manaoio ko lakou pela.

O ka Mekia Kealakai, o ka hana Hawaii, me eono mau keiki puhi ohe kekahi i @oea ae ma ia paina awakea no ka hoonanea ana i ke anaina me ka lakou mau meakani ame na himeni Hawaii hooni puuwai. Malaila pu ae o George Awai, ke alakai o ke Glee Club a na Hawaii a ua nui ka hauoli ia o ka lakou mau himeni Hawaii lehulehu o ka huepau ana ae. He anaina piha a hauoli loa ma ia awakea maloko o kekahi o na @umi aina o ka Hokele Iana.

Hoomahuahuaia ae na kumu o ke kula mai ke 39 a ke 16 a he mau kumukula hou no kekahi e hoohui hou ia ae ana i ka manawa e loaa ai ko lakou mau palapala hoapono e lilo i kumukula.

Mamuli o ka piha loa i na haumana he 30 mau papa e hoomaka e ana k@ kula ana ma ka ho@a 7:30 o ke kakahiaka. He hale o elima mau rumi ka i kukuluia ae no ka hoohanaia ana aku no ka manawa ma ke alanui Beritania a@e makaukau ana ia hale maloko o na pule kakaikahi no ka nohoia ana aku.

O Miss Jessie Purdy ka i hookohuia ae i mea nana e malama ke keena waiho buke hou e hoolakoia ae ana no ke kula, a o keia no hoi ka manawa mua loa i hookohuia aku ai kekahi mea nana e malama ke keena waiho buke o ke kula.

He hana ka i hanaia no ke kahua paani hou ma kahi kokoke i ke alanui Moi, a i ka manawa e pau ai ia kahua i ka hana ame ka hoomaemaeia, oia aku ana kekahi o na kahua paani nani maloko o ke kulanakauhale. O Atherton Gilman ka i kohoia aku i kumuao no na hana hooikaika kino a paani no na keikikane o ke kula.

Ma ke kau ahaolelo i hala ua hookaawaleia he $7500 no ka uku o na kumua'o no na hana hooikaika kino no na makahiki elua e hiki mai ana.

Ma ka hora 8 o ke kakahiaka apopo e noho ai ka halawai a na kumukula no ka noonoo ana maluna o na ninau like ole apau e pili ana i ke kula, a ma ka hora 9 e akoakoa ae ai na haumana o ka papa eha no ka hookamaaina ana ia lakou me ka lakou mau kumykula a pela hoi me ko lakou mau rumi kula. Ua manaoia o keia hapaha kula e nee aku nei oia ana kekahi o na hapaha holomu loa, pela ka ma nao ke kumypoo o ke kula kiekie Makinile.

He Elima Poe I Paa Ae I Ka Iiopulia Hewa Aihue

Elima mau kanaka i @aa ae i ka hopuia e na makaikiu @ hooipiia ae no ka hewa aihue i kekahi mau waiwai mai ka halekuai aku @ E. O. Hall & Son, e ku nei ma ke @@ o na alanui Moi ame Papu, he mau waiwai i aihue liilii ia ia manawa aku a ia manawa aku no na @@ina elima i hala. O na waiwai i a@@eia he mau paa pulu palepale, he mau mea kala na lako kaa baikikala a pela aku. O na inoa o ka poe i h@@ia oia o C. Wong, Wah Chung Kong, H Kuaiaina John Carvalho ame Joe @rnk.

I kulike me ka na ma@ o ka hoike ana ae eha o keia poe i @aa iho la i ka hopuia ua noho lakou @ hana maloko o kela halekuai no ekahi manawa i hala koe o Kuaiaina o kona hewa wale no i hopu i a hoo@@ia ae ai oia kona lawe ana aku i na waiwai i aihueia mai na kanaka aku e ae eha.

O ke alahele i ikeia @ keia aihue ua haohao kekahi Pake @mahana oloko o ka halekuai o E. @ Hall & Son @ kekahi mau lako o ka@ kaa baikikala no ka nalowale ho@a ana, a no ia nalowale ana me ka maopopo oleiaia o ke kumu, ua hoike aku la oia ia mea i ka oihana makai a he mau makaikiu ka i hoonohoia aku e huli a e ninaninau, a ma ia nina@ia ana a lakou i kekahi kanaka i @@ ai ia lakou na inoa o kekahi  mau @anaka e ae. @a ke ahiai Poalua nei ko lakou paa ana i ka hop@ia e na Makaiku R. Stein, Antone Louis ame C. Apana.

