Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 21, 27 May 1921 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

UA KAUPALENAIA KO KE KALANA KULEANA AIE DALA

 

Mamua iki iho o ko ka ahaolelo i pau iho nei hooholo ana i ke kanawai e hiki ai ke aie dala ma ka bona, ua noiia aku e ka Advertiser ka oluolu o ka puuku o ke Teritore D. E. Metzger no kekahi hoakaka mai iaia mai ma ka mea e pili ana i na hana a ke teritore i hiki ai ke hoopuka hou aku i mau bona ame ke kulana laula e pili ana i ko Hawaii mau waiwai hoopaa.

Ua hoopanee ka Puuku Metxger i ka hoakaka ana mai no kona manao aole oia i uiia mai e ka ahaolelo kuloko maluna o ia pinau e kali ana oia i knoa pane ana mai ahiki i kekahi manawa mahope aku. Ma ka pohouo aku la i hala kona hoakaka ana mai i kona mapao i kekahi o na elele a ku Advertiser elike me ia malalo nei:

"Ma o kela hoololiia ana ae mai ke teritore a i ke aupuni kalana o no oihanawai ame sua ame ka hopena o ke aupuni kulanakauhale e uku ai no kekahi mau hona e pono ai ka lehulehu i ka nana aku aia no he kanalua nui no ka hiki i ke aupuni kalana ke paku'i ihi i mau nio me ka aelike i ku i ke kanawai no ka buina i oi aku mamua o ka $1,600,000. Ua aie ke aupuni kulanakauhale ame kalana i nei manawa i ke teritore mamuli o ke dala o ka waiho aie i haawi mua ia aku, oia hoi ka huina o $1,209,494.09.

Ma ka paku'i ana iho a ka ahaolelo i hala i ka huina o $600,00 bona e hoopukaia aku ana no ka hooloihi ana aku i na paipu @@@ a i hooholoia ai aneone uo e bolo ole ma ke koho baloko o Novemapa i hala a i hooliloia ai hoi i kanawai e ke kanawai 9 o ke kuikawa ua hookaawaleia mai ka i hona dala aie ne o ke teritore he $500,00 no ka lua aku o ka pauku o ke alanui holopuni o Koolaupoko ame $421,320 no na hana huikau hou a ke kulanakauhale ame kalane a ia manawa i hoamanaiu ai ka hoopuka ana aku i bona o $1,000,000 no ka hooloihi ana aku i ma laina paipuwai ame $150,000 no ke kuai ana i ka Hale Kapiolani E Oi Aku Ana Mamua o ka Palena

"Ina no ka hookauia iho o keia mau aie a pau i hoolalaia elike me ia i manaoia ai e ka ahaolelo i hala iho nei e hoea aku ana ka huina aie o ke aupuni kulanakauhale i kekahi huina o $5,075,425.42 a i ole he $1,000,000 ka oi aku mamna o ka palena o 3% o ka waiwaiio i auhauia i kauia e ke kanawai kumu. O ka wai waiio i auhauia o na waiwai paa ame na waiwai lewa maloko o Honolulu no ka 1920 he $149,390,270. Mahope o ka lawe ana aw i ka $3,553,495 ak waiwaiio o ka waiwai paa. A mahope hoi o ka lawe ana ae i ka $2,631,640, ka huina auhau hookuu o kela ame keia kauaka. O ka huina auhau nui e homo pu ai ke kulanakauhale ma na auhau, he $143m118,140. Me ninau nui kaia ma ke ano hea ana la e hiki ai ke huliin ai ke dala malalo o na kumu aelike o ke kanawai kumu o na waiwaiio i auhauia e pono e hoohanaia ma ka huli ana e halawai aku ai me ka aie.

"Ma ke kanawai e hoamana ana i ka aie i $1,000,000 no ka oihana wai i ka mana aku aia maluna o ka ka presidena apno ana mai ka hilinai ana aku no ka hookupono ana ma ke kana wai a e hoolilo ai ia mau bona ma na ano apau i mau mea kupono ahiki ole ai hoi ke paioia; aka me ka nana ole aku i ko ka ahoalelo mau manao maikai a pela hoi me ko ka peresidena e ikeia ana aole hiki nana i keia mau mea ke hoola i na poino e ala mai ana mai ka a'e ana aku maluna o na palena a ke kanawai kumu i kaupalena ai.

