Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 5, 4 Pepeluali 1921 — Page 2
This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POALIMA. FEBERURI 4. 1921.
KA LEKA A KA ELELE KALANI. AMAOLE IA R. DUNCAN.
Mr. Rodolph M. Duncan, Honolulu, Hawaii, Aloha:-He hooia keia no ka mea pono ana mai o kau leka o ka la ia o Novemaua, e pili ana i ka hana a ka Puuhonia, e huli huoikaika nei i, waihena iaia e hiki ai i ke @ ke hele i Wahinekona e koi ikaika ai e hooholoia ka aia kauawai hoopulapula a me ua hana pono e ae o ka ahahui.
Ua @ maoli kau hana i kela maila ahu laa minamina no hoi i ka hiki o iau ke pane koke aku i kau leka.
Ua pau iho nei ka hooloheia ana o ka mea e pili ana i ka @ kanawai. Hiki mai nei o Akaua ianei elua, a i ole, ekolu la mamua o ka noho ana o ke @ o hoolohe i na manao like ole maluna o ke kumuhana.
Nolaila, na loaa iaia ka manawa e hoomakaukau ai iaia iho mamua o ka manawa hana. O Lunakanawai Bobertson Pittman ame McClellan ka poe i ka mai ma ka aoao o ka poe kue i ka laila. O Lunakanawai Bobertson @ ka mea ikaika loa. Ua kalele nui oia i @ ninuao kue I ka @, mamuli o ke kumu he kue kumukanawai ka keia hila. Ua olelo pu ae no hoi oia ke kanawai kaha ili keia. Aole nae oia i aie i ka @ ma kona ano kupono maoli. Mahope iho o ka pau ana o keia poe kue hila kanawai, ua @, mai i manawa no Akana e pane ai.
Ua pane oia me ka maikai, me he moa la, he koa kahiko oia i maa, a i maloa na hana o ia ano iaia, oiai no @ i ka manawa mua loa iho la ia kona ka ana imua o ia aha hanohano, oia nae, ua lawelawe oia i ka hana me na maikai ame ka holomua.
Manini paha o kona ano kahuna pule nolaila. Ua liho maoli kana hana @ kona ano no hoi i mea ano nui loa la Senatoa Smoot ka mea i hiki mai i Hawaii nei, a hoike i kona manao kokua i keia hila, ma kaua haiolelo imua e ka Ahahui Hocuea o na Hawaii. A hiki iau ke hoike ae me ka @ ole, ua makepono ke @ I haiila ai e ka Puuhona ahiki mai la ula lanei.
Ua lawe pu no hoi au iaia imua o ke Kemite Mekuaiwa Kuloko ame ke Kumite Oihana Kalepa o ko na Aina @ @ ka Hale o na Lunamakaaina, kai ana i hooikaika ai e hookomo pu la o Hawaii malalo o ke kanawai @ @, I loaa ai na pomaikai like ole.
Ua wehewehe pono oia i ka hana a ka @ @ o ka Lahui, ame ua mae e hiki ai ke hoomaikaiia ae ka nohena o na makuahine ma na keiki @ @ iwana o ka lahui Hawaii. Ua mai kai mahalo maoli ke komite holeokoa iaia. A ke manaoio nei @ e loaa ana na pomaikai like ole ia Hawaii, ke @ keia bila.
Ne mau la mahope iho o kona hiki ana mai nei. Ua noi ia I ka Lunahoomalu o ka Hale o na Luuamakaainana e ae main a Akua e haawi I ka leo pule kakahiaka o ka Hale. Ua ae oluolu mai oia. O ka leo pule I haawiia, pule I kana mai ka maikai ame ka @, a no ia kumu, na lilo ia I inea kamailio nui ia e na hoa o ka Hale; a ua hoi ko @ hoomaikai a hokaio ia Akua. Ua olelo ae kekahi iaia o ka Hale o na Lunamakaainana ponei:
“@ ponei iho la kea no o ka pule @ a ne kanaka Hawaii, alaila, ua hiki a kupono maoli lakou ke hooponopono ia lakou iho.” Ma keia olelo iho la e ike maoli mai ai oukou I ka pa o ka uhane o keia poe iaia o ka Hale o na Lunamakaainana me ke kuio o ko lakou @ manao.
Ua oia i Hartford Konetikat, kahi ana i hele aku nei mamuli o kou ma komake e ike a e launa oia me elua, a I ole, ekolu poe hoaloha onamiliona ena ana I makemake ai e hoike aku I ka @ a ka Puuhounua, me ka laua o ka manao e kokua mai ana lakou. Ke laua nei kou manao e loaa ana no iaia ka pomaikai.
E hoi koke aku ana no oia I Honolulu. A ia manawa oia e hoike ai I na mea apau ana I hana a I like ai.
He kakeo nui loa au I kau papa @ e hooiaia mai nei no ka pono ame ka pomaikai o ka lahui Hawaii. Ke lana nei kou manao e holomua aua no nah aha. Aloha no a nui loa.
Owau ne me ka haahaa,
J.K. KALANIANAOLE
@ I ka Ahaolelo Lahui mai Hawaii mai.
@ Ianuali 11. 1921.
