Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 15, 15 April 1921 — KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA. [ARTICLE]

KU-E O ROBERTSON I KA BILA HOOPULAPULA.

[ Ksl IlHme no ka Nele Hana Mr. Rol?ertAon— A.olo o 'u manao pela. | E iko mai oo p Mr. Henaloa, o Ue ano 0 ia no keia ,nolr ho mra ilihuno miio, : niamulī o ka.nole i ka manawa maikai e hele ai i ka hana. | Ua pokole makou ina limahann mao, ! pela iho la ke kulaua 110 ka manaw.i loihi elike me ka'u e hoomanao nei, a ua noho au malaila iloko o ko'u o)a ana. j Ua polmle makou i na limahana, mai ina limahana ikehana akamai, a hnna akamai ole, nolniln aole kekahi Hawnii ! kahiko t a pela no hoi me keknhi hapnHawaii, i loaa iloko o kona mau aakoi ko, Xe .koko.-e lawe ae ai iaia mailoko mai" o,kft moali o ka mea maa i kinohi, [a<haawi aku iaia i ka "uwila," 'ka j m'ea i loaa; ole i -na liawaii kumu, i nele 1 ka hana, o ka oi loa :iku, o na liapaHawaii, aole lakou i nele i ka mnnawa maikai e hele ai ika hana. He (iO ke- | aeka ka mea e loaa ana i na kanaka ; hana i na kaa huila bnlala no kaJiora. O ka poe hana ma na uwapo e lnna nna | ho $4 a $5 o lea la. I ATr. Kalanianaole—Ma ko 'u manao e j, loaā ana ia lakon he $1.50 ,no ka makai hiki ae i»ei he 25 ,ahiki i na makahiki i kakaikahi i hala aku nei, i ka wa i komamai ai' keia aupnni, n hoopii ae Ja j i ko Jakou uku i $4 o ka la. >Senātoa Nugent—Ma na knlanakauhale anei? Mr. .Robertson—Ae. Mr.-.Kalanianaole —H> mea pono e loaa aku ia lakou i $8 o ka la. 3fr. Robertson—Ae. T T a omi ilio ka mea e ukuia nei ia lakou mamua o na poo>a ma Kapalakiko, ma ke a"no hoohalike. EHke me ka'u i olelo ae nei, aole kekahi mea ili keokeo ,a Hawaii oiaio e lona ka.noho ilihune ana, mamuli mai oka nele ika hana. Ina aole oia e hele i ka hana, nona ponoi iho ka hewa, o ia hoi, ina ho hiki iaia ke hana. Hiki i na Hawaii ke Loaa na Home Hookuonoono i Kela Wa fitenatoa Xngent—O ka hapanui o lakou ,aole he mau home, nolaila he niea paakiki anei ka lona ana o na hoine Ja lakon,.e laa na aina mahiai! Mr. Robertson —Aole pela, no ka mea noalalo o na kanawai e ku nei i keia wa, ua like ke ku ana o na Hawaii ame na Ili Keokeo. T7a hiki i kekahi o lakou ke hoi a noho maluna o ua airta anpuni. Ke koi nei keia hila e laweia ae i 200,000 eka o i\a koena' aina aupuni, a haawiia aku i keia mau Ha.waii i ka pono apau o ia inea, aka nae, aole no he mau hana hoopilimeaai e ku-e ana ia lakou 1 keia manawa, o kekahi Hawaii i maken\ake e lawe i home hookuonoono, ua hilei iaia ke hana pela, a ua liana i'o la.lt.ou pela. Pono Anei • |<oaa ka Aina i na Hawaii? Senatoa JJugent—No k eaha ma ike kumn e loaa, ole aku ai i na Hawaii ka po»o Uolookoa o ko lakou aina ponoi j mu' ko lakou aupuni iho? M>. ißher<son—Aole no lakou ponoi i ka aina. [ Se.natoa Chamberlain—Aole anoi, he j mea kupopo loa ka olelo ana ae he mea j pono e loaa aku i na Ilikini ka pono .kookoa o ka aina? I >6enatoa :N"ugent —Ke manao nei an I he-mea pono e loaa ia lakou keia ma u j aina i hool«o«ia ;aole ho ninau no ia |.jnea. .0 k{t mea wale no a ke an malameilama a ke kanaka ili kookeo i lawe itku ai i kekahi o keia mau lahui i kinōhi, o ia -ka wisake me na ma'i o ke kanaka ili keokeo. Ke mnnao noi au o ; ka aoao 6tee>e'loa o ka moololo o Amej rika, o ia Ao ka mea i hanaia aku i na I IKkini e ke aupuni o Anierika Hnipuia. Senatoa Chamberlain —Va kulike ko'u | manao me kou. | iioaa i na Kanoka Ili Keokeo lta Aina i ka 1848 3Jr. Robert,son —Hr liilii loa ka aina j, i ka 1848 i haawiia i ke kanaka ili keokeo. Ua maheleia jnawaena o ka moi Hawaii, na kaukaualii ame na makaainana, a o ka poe i lqaa ka i i keia,.wa, no ka mea. ua hoolilo aku laj kou i ko lakou mau ainn. >Ir. Kalanianaole—Aole anei ua oi aku ka-aina i loaa i ke kuaka ili keokeo jmamua o. na Hawaii i kela manawa^ Robertson—Aia maluna o ka manao o kau jnea e kamailio mai nei no ka "oi aku." Mr. Kalaniaiiaole—Ua loaa ia lakou he 45,000 eka. Mr. Robertson—Ua hookaawale ae ka Moi Kaniehameha, inalia paha he 54,000 eka no ke luikulu ana i na misio.ua ame na halekula; aka aole kela o ka aina kanu taro. 0 ka hapanui he aina panoa ma na wahi kiekie.