"Ina e hoopukaia ana ka boa i aponoia ai, a e ikeia ana ma kona papalina ka hoamana piba ia ana, a e ikeia ana e kakahi aha kiekie ka hoopukaia ana a kuaiia me ke kue loa i ke kanawai o ka hopena e ikeia ana he poino ko'iko'i ke hoea mai ana e hiki ole ai i kela mau pilikia ke hoopakeleia a hala kekahi may makahiki lehulehu o ia pilikia ana a e kau like ana ia pilikia maluna o ke tertore a maluna pu o ke aupuni kalaua.

"O ke kanawai hou ma ke kaupalena ana i ka aie o ke kulanakauhale me kalana i ka @@ o na waiwaiio i au hauia o keia na huaolelo mapopo i hoopaaia:

"O ka huina aie o kekahi o ia ano mahele o ke aupuni aole e hooloihiia aku, aole hoi kekahi o ia mau bona a i ole aie paha e hoopukaia a i ole e hoonuii aku o ka manao me ka maopopo loa o ka aie he aie ia mawaho ae o na bona

"Elike me ke kanawai teritore e ku nei i keia manawa. Aole hiki ia mea ke oliloia o na dala aie a ke teritore i mahalelehele aku ai i ke kalana a i ole i ke kulanakauhale me kalana hoi no na hana a na kalana aole ia he mau aie no ke aupuni kulanakauhale i mahele heleia aku ai ia mau dala; o ia mau dala ua hooliloia e na lunakiai a malalo o na bana i hoolalaia ame na kuhikuhi hana i hoomakuakauia e na ina aupuni kalana a ma ka pauku 3 o na hana hou lehulehu hope (Kan. 215, Kau o 1917, Kan. 237, Kau o 1919 ame ke Kan. 218, Kau o 1921), i hoopauia ae ai na pobihihi a e pau ai ke kanalua ana o ia mua dala i maheleheleia aku i na kalana a i ole i ke kulanakauhale paha he mau aie ia no ia kalana a e ukku pu ia mai ia aie me ka ukupanee mai na dala mai o ke upuni kulanakauhale me ka nana ole mai na auhau waiwaipaa mai paha ia mau dala o ka loaa ana mai a i ole mai kekakahi mau alahele e ae mai paha. O ka mana o ka ahaolelo e hoopaa ai i na aie maoli a kupono maluna o ke aupuni kulanakauhale no kona hookumu ponoi ia ana aole ia he mea uinauia o ka oi aku i ka manawa e hookaka ai ia i na mea kupono no ka hookaaa ana ia mau aie.

Me ka nana ole in a no aole i hana ka ahaolelo a hana paha i na manao i hoakakaia ae la maluna aloe no e hiki ke hoopaapaaia e ke dala bona a ke tertore i mahelehele aku ai i ke ka lana no kona hoohana aua aku no kana mau hana aole no ia e lilo ana i aie no ke kalana me ke kau ole aku i kekahi koi in a e aponoia ana e lilo ana ia i mea hoonele i ka manao o ke kanawai kumu no ka hoopakele ana ana e haawi aku ai i ka poe hookaa auhau ma na wahi apau o na aie hui ia o ke teritore ame na kulana aole e oi aku mamua o ka 10% o na waiwaiio i auhauia no ka mea ma ka manawa e aponioa ai ia koi aohe mea i koe maloko o ke kanawai kumu e kaohi ai i ka maheleheleia ana aku o na dala aie o ke teritore i kekahi kalana ma ka huina a ka poe hookaa auhau maloko oia kalana e hiki ai ke uku i ka ukupanee ame na dala kumupaa no ka waihona hookau aie me ka hoohui ana aku me na kaki like maluna o na bona o kekahi kalana i hoopukaia ahiki i ka 3 pakeneta.

"He oiaio, ua olelo ka aha kiekie ma ka hihia o na oihana wai ame sua ( ma ka hihia a Holt vs. Conkling H. R. 335) o na manao a ka ahaolelo no ka hoololi ana, ame ka aie o ke kulauakauhale no ka ohi ana i na loaa makahiki ame ka uku aku ia mau dala i ke teritore aole ia he aie aka nae ma kela manawa aole i hooholoia ka mea i kuleana a ma ka mea oiaia ua waihoia ia me ke aupuni Amerika. Mai ia manawa mai ua hooholoia ke kuleana no ke Teritore a ma ka olelo hooholo hui a ka ahaolelo i hala ua kau oahia aku ke kiaaiana e hooholo ae ia kuleana i ke kualanakauhale ame ka lana me kakhai manao nue e ku ia aie maluna o ke kulanakauhale ame kalana i ka huina o $1,494,611.33. O keia ano o ka hoololi ana ua hookumu ia i kekahi ano hou ai kekahi mau mea oiaio like ole loa.

