Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 22, 3 June 1921 — Page 1
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Na Manao Kakoo o ka Rev. Akaiko Akana i ka Bila Hoopulapula.
O keia mau mea i loaa aku i ka ahaimi ka mea nana ia hoala mai ka manao o kona mau lunanui a me na lala e hana maoli aku i wahi e loaa mai ai kekahi hua. Ua ala mai ka ninau; Hesha ka mea hiki i ka ahahui, a hehana ma ke ano holookoa, no ka paio ana aku me ke kulana o ke ola ana e ku mai ana imua o ka lahui, malalo o na kumu alalai lehulehu! Ma ke alahele hea la e pono ai ke hoohanaia aku ko makou ikaika i wahi e loaa mai ai he @nau hopena onipaa me ka mau loa@ Mamuli o ka noonoo akahele ana ame ka noii ana iloko o na mea i loaa mai i ka ahakui a no ka lahui, hoi a ma ke kulana nele maoli o ka hapanio o na Hawaii i ke dala, o keia ka mea nana i kono mai i ka " Ahahui Puuhonua o na Hawaii," o ke alahele wale no i koe no na Hawaii, o ia ka'uwalo ana aku no kekahi kokua mai ke aupuni federala mai.
Aole Manawalea ke Kokua
Aole e pono e hoea mai keia kokua ma ke ano manawalo'a mai ke aupuni mai. Ua manaoi mau ka ahahui he mea pono e hoopauia ke kokua manawale'a mai na kanaka Hawaii aku. O ke kokua i manaoia, ma ke ano no ia e hiki ai i na kanaka ke kokua ia lakou iho, a ma ke a'o aua aku me ka hoomanawanui ame ke kuhikuhi ana, e loaa mai auanei ia lakou kela ike hookele oihana, e alakai ana e lilo lakou poe kuokoa a holomua, me ka hiki e malama ia lakou iho. Ua waihoia aku keia manao iloko o na llima o kekahi komite ahaolelo o ka ahahui, a mahope iho o ka hana maluna o ia mea no kekahi manawa, ua ku ae la ia ma ke ano olelo hooholo, i aponoia e ka aha olelo teritore, a i laweia mai i ka Ahaolelo Lahui o Amerika Huipuia e ke komisina kuikawa i hoike mua ia 'ae nei. O keia olelo hooholo, elike me ka'u mea e hoomaopopo nei, o na kahua ia o ka bila imua o kakou i keia wa; a o ka hoolala ana ame ke kulana no ka hooko ana aku i ka mako o ka hopulapula ana i na kanaka Hawaii, elike me ia i komo maloko a i hoakakaia ma ka bila, ma ka manoio o ka "Ahahui Puuhonua, o na Hawaii," ua lawa loa ia no ke kokua ana aku i na Hawaii e hoomaka i ka hana ana, me ka iki pono loa ke halawai aku, ma na kulana i hoakaka mua ia ae nei nana i alalai mai me makou no na makahiki he nui.
O keia iho la na hoakaka pokole o na kulana ame na ike nnana i hoala mai i ka hookumuia ana o ka manao kumu iloko o ka bila. Ano, ua hoea mai la au i na kumu o ke apono ana o na Hawaii i ka bila ame ke kumu a lakou e hooikaikanei no kona hooholoia ma kona ano i keia wa, e ke@enate o ka ahaolelo o Amerika.
Ke Kumu Makemake o na Hawaii e Holo ka Billa
1. Ma ka bill e like me ia e ku nei e hoopau loa ana ia i na manao maikai ole i koi iloko o ka puuwai o ka nui o na Hawaii, aole wale no mamuli o na hana alunu a makee waiwai o ka poe makee aina, ma o ka naaupo la o na Hawaii, aka mamuli kekahi o ka nalohia ana aku o ko lakou aupuni ma o ka hoohuiia ana aku o na paemoku mo Amerika Huipuia.
2. Aia maloko o ka bila ka manao e hoolimalima aku i na aina e hohoia aue i na Hawaii, aole hoi e haawi aku ia lakou ma ke ano kuleana alo@io, e hoakaka ana no kekahi mea hoopaa mau loa no ka aina mai ka hoolilo ana aku, ma ke kuai a mo@aki paha, hoopaa a ma kekahi ano a ae paha, aole, hoi no ka pomaikai o kekahi mea okoa, aku no ka Hawaii kupa wale no.
