Ka Nupepa Kuokoa, Volume LIX, Number 3, 21 Ianuali 1921 — Page 2
| This text was transcribed by: | Mahealani Fronda |
| This work is dedicated to: | Warden Mark Patterson, mahalo nui |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
2 NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T.H., POALIMA, IANUARI 21, 1921
LOAA AKU MALUNA O KA MOKUAHI ECUADOR 425 MAU KINI OPIUMA
I kulike me ka hoakaka a ka Nupepa San Francisco Chroniele o Inauari 5 hr 425 mau kini opiuma no lakou ka waiwaiio he $80,000 ka i hopuia e elua mai makai o ka halekuke maluna o ka mokuahi laewlwka o ka Pakipika Ueualo ma kona manawa o ke ku ana aku i Kapalakiko ma ka la 4 o Ianuari.
Ma ka moolelo a ke Konela John S. Irby ka luna kukeawa a malalo aku hoi oka na makai o ka halekuke Fessler ame Boland e hana ana o keia ae la ka heluna opiuma nui loa i hopuia maloko ko o ke awa o Kapalakiko.
No kekahi mau la lehulehu ka ka huli ana o Fessler ame Boland ia luna o kela moku e like me ka ke Konela Irby hoakaka a iloko o ia manawa o ka laua huli ana aole loaa ikia o ka opiama. Ma ka la 13 mai ka hoao hou ana o Fessler e huli me kekahi mea hana he wili puaa a me ia wili puaa oia i wili aku ai i ka pale o na rumi ma na wahi lehulehu like ole a aohe no nae he loaa iki. Oiai ka oia e aneaneloa ana e hoopau wale i ka huli ana a ma kekahi wahi hope loa ana o kaa wili ana aku ua komo aku la ka oiai o ka wili puaa iloko o kekahi o pa kini opuima.
Ia manawa ua wawahi kokeia ka pule o ka rumi e na makai o ka halekuke Fessler ame Boland me ke koilopa ame na hamare a ua poopihaia mai laua i ke kahaha i ka ike ana aku i kela mau kini opiuma i hoikeia ae la e ahu mai ana ua hoonohonohoia me ke akamai loa i ka wa i kaawale ae ai ka pale nana i huna aku i ua mau kini opiuma la.
Ma ka hoakaka a ke Konela Irby e like me ka Nupepa San Francisco Chronicle ua kauoha ae ka oia e huli a e minaminauia ka mea nana ia opiuma i hana ma kela wahi maluna o ka moku a i hoao hoi e hoopae ma-lu mai. Ua laweia aku i ka aupuni hoalu o ka poe na lakou e kau mai i ka waiwaiio maloko o ka halekuke a malaila i paaia ai. Iloko o ka ikaika o ke kanawai e hookapu loa ana i ka hoopae ana aka i ka opiuma he keu ako no i ke koikoi o na hoopai e kauia mai ana. Nawai no e ole ka hooikaika o ka poe hoopae ma-lu no ka ike maoli no ka hui o ka dala o keia mea he opiuma.
HOLO HOU KE KAAAHI O KAHUKU.
Ma ka hora 2 o ka auwina la Poakahi nei i hoomaka hou aku ai ke kaaahi o Kahuku e holo mai Honolulu nei aku mahope o ka hanaia ana o ka laina o ke alanui kaaahi me ka puahia ma ka Poakahi nei a mahope hoi o ka hookunanaia ana o na kaaahi mai ka holo ana aku a holo mai mamuli o ka poino ana o na alanuihao ame na alahaka e ka ino o ke kakahiaka Sabati; o na wahi hiki wale no i na kaaahi ke holo mai Honolulu nei aku a hoea i Manana Ewa a mai Kahuku mai ahiki i Waipahu a koe mai ia pauku aneane ma kahi o ka hapalua mile ka mamao o ia kahi i ikeia ka pilikia loa. O na ohua i kau mai ma ke kaaahi o Kahuku ma ke kaa otomobile e holo mai ai mai Waipahu mai a hoea i kahi o ke kaaahi e ku ana mai Honolulu nei aku ma Manana.
No ka laina uwea kelepona mai Honolulu aku ahiki i na Koolau he liilii loa na poino i ikeia a ua hana kokeia ae no nae a pau na pilikia ahiki no ke kamailio ko Honolul unei poe me ko na Koolau.
O na kaa uwila kekahi i halawai ole me na poino koikoi o kahi pilikia liilii wale no i ikeia oia ke emi mai o na loaa o ka hui ma kahi o ka $500 ka pokole o ua loaa ma ke Sabati mamuli mai keia o ka maka’u o na kanaka i ka hele iloko o ka ua ame ka makani.
O ka hui hana uwila Hawaii kekahi i halawai nui ole me ka poino iloko o ka nui o ka ino ka ua ame ka makani hookahi wale no poino i ikeia oia ka maku ana o kekahi uwea mamuli o ka hina ana o ka pou o ka laina e moe ana no Koolau.
UA HULIIA KA PIKO PAU IOLE AOHE NAE I LOAA.
Ma ka po o ka Poaha o ka pule aku la i hala ua komoia ka halekuai o ka hui Pearl City Fruit Company ma Manana Ewa e kekahi piko pau iole mahope o ka wawahiia ana o ke puka a laweia ka pahuhao iwaho a wawahiia a ke umikumamalima haneri dala i lilo e like me ka lono i hoikeia ae.
He halekuai ia i onaia e kakhi Kepani a mamuli o ka wawahiia ana o ka puka i komo ai ke kolohe iloko o ia halekuai a laweia ka pahu dala iwaho a wawahiia a hele lako aku la ka mea aihue me na haneri dala me ke kani o ka aka. Ma ke kakahiaka Poalima mai i ikeia ai ka wawahiia ana o ka puka o ka halehuai me ke mea na he wahi okoa aku ko ke Kepani nona ka halekuai i noho ai i lohe ole mai ai oia i ka wawahiia ana aku o ka puka.
