Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 23, 10 June 1921 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Nupepa Kuokoa

Solomon Hanohano, Lunahooponopono

Hoopukaia i na kakahiaaka poalima apau

Poalima, June 10, 1921

 

KA HOOKOHU KIAAINA O HAWAII NEI

         Iloko o ke paonioni no ke kulana kiaaina o Hawaii nei. ua hoouna aku la ka Peresideha Harding i ka inoa o Wallace R. Farrington i ka aha senate o ka ahaolelo lahui no ke apono ana mai i knoa inoa.  e lilo i kiaaina no keia teritore.

         Aia a aponoia mai kela inoa e ka aha senate, alaila lilo i'o i Mr. Wallace R. Farrington i kiaaina no Hawaii nei; ina aole, alaila e konoia aku ana ka Peresidena e noonoo i noa houna hoouna aku i ka aha senate. 

         Ma keia ano iho la, ua nana ole ia mai na kakoo a ka aoao Repubalika i haawi aku ai i kana moho, no kela kulana; a ua hooko ole hoi ka Peresidena i kana mea i kamailio mai ai ke Komite Lahui Shingle, e hookohu wale no oia i ke kanaka a ka aoao Repubalika i kakoo ai; aka ua wae ae oia ia Mr. Farrington, ma ke auo hoaloha, aole hoi ma ke ano he moho i kakooia e ka aoao Repubalika kuloko.

         Ma ke ano kalaiaina he puupuu ikaika keia i ku'iia mai i ka aoao Repubalkia kuloko, a ke Kuokoa nae e manaoio nei, aia he mau kumu maikai ma ka aoao o ka Peresidena Harding, o k nana ole ana mai i ka aoao Repubalika kuloko, mauli o ka hooko ole ia ana aku o ka aelike i hanaia mawaena ona ame ke komite lahui.

         Ma ka manawa a ke Komite Lahui Shingle o ka ike hope ana i ka Peresidena Harding, maluna o ka ninau kiaaina no Hawaii nei, ua hoike maopopo loa mai ka Persidena, no ka hiki ole iaia kehookoku mai i ka Elele Kalanianaole i kiaaina.  a ua paa hoi kona manao e haawi aku i kela hanohano ia Mr. Farrington.

         I ka lohe ana o ke Komite Lahui Shingle i kela pane, ua hoike aku oia, aole loa e haawi ana ka aoao Repubalika kuloko, i na kaoo ana i ka mea a ka Peresidena i makemake ai, no kela kumu.  ua kauoha maoli mai ka Peresidnea ia Mr. Shingle, e hoi mai no Honolulu nei, a hoouna aku i ke inoa o kekahi kanaka Repubalika i haawiia na kakoo lokahi ana a ka aoao kalaiaina ame ka puulu o ka poe lawelawe oihana o keia kulanakauhale, mahope ona. 

         Ua huli hoi mai ke Komite Lahui Shingle no Honolulu nei. he mau pule lehulehu ae nei i hala, ma kahi o kona hoouna aku i ka mea a ka Peresidnea i makemake mai ai iaia e hana aku, o kona inoa ponoi ka ke komite kuwaena o ka aoao Repubalika i hoouna aku ai i kiaaiana, a noho hamau loa oia maluna o kela kumuhana ano nui loa ka Peresidena e kakali mai ana.

Heaa nae ka kakou ka poe ma Hawaii nei e hana aku ai no keia ninau kiaaina? He elua no mea maopop loa. O ka mua, o ia no ka haawi ana aku o ka poe i ku-e ia Mr. Farrington, i ka lakou kakoo ana iaia; a i ole o ka noho malie wale no paha; ua like no nae ia me ke kakoo ana.

         O ka lua hoi, o ia no ka hoomau ana aku i kekue ana. ma ka lawe loa ana aku ia ku-e ana iloko o ka aha senate. ka manaolana hope loa, no ka hiki ole ia Mr. Farrington, ke pii ae ma ke kulana kiaaina no keia teritore.

         Aole o Mr. Farrington, he moho na ka aoao Repubalika, aka he moho oia na ka poe kakaikahi wale no; a oiai, he puupuu ikaika keia i kuiia mai i ka aoao Repubalika kuloko, ma ka manaoio nae o keia pepa, aole he hopena maikai e oili mai ana, ma ka hoala ana aku i na ku-e ana, ma ka mea a ka Peresidena Harding i hana mai la, koe wale no kekahi manao paonioni e hoopamaikai ole ia mai o Hawaii nei ma ia mea.

         Ma ke kulana aoao kalaiaiana, aia no he mau kumu kupono ma ka aoao o na alakai Repubalika kuloko e ku-e ai ia Mr, Farrington, mamuli o ko lakou makee, no ka pono o ka aoao, no ka mea he pono e holo aku na hookohu oihana i na Repubalika, aole hoi i ka poe i pili ole aku i ka aoao; elike meka mea maa ma na hana kalaiaina apuni ke ao nei.