Ua lilo ke kuai ana ame ka moraki ana i ka aina i ka poe hoopukapuka dala i mea hoowahwaha na na kanaka Hawaii, o ka oi loa aku ka poe nui o ka waiwai. Ua lilo pu no i mea hoowahawahaia e ka poe uku o ka aina. Ma o keia bila la, aole e hiki i ka poe noonoo ole ke holilo aku i ko lakou aina a in a he palaualelo ko lakou, e waiwai ole ai ka manao hoopulapula, ua loaa i ke komisina ka mana, e kipaku aku ia lakou; a ma ko lakou mau makalua ua hiki ke haawiia aku i kekahi poe Hawaii kupono i manawa e loaa ai na aina ia lakou e noho ai a hana, aole hoi e hooneleia aku mamuli o ka oioi mua ana ae o ka poe waiwai ole mamua o lakou
(Aole i pau.)
New Yorkm Mei 23. O ka manao @ ua poo o ke aupuni oia no ke kau ana i ke aupuni federala ma@@e kahua oni@aa e ka lawlawe oihana ana in a no ia he mua e ku@e mai ai na aoao kalaiaina like ole, e like me kekahi hoakaka a ka Presidena Harding maanei i keia la ma ka wa ana o ka haiolelo ana ma kekahi paina awakea ma ke kula nui o na hana akamai kalaiaina. "Okela ame keia loina hana e hoonui aku ana i ka holomua ame ka makaukau maloko o na oihana kuokoa e pono e aponoia a e hoopiliia mmai ia i na hana a ke aupuni."
Ma ke Kauoha
Na Kanawai Ahaolelo Kau o 1921.
Kanawai 151.
(B. H. Helu 185.)
He Kanawai
E hookaawale ana i haawina no ke kuai ana ame ka hoomaemae ana i na kailua no ka Fea Teritore ame ka Paka o na Hana Lealea, a e Hoomana ana a e Hookuleana ana i ke kiaaina o ke Teritore o Hawaii e Hookaawale i mau aina no ka fea o ke teritore ame ka Paka o na Hana Lealea
E hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii:
Pauku 1. O ka heluna o kanaono tausani dala ($60,000.00) ma keia ke hoowaleia nei mai loko ae o na dala apau i loaa iloko o na loaa laula o ke Teritore o Hawaii no ke kuai ana ame ka hoomaemae ana i aina no kahi e lawelaweia ai ka fea o ke teritore ame ka paka no na hana lealea.
Pauku 3. O ke kiaaina o ke Teritore o Hawaii ma keiea ke hoomana a ke hookuleanaia aku nei e hookaawale no na hana fea o ke territore ame na hana lealea i kela mau apana aina aupuni e waiho la mauka o ke alawai ma Waikiki a e pili ana me ke alanui Kapahulu ame ka in a e hiki ana e loaa ma ke kuai e kokoke mai ana me ia me na dala malalo o keia haawina i hoakakaia maloko nei.
Pauku 4. E mana no keia kanawai mai a mahope aku o ka la o kona aponoia ana.
Aponoia i keia la 23 o Aperila, A. D. 1921
C. J. McCarthy
Kiaaina o ke Teritore o Hawaii
Kanawai 152.
(B. H. Helu 301.)
He Kanawai
E hoololi aka i ka Pauku 1678 o na Kanawai i hooponopono houia o Hawaii, 1915, Elike me ia i hoololiia, e pili ana i ka uku o na luna Kohola o ke kulanakauhale ame Kalana o Honolulu.