"O ka hoonuiia ana aku o keia hui na aie i kekahi makahiki hookahi malalo o ka waiwaiia o na waiwai o ka auhaia ana i nei manawa. Ua Hookapu aku ia me ka mapopo loa i ke kulanakauhale ame kalana mai ka aie hou ana aku maloko o ia makahiki no ka mea ua hoakaka ke kanawai kumu o ka huina e hiki ana ke halawaiia aku maloko o kekahi makahiki hookahi e kauplaneaia maluna o hookahi pakeneka o na waiwaiio i auhauia.

 " O na dala he $500,000 i hookaawale ia ai mai ua dala aie mai no ke alanui holopuni ame ka huina o $421,320 no ua itmu huikau no kela ame keia aole e hooliloia aku; pela pu me na dala he $600,00 i hoomanaia ai e hooliloia aku no na Laina paipu sua ma Honolulu ka $1,000,000 no ka hooloihi ana aku i na laina paipuwai o ka oihana mai a i ole ka $150,000 no ke kuai ana i ka Hale Kapiolani aole no e hiki ana ke hooliloia; aka me ka $1,600,000 ua hiki ia ke huliia aku ma kekahi ano i ku i ke kanawai a e hoolilioa aku i ka nana aku me he mea la he hana nae ia no ka hooholo ana o ka hana hea la ke hanaia a o ka hana hea la ke waihoia aku ma ka papa.

 

HOOLE I KA HANA ANA MA KA HALEMA'I O KA MAHIKO

 

O na wahina Pilipino i laweia mai ai i Hawaii nei no ka hana ana ma ke ano i mau hakuma'i noloko o na halema'i o na mahiko no ka malama ana i ka poe ma'i o na limahana o na mahi ka ua hoole lakou i ka hana ana no ke kumu ua makemake ole lahou e hana no ka uku i haawiia aku ia lakou. He pule aku nei i hla ka hoea ana mai o nei mau wahine Pilipino i Honolulu nei mai Manila mai, a ia lakou i hoihoiia aku ai i mau kahuma'i no na halema'i a na mahiko ua hoole lakou i ka noho ana aku e hana i ka manawa i lhe ai lakou o na wahine kahuma'i Pilipino mua i noho hana ai maloko o na halema'i ua loaa ia lakou na uku hana manuahi a i a lakou nae aole e loaa ana i uku manuahi. O na ukuhana i haawiia aku ai i ka poe kahuma'i mamua aku o lakou ma ka manawa e haawiia ana ka uku manuahi no ia kumu ua hoole lakou i ka noho ana aku e hana.

 

HE HOOMAIKAI I NA MANA KO HO O MAUI

 

 I na Makaainaua âme na Mana Koho Baloka o ke Kalana o Maui. Aloha oukou: Ke mahalo aku nei au ia oukou no ka heluna baloka kiekie i loaa ia'u i ke kau koho wae moho i hala aku la a waeia a lilo ia'u ka hanohano o ke kulana puuku o ke Kalana o Maui.

Aole e hiki i na huaolelo ke hoike aku i ka hauoli ame ka mahalo o kuupuuwai. E hauoli no hoi oukou no ka lilo ana ia'u he keiki Hawaii keia noho a na ka hana e hoike mai i ko'u kupono. Aole ma keia wale no au e hoike aku ai ia oukou i ko'u mahalo aka ma kekahi ano kokua e ae in a e hiki ia'u. E hiki kino aku ana au imua o oukou e hoike aku i kuu mahalo a houoli.

 Owau iho no me ka haahaa ka oukou kauwa

J. PIA  COCKETT.

Puukolii, aui Mei 25, 1921.

6453--- Mei 27

 

PEPEHI HE PILIPINO PUPULE I KONA HOA A MAKE

 

Maloko o ke kahua o ka hale pupule ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala i pepehi ae ai kekahi Pilipino pupulle i kekahi no o kona mau hoa pupule a make mamuli o ke ala ana mai o kekahi hakaka mawaena o laua ma o kekahi aniani liilii la a laua e nana ana ma kela la.