HUKILA NA HELU O NA AINA O WAIAKEA
Me ka hora 9, o ke kekahiaka o nehinei I hukiia ai na belu no na apaua aina hookuenoone o Waiakea, ma Hilo ma ke kapitala. A o ke Kiaaina C. J. McCarthy ka mua loa o ka huki ana I ua helu ma ka manawa o ka malamaia ana o ia hana. He TS0 ka nui o na palapala noi I komo ae I ke keena o ke Komisina Aina Aupuni C.T. Bailey ahiki I ka hora a e ka Poakahi nei. O ka nui o na apau ua ,a keia huki helu ana he 33, a o ua inoa mua he 33 I huki I na helu o lakou ka I laki, me ka loaa pu o ka pono e wae mua ai lakou I ko lakou mau aupuna aina.
O @ apana aina e pili kokoke mai aua I ka Villa Prance na apana aina kahuahale maikai loa no ke kukulu ana I na home.
HELE I KA AHA MOKUPUNI HILO.
E Mr. Lunahooponopono o ke Kuokoa; Aloha a nui loa:-E oluolu hoi oe e hoike ae ma kea kea I ko makou hele ana ame ko makou hoi ana mai I ko makou home nei.
Ma ka hora 7 a.m.. Hiki aua ke kaa kii ohua, aole I komo ka lole, aole no I komo ka lole I ka paiki e hele ai I Hilo; puka ana kuu wahi kaikamahine Mrs A. Chas. Au, a uaua I hana mai kuu mau wahi lole iloko o ka paiki ili, hao ka ilihinihinu mawalo, a o Hilo kahi e hemo ai I ka wa e hoi ai e moe.
Kau ma ke kaa o Kealia ka pahu hopu, hoea aku e noho mai ana ka auela Kahu o Kealia, John Keala. Kau ka paiki, ke kini poi nui, a he puolo ko omoomo ua makou, nee hou ke kaa no ka home o Josph K. Kaupu, pa kahea inu kope, inu ti, o ka olelo pane, aole. Kau o Kaupu, o ka puolo opelu pane. Alole. Kau o Paupu, o ka puolo opelu mai no, puolu palaoa, a holo liilii a loaa ia keiki makaikai ia Hilo Baba ka inoa. Ilaila lawelawe na paiki a paa loa, o ke oki aku la no ia, kaohi I kahi o ka lemiwai.
Eluu aku la no o Kaupu ame Baba a ku ana ke ahua iluna o ke kaa. I keia hele ana o makou, ua uhaiia me na ulia o ka laki, aole makani e ku ana o Kilauea I Honuapo, no Pahala ka pahuhopu. Hiki I Pahaa kani ka hora 1 p.m., a lele makou e ai me ke kini poi, ope opelu maloo, a aole e pau ia pahu hopu. Mali eke alahele aole ua a aohe makani.
Hiki makou I Hilo I ka hale kahu hora 5 p. m.. Alakaiia aku ia makou I ko makou hale e noho ai, a o ka hale ekolu o ka hale kahu. He hale-nani, pumehana, a he hale e piha ai I e kanalima a oi aku. O ka hale keia iluna loa, puka no hoi makou e hoomakaukauia ana na meani. A o ka ai iho la no ia a maona; pau no ka ai ana, o ka hoi aku la no ia I ko makou hale, aole I Nuliu iho puka ana no ka makuahine kahu, Mrs. Julia Desha, e hooponopono I na bela moe: ekolu makou ekolu bela a he punce ko W. M. Kalaiwaa me ke keiki. Ninau o Mrs. Julia Desha, he huluhulu moe no ko oukou. Aole. Oiai, a moa no ka poe e hele ana I ka Ahahui Mokupuni, a ia no ka ka bela a uhi bela a uluna I ka hale kahu; nui ka uluna, huluhulu iloko o kekahi pahunui a loihi; ina paha i ike mua au he nui ka huluhulu, aole no ae la no I ka olelo a kahiko, “aole ui helewalo o Kohala.”
Moe makou ia po, a na ka leo o ka bele Ahahui C.E. I hoala hora 6 a.m.; a he hoike Kula Sabati ko ia la; nui naKula Sabati I hiki mai. Mai ka Poaono mai a ao ae Sabati oi loa mai la ka ikaika o ka ua ame je kahe ana o ka wai; ke I iho la ai iloko ou ina o keia ua a ma kuu aina. Kona kaipua I ka lai, he laki ke hiki aku elua hora a o ka pau no ia.
La 17, Poakahi, olelo mai la o J. Keala iau e hele kaua I ka holoholo kulanakauhale, o ka ae no kau; hele ke kahu e ako lauoho a owau hoi kuai penikala, aole I loaa iki kau penikala ahiki ana I ka hui pu ana me Sam Naope ilojo o na halekuai laau lapaau, hoi no kauhale, komo kahi lole no ka hoike elele ekalesia. Poalua me Poakolu pau na hana Ahahui Mokupuni, a olelo hou mai la no o J. Keala iau e hele kaua I ka holoholo, he ae no kau; hele no maua, loaa no ko John Keala kuka maikai elele no $4.30, a o ko maua hoi no ia I kauhale. Olelo mai la o Keala iau, aia apau ka aina kakahiaka hele kaua I ka makaikai I ka Uwapo Kuhio, he ae no kaul I kela po Poakolu, lohe o Kiwini iluna, a I, mai la iau, kunu maoli oe, a ae aku la no au, a o ke kili no ia I ka omole a ma ka piha o ke punaka rula, a o ka pau no ia o kuu kunu, a ike wai la o Kiwini iau, ninai mai la, pehea oe Maikai au.
