Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 11, 18 Malaki 1921 — Page 6
This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
He Moolelo no
HALIAKA WANAWO
a i ole
Ka Huepauia Ana o Kekahi Meahuna
Pohihihi --- Ka Lanakila Mau
Ana o Ka Oiaio.
"Ina pela. e hele i'o aku au i ka holoholo. Malia paha
ua komo ka manao hopohopo iloko ou, no ko'u loaa hou i
ka ma'i. ke nohopaaloa maloko o ka rumi, pela iho la oe e
hookuu nei ia'u; aka. ke hauoli nei nae au no ka loaa ana
mai la ia'u o keia pono," wahi a Haliaka, me kona hele ana
mai no kahi o ka puka, e hamama aku ana.
Hakalia no i ua o Haliaka a hemo mawaho o ka hale, o
kona hoomaka aku la no ia e holo. ma ke ano hooikaika
kino. me kona ku ana iho malalo o kekahi kumulaau nui,
huli aku la ke alo i ka makani, a hoomaka e hoopiha i kona
mau akemama. me ka ea hou. a ke nana iho iaia, me he mea
la ua like loa kona ano i kela wa me kekahi manu, i hemo
mailoko mai o ka halemanu.
Ukali pu aku la o Uilama Waila ahiki mawaho o ka hale,
noho iho la ma kekahi wahi, e hiki ai iaia ke ike aku ia Ha-
liaka. eia nae aole no he nana mai o Haliaka iaia, o ka mea
nui wale no iloko o kela kaikamahine, o ia ka loaa ana he
manawa nona e hooikaika ai i kona kino, a e hanu aku ai
hoi i na ea oluolu o ke kuahiwi.
Ke hele holoholo la ua o Haliaka, maloko o ka pa nui,
ahiki i kona hoi okoa ana mai e hoomaha malalo o kekahi
o na kumulaau nunui, a i ke ahiahi ana iho, na kaheaia aku
la oia e hoi noloko o kona rumi.
No na la lehulehu mahope mai, e hookuu mau ia ana ua
o Haliaka e hele holoholo. i kana mau manawa apau e ma-
kemake ai, aia mau no hoi o Uilama Waila, ke makaala mau
la i kana pio, a in a aole oia ke hakilo ia Haliaka, alaila na
Kimo Waila e nana i ka laua paahao.
Aia iloko o Haliaka ka iini e loaa he manawa nona e ha-
lawai ai e alo a he alo me Mrs. Alani, no ka hoolala hou
ana i kekahi mau alahele, e pakele ai oia ame kona makua-
hine mai kela wahi aku, eia nae aole he loaa iki he wa mai-
kai no laua e halawai pu ai. no ka mea e hakilo mau mai
ana o Uilama Waila ame kana keiki, nolaila o ko laua nei
maopopo ana i kekahi no kekahi. mamuli no ia o ke kakau
leka ana. a kiola mawaho o ka puka aniani o ka rumi o Ha-
liaka. pela no hoi ko Mrs. Alani kilo ana ae i kana leka.
ma ka puka aniani iloko o ka rumi, ma ke ano maalea loa.
Ma kekahi auwina la nae, lawe pu aku la o Haliaka i
kekahi buke moolelo me ia, i kona wa i hele ai i ka holo-
holo. no ka hooikaika ana i kona kino, a ma kekahi pohaku
nui. malalo o ka malumalu o kekahi kumulaau oka. i noho
iho ai oia. nanea no ka heluhelu ana i kana buke, a no ka
hoohala ana no hoi i kona manawa o ka la.
Ua maopopo no iaia, aia kona mau kiai ke hakilo loa mai
la ma kekahi wahi. aole no nae on a nana aku. he hookahi
wale no mea nui iloko o kona noonoo, o ia ka hoi pono mai
o ka ikaika i kona kino, i hiki ai iaia ke hooko aku i kekahi
hana ana o ka hoolala ana, i wahi nona e pakele ai mai ka
mana mai o kela mau kanaka.
No ka nanea loa o ua o Haliaka i ka heluhelu i kana buke
moolelo, a no ka maikai maoli no hoi kekahi o kela wahi.
no ka nanea ana. kauoha mai la oia ia Uilama Waila. e
laweia aku kona aina ahiahi. ma kela wahi, he kauol@a hoi i
hooko koke ia mai. ma ka lawe ana mai o Kimo i na meaai
na Haliaka.
Ke ai la no ua o Haliaka i kana mau meaai, a ke heluhelu
la no i kana buke moolelo, me kona nanea maoli. Aole on a
nana ae i ka manawa o ka la. aia mau kona mau maka ma-
loko o kana buke. ahiki i ka poeleele maoli ana. e hiki ole
ai ke heluhelu aku i na hua palapala. akahi no oia a nana
ae ma o a maanei. eia ka ua uhi mai ke ano ahiahi, maluna
o ka aina.