He mau Pilipino no kela a elua he mau kanaka i manao ole ia e ala mai ana kakahi piliikia no ka mea he noho malie maoli ko laua mau ano.

O ka Pilipino nana i pepehi i kona kokoolua oia kekahi o na pupule ano maikai a ua hooko pono oia i kekahi mau hana i waihoia aku nana e lawelawe no ka pono o na pupule e ae; eia nae mailoko mai o kela maikai i hookau aku ai oia i ka make maluna o kona hoa lahui.

He wahi anaani kilohi uuku ka kela mau Pilipino e nana ana me ko kaua makemake loa a i ka wa i lilo mai ai o ke aniani o ka Pilipino pepehika naka ua hu'i mai la ka mea i make in wa hoi i pana'i aku ai ka lua o na ilipino ma ke ku'i ana aku no ekolu manawa o ka hina aku la no ia o kona hoa ilao a iloko o ka manawa pokole loa mahope mai o kona make loa aku la no ia.

E noho kokoke mai ana no na kiai ma kahi i hanaia ai o kela haraima me ke hauohai ana aku o ke kauka e hele mai eia nae aohe mea hiki ke hana aku maluna o ka mea poino no ka mea ua haalele mai ke ola i kona kino

Ma ka hoakaka a ke kauka he ma'i puuwai ke kumu i make ai o kela Pilipino aole i lilo ke ku'iia ana aku i kumu nona e make ai no ka mea ma ka nanaia ana o ke kino o ka mea i make aole he mau hoailona no kekahi mau palapu maluna o ke kino koe wale no he wahi eha uuju ma na lehelehe kahi i ku aku ai i ka puupuu.

 

HOPULA MAHOPE O KA PEE ANA HE MAU MAKAHIKI

 

Mahhope o ka pee ana no na makahiki eono ae nei i hla no ka pepehi ana i kona hoa lahui ma ke oki ana iaia i kapahi i paa ai ai he Pake o Hee Pak ko inoa i ka hopuia a imua o ka aha a ka Lanakanawai Kaapuni J. J. Kanks ma ka Poalima aku nei i hala i ahewaia mai ai ola me ke kauio ana mai hoi o ka hoopa'i e noho oia maloko o ka halepaahao uo ka manawa aole hoi e oi aku i na makahiki elima.

I kulike ai me ua oleloike i waihoia ae imua o ka hihia o Hee Pak he eono ae nei mahahiki i hala  i okioki aku ai kela Paka ia Wong Sing me ka pahi oki ko ma Waipahu ae nei aliala hoomaka aku la e holo no ka pee ana iaia iho i hole ai e paa i ka hopuia.

Ua noke ua makai i ka huli i kela Pake Mahope mai o ka hanaia ana o ke karaima me ka hoaa ole nae o kona wahi i pee ai a no ka hala loa o keia mau makahiki loihi ua manao maoli ia no ua make paha oia a ua pau no hoi ka noonoo hou ia ana aku nona.

 Ua ola loa na wahi o Wong Sing i moku ai i ka pahi aka nae aole oia i poina iki i kona mea nana i hoeha nolaila ma kekahi manawa mamua koke aku nei lohe iho lakela Pake aia o Hee Pak ma Hilo kahi i noho ai ma lalo o ka inoa Hee Pak Sing nolaila i wahi e ike pono ai oia i ka mea oiaio  holo okoa aku la oia no Hilo malalo o kona mau hoolilo ponoi he oiaio ua ike pono aku la oia o kela no ka Pake nana i hoeha mai iaia.

Hoi hou mai la o Wong Sing no Honolulu nei a waiho aku la i na mea oiaio i loaa iaia imua o ke kiure kiekie a mahope o ka noono ana o kela kiure i hoopukaia ai he palapala hopu no Hee Pak o ka paa no ia o kela Pake i ka houia me ka hoihoiia ana mai no Honolulu nei e hookolokoloia ui a o ka hopena i kikeia o ia no kona hoihoiia ana aku maloko o ka halepaahao e noho ai no ka lawelawe ana i na hana ikaika no kekahi mau makahiki mamua o kona hookuu hou ia ana mai e hele me ka lanakila eliko me mamua

 

HOPUIA NA KALAIWA KAA OTO HONONUI

 

Ma ka Poalua nei i hooloheia ai na hihia o na kalaiwa kaa otomobile holonui me ka nana ole i ko ha'i pono mamua o ka Lunakanawai Lightfoot ame na olelo a'o ikaika i haawiia aku ia lokou:

NO ke kalaiwa ana o Daniel F. Pratt i ke kaa otomobile me kona on a ma ka po Poakahi nei i paa ae ai oia ia ka hopuina e ka Makai W. J. Lillis a oia no kona kumuhoopii o ka hookomoia ana ae i ka aha.