         No ka pono nae o Hawaii nei, in a e nana ana kakou ma ia mahele, alaila aole he hana naauao e ae a na Repubalika kuloko apau e hana aku ai, o ka hoopau wale no i na manao ku-e. a haawi aku i na kakoo ana. i ka mea a ka Peresidena i kho mai la. in a nei no ke apono mai o ka aha senate i knoa hookohu oihana.

         Ma ka mea maopopo loa, aole he kanalua no ke a pono mai o ke senate i ka hookolu kiaaina o Mr. Farrington; aole ka Peresidena Harding e hoouna i ka inoa o ke kanaka ana i makemake ai i kiaaina no kakou i kela aha. me kona ike mua ole, i ke kulana ikaika, o na kakoo e haawiia aku ana iaia, no kaua mau hookohu oihana apau e hana ai; in a o keia ka mea oiaio loa. alaila aohe waiwai o ka hoomau ana aku i na ku-e ana.

         He Repubalika no ko Mr. Farrington aoao kalaiaina. he Repubalika kuokoa nae, elike me kekahi mahele nui o na Repubalika ma Hawaii nei, ka poe i komo kino ole aku iloko o na hana kalaiaina. O na mea i hoalaia aku no kona ku-e na moho a ka aoao Repubalika. ma na kau koho haloka ae nei i hala. no ke ku ana no ia o Mr. Farrington ma ka aoao, o ka poe ana i manaoloai i ko lakou kupono i'o, elike no me ka mea a na Repubalika e ae i hana aku ai, e koho ku-e ana hoi i na moho o ko lakou aoao ponoi iho, i ke maoli ia ke kupono ole ma na oihana hilinaiia o ka lehulehu..

         Aohe mea loaa mai ia kakou iloko o ke paonionil oki loa aku hoi, ka hoao ana e hooili aku i na ahewa ana maluna o ka Peresidena; o ka mea wale no e loaa ai ia kakou. he mau hopena maikai ma Hawaii nei, ma keia mua aku, o ia no ka lokahi like ana, e hooikaika aku, ma na mea apau e pono ai a e pomaikai ai o Hawaii nei ma ke ano laula.

        

KA PALEKANA O KE OLA KA MUA !

         Eia ke Kalapu Otomobile o Honolulu nei mahope o ka hana e imi ana i ka "Palekana o ke Ola o ka Lehulehu." ma ke a'o ana me ka ikaika i na kiakaa otomobile apau, ame na on a o na kaa otomobile, i na keehina palekana apau loa, e halawai ole ai me na poino, elike me ia i ike mau ia ma keia kulanakauhale i na wa ae nei i hala.

         Ua hookaokoaia keia pule holookoa no kela hana me he mea la i ka nana aku, aole e hoi nele ana kela hooikaika ana, aka e oili mai ana kekahi mau hopena e hoohauoliia aku ka lehulehu, no keia nee ana aku.

         He mea oiaio loa, in a aole mamuli mai o ka naaupo.  me ka maopopo ole ma ka aoao o na kiakaa otomobile, i na kanawai e pili ana i ka holo ana o na kaa ma na alanui, alaila, no ka piha hookiekie, a hookano maoli no i nana ole ia ai ka pono o ka lehulehu o na manawa aku nei i hala.

         Aia hoi he poe kiakaa i maopopo maoli no ia lakou na kanawai i hanaia no ka hooholo ana i na kaa, aka i nana ole ia aku nae ia mau kanawai, koe wale no ka nohoalii ana ae o ko lakou mau manao haakei, a hookiekie, e nana ole ana i ke ola o ha'i, a i ka poino hoi e kau mai ana maluna o lakou iho aka o ka lealea, o ka haaheo ka mea nui hookahi iloko o lakou; no keia poe nae, i kupono loa ai e hawiia aku na a'o ikaika ana, ma keia alahele a ke Kalapu Otomobile o Honolulu nei, e ake mai nei e hapa mai na ulia poino.

         Ma ka manaoio nae o keia pepa, aole he haawina a'o oi aku o ke kupono, e haawiia aku i na kiakaa, makaala ole i ko ha'i pono, mamya o ka hahao ana aku ia lakou maloko o ka halepaahao; a e kailiia hoi ko lakou laikini hookele kaa, mai ia lakou aku, he kumu keia e wiwo ai ka poe hookiekie. a e kau aku ai hoi ka weli ia lakou, no ko lakou hooneleia aku, i na pono i loaa i ka poe makaala i ke ano o ka lakou hookele ana i ko lakou mau kaa.