Ko maua huli kaa no ia a loaa ko maua holo no ia I ka uwapo Kuhio, pau ka makaikai ana, hoi a lele ma ka @ o Waiakea makaikai I na waapa Kepani, loaa iho la maua ia Amara John Smith o ka papa ola, lilo hou I Ouna I ke au a Kahewahewa.
Ma ka auwana hele o maua ka oi ilioko o ke kuana e haluku ana, a ma ke kakahiaka Poalima ae, paina pu iho la makou me na makua o ka home, Mr. and Mrs. Desha kau hoomaikai, o hooikaika mai ka Haku I ko olua maul ala me ke ola kino oluolu a maikai, ua keiki amen a moopuna no apau.
Aole no I liuliu ka makou nanea ana me na makuahine maikai, Mrs. L. Makukala o ka makani apaapaa o Kohala ame Lioe o
Hole Waimea I ka ihe a ka makani,
Hao mai na ale a ke kipuupuu,
He laau kalaia na ke anu,
@ ka nahele o Mahiki,
Ku aku la oe I ka ihe a ka awaawa,
I na palolo ua a ka Hoolua.
Hiki ana ke kaa hora 8 a.m., lululima ke aloha hope, kau i ke kaa no Kona ka pahu hopu ma ke alanui makai o ka uwapo o Waikea, e holo ana I ka akua, a piliiuka o Olaa ko makou hoi ana mai.
Luoino no ke alanui ahiki I Kaluaopele a mai Kaluaopele ahiki I Kahuku hora 3:50, hiki makou I ke poo alanui aila, a o ke kumu hoi o ka lohi loa, ua lele makou e ai I Pahala, a ma keia wahi lele e hoopau pilikia; ninau I ke kiakaa, heaha ka manawa e holo ai kakou ahiki I ke poo alanui o Kona He hapalua hora paha. He 13 mil aila keia; paa na papale I ka lima, a hoomanao ae la I ke mele o ka aina o
Wailua:
Lawe a ke kiu, lilo kuu hoa,
I ka ehukai a o Puaena,
E walea ana i ke onaona,
Ke lawe nei a lilo I ke kake o Lehua. Hiki I ke poo alanui aila o Kona, nana ka uwaki, he mau minuke koe kani ka hora eha, manao ae la ka puka la okoa I ka hime I Napoopoo. Akukumai la hoi ma ia wahi, aole no he loihi loa, a loaa mai ke poo alanui I hana maoli ia, a he ku I ka nani, a ua like loa no me ke alanui aila.
Ma keia wahi, kuupau hou ka hana a ke kiakaa, a ke nana pono loa la au I ka oni o ka huila. Oni oluna, oni olalo, oni ua wahi apau; ahiki apa makou I Kalahiki a lele o Baba, a o Kaupu mai no hoi. Koe mai la mana elua me kuu hoa haihai olelo o nap o loloa o ka @, John Keala, kuu hoe puhenehene o kahi mehameha; a ku ana ke kaa I Kealia, lululima me ka hoa, koe hookahi mai la o Huaa aole I kani ka hora 5 hiki I ka home.
Maikai ko makou alahele hoi mai; aole ua, aole makanil ma ka maikai o na alanui o Kona Hema ka helu ekahi apuni o Hawaii, aole lua.
Me na keiki hoouohoha kuu weliua a o kuu aloha nui pau ole me ka Lunahooponopono.
ZAPENA P. KALOKUOKAMAILE.
Elele K. S. ame Elele Ekalesia o na Ekalesia Huiia o Lanakila ame Kea lakekua Kahikolu.
Napoopoo, Kona Hema, Ian. 27, 1921.
UA HALA O P. H. BRAY.
Ua nalo, ua hala I ke ala hoi ole mai o Mr. Pauako H. Bray, ua lawe no ka Makua Mana Loa. Auwe kuu makua o keia ola ana e!
Mr. Solomon Hanohano, welina kaua amen a keiki limahei o na hua kepau o ka kakou ahailono wiwo ole, ka elele mama nana hoi ia e hai aku apuni na moku, I ike mai hoi na hoaloha ame ko maua ohana e noho mai nei apuni na moku.
E oluolu mai oe I kauwahi kaawalo no kau wahi puolo kaumaha I hiki ole I ke Kona ke hooni ae.
Aloha wale kuu makuakane I haalelo mai iau kana keiki hookahi ame kaua moopuna hookahi ame ka ohana.
Ua haalele mai oia I ka la I o @, 1921, a ua piha iaia na makahiki he 56.
Aloha ka leo o kuu makua I ka paneana mai, e hoomanawanui e kuu keiki, ua hoomanawanui no oia I ka hana aua malalo o ka hui mahiko o Lahaina no elua makahiki a oi, o ka moopuna hookahi wale no kaua mea nui a haalele wale mai la no I keia ola ana.
E Manoa e, ua pau kona honi hou ana I kou ea huihui; e Kunawai e, ua pau kona ike hou ana; e Koolau e, nap au kona holoholo hou ana; e Lahaina e, ua pau kona hoohie hou ana me oe.
Ke hooki nei au me ke aloha I kuu makuakane, a ke haawi nei au I kau hoomaikai I ka poe I hele ae e ike I kona kino.