O ke kumuhoopii hoi o C.J. Canada i hookomia ae ai a o kona hewa no hoi i hopuia ai kona holonui me ka nana ole i ko ha'i pono ma ka po Poakahi nei onaluna o na alanui Muliwai ame Moi. I kulike me ka hoike a ka makai o ka hoihoi ana ae i ka halewai ua pii aku la ka na buila o ke kaa a Canada e kalaiwa ana maluna o ke kipaepae o na alanui Muliwai me Moi a hooku'i aku la me Herman @@ a o @@ ka i eha mahunehune mamuli o ia pii ana aku o ke kaa.

 

PAU KA NOHO POO ANA NO KE KULA A'O KUMU

 

O ka hopena o ka halwai a ke ko@@@@@@ hoonaauao o ka malama ana he mau la ma ka pule aku nei i hala o ia no ka hooholo ana o kela komisia e hoopau i ka noho poo ana o Edgar Wood no ke kula a'o kumu a e hoi ae oia a noho a'o ma ke kula Kipkie Mckinley.

Ua hoole ae ka papa hoonaauao o kela hooneeia ana aku la o Mr.Wood mai ke kula a'o kumu aku o Hawaii nei a i ke kula kiekie Mckinley aole ia i hookahuaia mamuli o ka hoike a ke komisina federla o ka nii pono ana i ke kulana o ka oihana hoonaauao o Hawaii nei a i hoopukaia ae ai hoi kela hoike a ke komisina ma kekahi manawa pokole mamua aku nei aka mamuli no ia o ka manao ponoi iho o ka papa hoonaauauo no ka hana ana i kekahi mau hoololiloi no keia nee ana aku o ka oihana hoonaauao imua.

No na makahiki he 22 ae nei i hala i noho ai o Mr. Edgar Wood ma ke ano he poo no ke kula a'o kumu o ke Tertiore me ka hookuuia ana o na haumana he nui mailoko mai o kela kula a ke noho mai nei kekahi poe o lakou he mau kumukula apuni keia Teritore me ka lokou mahalo nui ia no ko lakou makaukau ma kela oihana i like aku no me ka makukau i loaa i na kumukula mai Amerika mai.

Ua hoea ae o Mr. Wood imua o ke komisina hoonaauao mak manawa e malama ana ke kominsinsa i kana mau halawai a kupale nona iho me ka olelo ana i ka pololei ole o ka hooliia ana aku o na ahewa maluna on a no ke kulana maikai ole i keia iloko o ka oihana hoonaauao ma Hawaii nei no ka mea wahi ana aole oia i hoohana aku i na mea apau loa i a'oia maloko o ke kula a'o kumu mamuli no ia o na kau oha mai ka papa hoonaauao aku a in a he mau ahewa ana kekahi alaila e hookauia aku ia mau a hewa ana maluna o ka papa hoonaauao

Aole i maopopo ka ae o Mr. Wood e lawe ae a lawe ole paha i keia kulana hou i haawiia aku la iaia o kana wale no i iini nui ai e hookaawale loa ia aku na ahewa wale ana mia maluna on a a e haaleele iho oia i kona noho kumukula ana me ka maikai o kona inoa.

 

MOE I KA MAHA MAU LOA KE KONELA BERTELMAN

 

No kekahi manawa i hala aku nei ke kaa ma'i ana o Henry F. Bertelman ma kona home ahiki i kona haalele ana mai i keia ola apa a ma ka hora 3,30 p.m. o ka auwina la Sabati iho nei ka malamaia ana o knona ana in a haipule maloko o kona home ma ke alanui Daimana Hilo Waikiki e ka Rey. Canon William Ault o ka halepule St. Andrews a ma ka ilina o NUUana i hoomoeia aku ai kona kino lepo no ka manwa mau loa.

he kanaka o Bertelman i ike a i ka maaina nui ia e ko ke kaona nei mau kini ma ka manawa i malamaia ai kona anaiua haipule ma ka home a ma ka ilina ua nui a lehulehu na makamaka ame na hoaloha i akoakoa ae no ka ike hope ana iho i kona hopena na ka ahahui Kamehameha i malama kona anaina haipule ma ka ilina oiai o Mr.Berterlman i more aku la he lala oia no ia ahahui. Ku ka i ke ahua na makana pua nani i hawiia ae ai no ka hookiwahiwa ana i ka mea i hala.