He nui wale na kumu maloko nei a makou e mauao nei, i ke kaulike ole o keifi bila. 0 ka mea niua, o kekahi lahui kanaka e emi nei, no l<e kumu, aole he makaala i ka hana, palaka, me ka aele i ka Eoomakaulii, ke olelo nei au, aole ia e hoopulapulaia ma ka haawi wale ana aku no ia lakou i apana aina. Senatoa Nugent—He oiaio anei-, a oiaio ole paha e ka lunakanawai, ma kou manao, eia ke emi holoiuoku nei ka lahui Hawaii, o ke kumu nui, mamuli o ka .nele o ka hapanui o lakou i na home kuaaina, a ua konoia aku lakeu e lioi ,a noho ma keiamau taona, na wahi imaa ole ia lakou, i wahi e ola ai ka noho ana, kahi i hoopuniia ai lakou me na kulana i kaokoa mai na kulana mai e pono ai ko lakou noho anat ' '

Na MAnawa Mapkai 210 n* H&wali 3rTr. Robertson.-rHe poJolei. B0 k«na ma kekahi ano, a aole he pololei ma kekahl dlio. Ō ka mea-.ōiaio mnoli, 0 na mahiko, i ka kakaalawa apuoi na pae moku; he nale ia ma nā kapakair apau e 'haawi mai ana i na manawa maikai apau ina kanaka Hawaii. He P np ""i--knnika m"e na kalaiwakaa lakou, a pela wale aku. ITe nui na hana a na kanaka Hawaii nia na apana kuaaina. He like pu 110 me ia ma ka aina makua. nei. Mao aia ke ahua 0 ka hana maloko n nn liulanakauhale. E hēle ana lakou i na kulanakauhalo a lilo i poe kamana me mikanika, e lawelawe aaa i na han a alanni, lilo i poe poola ma na uwapo, ai he poe uiaikai lakou ,a he oi ae ka n"« o ke dala e loaa ia lakou ma na kulanakauhale, ma kela mau. oihana, mamua 0 ka mea e loaa ana ia lakou, ma na apana kuaaina; o keia hookahi no ka mea i ikeia ma ka aina makua nei. Nolaila ke manaoio nei .au, me ka ae aku'i ke kuio 0 ke keikialii maanei ame kona mau hoaloha, ka poe e kakoo H^i 1 ka bila, ma ka mauao hoopulapula i ua Hawaii, ke manao noi au ke hana (■nei lako», ma ke alahele pololei ole. E A'o i ka Hoomakaulli O ka mM i makemakeia n hana inao. o ia no keknhi hana hoolalelale, i mana. hoohulihuli ikaika, nana e honkomo akn i ka uwila' iloko 0 na kanaka, e lilo ai lakou i poe hana i»«u, makaala hana amo hoomakaulii; tia nele maoli lakou i keia mau mea, 0 keia iho 1a ke kumu o ko lakou nele ma kalii o' leo dala, i keia \va. Aole o'u manaoio, ma ka hoonoho fti>a. aku i kekahi Hawaii popilikia mao, ma kekahi apana aina, ina no he dala «'ale no kana e uku ai 0 ka makahiki no ia mea, e loaa ana iaia kela manao uilani, e hiki ai ke oili mai oia, mailoko mai o ka moali i hele ai kola lahui kanaka. Nolaila ina e nana hou aku ana 011kou 1 ka bila maanei, ke manao nei au, 0 oili ao ana kona ano oiaio ole. Eja'| ho waihona kaa mau i kukuluia 0 $1,-! 000,000, e ia no ka hoo-! noho ana aku i 30 poe hookuonoono ma j ka nina. 1 Xolaila, he mea anei kekahi e hiki ai ke hoopulapulaia kekahi lahui e holo-' moku a.na i ka make, ma ka hooni.io ana aku i .100 o lakou ma ke ano he poe hookuonoono, nialuna 0 ka $jna? K!a Lunalioomalu —O ka $3,000 ka palena kiekie loa? Mr. Robertson—Ae. Ka I.unahooinalu—Ua hiki ko liaawiia aku ia lakou kekahi huina i emi iho .malalo 0 iHOOO. Mr. Bobertson —Ae. oluolu e kapae i «a manao hoohuoi, uo ka lawe 0 kekahi 0 lakou a emi iho 0 ka palena haaha. .E Jawe ana lakou i kn. .f3OOO, a o ka manao o ka hapanui ina 11 a mokupuni ,aole i lawa ka $3000, no ka hoomaka ana 0 keia poe kanalea, ma.ke ano a ka poe na lakou e hooikaika nei i keia bila. $8000-no ka Hoomaka, Ana i