O kana nae e ha'oha'o loa la. o ia kona kii ole ia mai e
hoi aku noloko o ka hale , a kaheaia mai paha. Ke nana
la oia ma kela ae keia wahi. aohe on a ike mai ia Kimo, a
ia Waila paha. he meha pu wale no na wahi apau. Aole
mai la he makemake o ua o Haliaka e hoi noloko o ka hale,
aka e hoomau ana no oia i ka noho ana ma kela wahi. no-
laila papani ae la oia i kana buke a paa. o kona moe aku la
no ia. ma ke ano hilina'i i ka pohaku. a pili iho la kona
mau maka. no ka hooluolu ana.
I loko o kona nanea, ua aneane oia e pa'uhia i ka hiamoe,
lohe koli'uli'u aku la oia i kekahi leo i ka pane ana mai :
"Mai hoopiolodeia kou noonoo e ka Hoku Keokeo, no
ka mea eia he hoaloha ua kokoke loa ia oe, no ka hoopa-
kele ana ae ia oe mai kou no@ opio ana."
Hoholo ae la ka lia maeele o ka pihoihoi iloko o Hali-
aka. i ka lohe ana aku i kela mau olelo. Aia pu iloko on a
ka hauoli no kona palekana. ma o kela mau olelo hoolana
la i pa mai ma kona mau pepeiao ; eia nae aole he maopopo
iki iaia o kekahi hoaloha ma kela wahi, e kau aku ai kona
manaolana no kona pakela mai ka noho pio ana.
Oiai nae. ua hele oia a piha loa me ka pihoihoi. ua hoo-
manawanui no nae oia e uumi i kona mau manao maikai
ole apau, pela hoi kona huli ole ae ihope, no ka nana ana i
ka mea nona kela leo o ke kamailio ana aku iaia.
Me na lima haalulu i hapai ae ai oia i kana buke iluna, a
palulu ae la i kona mau maka, i ole ai e ikeia mai kona wa-
laau e kekahi mea o ka hale e nana mai ana iaia, a pane
ae la :
"Pehea e hiki ai ia'u ke manaoio aku, he hoaloha oe i
makaukau e hoopakele ae ia'u?"
"He kaikamahine Ilikini au, a o ko'u inoa o Walala, ka
mea i nohopio maloko o keia wahi no kekahi mau pule
loihi. Ua ike au i kou uwa. a ua maopopo ia'u ka nui o ka
ehaeha o kou naau." i pane mai ai ke kaikamahine Ilikini.
me ka nee ana mai, a kokoke loa ia Haliaka.
"Pehea i hiki ai ia oe ke ika ia'u ame o'u ano. no ka mea
o keia no ka wa mua loa o ko'u ike ana aku la ia oe?"
"He oiaio, aole oe i ike mua ia'u, aka ua kamaaina au ia
oe. aia kou rumi iluna o kela hale e ku mai la. I ka wa po-
eleele. ka manawa a na many e kani ana, mailuna aku o kela
kumulaau. i hiki ai ia'u ke ike aku i kou noke i ka uwe, a
@a hookahe pu no au i ko'u mau waimaka no ke aloha ia
oe."
"He keu maoli kou oluolu ia'u e Walala, wahi a Hali-
aka me kona manaoio i na mea a ke kaikamahine Ilikini
e kamailio aku nei iaia. "Ma ke ano hea oe i manao ai e
kokua mai ia'u?"
"Ina i hiki i ka Hoku Keokeo ke hilinai mai ia Walala.
alaila e hiki no ia'u ke alakai aku ia oe. no na kauhale o kuu
lahui kanaka i noho ai. ilaila e loaa ai ka palekana ia oe mai
kou mau enemi mai. ahiki i kou huli hoi ana aku imua o
kou mau hoaloha."
Ke lelele la ka oili iloko o Haliaka, no kona palekana, aka
pane ae la nae oia i ka i ana mai :
"Ina he wahi alahele iki kekahi a'u i manao ai no ko'u
pakele. me ka ike ole ia mai e na kanaka na laua au e kiai
mai nei, ua makaukau loa au e hahai aku mahope ou e
Walala."
"Aohe au hopohopo ana e ka Hoku Keokeo, no ka mea
aia ko mau kiai ke hiamoe mai la maluna o kekahi moena,
maloko o, ka lanai o ka hale, aole he poe na lakou e nana
mai nei ia oe, a in a e hiki ana ia oe ke hele mai. me ka pee
ana mahope o na kumulaau no kekahi mau kapuai lehulehu.
aole loa e hiki i kekahi mea ke huli mai ahiki i kou loaa
ana."