O na hapai pahu hoohanahano i akoakoa pu ae oia ke Konela C. P. Iaukea, Harry Armitage, A. G. M. Robertson, Jack Lueas, O. K. Stillman ame Lester Petrie. O ka poe hapai pahu maoli he mau lala wale no no ka Ahahui Kamehameha oia o J.L. Holt E. J. Crawford C.L. Oio, H. H. Williams H.H. Kelii ame W. Chung Hoon Jr.

 

KAA IA KAMEHAMEHA KE EO O KA HOOKUKU

 

O ka hookuku paikau o ka oihana koa ame kekahi mau hana hooikaika kino e ae o ka malamaia ana mawaena o na Kula Kamehameha, Punahou, Kula A'o Koa o Honolulu, ke Kula kickie o Hawaii, in a ka auwina la o ka Poeaono aku nei i hala ua ah'i ae ke Kula o Kamehameha i ka lanakila mamuli o ka loaa ana o na helu kiekie i kela kula o Punahou aku ka helu elua ke Kula A'o Koa aku o Honolulu, a'o ke Kula Kiekie o Hawaii ka helu haahaa loa.

Oiai o kela ka mua loa o ka malameia ana he hookuku hookahakaha paikau mawaena o na kula ua hele maoli ke kahua paani o ke kula o Punahou a piha i ka poe makaikai o na wahi apou e hiki ai ke kookomoia na kaa ua hele a piha e hoike mai ana i ka nui ohohia maoli o ko Honolulu nei poe, no kela hana.

Ua kaa kela hana hookuku o na kula malalo o ka nana ana a Kenerala Morton ame kona mau kokua me ka haawiia ana no hoi o na mahalo kickie ana i ua kula apau no ka piha makaukau maoli

DUBLIN, Irelani Mei 24.-He hakuka hahana ka i hooukaia mawaena o na makai ame na makaainana i lako me na mea eha ma kahi kokoke i Nupota Kalana O Mayo ma keia la a no na hora elima ka hoomania ana o ia bakaka. Hookahi o na makai i make me hookahi lunanana makai i hoehaia.

 

MAKE ELUA MAU KEPANI I KA MA'I BUBONIKA MA HAMAKUA

 

Elua mau make i manaoioia mamuli mai o ka mai bubonika i make ai i ikeia ma kekahi kanawai kokoke i hala aku nei maloko o ka apana o Hamakua Hawaii elike me ka ke Kanka F E. Trotter ka peresidena o ka papa ola o ka hoike ana ae ma ka manawa ana o ka hoi ana mai ma ka Mokuahi Mauna Kea mai Hilo mai ma ke kakahiaka Poalua nei a oiai oia ma Hawaii ua holo aku ka oia i Hamakua e nana pono ai nona iho.

O na make elua i huli ia ua kumu i make ai hookahi Kepani limahana no ka mahiko o Paauhau ma ka la 21 o Mei; o ka lua o na Kepani he lima hana no no Honokaa ma ka la 16 o Mei. Ma ka la 6 aku o Mei he ma'i luku mamuli mai o na iole ka i ikeia ma Paauhau.

Aole i loaa na hooiaio maopopo loa ana no ke kumu o na Kepani i make ai no ka ma'i bubonika mai he hoohuoi wale ia no eia nae no ia mau make ke huli ia mai nei i keia manawa e na kauka. He mau hiokiona o ka ma'i bubonka ka i ikeia ma ka apana o Hamakua no na makahiki lehulehu eia nae aohe ma'i bubonika maopopo i oili ae. O ka ma'i bubonika i ike maopopoia ka hoopoino i ke ola kanaka oia ka ma'i i ikeia ma ka mahina o Ianuarii 1920 i hala.

OW. P. Jelf ka lunanana mua o ka papa ola ma Honolulu nei ka ka Peresidena Trotter o ka hookohu ana aku i lunanana kuikawa no ka nana ana i ka maemae no Hamakua a ma ke kakahi aka Poakolu nei kona kau ana aku maluna o ka Mauna Kea no HIlo a malaila oia e lawelawe aku ai i kana hana no ka hoomaemae ana maloko o Hamakua.