Ke noi nei au I kou hanohano, ke alakai hoi o ka lei hiwahiwa I kou puuwai hamama ame ka lokomaikai e hooponopono iho hoi I na wahi kinaunau o keia hoalohaloha. Ke haawi nei au I kau hoomaikai I na keiki hoonohohua kepau ame oe ka Lunahooponopono kou aloha nui.
Owau iho no me ka haahaa,
WM. P. BRAY.
HE $500 KA HOOPAI O KE KALAIWA OTO NANAMAKA
I kulike ma ka lono kelekalapa uweaole o ka loaa ana ae I ka Advertiser mai Wailuku mai, he $500 ka hoopai me na koina o ka aha, I kauia mai e ka Lunakanawai L. L. Burr maluna o Ned Nicholas, he kalaiwa kaa no na kaa hoolimalima o Wailuku i ahewaia ai e ke kiure ma ka Poakahi nei, ke kalaiwa nanamaka I haawi ole iho I ke kokua I kekahi keiki uuku, o Walter Dias ka inoa, mahope iho o kona hookuiia ana akue ke kaa ana e kalaiwa ana, ma ka la 9 o Oktoba o ka makahiki I hala.
Ma ka manawa a ka aha I kau mai ai I ka hoopai dala maluna o ke kalaiwa I ahewaia, ua hoike ae ka Lunakanawau Burr I ke kumu o ia hoopai ana ana ma ia ano, no ke koikoi loa ole o ka poino I kau aku maluna o ke keiki I hookuiia aku ai e ka kaa oto e kalaiwaia ana e Nicholas. Ina ka no ke koikoi loa o ka poino I loaa I loaa I kela keiki ina ua kauia aku he hoopai paahao maluna o ka mea I ahewaia.
He hoopii okoa no ka kekahi e kue ana ia Nicholas, oia kona holo nui me ka nana ole I ka pono o hai, a ua hoike ae ka ka loio kalana ina no ke ahewaia o Nicholas ma keia hihia e noi ae ana oia I ka aha e hoonele loa ia Nicholas I kekahi laikini kalaiwa kaa otomobile ma ia mua aku.
Elua ka pule mamua aku ua hookuuia o Nicholas mai ka hihia lawe ola I hoopiiia ae ai oia, no ka make ana o kekahi Poto Riko I hookuii aaku ai e ke kaa otomobile a Nicholas e kalawa ana.
WEHEWEHE OULI NO JA MAHINA O FEBERUARI
O ka poe apau, kane a wahine, I hanauia mai Feberuari 20 a Maraki 21, komo pu ia mau la, ua hanauia lakou iloko o na ia, kekahi o na puukiuki hoku ma ka paoilani. He poe naauao a piha noonoo ma ka makemake nui e loaa ka ike, a he ikaika ka manao e hooko aku I kekahi hana; he moakaka ko lakou mau manao, no ka hana ana aku kekahi mea e holopono ana ia hana; hiki ana ke holopono na mea apau e noonoo a e hana ai ina e hahai ana mahope o na olelo ao naauao; o ka waiwai, ka maikai o ke ole kino ame ka hauoli ke loaa ana I na kanaka apau I hanauia iloko o na ia ina e hoolohe pono ana lakou I na oleloa’o naauao apau. He maikai ka noonoo ma kekahi hana kalepa a he manaoia mai e ka lehulehu he poe hiki ke hilinaiia. Eia hou, e loaa ana ia lakou ka waiwai ma ua hoao ana apau, ma ke kuai ana aku a kuai ana mai: e mare ana lakou me ka hauoli ame ka pono; e lilo ana lakou i poe punahele I ka poe hanohano a waiwai; he poe makau ole’ he paulele nui ko lakou mau noonoo maluna o na hana kelepa amen a hana huli waiwai apau a maluna o na hana kalepa ka nui o ka lakou mau mea e kamailio ai, a mamaua o ia hana e nui ana na euemi amen a kueia mai; he mau waiwai loli mau ko lakou ia aku, a e nui ana ke poho o ko lakou waiwai mamuli o ka pauahi, aka nae, e loaa koke hou mai ana no nae a oi aku mamua o ka mea I pohe; he hauoli mau ko lakou noonoo no ka waiona. He poe hoopalaleha a molowa ole I ka hana, o ka hana ko lakou akenui, he poe piha oluolu me ka lokomaikai; he akenui I ka olelo a ke Akua a malaila ko lakou ikaika huli, a pela me ka ike himeni a he makemake nui pu I ka lawaia ame ka hahai holoholona; he hauoli mau lakou I ka heluhelu @, e loaa ana ia lakou kekahi mau hana e hanohano ai, aole nae lakou e nohopaa ana ma ko lakou mau wahi I hanauia ai; e lilo ana lakou I kahu hanai no kekahi mau keiki @ @ e ke anaina a ka poe maikai a hanohano ko lakou makemake nui a pela me ka poe maikai iloko o ka aina; he mea pono ia lakou e makaala loa aole e hele maweana o na lio amen a bipi o halawai auanei me ka poino a e makaala mau no hoi I na ilio huhu a nahu. O na mai oi aku o ke kiai mau I ko lakou kino aia ma na wawae, ma ke poo, oia ka mai nalulu, ma ke kua, ka opu a ma na puupaa, a e nui ana ka auwe mamuli o ka hoomailo a keia @ auo mai I hoca mai mamuli o ka piwa ame ka mailolo; he poe hikiwawe o ku lele o ka hauli ke piha loa I kamakau e ku ai I kahi o ka make, ina aole e loaa koke kekahi mea e hoopau koke ia ae ai, aka nae, o ke lakou hopena he oluolu me ka maalahi a e moe aku ana lakou I ka moe mau loa iloko o ke aloha o ke Akua.