E hooholoia e ka Ahaolelo o ke Teritore o Hawaii:
Pauku 1. O ka pauku 1678 o na kanawai i Hooponopono Houia o Hawaii, 1915 e like me ia i hoololiia ai, ma keia ke hoololi hou ia nei i heluhelu ai penei:
"Pauku 1678. Na uku o na luna Kohoia. O na uku o na luna aupuni kohoia o ke kulanakauhale ame kalana e ukuia no ma ka makina hai loko ae o na dala iloko o ka waihona puuku o ke kulanakauhale ame kalana ma keia mau huahelu:
No ka Makahiki
Meia………………………………………………………………..&6,000.00
Ma lalala o ka papa lumakiai………………………………………..1,200.00
Makainui………………………………………..…………………..4,800.00
Kakauolelo kulanakauhale âme kalana………………………………4,800.00
Lunahooia………………………………………..………………….4,800.00
Loio kulanakauhale ame kalana……………………………………..6,000.00
Puuku………………………………………..………………………4,800.00
Pauku 2, E mana no keia Kanawai i Iulai 1, A.D. 1921
Aponoia i keia la 23 o Aperila, A.D. 1921
C. J. McCARTHY,
Kiaaina o ke Teritore o Hawaii
KANAWAI 153
(B. H. Helu 387.)
HE KANAWAI
E Hoomaopopo Ana i Waihona Paku'i no na uku ame na Hoolilo i Hoomanaia a i Kauohala ma o ka Mokuna 128 o na Kanawai I Hooponopono Houia o Hawaii 1915, Elike me Ia i Hoololiia, e Pili Ana i ke Komisina o na Hana Pili i ka Pono o ka Lehulehu
E Hooholoia e ka Ahaolelo o ke Territore o Hawaii
Pauku 1. O ka heluna o iwakalua tausani dala ($20,000.00) a i ole e like ka nui me ka mea i makemakeia ma keia ke hookaawaleia nei no ka manawa o elua makahiki e hoomana ana me Iulai 1, 1921, mai loko ae o na dala iloko o ka waihonua puuku, aole i hookaawale e ia, no ka uku ana i na uku apau, uku hana ame na hoolilo i hoomanaia a i kauohaia ma o ka Mokuna 128 o na Kanawai i Hooponopono Houia o Hawaii, 1915, e like me ia i hoololiia. He haawina keia e pakui aku ana me na dala i hookaawaleia no ia hana mai loko ae o ka "waihona o ke komi sina o na hana pili i ka pono o ka lehulehu" malalo o ka pauku 2237 o na Kanawai i Hooponopono Houia, a e unuhiia i ka manawa wale no e nele ai ka waihonua i oleloia no na dala no ia hana.
Pauku 3 E mana no keia Kanawai i kona aponoia ana.
Aponoia i keia la 23 o Aperila A.D. 1921
C. J. McCARTHY,
Kiaaina o ke Teritore o Hawaii.
KANAWAI 154.
(B. H. Helu 49.)
HE KANAWAI
E Hoopaa ana i ka waihona kula no ka manawa o Elua Makahiki e hoomaka ana i Ianuari, 1922, a e Pau Ana i Denemaba 31, 1923.
E Hoohloia e ka Ahalelo o ke Teritore o Hawaii
Pauku 1. O ka waihona kula i hoikeia maloko o ka Mokuna 25 o na Kanawai i Hooponopono Houia o Hawaii, 1915, e like no ia penei no ka manawa o elua makahiki e hoomaka ana me Ianuari 1, 1922 a e pau ana i Dekemaba 31, 1923:
Waihona Laula
Uku o ka lunanui………………………………………………………$11,400.00
Na uku o na poe lawelawe ma ke keena…………………………………39,600.00
(a) Keena o ka lunanui:
Hope………………………………7,200.00
Kakaupokole………………………4,200.00
(b) Keena holookoa
Kakauolelo………………………6,600.00
Kakauolelo kokua………….……4,800.00
Kakauolelo kope…………..……3,600.00
Kakauolelo o na uku ame ka-
kakaupokole…………………..…3,000.00
Elele………………………………1,800.00
(c) Keena o na lako
Akena Kuai……………………….6,000.00
Kokua âme kakauolelo hooili
ukana……………………………2,400.00
Na Hoolilo laula………………………….