Ala malie ae la o Haliaka iluna. a ku ae la iluna. me ka
pili ana ae mahope o ke kumulaau, aia hoi malaila kahi i ku
mai ai o kekahi kaikamahine Ilikini kino loihi, ma kekahi
lima e paa ana oia he pana pua. a ma kona poohiwi hoi e
lei ana oia i kana eke i hele a piha me na pua pana.
Paa aku la ua o Haliaka i na lima o ke kaikamahine Ili-
kini, me ka hakilo pono ana mai i kona mau maka. a oiai
nae he poeleele kela manawa, aole he ikeia mai o ka hele-
helena o kela kaikamahine, aka nae me he mea la, ua auhee
aku ka maka'u mai ia Haliaka aku, pane ae la oia :
"Ke ae nei au e hele pu me oe." wahi a Haliaka, me ka
mau no o ka paa i kekahi lima, o ke kaikamahine Ilikini.
"Ina pela ua pono e makaala loa oe, ma ka ukali pololei
ana mai mahope o'u." wahi a e kaikamahine Ilikini, me
kona hoomaka koke ana aku e hele, aia no hoi o Haliaka
ke hahai aku la i kona hoopakele. me kona alawa ole aku
ihope, no ka mea o ka palekana wale no mai kona noho pio
ana kana e nana mau la.
No kela makemake loa paha hoi o ua o Haliaka e pakele
oia mai ia Uilama Waila mai, aohe on a ike iho i kona ano
maluhiluhi, a maka'u mai paha i kela hele o laua iloko o ka
poeleele, a in a no paha he mau popilikia kekahi ma ko laua
alahele, e hoao ana no oia e ku aku a paio me ia mau pili-
kia, o ka noonoo nui wale no iloko on a, o ia kona kaawale
ana, mai ke kanaka aku ana i maka'u loa ai, aka o kekahi
kumu nui paha, o ke koa o kona manao, no ka hoao ana no
ia e hoopakele ae i kona makuahine mai kela kanaka ino
mai.
Oiai ua o Haliaka e hookolo la mahope o ke kaikamahine
Ilikini, ke oi loa mai la ka aaki o ka pouli o ka po, a hui pu
iho hoi me ko laua hele iloko o ka ululaau, ua aneane e hiki
ole iaia ke ike aku i kona kokoolua. eia nae iloko o kela
pouli, a malalo hoi o ke alakai ana a kekahi mea i malihini
loa iaia. ua ahona ia i ko Haliaka manao, mamua o kona
nono pio aku malalo o Uilama Waila.
Aole he hoopau manawa wale o ke kaikamahine mali-
hini. ma ka noke ana mai i ke kamailio ia Haliaka. ma kela
huakai a laua, aka me ka awiwi wale no oia e hele la. oiai
he loa okoa ke alahele e hoea aku ai no kana wahi i make-
make ai e lawe i keia kaikamahine.
He hookahi wale no manawa a ua kaikamahine Ilikini
nei o ka huli ana mai ihope, a ninau mai la ia Haliaka: "Ua
lilo anei i hana pilikia i ka I loku Keokeo ka hahai ana mai
mahope o'u? Ua maopaopa anei kou mau wawae?"
"Aole, e hoomau aku i ka hele ana imua." i pane aku ai
no hoi o Haliaka, me ka iini iloko ona, e hoea koke aku
oia i na kauhale o keia kaikamahine Ilikini, a e kaawale
loa aku hoi mai ia Uilama Waila aku ame kana keiki.
Ua loa no kela wahi a laua nei o ka hele ana aku, eia nae
aole ia i lilo i mea e maluhiluhi ai o Haliaka, o kekahi kumu
pa@a, no ka loaa ana o kekahi mau la nona e holoholo ai
mawaho o ka hale. mamua aku o keia hoea ana mai o ke
kaikamahine Ilikini, a koi iaia mei e hele pu aku me ia.
O ko laua hele nae ia ahiki i ka hoea ana no kekahi wahi
malaelae. ike aku la o Haliaka, ma kekahi wahi mamao. he
kukui i ka a mai, a hoomanao ae la keia, o kela paha ka hale
a laua e hele aku nei. aole no hoi i emo iho, ku ana laua
mawaho o ka puka o kekahi hale. a o ia ka ke kaikamahine
Ilikini o ka huli ana mai ihope. a kamailio mai la ia Hali-
aka :
"Ua hoea mai kaua i ka hopena o ka kaua huakai i keia
po, a ke kono aku nei au ia oe e ka Hoku Keokeo. e komo
aku maloko o ka home o Walala, ua hamama na ipuka o
kuu home ia oe." alaila wehe aku la ke kaikamahine Ilikini
i ka puka, ia wa i komo aku ai o Haliaka iloko, me ka hoo-
kahahaia o kona manao, i ka ike ana aku i ka nani maoli o
kekahi rumi nui, i hoolakoia me na mea e hoohihi ai ka
maka ke nana aku.