O na waiwai i loaa aku he mau loko pili i na mea paani, he mau lako no ke kaa baikikala, he mau p@lema'i huluhulu hoopumehana, a he mau mea kala a pela aku. He mau mea hiki wale no ke kuaiia me ke dala eia nae, he lohi loa paha ka huli ana i ke dala a loaa alaila kuai aku, ka aihue no ka hikiwawe eia nae, he hopena awaia ke loaa ana.

Elua I Eha Ma Ka Ulia Kaa Otomobile.

Ma ke kakahiaka o ka Poaha o ka pule aku la i hala elua mau kanaka lawelawe oihana o Honolulu i halawai me na uila kaa otomobile kaawale elua maloko o ka ho@a hookahi a loaa ia laua na eha mau wale oia G. Wilder ame Tom Sharp.

O ka lele ana aku no ia o Tom Sharp mailuna aku oke kaa uwila a ehele aku ana ma ke alanui no kahi o kana halenana o kona manawa no ia i hooku'iia mai ai e kakahi o na kaa lawe pahu kupapau a kekahi o na hale hana pahu kupapau, a na kekahi wahine Kepani i kokua aku iaia a hiki i ke komo ana i kona @alehana a mailaila aku i hoihoiia aku ai i kona home. Lehulehu na wahi i eha ma kona kino, mamuli o kela hooku'iia ana aku, me ka moku a paholehole ma kekahi mau wahi o kona kino, @ia nae, he mau eha wale no ia nona e make ole aku ai aka nae, e hala ana kekahi mau la ma@@a o ke ola ana.

No Gerrit Wilder hoi ua moku kekahi aa o kona manamanalima i ka manawa i hooku'iia aku ai ke kaa otomobile ana e kau ana me ke kaa otomobile e kalaiwaia ana. e Miss Carter, ke kaikamahine a ke kiaaina mua Geo. R. Carter. E kalaiwa mai ana o Mr. Wilder i kona kaa otomobile mailoko mai o ka hale kaa nowaho o ke alanui mai kona home ma ke alanui Judd, a iaia i hoohuli ae ai i kona kaa no ke alanui o ka manawa no ia i hooku'iia aku ai kona kaa e ke kaa e kalaiwaia ana e Miss Carter. Ua laweia mai o Mr. Wilder i ka halema'i Moiwahine no ka humuhumuia ana kau o kahi o kona lima i moku. Ua poino like na kaa otomobile a elua mamuli o kela hooku'i ana.

He 175 Mau Kula Olelo E Maloko O Ke Teritore.

Maloko o ke teritore i keia manawa he 175 mau kula olelo e a makahi o ka aneane 500 mau kumukula i hoolimalimaia no i mau kula. elike me ka hoike i loaa ae i ka papa hoonaanao. O ka hanani o keia he mau kula Kepani.

Iloko o na kula olelo e apau aneane he 23,000 mau haumana. Aohe i like ka nui o na kumukula i keia makahiki me ko kela makahiki aku nei mamuli o ka hoikeia ana ke kahua e loaa aku ai na laikini a@ kula. Eia nae, o na kumukula i loaa ole ko lakou mau palapala apono i nei makahiki e haawi hou ia aku ana no i manawa hou no lakou e hoao ai i keia makahiki ae.

Ua kaa ae malalo o ka papa hoonauao o ke Teritore ka mana hoomalu maluna o keia mau kula olelo e apau, a o na buke a ka papa hoonaauao e haawi aku ana ia lakou o ka lakou ia e hana ai maloko o ka lakou mau kula.

Aole kula olelo e e aeia aku ana ma nei hope aku e wehe ha@ama i ka kakou halekula a oi aku mamua o hookahi ho@a i ka la, aole no hoi e oi aku mamua o eono hora kula i ka pula. He 38 mau pule wale no o ka makahiki i aeia aku ia lakou e ao ai i ka makahiki. Iloko o na hora kula ma ka olelo Beritania aole e aeia aku ana na kula olelo e e aoia na haumana i na haawina ma ka olelo e.

Nu @Oka, Sept. 5. He haunaele ka i ala e mawaena o na luina o ka mokuahi CHester Kaiwanis i hekauia ma ka mokupuni Staten, ka i hoikeia mai ianei ma ka uweaolelo uwaeole mai ka moku mai. He waapa i piha me na makai ka i hoounaia aku no ke kokua ana ia moku no ka hoomalu ana ia lakou.