KUAPO MOKU KA POE MAHUKA MA KA MOANA.
Oiai iwaena o ka moana mawaena o Honolulu nei, ame Kapalakiko, i halawai ae ai na mokuahi Maui me ka Matsonia a hookauia aku la he elima mau Pilipino holo mahuku mai Honolulu aku neu, maluna o ka Matsonia, a ma ka Poalua nei I ku mai ai kela mokuahi me kela poe holo mahuka.
Mai Honolulu aku nei ka mokuahi Maui, me kela mau Pilipino holo mahuka, me ka maopopo ole nae, ma kela manawa a ka Maui o ka haalele ana mai, he poe mahuka kekahi.
I ka loaa ana mai nae o ka ike ia Charles A. Drew, ka lunanui o ke keena mokuahi o ka hui o Castle & Cooke mahope mai, aia he poe mahuka maluna o ka Maui, ua hoouna koke aku la oia he kelekalapa uwea ole I ka kapena o ka Maui, e hookau mai I kela poe mahuka maluna o ka Matsonia.
I ka wa hoi I loaa aku ai ka lohe i ke kapena o ka Maui no kela poe mahuka, ua hoomaka koke ia ka imi ana iwaena o na ohua, a loaa aku la he elima mau Pilipino, aole o lakou mau tikiki, o ko lakou paa iho la no ia I ka hopuia, a I ka halawai ana o na mokuahi a elua ma ka moana, ua hookauia kela poe Pilipino maluna o ka waapa, a laweia ae a hookau iluna o ka Matsonia.
Ma ka manawa nae I ninauia aku ai o kela mau Pilipino elima, I ke kumu o ko lakou holo inahuka aua, ua olelo ae lakou, ua ukuia aku I kekahi o na kuene oluna o ka Maui, he kanawalu dala pakahi, no kela mau Pilipino apau, I wahi e maaluna o kela mokuahi mai Honolulu aku nei.
Mamulu o keia hoike a kela mau Pilipino, ua hooiaioia na mea I hoohuoi kahiko ia e ka hui mokuahi maanei nei, aia kekahi puulu o ka poe kolohe maanei nei, a aua hoi kekahi maluna o ka mokuahi, a ua hoea aku he heluna nui o na Pilipino no Kapalakiko me ka maalahi loa, ma ka ukuia ana aku I na kuene oluna o na mokuahi kekahi huina dula mahuahua, no ke kokua ana mai I keia poe, me ko lakou uku ole I ka ukumoku maamau I ka hui mokuahi.
Ua hoike ae nae o Mr. Charles A. Drew I kona manao, ma keia mua aku, e huli pono ia aku ana ahiki I ka maopopo ana o ka puulu na lakou keia mau luna kolohe, a ina no ka loaa hou o na ohua @ mahuka maluna o kekahi mau makuahi, e kuapo mokuahi ana lakou ma ka moana, me ka hoomau ole aku I ka holo ana no Kapalakiko.
E HANAIA ANA KEKAHI KANAWAI NO NA KOA.
Mamuli o ka pilikia I ikeia maluna o George Markham, a pela no hoi me na pilikia lehulehu mamua aku, I loaa I kekahi mau kiakaa otomobile, ua ala ae ka manao iloko o ka Loio Kalana Heen, e hana I kekahi kauoha kanawai, a waiho mai imua o ka papa o ua lunakiai no ka noonoo ana aku, ma ka halawai o keia ahiahi.
O keia kanawai I manaoia, he hoololi ia I ke kanawai pili I na kiakaa hoolimalima, o ia hoi, ka haawiia ana o ka mana I na kiakaa apau o na kaa hoolimalima, e hole aku I ka wa a na koa e makemake mai ai I na kaa otomobile, no ka lawe ana ia lakou no kekahi mau wahi.
I kulike ai me ka hoakaka a ka Loio Kalana Heen, ua hui a kukakuka po oia, me ka Mekia A. M. Dannemiller, o na pualikoa ma Leilehua, ma ia kukakuka ana I hoakaka mai ai kela mekia, o ke alahele wale no e ala ole mai ai kekahi pilikia ma keia hope aku, o ia no ka ninaninau pono ia I na koa apau e makemake ana e kau maluna o na kaa otomobile hoolimalima.
Ma ka manawa o na koa e @ aku ai I ko lokou mau kahua, hoolulu, e noi aku lakou I ko lakou mau pepa joike ano, I na aliikoa, me kela mau pepa e malama mau ai lakou, a hoikeike aku imua o na kiakaa o na kaa otomobile, ina no ko lakou makemake e hoolimalima I mau kaa holo lealea no lakou.