Na pono kakau, pookela ame na lilo
like ole ………………………15,000.00
Na hoolilo kaahele na komisina ame
komike koho hoolilo…………… 2,000.00
Na hoolilo kaahele, na luna nana ku
mupoo……………………………8,000.00
(E hooliloia maluna o na kikoo dala i panoia a aole e oi aku maluna o $50.00 o ka mahina hookani no ka luna nana kumupoo pakahi
Na hoolilo kaahele lunanui………2,000.00
Na Lako……………………………………45,000.00
Na lako, have no na kula ..……………….…15,000.00
Na hale buke, na buke ame na buke liilii……15,000.00
Na buke helhelu no na papa haahaa…15,000.00
A'o hana lima (e hui ana me na hanalima o na mea Hawaii ame na lako)…. &5,000.00
Oahu………………………20,000.00
Hawaii………………………1,500.00
Maui………………………10,000.00
Kauai………………………10,000.00
Mea a'o panai, Kula Kiekie McKinely
Na kula kuikawaa………………
Malama ana me hoo
maemae………………………8,000.00
Na hale noho………………43,000.00
Ukuhaumana………………20,000.00
Na kula aohanalima Teritore………53,360.00
Hale mikini ………12,000.00
Halemea pulumi hale………1,000.00
Hale pena………………..…1,000.00
Na lako, malama ana ame
hoomaemae………………12,000.00
Na uku ………………………27,360.00
Kula Teritore o na poe ma
kapo, kuli etc.………………………125,000.00
Na Hale noho………………30,000.00
Hale holoi………...………….2,500.00
Hale na kauwa………………2,500.00
Malama ana, na uku
âme hoomaemae………90,000.00
Huina nui…………………………………443,360.00
WAHONA KAUKAWA
Kalaa a i ole Kulanakauhale ame.
Hawaii Maui Honolulu Kauai
Na hale hou pakui ame
Hana hou …………………..$247,910.00 $124,000.00 $429,600.00 $170,000.00
Hoomawmaw âme ma
lama………………… 100,000.00 60,000.00 85,323.00 25,000.00
Poe pulumihale na uku 10,000.00 18,000.00 90,000.00 12,000.00
Na lako poe pulumi
hale……………… 12,000.00 ………… 8,100.00 4,000.00
Na popo hale keena
kula ame hale………… 66,850.00 15,000.00 58,927.00 16,500.00
Kualiilii……………… 33,000.00 ………… 58,860.00 7,000.00
Na kahuahou………… 45,000.0 10,000.00 23,000.00 3,000.00
Lawe ana i na keiki
kula…………………… 10,000.00 5,000.00 ………… …………
Huiua nui …………… $527,760.00 $232,000.00 $753,810.00 $237,500.00
(o ka ikamu "lawe ana i na keiki kula" e ikeia ae la maluna maloko o ka ikamu no ke Kalana o Hawaii e haawiia no Hawaii Komokana.)
O ka heluhelu nui o eiwa haneri kanahiku-kumamakahi tausani elima haneri ame umi dala ($971,510.00), e like me ia i hoikeia maluna ae no na hale hou, pakui ame hoomaemae, e haawiia no i na apana iloko o ka manwa o elua makahiki e pu ana i Dekemaba 31, 1923 e like penei:
Kalana o Hawaii:
Taona o Hilo……………………$46,610.00
Apano o Hilo……………………75,000.00
Apano o Puna……………………25,450.00
Apano o Hamakua……………………33,350.00
Apano o Kona……………………11,250.00
Apano o Kau……………………15,250.00
Apano o Kohala……………………41,000.00 247,910.00
Kalana o Maui
Apana o Lahana………………………………40,000.00
Apana o Wailuku………………………………60,000.00
Apana o Hana………………………………11,000.00
Apana o Molokai………………………………13,000.00
Kulanakauhale âme Kalana o Honolulu
Apana o Honolulu………………………………103,700.00
Kula Kiekie McKinely (e pakui i na heluna i loaa mamua a i ole hoomaopopoia no keia hana)…………160,000.00
Apana o Koolaupoko……………………160,000.00
Apana o Koolauloa………………………27,800.00
Apana o Waialua…………………………12,400.00
Apana o Waianae……………………………8,600.00
Apana o Ewa………………………………61,300.00 429,600.00
Kalana o Kauai:
Kulakiekie o Kauai………………………………25,000.00
Apana o Lihue……………………………………50,000.00
Apana o Waimea…………………………………30,000.00
Apana o Kolo.a…………………………………..20,000.00
Apana o Kawaihau………………………………20,000.00
Apana o Hanalei…………………………………25,000.00 170,000.00
Huinanui………………………………
Huinanui waihona laula…………………………443,360.00
Huinanui waihona kuikawa……………………..1,751,070.00
Huina…………………………………… $2,194,430.00
Pauku 2. O ka heluna o iwakalua-kumakolu tausani dala ($23,000.00), e like me ia i hoikeia maloko o ka ikamu "waihona kuikawa" no na kahua hou, Kulanakauhale ame Kalana o Honolulu, no ke kuai ana i aina hou no na hale kula, maloko o Honolulu, e like me keia malalo nei:
O kela apana e waiho la ma ka aoao Waikiki a mauka o ke kihi o ke alanui Kula ame ke alanui o ke kula i Kauluwela a nona na kapuai kuea he 69,000, oi aku a emi mai paha, (a oia heluna na ka papa o na lunakiai o ke Kulanakauhale ame Kalana o Honolulu ma keia ke hoomanaia nei e haawi mua aku mai loko ae o na dala i loaa iloko o kela ame keia waihona o ke kulanakauhale i oleloia, a e uku hou ia aku iloko o ka waihona i oleloia mai na dala mai e loaa anamamuli o na auhau no ka waihona keikawa i hoakakaia maloko nei.)