Alakai loa aku la o Walala ia Haliaka a hoea i kekahi
pani puka, wehe aku la no ke kaikamahine Ilikini i kela
puka, alaila komo aku la laua iloko o kekahi rumi okoa aku.
he rumi uuku iki mai keia, eia nae, ua hoolakoia no me na
lako hale kumukuai pipii, a e waiho mai ana kekahi punee,
he pakaukau me kekahi mau noho, e a mai ana no hoi ke
ahí ma ke kapuahi hoopumehana.
Kii aku la o Walala i kekahi noho paipai, a uwai ae la
mamua o ke kapuahi hoopumehana, alaila kauoha mai la
ua kaikamahine Ilikini nei i kana malihini enoho ilalo.
Ua hookahaha loa ia aku ko Haliaka manao, mamuli o
ke ano o na lako hoonani o kela home, no ka mea aole
keel he mau lako hoonani no na home o na Ilikini, aka o
na home wale no o na haole ka i maa i ka hoolakoia elilke
me keia ana e ike nei.
No ka hapaha hora paha kela nalo ana o ke kaikamahine
Ilikini, oili hou mai la oia. me kekahi mau meaai, e kuku
ana no ka mahu, a iaia i waiho mai ai maluna o ke pakau-
kau, kahea mai la ia Haliaka, me ka pane ana mai :
"Eia na meaai ua makaukau, e nee mai e ka Hoku Keo-
keo e ai. aole e nele kou polili a makewai, he mau meaai
kokua aku keia ia oe, mamua o ka hoi ana e hooluolu i
keia po."
"Heaha ke kumu o kou kapa mau ana mai ia'u he Hoku
Keokeo?" i nana mai ai o haliaka i ke kaikamahine Ilikini,
me ka minoaka ma kona mau papalina.
"He keu aku a ka u'i o kou helehelena. a ua like pu ke
a'ia'i o kou ili, me na hoku o ka lani." i pane mai ai o @@ a-
lala.
"Aole paha i kupono keia inoa au e kahea mai nei ia u,
aka nae aia no ia i kou manao, aole a'u mea e ku-e aku ai."
wahi a Haliaka, me kona noke okoa ana ae i ka kaaaka.
"He oiaio, ua pololi au, pela pu no me oe, e hele like mai
no kaua e ai, ua nui loa keia mau meaai, e pau ole ai @@ @@."
"Me ko'u põe ponom no au e ai p uai ; pehea, he mau mea
hou anei kekahi a kuu Hoku Keokeo i makemake ai?"
"Ua nui maoli keia mau meaai au o ka lawe ana mai nei
a he keu no hoi o ka maikai o ke kuke ia ana," wahi a@@ia-
liaka, iaia i nana aku ai i ka i'o dia i palaiia. he mau @@a-
moa, he mau uala. eha papaa palaoa, me ka waiu@aka, ame
ke pola kope.
"E haalele ana au ia oe, a i ka pau ana o kau ai ana. ua
hiki ia oe ke hoi e hooluolu i kau manawa e makemake
ai, ua makaukau no ka punee e waiho mai la. he nui ke kapa
e loaa ana ia oe, ke wehe ae oe i ke pani o ka punee," i ka-
mailio mai ai o Walala, me kona hoomakaukau ana aku e
hemo iwaho, ua kahea aku la nae o Haliaka iaia, me ka
pane ana aku :
"Auhea oe e Walala, aole he hiki iki ia'u ke hoomaopopo
i ke kumu o kou oluolu, ame kau mau hana maikai imua o
kekahi mea i malihini loa, ia oe ; aka ke hoike e aku nei no
nae au i ka nui o ko'u mahalo ame ka hoomaikai. no na mea
au i hana mai ai no'u i keia po. Malia paha, i ka loaa ana
ia kaua o ka hiamoe maikai ana i keia po. a ma ke kakahi-
aka o ka la apopo, e hoakaka pono mai ai oe imua o'u. i
ke kumu o kou hoopakele ana mai ia'u. mai ka mana mai o
ko'u mau enemi."
Pupuku ae la ua ku'emaka o ke kaikamahine Ilikini no
kela mau olelo a Haliaka, me he mea la ke ike la uo oia,
he hana pohihihi loa nana ka hoike ana mai i ke kumu
oiaio loa, o kona kokua ana i kela kaikamahine haole, eia
nae ua pane mai la no oia, i ka i ana mai :
"E loaa aku ana no ka ike i kuu Hoku Keokeo i na mea
apau ma ka la apopo, a no keia po, e hiamoe aku oe me ka
hopohopo ole no kekahi pilikia, no ka mea na kuu makua-
cane âme kuu kaikunane e kiai ia oe ahiki i ka oili ana
mai o ka la i ke kakahiaka me kona nani nui."