Aole nae malaila wale iho la no pau, na mea I makemakeia no na koa, aka, I ka wa e loaa aku ai na pepa hoike ano I na kiakaa, ma ko lakou hale hoolulu kaa, e hoopaaia aku ka inoa, a mau inoa o na koa makemake kaa, maloko o na buke, pela me na hoakaka e ae, e hiki ole ai ke ke nalowale na koa, I ka wa e huliia aku ai, I ka paa ana o kela mau mea maloko o na buke, o ka wa ia e aeia ai na koa e kau maluna o na kaa otomobile, a o na koa e hoea aku ana aole he mau pepa hoike no lakou iho. E hooleia ko lakou kau ana maluna o na kaa otomobile.
Ma ke kanawai e ku nei I keia manawa, no na kiakaa o na otomobile hoolimalima, aole e hiki I na kiakaa ke hoole aku I kekahi mea, e makemake mai ana e toolimalima I ko lakou mau kaa’ ina nae e hoololiia ana kela kanawai, alaila I na koa wale no e hooleia aku ai ka aeia no ko lakou kau maluna o na ka ahoolimalima, koe wale no a waiho mua aku lakou I na pepa e hoike ana I ko lakou au ano ame na inoa imua o na kiakaa.
Ua nui na hana hoopilikia I lawelawe mau ia e na koa, maluna o na kiakaa o na kaa hoolimalima mamua aku nei, me ka piha o na nupepa I na moolelo o kela mau hana, a no ka hoopakele ana ae I na kiakaa, mai ko lakou lilo ana I luahi no na hana hoopoino, I lokahi like ai ka Loio Kalana Heen, ame ka Mekia Dannemiller, o kela wale ae la no maluna ke alahele e hoopilikia hou ole ia aku ai na kiakaa.
KEKAHI MAU MEA LIILII OIAIO KUPONO NO KA HOOMANAO ANA
Ina e waihoia ke akaakai amen a uala maloko o kekahi pohoie uwea e loihi ana ka manawa e mau ai ka maikai me ka palahu ole mamua oloko o ke eke ame ka pahu.
Ina e hookomoia kekahi wahi paakai(saltpeter) iloko o ka pia moa e pahee ana ka aiana ana aku aole e pipili.
Mai pahonohono I na lole nahaehae o ka ohana me ka awiawi, aohe waiwai o ka humuhumu ana ina aole e poho a e humuhumuia me ka maikai ame ka paa. O ka hana ana me ka awiwi ame ke kapulu he hana hooluhi hou mai.
E pono e nunui na pakeke o na epani o na lole hana o na wahine o ka home. E ike ana lakou I ka paumiia o ko lakou waiwai I ka manawa o ka hana.
I mea e pau au ka lepo o ka @ e hamo mua ia haokila me ja aila oliwa a waiho aku pela a po ka la, alaila holoi aku I ka aila oliwa me ka apana lemi hou loa.
Oloko o na halekuke kahi makemake mau a na keiki e komo au, he mea maikai no e aeia lakou e komo malaila, I ike lakou I ka lakou mau @ e ai ai, a pela hoi me ka ano o ka @ ana.
E waiho mau iloko o kekahi rumi humuhumu I kekahi eke no na apanapana lole e okiokiia ana I loaa I wahi e waiho aku ai ia mau apanapana. Ina e hiliia ia mau apana lole a loihi a humuhumuia e loaa ana kekahi moena holoi wawae maikai no ka rumimoe a rumi hookipa paba.
I ka manawa e kuai ai I paa kamaa hou e hoohinuhinu koke mamua o ke komo ana. Ina e hoohinuhinu mau ia I elua a I ekolu manawa I ka pule me ka pulu mau I ka aila e mau ana ka palupalu o ka ili me ka mau o ka maikai, a e loihi ana no hoi ka manawa e komo au.
O ke ti lau wiliia a aeae a I huipuia me kakahi paakai aeae a lulu aku maluna o na moena weleweka, he mau mea maikai loa laua no ka hoomaemae ana, me kea no makamaka hou ae o ka moena.
HOPUIA NA KOA I PEPEHI AI IA GEO. MARKHAM, JR.
Mamuli o kekahi mau palapala hopu I hoopukaia mai ka aha hookolokolo apana Amerika mai ma ka Poakahi nei no ke kumuhoopii e kua ana ia laua no ka pepehi ana a make ia George Markham, Jr., he kalaiwa kaa otomobile hoolimalima, ma ka wanaao o ke kakahiaka Poaha o ka pule aku la I hala ma kekahi wahi kokoke aku I Leilehua, I paa ae ai o Oscar M. Johnson ame William O. Thompson, he mau koa no ka puali helewawae 35, a I hoonohoia ma na Pakoa o Leilehua a hoopaaia ae I ka halepaahao.
Mamuli keia o ka hooholo ana o na aliikoa kiekie o ka oihana koa Amerika ma ke kakahiaka Poakahi nei e haawi ae I ua mau @ la I na luna aupuni o ka aha hookolokolo federala, a ua holo kino aku na hope ilamuku Amerika no Leilehua no ke kii ana aku I ua mau koa la no ka lawe ana mai ia laua a hoopaa ae I ka halepaahao, a ua laweia mai e laua ua mau koa la I Honolulu nei. Mahope o ka hoopaaia ana ae o ko laua mau inoa ma ka halewai, ua laweia aku o Johnson e hoopaa maloko o ka halepaahao teritore ma Kalihi, a o Thompson hoi I ka halepaahao o ke aupuni kulanakauhale, no ka paa ana ia laua maloko o ia mau halepaahao ahiki I ko laua manawa e minaninauia ai.