O ke komisina o na aina aupuni ma keia ke hoomanaia, hookuleana ia a kuhikuhiia aku nei, i ka loaa o kekahi mau dala nui kupono no ke kuai ana i ka apana aina maluna ae, in a paha ma ke kuai a i ole ma ka hoopii kanawai paha ia ainama ka inoa o ke Teritore o Hawaii e like me ia i hoakakeia maloko o ka Mokuna 48 o na Kanawai i Hooponopono Houia o Hawaii 1915, a in a na ka lunanui o na hanahou ka hoopii a nana no ma ia hope aku e hoihoi aku ia mea i ke keena hoonaauao o ke aupuni no ka hool@@@@ aku no ka pono o na kula
Eia hou ke hoaakakaia nei o na dala apau e loaa ana i ke komisina o na aina aupuhi mai ke kuia ana aku i ka hale maluna oia aina a i ole o kekahi koena e loaa ana maluna ae o na hoolilo e waihoia aku no me ka puuku o ke teritore ma ke ano he wailiona keikawa a e hoolioia e ke keena hoonaauao o ke aupuni no ka hoomaemae ana i ka apana aina i loaa mai e like me ia i hoakakaia maluna ae.
Pauku 3 A ke hoakaka houia nei no hoi, o ka "ikamu mea ao i na hana hoikaika kino, Kula Kiekie McKinley" ame na hoololi uku ame na uku i hoakaia no na kulana hou i kukuluia malalo o ke poo "waihona laula" e loaa no i Iulai 1, 1921, a oia mau huina e hoomaopopo mai na koena e ae e koe ana no ka pono o ka waihona kula.
Pauku 4. E mana no keia Kanawai i kona aponoia ana
Aponoia i keia la 23 o Aperila, A.D. 1921
C. J. McCarthy,
Kiaaina o ke Teritore o Hawaii
Kanawai 155.
(B. B. Helu 59.)
He Kanawai
E hooponopono ana i ke ano o na lole auau iloko o ke kulanakauhale ame kalana o Honolulu, a e Hoomaopopo ana i ka hoopai no ke kue ana ia mea.
E Hooholoia e ka ahaolelo o ke Teritore o Hawaii
Pauku 1. Aole kekahi mea ua hiki kona mau makahiki maluna aku o ka umikumamaha e ikeia maluna o kekahi alanui a i ole alaloa maloko o ka Apana o Honolulu lole auau, koe wale no ua uhiia iho e kekahi aahu mawaho i hiki aku aole maluna ae o na kuli.
Pauku 2. o cela âme keia mea e kue ana i na hoakaka a keia Kanawai e manaoia no ua ka hewa mikamina iaia a e hoopapaiia ma o kekahi hoopai dala aole e oi aku maluna o kanalima dala ($50.00)
Pauku 3. E mana no keia Kanawai i kona aponoia ana.
A ponoia i keia la 25 o Aperila, 1921.
C. J. McCarthy
Kiaaia o ke Teritore o Hawaii.