Me kela mau hooia mai ia Walala mai no ka palekana o
ko Haliaka hiamoe ana ma kela po, o ke pale ae la no ia
o ua kaikamahine Ilikini nei, i ka pa-ku e pale ana ma ka
puka, a oili aku la iwaho, me ka haalele hookahi ana iho
ia Haliaka e noho ma kona rumi i malihini loa iaia.
Aole he ala iki mai o kekahi hoohuoi iloko o Haliaka no
kekahi mau hana epa e paheleia aku nei imua ona, he mea
kau la i kona ike iho i ke ano o kela hale, a loaa aku ka ike
iaia, i ka like ole o keel home, me na home o na Ilikini,
ua palace pu kona noonoo, koe wale no kona piha kahaha,
no ke kumu o ka oluolu o kela kaikamahine Ilikini iaia.
Ua pololi i'o ua o Haliaka, oiai o kona ai ana no i ka hora
umi-kumalua o kela la, a o kana mau mea i ai ai ma kela
ahiahi, he mau meaai liilii wale no, nolaila i kona ike ana
aku i kela mau meaai i hanaia mai me ka ono, ua hoomaka
aku la oia e ai, me he mea la, aia no maloko o kona home
ponoi.
I kona maona ana, hoi ae la oia no kahi e waiho ana o ke
koki, aia hoi e waiho ana kekahi lole moepo, komo mai la
oia i kela lole. a waiho aku la no hoi i kona lole kahiko
ma kekahi wahi kupono, a i hakalia no a kau kona poo
i ka uluna. o kona lilo aku la no ia o Walehu ka malama.
He mau hora lehulehu paha kela o ka hiamoe ana o ua o
Haliaka, ua puiwa oia mai kona hiamoe ae, i kona wa i
lohe mai ai i kekahi mea e noke ana i ka akaaka ma ka aoao
o ka punee.
MOKNA XXXIX
Kaakaa ae la ko Haliaka mau maka, a o kana mea i ike
mai i ke ku aku ma kona aoao he wahine, i aahuia me ka
lole o kekahi wahine Ilikini, a e @ana pono aku ana iaia.
Ua hiki loa i ua o Haliaka ke ike mai, aole kela o Wa-
lala, no ka mea he pahaahaa iho ke kino o ia kaikamahine,
o keia mea hou ana e ike mai la, he loihi kona kino, a he oi
ae no hoi ka u'i o kona lole. Aole e hiki iaia ke ike maopo-
po mai i ka helehelena, no ka mea aia kona lauoho ke luhi
la e alai aku ana i na maka, eia nae he alohilohi ka maka
o keia wahine, i kaokoa loa mai ke ano mai o na maka o
Walala.
Aole e hiki ia Haliaka ke kamailio mai i hookahi hua-
olelo, i kau a mea o kona piha loa i ke kahaha. aia no oia
ke moe malie la, e kakali mai ana, o ke kaa aku ma ka aoao
o keia wahine malihini, ke kamailio mua ana aku iaia.
Mahope o ke ku ana o kela wahine malihini no kekahi
manawa, ma ka aoao o ka punee o Haliaka, ua noke hou
ae la ua wahine la, i ka akaaka me ka leo nui, alaila me ka
eleu loa o kona mau lima, i wehe ae ai oia i ka mea hoo-
nalonalo e kau ana maluna o kona poo, a ike aku la o Ha-
liaka me ka hoohewahewa ole, eia ka o Akeneki Hazelafila
ke ku aku ana imua on a, kela enemi kahiko ona.
Aole nae i lilo keia hoike okoa ana aku la a Akeneki iaia
iho. i kumu no Haliaka e uwa ae ai, a e hoikeike mai ai
paha i kona maka'u a pihoihoi paha, aka ke moe malie la
no oia, me he mea lolo la. mamuli o kona hoomaopopo iho,
aia oia malalo o ka mana o kela wahine, i like aku kona ino
me ko Uilama Waila.
"Auhea oe e Haliaka, ke ike aku nei au, ua hoopiha loa
ia aku kou noonoo me ke kahaha, aka nae aole no ia he mea
ano nui. he haawina ia i loaa i na mea apau. Ke manao nei
au, ua maikai maoli ka'u mau mea i hoolala ai, a he keu aku
no hoi o ka holopono loa, malalo o ka lawelaweia ana o na
hana maalea. Pehea kou noonoo no ia mea e Haliaka?"
"Owai kela kaikamahine, i kapa iaia iho o Walla?" wahi
a Haliaka. me ka nana pono ana mai maluna o Akeneki me
ke kahaha.
"He kaikamahine Ilikini maoli o Walala, he kauwa oia
na'u, a oia kekahi o na kaikamahine hooko pololei i ka'u
mau kauoha apau."