         Ma na alanui mawaho aku nei o keia kulanakauhale, na wahi aole he mau makai, aohe nanaia o na kanawai pili i na kaa, e kuupau ana kela ame keia i ka holo o koua kaa, me ka makaala ole i ko ha'i pono, aole wale i ka pono o ka poe e hele ana ma na alanui, aka i ke ola pu kekahi o na ohua maluna o kela mau kaa; o ka hopena a kakou i ike mau ai, i na kiakaa o kela ano , ua pakele mahunehune mai na ola he nui, a ua kau aku hoi na poino maluna o na kaa otomobile; me ka halawai maoli ana no o kekahi poe me ka make.

         No ka hookoia nae o ke kanawai, o ke alahele pono wale no e hana aku ai, o ia ka hoonoho ana i mau makai ma kela mau alanui. me ka hoopaa ana i na helu o na kaa otomobile apau e ikeia ana ke ku-e maoli i na kanawai; malia he mea ia e hapa mai ai na ulia, a e palekana ai no hoi ke ola ame ka waiwai.

         O na kaa otomobile kekahi mau kaa maikai loa; heaha nae ia iloko o ka lima o ka poe i makee wale iho no' i ko lakou hauoli, ua like pu kela mau kaa, me kekahi anela luku, i makaukau mau i na wa apau, e hookau aku i ka make maluna o ka lehulehu.

         Oiai nae, o keia ka mua loa, o ka lawelaweia o keia hana hoonaauao i na kiakaa, e lilo kakou, ka lehulehu, i poe kokua pu aku i keia hana, ma ke kukulu ana aku imua o na kiakaa apau loa, i keia mea oiaio, ua makee kakou i ka palekana o ko kakou mau ola, aole hoi i na manao hookiekie a uilani, o na kiakaa i ka makee wale no i ka lealea, a i ko lakou hauoli iho.

 

KA LA O KAMEHAMEHA

         Ma ka la apopo, ka la o ka Na'i Aupuni, Kamehameha lae komo ae ana ko Honolulu nei poe, ma ka hoomanao ana i keia la kulaia, ma ke ka'ihuaka'i ana o na ahahui Hawaii, a ma ka malama ana no hoi he mau haiolelo, i kupono no kela la.

         O keia ka la kulaia pili loa ia Hawaii nei, e loaa na manao makee iloko o na Hawaii apau, e hoomanao i ko lakou la kulaia iho; o ka mea i oi loa aku ai, he la keia no ka moi. nana i na'i aku i na mokupuni apau, a kaa mai malalo o kana hookele ana.

         Ua hookaheia na koko makamae. ma na kaua lehulehu; ua oili mai nae he hopena maikai loa; a ke hauoli nei kakou i ka maluhia, a Kamehameha i na'i ai, oiai nae, he wa ia e noho ana na kanaka Hawaii iloko o ka naaupo ame ka pouli.

         Ua hoike mau ia mai ia kakou ka moolelo o na hana kaulana a Kamehameha I, i kona mau la e ola ana; ia kakou e kukulu mai ai ia mau hana imua o kakou i keia la, he hookahi a kakou mea e olelo ae ai, he moi naauao maoli oia, he moi makee i ke kanaka, a i ka noho maluhia ana; o na ano maikai he nui iloko ona, o ka kakou ia e lawe mai ai i kumu hoohalike, no ko kakou ola ana aku.

         E malama kakou na Hawaii i na hana hoomanao o keia la, me na manao kui'o, me na manao hiipoi, e hoikeike aku ana ia kakou iho, imua o ko kakou mau hoa lahui, aole i nele ka lahui Hawaii i ka lokahi, ame ka hiipoi, no ka la o ko lakou moi; nolaila a hoea mai i ka la apopo, e hoike ia manao pulama o kakou i ka la o Kamehameha ma ka hana, aole ma ka olelo wale no.

 

NUHOU KULOKO

         E lele uwaki ana na keiki o ke Kuokoa ma ka la apopo, he la kulaia aupuni ia, ka la o Kamehameha, ka Na'i Aupuni.

 

Maloko o ka aha hoomalu ma ka Poakahi iho nei, he kanakolu-kumama-kahi ka nui o ka poe i hookolokoloia ae no ka hewa piliwaiwai.

 

         No ka hele ana o kekahi mau Hawaii i ka lawai'a me ke kiana pauda i paa mai ai o Henry Kekoanui ame Peter Pedro i ka hopuia e ka Makai A. S. Kauhaihao.

 

         E malama ae ana na Opio o Kaumakapili he ahamele maloko o ka Hale Memoriala, ma ka hapalua o ka hora ehiku o ka po o keia Poalua ae, Iune 14, no ka pomaikai o ka Ahahui C. E.

 

         Ua makemakeia na lala apau o ka Ahahui o na Mamakakaua e akoakoa ae ma ke kii o Kamehameha, ma ke kahua o ka hale aupuni ma ka hora ewalu ponoi o ke kakahiaka o ka la apopo.