E ninauunauia aua keia mau koa mamua o ke Komisina Amerika E. J. Bott a ina e maopopo ana ko laua hewa e waihoia ae ana ko laua mau hihia imua o ke kiure kiekie federala no ka ninaninau ana mai ia laua a hoihoi ae I ka hoike imua o ka aha.
Ma ka mahina ka o Dekemaba I hala aku nei ka hoea ana mai o nei mau koa I Honolulu nei. Ma ka oleloia ma ia manawa o Thompson I kepaia ai I koa ua hoike ae oia I na aliikoa he 18 ona mau makahiki ua manawa, a ma keia manawa nae ua hoike ae ka oia he 15 no ona makahiki. No Johnson hoi, kekahi o na koa I paa ae I ka hopuia, he 24 ka ona mau makahiki.
Ma kela kakahiaka Poaha I pepehiia ai o George Markham opio he kulana nawaliwali loa kona me ka ike ole a hoomaopopo ole ae I kekahi mea ma kona manawa I loaa aku ai ma Leilehua, a laweia aku I ka halemai o ka oihana koa, a ma ka hora 9 o ia kakahiaka I lele loa ae ai kona hanu, me ia hoomaopopo ole a ike mai I kekahi mea.
Ua opahu kona poo mamuli o ka hahauia ana me kekahi mea oolea, he hamare ka I loaa aku mahope iho he mau haneri ia ka mamao mai kahi aku o Markham I loaa aku ai.
Mai ka manawa mai ka o @ Markham make ana ua nui ka hana ma ka aoao o na aliikoa a pela pu no hoi me ka Makaikiu McDuffie, ma ka noii a nowelo ana I na mea e pili ana I keia hihia, a me he mea la ma ia noii anai hooholo ai na aliikoa kiekie o ka oihana koa o waiho loa mai I ka hihia o keia mau koa imua o ka aha hookolokolo federala no ka ninaniuau ana aku ahiki I ka puka aua mai o ka mea oiaio.
NUI NA KINI OPIUMA I HUAIIA AE E NA PAIPU.
Iloko o ua la o ka pule aku nei I hala, e eliia ana ke awa ae nei, mawaeua o na uwapo 6 me 7, no ka hoohohonu ana I kela wahi o ua uwapo, ua nui na kini opiuma I loaa I kekahi poe, e kiai makaala ana ma kahi a ke paipu e luai mai ai I ke kai ame ka lepo, mahope aku o ka uwapo 2, kahi I makemakemakeia ai e hoopiha.
Malaila na kanaka he nui I kela ame keia la, o na lahui like ole, no ka huli ana I na waiwai, a ke kai e huai mai ana, a ma ka oleloia, ua hiki aku ma kahi o ka haneri a oi aku mau kini opiuma, I kaa aku malalo o ka malu o ka pihana kukeawa; me ka loaa ole aku no nae o kekahi mau kini opiuma mahuahua I loaa I kekahi poe.
Ma ua mea I oleoia ae, ua loaa maoli I kekahi poe he mau kini opiuma ka lakou a ua lawe e kuai no na dala he kanalima no ke kini opiuma hookahi, a ua oi aku no na dala I loaa mai kekahi poe.
Aole ka o ka opiuma wale no ka mea I loaa mai ma kela eliia ana o ke awa, o ua dala kekahi, mai ke keneka aku, ahiki I ka hapaha kini.
He ohi lauahu ka hana a kekahi poe me ke ku o ke ahua o na puu lanahu, he iwi hoi ka hana a kekahi poe me ke ku o ke ahua o na puu lanahu, he iwi hoi ka hana a kekahi poe e hoiliili ai, a ua piha okoa he mau eke I ka iwi, o ia na iwi e kiolaia ana mai luna aku o na mokuahi I ka wa e pili ana ma ka uwapo.
He hookahi nae mea I luli nui ia, o ia no kekahi komolima daimana o ka haule ana iloko o ke kai mawaena o na uwapo 6 ame 7, mai ka manamanalima aku o kekahi wahine, he ohua noluna o kekahi o na mokuahi nunui. Oiai ka oia e hilinai ana ma ka aoao o ka moku, me kea nu peahi ana mai p kona lima I na hoaloha maluna o ka uwapo, o ka manawa ia I pahemo aku ai kela komo daimana mai kona manamanalima aku.
Ua noke no na keiki @ o ka uwapo I @ aluu no kela komo, me ke loaa ole, a I ka wa I hoomakaia ai ka eli ana I kela wahi, ua manaoia, e oili ae ana kela komolima ua kekahi wahi a ke kai o ke paipu e hemo aku ai, eia nae iloko e na makaala ana a kela ame keia no kela komolima, aole he hookahi I hoopomaikaiia mai, ma ka loaa ana iaia o kela komo waiwai loa.
MAKE IA KANAKA KAMAAINA O MAUI.
Maloke o ka Halemai Malilani, ma ka Poalima o ka pule aku nei I hala I panaho mai ai o Tom Clarke, I keia ola ana, kekahi o ua kanaka kamaaina loa o Maui I kulike ai me ka hoakaka a ka Nupepa Maui News o ka Poalima nei.
O ke kumu o kona make ana I kulike ai me ka hoakaka a kela nupepa, o ia no kona loaa ana I ka mai kuhewa, maloko o kona home ma ke ahiahi o ka Poakolu mamua aku, a no ka manaoia o kona hoi ana aku maloko o ka hale mai he mea ia e palekana ae ai o kona ola, I hoihoiia au oia malaila a @ Poalima koke mai no I @ ai oia I keia ola ana.