"Ae. pela ka'u mea i hoomaopopo ai nona, ua lilo maoli
no kela kaikamahine i meapaahana no ka hooko ana i kau
mau hana ekaeka. ame kou mau manao no Walala. i ka
piha maalea, o ka hoikeike ana mai i ka nui o kona manao
makee no ia nei. eia ka auanei. he kauwa hooko wale iho
no kela kaikamahine na Akeneki Hazelafila.
"O, he kaikamahine maikai loa o Walala, a ua haawi
maoli aku no oia i kana mau kokua ana ia oe, me kona ma-
nao oiaio loa ,aole mamuli o ka'u hookikina aku iaia. Aole
e kala kahiko o Walala i ike ai i kou noho pio maioko o
Galani Loka, a ua koi mai oia ia'u e hele e hoopakele ia
oe mai ka mana mai o Uilama Waila, aole nae o'u ae iki'
a i kela mau la koke aku nei no. i haawi aku ai au i ko'u ae.
me kona maopopo ole nae i ke kumu oiaio loa. nana i kono
mai ia'u e ae iaia hele e hoopakele ae ia oe. a e alakai mai
no keia wahi.
"He nani nae ia, ua kaa mai oe malalo o ko'u mana i
keia manawa; aohe he mea pono e mau aku kona noho po-
uliuli ana. aka e hoakaka aku ana au iaia i na mea apau i
hiki ai iaia ke kiai ia oe me ka makaala loa."
"Alaila ua hophopo anei oe, no na hana maikai a kela
kaikamahine e hana mai ana no'u, i kulike ai me kona ma-
nao aloja no ka mea i hoopilikiaia, a i ole. ua maka'u paha
oe. o lilo auanei kela naikamahine i mea kokua mai ia'u,
ma ka imi ana i na alahele e pakele ai au mai ia oe mai' o
keia anei ke kumu o kou makemake ana e hoike aku iaia
i na mea au i hoolala ai?"
"Aole i kulike me kena mau mea au e hoakaka mai la
e Haliaka : o ka mea oiaio no ea, he kaikamahine kela i hoo-
hikiia e a'u. e lilo oia i kauwa kuapaa."
"Pela i'o ka ohi! O ke kauwa. a o ka meapaahana, ua
like no ia. e hook wale ana no ia mau mea a elua. i ka
makemake o ko laua haku," wahi a Haliaka me ka hoopi-
nana ana ae i kona mau lehelehe.
"Ua loaa aku kela kaikamahine ia'i ame kona ohana.
iloko o ke kulana poino maoli, i kela kau wela aku nei, oiai
au ma Canada. Ua haawi aku au i ai na lakou, ua hoaahu
aku ia lakou me ka lole, a hoolako pu aku i home no lakou
e noho ai. a oiai nae ua make ka makuahine. me hookahi
keiki uuku, he poino hoi i kau mai maluna o laua. ma o ka
polo@ mai i ka ai, ua ola mai ka makuakane me kana mau
keiki elua, he hookahi keikikane ame hookahi kaikamahine,
o eia poe apau eia lakou ke noho nei malalo o ko'u malu,
a ua paa ka lakou hoohiki, e hana lakou no'u ahiki i ko
lake mau la hope."
"Ke hauoli nei au i ka hoike ana aku ia oe e Akkeneki. ilo-
ko o kau mau hana ino ku i ka lapuwale wpau, eia ka aia
no he wahi maikai i ko eiloko ou, mamuli o kau mau mea
i hana aku ai no kela ohana pilikia."
"Aole mamuli o ka hana maikai, i haawi aku ai au i na
kokua ana i kela ohana, ole pela, aka mamuli mai no o na
manao lapuwale iloko o'u. He mau hana lehulehu ka'u i
hoolala ai no ka hookoia ma keia makahiki, a i lawe mai
au ia lakou, i mau meapaahana ma'u e hoohana aku ai, ahiki
i ke ko ana o kuu iini. O na mea a Walala i hana aku ai
ma keia po, o kekahi ia o na hana a'u i hoolala kahiko loa
ai."
"Aohe o'u maopopo iki i ke kumy i loaa aku ai ka ike
ia oe, aia au ma kahi kokoke i keia wahi au e noho nei," i
pane aku ai o Haliaka me ke kahaha.
"Ae, e hoike aku ana au i ke kumu, eia nae he mea ka-
hiko no keia a'u i hoolala ai." wahi a Akeneki me ka noho
pono ana ae o ua wahine nei, ma kekahi wahi e hiki ai iaia
ke ike mai i ka helehelena o kona enemi, pehea ana la o
Haliaka ke lohe aku i kana mea e hoakaka mai ana.