Make ka Loio Olson me ka Maopopo Ole

No Kekahi Hihia ma ke Kanawai i Holo Aku Ai Oia no Wailuku ma ka Pule i Hala

Ma Launiupoko Oia I Make Ai

Ua Holo Mai Oia i Lahaina a ma Kona Hoi Ana Aku i Halawai Ai me ka Make Mauwale

Maloko o kona halenoho ponoi ma ke alanui Country Club ma Nuuanu i malamaia ai ke anaina haipule no k@ kino wailua o ka Loio Clarence. H. Oleson ma ka hora 4 o ka auwina la Poakolu nei, a na ka Rev. Sanon William Ault o ka Hoomana Bihopa i lawelawe i na hana o ia anaina. Ua puhiia kona kino i ke ahi ma ka auwinala Poalua nei a ua malamaia kona mau lehu ahiki i ka manawa kupono e hooholoia ai no ka hoonalo ana aku ia mau lehu ona.

Ua halawai o Mr. Oleson m@ kona make ana ma kekahi uila kaa otomobile ma kekahi wahi elua mile ka mamao ma ka aoao Lahaina ma Olowalu ma ka auinala Poakahi iho nei. Oiai wale no koluna o ke kaa. Loaa aku ke kaa ua kahuli a ua n@haha a ma kahi he 15 kapuai ma kahi o ke kaa i loaa aku ai ke kino o Oleson. Ua opapuia kona umauma me ka loaa pu o kekahi mau eha e ae ma kona kino. A elike me ka mea hiki ke hoomaopopoia iho ma kona manawa loaa aku ai ua make oia me ka hikiwawae loa.

O ke ano o kona halawai ana me ka make hikiwawe loa me kela po Poakahi aohe mea hiki ke hoakakaia no ka mea aohe mea i ike i kona halawai ana me kela uila, a mai a S. A. Walker @@ kanaka kuai aina ka lono @@a loa hoikeia mai @ Honolulu iaia i hoi mai ai ma ke ka@@@@@ Poalua nei Maui mai ma ka @@@@ Kea o @@ @@lele ana aku @@ Lahaina oneane i ke aumoe.

Ma ka auwinala o ka oPaono o ka pule aku la i hala ka holo ana aku o Mr. Olson no Wailuku no kekahi hihia ana ma ka mokuahi Mauna Kea o ka auwanala opaono, a iaia ma Wailuku, elike me ka hoakaka a ka moolelo na makemake oia e holomai i Lahaina a ua holo io mai oia i Lahaina mauna o ke kaa otomobile i haawiia mai iaia e ke Kauka Raymond o Ulupalakua.

Ua maikai wale no ka kela holo ana mai ana a ma kela hoi ana aku ana no Wailuku i halawai ai oia me kela uila.. Maka nanaia ana o ka meheu o na uila i ikeia a ua haalele ke kaa i ke alanui oia holo ana ae nae ana mahai o k e alanui aohe i maopopo ke kumu @ amanao wale ia no ua hana oia pela i alo ae ai ka hooku'i ana aku me kekahi kaa okoa e holo mai ana mamua on a.

 No kana huakai e holo aku ai i Maui aole i maopopo loa ma ka pule aku la i hala ma ka Poaono paha oia e haalele iho ai ia nei a i ole ma ke ahiahi Poakahi mai paha maluna o ka mokuahi K@lauea, eia nae, mahope iho ua hooholo oia i kona manao e holo no Maui ma ka Poaono aku la i hala ma ka Mauna Kea ke ahiahi o ia la.

Ma ka hora 10 o ka po Poakahi nei ka hoea ana ae o ka lono i ka Hokele Moana no ka make ana o ka Loio Olson kahi e akoakoa pu ana o Mrs. Olson me kekahi poe ma kekahi aha hulahula. Ua hoike ma luia aku ia Mrs. @lson ka make ana o Olson i na hoaaloha o Mrs. Olson, a ua hoopau kokeia ka hulahula ana i manawa a laweia aku o Mrs. Olson e Mr. ame Mrs. H. P. Agee no ko laua home ma Manoa a alaila i hoikeia aku ai ia Mrs. Olson e make ana o kana kane ma kekahi uila kaaotomobile ma Maui.

Mai ka hoea ana mai o Mr. Olson i Honolulu nei ahiki i kona make ana aku la oia kekahi o na loio koikoi o keia kulana kauhale. Ua pii hikiwawo loa ae oia ma kana oihana he loio. Ua lehulehu na hue loio ana i komo aku ai a hana pu, a o kana hihia koikoi loa o ka lawelawe ana ma kekahi manawa i hala koke aku nei oia kuhihia e paio ana o ka palapala kauoha a Afong, he loio oia ma ka aoao o Abert Afong ame kokahi poe e ae, a ua haawi ka aha i ka olelo hooholo no ia hihia ma ka aoao o ka poe e kue ana ia Alvert Afong.

O Mr. Olson ka i manaoia e hookohuia mai ana he Kani kela no ke aupuni o Suedena ma Hawaii neil, aohe  mae hoi i lona mai ka hookohu a make e aku la oia.