Hoko o na hana kalaiaina, ua nana ia aku o Tom Clark ma kea no oia ke kahi kanaka makaukau loa ma ka @ olelo, ua like na huaolelo e puka mai ana mai kona waha mai, me he @ ana o ka wai o ke kahawai, ka pahi ka me ke kuku ole.
He kanaka oia I mahalo nui ia, a o ka poe I kamaaina iaia ma Maui, na nana aku lakou iaia me na manao ma halo, aole wale no iloko o na hana ka laiaua, aka ma kona kulana lawelawe oihana pu kekahi.
Ma ka hale hookolokolo no ka ola ma kela Poakolu elike me kona maa, aole he hoailona iki o kona ano e, ma ka maikai no oia I hoi aku ai no kona home, a mahope iho o ka aina ahiahi, ua hoohala no oia I kekahi manawa ma ke kamailio pu ana me kana keiki hookama. A ia laia e nanea ana I loaa ai oia I ka mai kuhewa, me ka hoihoi awiwi ia ana noloko o ka Halemai Malulani, me kona pohala ole mai nae ahiki I ka make ana aku ma ka Poalima mai.
No kekahi mau makahiki lehulehu ae nei I hala, o kona maim au, o ia no ka hano, me ke @ mau ana mai o ka ikaika o kona kino, eia nae, aole oia e haule ana mai kona hana mai, me ka maile no nae oia e hele ai, a e hoi ai mai kahi aku o kana hana.
Iloko o na la opio o Tom Clark, he paniolo pipi kana hana, me ka nui o kona makaukau ma la oihana, a I @ wa I hooholoia ai ke kanawai kalana mua loa, ua hookohuia oia I lunakanawai apana me kona paa ana I kela kulana no elua pule wale no, oiai na kue kela kanawai kalana I ke kumukanawai.
Ma ke koho @ mua loa I malamaia malalo o ke kanawai kalana, ua kohoia oia I hope makai nui, me kona paa ana I kela kulana no hookahi kau. A I ku wa I hoi akuai ka Lunakanawai Edings I lunakanawai kaapuni no Mauli, ua kohoia mai oia I makai no kaaha, he kulana ana I paa ai ahiki wale no I kona haalele ana mai I keia ola ana.
Iloko o ka manawa e hooikaika ana no ka holo moho o ke Keikialii Kawananakoa, no ke kulana elole lahui, ma ka aoao Demokarata, I ike mua ia ai ko Tom Clark makaukau ma ka hai olelo, oiai oia e kaahele ana me kana moho apuni ke teritore.
Aole o kela manawa wale no kona wa I ku ai maluna o na kahue haiolelo, aka mahope mai no, ma na manawa kalaiaina, a na ka uawaliwali o kona kino I kono mai iaia e hoopau I kona hele aua e haiolelo kalaiaina.
Ma kela kakahiaka Poalima, ua @ hapaia ka hae o ka hale hookolokolo, a ua hookuuia no hoi na hana o ka aha ma kela la, no ke komo ana aku o na mea apau iloko o na hoomanao aloha ana mona.
KA HOIKE A KA LUNA NANA WAIU COLBURN
Hookahi haneri me iwakalua kuma maha manawa a ka Lananana Waiu J. F. Colburn o ka hele ana ae e nana I na halehana waiu maloko o Honolulu iloko o ka mahina o Ianuari, elike me ka hoike o @ ame keia mahine I waihola ae imua o ka papa o na lunakiai ma ka halawai ka Poakahi nei e ke Kau ka A. K. Hanehett.
Maloko o ka Colburn hoike he @ ka nui o na balehana waiu e hoohana ana ma ka la I o Ianuari. Elua o ia mau halehana waiu I kuai aku I ko laua kuleana iloko o ia mahina a he @ mau halehana waiu hou I ku ae, o ka piha ana ia o na halehana waiu I ke @ ma ka la hope o Ianuari. Eha mau palapala ae no eha mau halehana waiu hou I aponoia a I hoopukaia aku na laikini.
I kulike me ka hoike a ka lunanana aohe mau halehana waiu ino maloko o ke kulanakauhale I nei manawa. He 17 I haaiia ka mahalo no ka helu ekahi o ka waiu, he 63 no ka hapa maikai a he 5 no ka holowai.
O ua lahui na lakou keia mau hale hana waiu oia keia mahalo nei: Pukiki, 23; Amerika, 20: Hawaii, 6: Pake 1: huina, 83. He 1611ka nui o na hipi waiu a keia mau halehana waiu a ma loko mai o lakou na kuaka waiu @ 10,328 no ka la no ka mahina o Ianuari, he averike o 6 ½ kuaka mai @ hipi waiu hookahi mai I ka la.
WASHINTON, Ian. 23.-Ua nui mai ka waiona waiseke I inuia @ o Amerika mai ke 98,641,985 galani I ka 1917 a I ka 5,81,553 galani I ka 1920, elike me ka hoike I hoopukala ae e ka Ahahui Kinai Waiona. Ua kohoia e ka ahahui aia ma kahi o ka $1,000,000,000 I hookoeia a ka lehulehu mai ka hoolilo wale ia ana aku no ka waiona.