Aina Hanai HoloUalona l*a olelo ao ka liinahoomalii o ko komisina o na hana 6 ka lehulohu, oia palia ka mea maopopo loa i keia kumuhana, ma kahi o ka $800 ka haahaa e konoia mai i keia poe ma ka hoomaka ana akn, ma kekahi aiīia hanni holohoJona lnwolawo oihann ,a ua hoike mai kekahi kanaka hauai holoholona ia'u, o ko.kahi a'ina hanai pipi o 2000 eka, aia ma kahi 6 ka $25,000 ka haahaa no ka lioolako, ka malaina ana ma ke nno pili oihana, o ka mea ia a keia bila e ho?l--kaka nei, .no ka mahelohele ana aku i keia mau aina kūla ma na ili aina nuniii o 2000 eka. Nolaila, ina palia aia ma kaln o ka .W0 o)<a pakahi o koia mau aina hookuonoono. Mahelehele akn i kela iloko 0 200,000 oko, iia liko ia me 400 -wulo no poo hookuonoono. Nolaila ina oe o nann uo ava ma kn iliwai, a nana nku i keia moa ma ka papahele malalo o ka lepo, aohe mea iloko olaila, 300 Aole o ka Lahui Holookoa Aole o hiki i na)kanaka Uawaii, ma ke ano he lahui mako, ke )ioopulapiilaia, ma o 300 ame 400 wale tio poe hookuonoono e hoonohoia maluna o ka aina. Aole e hiki in oe ke hoohoihoi i kekahi lahui kanaka o 30,000 mau uhaue mnluna o 300 mau aina hookuonoono. Ke kamailio nei na m'ea oiaio no lakou iho. Aole o'u manao, he hoakaka kekahi ma ko'u aoao no ka. hoikeike ana aku ia oukou na senatoa lianohano, i ke kohu ole o keia hana, ke huliia aku ma kona mau mea'oiaio maoli. Mulalo o ke kanawai e ku nei, na hiki ke hookuonoonoia keia mau aina ma ke ano laola ,aole e na wale no, aka e ka Anglo-Saxon ,e ka poe no apau ,iua ke ana kaulike. Aohe hana hoopilimeaai malalo o ke kanawai e ku nei. O kokahi Haw;aii i makemake i home hookuonoono, ua hiki ke hele a lawe ae ia mea. ,a ua hiki iaia -ke aie i #3000 malalo o kanawai aio dala. He moa oiaio, aole e loaa ana iaia ke ano ku ole i ka lawelawe oihana o 30 makahiki e uku ai ia mea. Malalo o ke kanawai aie <iala, e uku hou oia i kona ale iloko o elima makahiki, he hana pono a kaulike maoli ia. Ma keeia ano, aia kekaii hana ku ole 1 kalawelawe oihaoa i hookonoia mai maanei nej, ma ka hoakaka ana, e uku hou ia aku keia mau huina 'o $3000 i laweia ma ke tmo »ie, iloko o 30 mak'a-

hiki. Aka ,cliko nie ka'u i olelo m» ?i. . , mnlalo o kc kanawni liookuonoono Im : « la, ua hiki i koin kanalea ko 1.-iu. i liome hookuonoono me ka lilo 01. Aolo wale no, ua hiki in lakon I. ■ lawe i 200,000 okn, i honkaknin mnl.k.. 0 kn bila, aka ua hiki ia lakou ke b\\.> 1 kokahi aina aupuni okoa ,o lonn nm >• komo pu rfna kn. aina kanu ko, a koiu bila i honknkn ai e hookoein mai k.< hookuonoouo ana aku, no ka haawi . ( n:. aku i nn hui, 110 kn innuawn o 1"» imA-.i hiki. (Aole i pau.)