"No kekahi mau makahiki lehulehu ae nei i hala, ua ma-
kemake maoli no au e hele mai a noho ma keia wahi. e
hookaawale ana ia'u mai ka puulu mai o ka poe hanohano
a waiwai, no kekahi manawa pokole iloko o keia kikina o
ka makahiki. No ka hooko ana i ua makemake nei o'u.
kuai iho la au i apana aina no'u ma keia wahi iloko aku
nei o ke kau haulelau, a mahope iho o ke okiia ana o na
kumulaau nunui, ua hoomaka iho la ke kukulu ana i ko'u
hale. a o ka paa koke ana no ia, he mau mahina wale a@
nei no i hala. I ka paa ana o keia home o'u. haalele aku
la au i ko'u home ma ke kulanakauhale, no kekahi manawa
mahope iho o kou holo mahuka ana mai ia'u aku me ka piha
maalea loa. a hoi mai la au no keia wahi, iloko o ka mahina
o lune.. ke ike mai la anei oe?"
"Ae, ke ike aku la au, i kena mau mea au e hoike ma@
la," wahi a Haliaka me ka minoaka ana aku, no ka mea
loaa koke mai la no iaia ka ike, aole he kumu e ae o k@
Akeneki Hazelafila holo ana a noho ma ke kuahiwi, n@
kona maka'u, o lilo auanei kela holo mahuka ana o Haliaka
mai iaia aku, i kumu e hookoloia mai ai oia e na makai@
ahiki i kona paa ana i ka hopuia, no kana hana kolohe @
kela kaikamahine.
"Mamuanae o ko'u hoi ana mai a noho maanei, ua k@
aku la au i kuu mau hoaloha Ilikini, i poe na lakou e ala
kai ia'u, ma ka'u mau wahi apau e makemake ai e hele, a
o ka'u kuke hookahi wale no ka mea a'u i lawe pu mai a@
me a'u. O keia ka elua o na mahina o ko'u noho ana maa
nei, a i kela ame keia la, e hele mau ana au me Walala ma
ka makaikai ana ialoko o ka ululaau, ahiki aku i na wahi.
he mau mile ka mamao mai ko'u home nei aku.
"Ehele ana maua i ka lawai'a ma na kahawai, e hele ana
hoi i ka hahai holoholona ma na wahi like ole, a ua lilo ka
pu ia'u me he mea punahele la, a o kuu pu ka mea nana i
kono aku ia oe e holo mai a ku ma ka puka aniani, o ka
rumi maluna loa o Galani Loka, a kahea mai la oe i mau
kokua e hele aku e hoopakele ae ia oe mai ka noho pio
ana."
"O oe i'o anei ka mea nana ka pu a'u i lohe ai no elua
manawa o ke kani ana?" wahi a Haliaka me ke kahaha.
"Ae owau ka mea nana kela pu o ke kani ana, o ke kani
mua ana nae, ma ke ano ulia wale no ia, a no ko'u maka'u o
loaa pono mai auanei au, no ka maauhele wale ma ko ha'i
kuleana, holo aku la au me ko'u kokoolua e pee maloko
o kekahi ana i kamaaina ia'u, me ke ki hou ana ae i ka'u
pu, ma ke ano le'ale'a wale no, a pee malia iho la maua
maloko o kela ana, ahiki i ka molowa okoa ana o Uilama
Waila i ka huli, i ka mea nana kela pu o ke kani ana."
"Ina i maopopo mua ia'u, o oe ka mea nana kela pu, aole
au e hookaumahaia, no ka lohe ole ia ana o ka'u leo kahea
i mau kokua, a pela hoi ka hoea ole mai o kekahi mea. ua
kuhihewa maoli no au, he poe okoa loa aku ka poe na
lakou cela pu."
"Ina he makemake kou e hoomau aku au i ka'u moolelo.
alaila mai noke mai oe i ke kamailio hoonaukiuki e Hali
aka"
"Aia no ia ikou manao, he mea liilii loa kau moolelo e
kamailio mai ana i ko'u noonoo." wahi a Haliaka. me ka
hoi hou ana mai o kela ano kahiko on a, a auhee aku la hoi
kona kahaha, no kela halawai hou ana o laua me Akeneki.
Nana mai la o Akeneki, me na maka hookokoe maluna o
Haliaka, no kekahi manawa, alaila hoomau hou mai la oia
i kana kamailio ana :
"He manawa pokole wale no mahope iho o ko'u noho
ana mai ma keia wahi,, hoi mai la ka makuakane o Walala i
kekahi la, a hoike mai la, aia he poe e noho ana ma Galani
Loka. nolaila mahope mai, e makaala mau ana makou i ka
põe e noho ana ma kela wahi. He mau manawa lehulehu
ka'u o ka hoouna ana ia Walala e hele e hakilo ia oe : e
pinana ana oia iluna o ke kumulaau oka nui, e pili kokoke
la i kou rumi i hoopaahaoia ai, me kona noho ana maluna
o kela kumulaau no kekahi mau hora e hakilo ana i kau
hana maloko o kou rumi. ame na mea apau e hanaia ana
malaila. a e hoi mai ana oia a hoike ia'u i kana mau mea
apau i ike ai.