 

         Pihaku'i olalo o Aala Paka i keia mau po, i na hana hoohauoli ame na meakuai a ka Hui a ua Keiki o na Ululaau.  Ma ka po o ka la apopo, ka manawa hope loa e malamaia ai kela mau hana malaila.

 

         O na Hawaii e loaa ole ana na tikiki no ke komo ana iloko o ka aha hulahula ma ka halekoa, ma ka po o ka la apopo, ua hik ino ia lakou ke hele mai me ka aeia e komo, nolaila mai hoohilahila a hoopepe!

 

         Ma keia Poalua ae, ka la 14 o Iune, e piha ai ka 144 makahiki o ke aponoia ana o ka have, hoku o Amerika Huipuia, ua kuahaua ae nei ke kiaaina e lilo kela la i mea na na makaainana o keia teritore e hoomanao ai.

 

         Ua makemakeia ua lala o na ahahui Hawaii apau e akoakoa ae ma Aala Paka, ma ka hora ewalu a oi o ke kakahiaka o ka la apopo, no ke komo puana iloko o ke ka'ihuaka'i, no ka hoomanao ana i ka la o Kamehameha.

 

         Manuli o na nuhou i hoea mai i keia kulanakauhale, no ka owiliia ana o na makai o Hawaii, iloko o na hana kuai waiona, ua manaoia e holo aku ana nakiure federala no Hawaii, no ka huli pono ana aku i ka oiaio o ia nuhou.

 

         Ina aole e loaa na kuia, me he mea la he hookahi manawa i koe e puka aku ai, o ka pau no ia o na kanawai o ke kau ahaolelo aku la i hala, i ka hoolahaia ma keia pepa, a hoi mai ke Kuokoa i kona kino mau, o ewalu aoao.

 

         E heluhelu ae i ka haiolelo a Senatoa W. J. Coelho, no ka la o Kamehameha e puka aku nei ma kela helu o ke Kuokoa; aia malaila kekahi mau mea ano nui loa, i ike mua ole ia ma na moolelo i paauaau i ka lehulehu, e lilo ai i mea hoouaauao mai ia lakou.

 

         No ka nui o na ulia kaa otomobile i ike mau ia ma keia kulanakauhale, eia ke lawelawea, mai nei na hana e hoemiia mai ai na ulia, ma ke a'o ana i na kiakaa, ame ka on a o na kaa otomobile, i na alahele apau e palekana ai ke ola o ka lehulehu a o piono ole ai no hoi na kaa.

 

         No ke komo pu ana aku iloko o na hoomauao aua i ka la Pokiulai ma Hilo, Hawaii, he elua mau mokuahi i hookaawaleia, no ka lawe ana aku i na lala o na Ahahui Lunalilo ame Camoes no ka Uakaniiehua, e huli hoi hou mai ai no ke kulanakauhale nei ma ke kakahiaka o ka la elima ae.

 

         Ina no ke apono koke ia mai o ka hookohu oihana o Mr. Wallace R. Farrington i kiaaina no Hawaii nei, alaila iloko ae nei o ka mahina o Iulai e haalele mai ai o Kiaaina McCarthy, ma kona alahele ao Wahinekona, no ka lawe ana ae i kona kulana oihana hou, malalo o ka Ilui kalepa o Honolulu nei.

 

         He haole koa o ka loaa ana aku he omole okolehao malao o kona malu, ka mea i kauia mai ka hoopai me na dala he kaualima, a o na Pilipino hoi elua, na laua i hoolilo aku i kela waiona, o laua pu kekahi i hoopa'iia mai, he kanalima dala pakahi na pau nui nae i ka noho i ke puhi no ka nele i ke dala e uku ai i ka hoopa'i.

 

         Ma ke koho baloka o na luna oihana o ke Kalana o Maui i malamaia ma ka Poalua iho nei, o J. Pia Cockett hokahi wale no ka moho nona ua koho baloka nei i malamaia ai, ka moho puuku hou o keia kalana mamuli o ka loaa ole aua iaia o ka hapanui o na baloka i kohoia ma ke koho wao moho aku nei i hala.

 

         Ma ka la 7 o ka mahina ae nei o Iulai, e noho mai ai ka Ahahui Euanelio Paeaina ma Ililo, Hawaii.  Ua hooliia mai keia, mamuli o ka lawa ole o na hale o Hilo in a nei no ka noho o ka ahahui mamua ae o kela manawa, oiai e piha aku ana na kauhale i ka poe makaikai, no ka Pokiulai  mai na wahi like ole mai o ka aina.

 

NUHOU KUWAHO

         WASHINGTON, Iune 6.--Ua hooholoia e ka hale o na lunamakaainana ka bila e hoakaka ana no ko ke aupuni lawe ana i na kai lawai'a konohiki maloko o Puuloa, Hawaii.