"Ma kela manawa mua loa o kona ike ana ia oe, ua hoo-
hihi maoli no kona manao no ka u'i o kou helehelena, a ua
kapa aku oia i kou inoa, ka Hoku Keokeo, aole anei kela o
kekahi inoa maikai loa, e haaheo ai oe? No keia manawa
nae, ua hapa'upa'u paha ka olino ana o kela hoku."
"Heaha ka manao nui o kou hoouna ana ia Walala e hoo-
walewale ia'u. i wahi e hoea mai ai no kou punana e noho
nei?" ahi a Haliaka me ka hopinana ana ae i kona mau
lehelehe. e hoike aku ana i kona hoowahawaha ia Akeneki.
"Ma ka'u mau hana apau e lawelawe ai, aole loa o'u ma
kemake e holopono ole, nolaila e hoomanao iho oe e Hali-
aka, o ka manao maoli no o ko'@ hoouna ana aku ia Wa-
lala e kii ia oe a hoi mai ma keia wahi, no ka hoopau pono
ana no ia i ka manawa a'u i makemake ai e lilo oe i mali
hini na'u."
"Pela i'o ka ohi, in a he hana okoa ae kau i hooikaika ai,
in a ua oi aku ia o ka pono, aole o ke kauka'i ana mai e lilo
au i malihini nau."
"Malia paha he oiaio kau e kamailio mai nei, aka nae h@
okoa loa, ko'u manao , no ka mea, aole loa o'u makemake e
huli hoi aku oe no Kiliva Hale, in a no ia ma ke ano he kai
kuahine poo ole oe no ka haku o kela kakela nani. He mau
hana e ae no kekahi a'u i hoolala ai no na mea e hana aku
ai nou, aole nai i maopopo ia'u ka hooko aku ia hana ame
ka ole, o keia wale no ka'u mea i maopopo, o ia no kou lilo
ana i malihini na'u."
"Aole loa he manao iloko o'u, e hoi aku no Kiliva Hale
mahope iho o ka lohe ana i ka moolelo a Mele Wela. O ka
iini hookahi wale no iloko o'u, o ia no ka hana ana aku @
na mea apau e pono ai ke kaikamahine i kuleana maoli @
na waiwai o Wanawoka, kela kaikamahine i hooneleia aku
i na pomaikai, mai kona mau makua mai. Aia a hook@ia
kela hana nui iloko o kuu noonoo, alaila imi aku au i ke
kahi hana no ke kokua ana mai i ko'u noho ana."
"Alaila aia no ka kou nonoo no kela hana kahiko loa au
i kamailio mai ai ia'u. Ina ua make kela kaikamahine i ku
leana i'o i na waiwai o Wanawoka ma, heaha iho la kau
mea e hana hou aku ai ma ia wahi?"
"Aole i make keel kaikamahine, no ka mea ua hui pu au
me ia, aka nae, aole ou kuleana ma ia mea," wahi a Hali
aka me ka makemake ole, e hoike aku i na mea pili ohau.
i keia wahine lapuwale. "Ke makemake nei au e ninau aku
ia oe e Akeneki i kau hana nui i makemake ai e hana mau
maluna o'u. oiai au e noho ana ma keia wahi?"
"Ua hoike mua aku nei au ia oe i ka'u mea e hana aku @@
nou. o ia kou lilo ana i malihini na'u."
"Aia no ia i kau kapa ana mai. he mau mea like wale no
ia i ko'u manao."
"Heaha ka loihi o kou hoopaapio ana ia'u, in a o kou ma-
kemake wale no. o ia ko'u hoi ole aku i Kiliva Hale e noho
ai?"
"Ina oe e noho ana me ka hoomanawanui, e hoea mai ana
no i ka manawa e hoopauia ae ai kou pohihihi," i pane mai
ai o Akeneki, me ka pahola ana ae o kona minoaka o ke
ano pahenehene.
"Aole au mea e kaumaha ai ke noho oe maanei, ua hoo-
lakoia na mea apau e oluolu ai kou noho ana," me ke au
hele ana ae o ka nana ana a Akeneki ialoko o kela rumi.
No ka manawa mua loa, akahi no o Haliaka a hoomopo-
po ae, aole he malamalama o kela rumi maiwaho mai, aka
mai ke kukui aila wale mai no ia e a ana maluna o ke pa-
kaukau. Alawa ae la no hoi kana nana ana iluna, aole no
he kilina elike me ke ano o na hale maoli, a o ia ka ua o
Haliaka o ka ninau ana aku :
"Heaha ke ano o keia wahi au i hoopaahao ai ia'u?"
(Aole i pau.)