Na ka Hope Makai Nui Hohn Fernandes i hoike mai i kela wawaiia ana o kela halekuai o ke meheu o ka piko pau iole a mele ka loaa e like me ka hoike mai Manana Ewa mai ma ke kakahiaka o ka Poalima aku la i hala.
HOOKAULUAIA KA HANA ANA I KA HALEMA’I MOIWAHINE.
Ua hookauluaia ka hana ana i ka Halema’i Moiwahine mamuli o keia ino e pahola nei ka hale hou hoi i makemake nui ia e paa no ka malama ana i na ma’i elike me ka ka lunahoohana nui G.C. Potter o ka hoike ana ae ma ka Poakahi nei.
O ke kahua o ka hale hou e kukuluia aku ana ua pau i ka hoailonaia aia mahope aku o ka Eheu Bihopa ma ka aoao ma Ewa o ka halema’i eia nae mamuli o keia ino a aohe mea hiki ke hana aku ahiki i ka loaa ana o ka malie maikai pela iho la i ulolohi ai ke kukulu ana.
E wawahiia ana ka hale kahiko loa mahope iho o ka paa ana ae o ka halema’i hou a hoihoiia aku na ma’i noloko o ia hale hou ahiki i ka paa ana o ka eheu hou o ka halema’i ma kahi o ka eheu e wawahiia ana. O ka eheu o ka Halema’i Moiwahine i kukuluia ai i ka 859 oia kahi o na ma’i e malamaia ai no kekahi mau makahiki he nui a ua ano nalukai mai ia hale a he ano hoomaka’uka’u no hoi ke noho na ma’i maloko olaia no kekahi manawa loihi hou aku a he hale palekana ole ke a ia e ke ahi.
I kulike me ka Mr. Potter o ka hoike ana ae o ke ano hale e kukuluia ae ana ma kona wahi oia ke ano hale o keia au hou he hale ia e hanaia aku ana ma na ano hou apau he hale e palekana ai mai ka pauahi mai me ka lawa kupono loa no hoi o na moe no ka poe ma’i e malamaia ai maloko olaila. Ua lawa ole na rumi o ka hale kahiko e apo aku i na ma’i i nei manawa a ua hiki ole no hoi i ka halema’i ke hoolako mai i na ma’i apau me na moe oiai i nei manawa ua hiki ole i ka halema’i ke hoolako mai i na ma’i apau me na moe oiai i nei manawa ua hiki ole i ka halema’i ke hoolako mai i na noi a na rumi ame na moe kaawale no lakou.
PAA MAOLI NO KA LUAWAI HOOKIO NUUANU.
O na kuaua koikoi i haule iho ai a i balanaia ai ke Awawa o Palolo ma ke kakahiaka nui Sabati a i lilo ai hoi i kumu hoopoino nui ina aina me na hale malaila mai like pu ka poino e loaa ana me ke Awawa o Nuuanu me ia ina aole ka paa o ka luawai hookio oia hoi ka luawai hookio Helu 4.
Ma ka pii ana a Mr. Wall ka lunahoohana nui o ka oihana wai e nana i ka luawai hookio o Nuuanu ua oi aku mamua o ka 12 inihia wai o ka ua i haule iho ma ke Awawa o Nuuanu e like me kana o ka ike ana aku i ka mea ana wai a e kahe ana hoi ka wai mawaho o ka mea ana wai a ma kana koho aku ma ka hiohiona o na pali ma kela ame keia aoao o ke Awawa me ke mea la mai ka 14 a ka 16 inihia wai ka ua i haule iho malaila iha po Sabati.
Ma ka Poaono aku he 43 kapuai ka hohonu o ka wai maloko o ka luawai hookio ma Nuuanu ma ke Sabati mai ua pii hou ae a ke 60 kapuai a e hanini ana ka wai mawaho o ke kae o ka luawai hookio poa hoi ma kahi he 10 kapuai malalo iho o ke kae kahi o ka puka hookuuwai. Mamuli o kela piha o ka luawai hookio ala ma kahi o ka 456,000,000 galani wai i paala maloko o ka luawai hookio aole i kahe mai me ke koena o ka wai e kahe ana ma ke kahawai.
“Ina ka no ka naha nei o ka luawai o Nuuanu e lilo ana na mea a pau mamua o kona alahele” wahi a Mr. Wall o ka hoike ana ae.
Ma ka manao o Mr. Wall aole e naha ana ka luawai hookio aka aole i ikeia aku omua. Ma ka hoike i loaa mai i ke kulanakauhale mai ka aina hanai holoholona mai o Maunawili ma kela huli Koolau o Oahu ma ka po Poaono ka manawa koikoi loa o ka haule ana iho o ka ua malaila he 20.17 iniha ka hohonu o ke anawai i ikeia malaila ma ke kakahiaka Sabati ae.
Ua loaa pu mai he hoike mai Wahiawa mai ma ka Poakahi nei e hoakaka ana i ke kau o ka weli o kolaila poe no ka naha o ka luawai hookio o na kanaka e noho ana malalo o na owawa ua haalele lakou i ko lakou mau home a holo no na wahi kiekie aku no ka maka’u mai kela i ka luawai hookio o naha aku a pau lakou i ka lilo i ka wai. Ma ka lono hope i loaa mai ma ka po Poakahi nei ua hoike ae ka ka Hui Wai o Wahiawa aohe maka’u ana i koe na ka naha o ka luawai o Wahiawa eia nae ua kauohaia aku na kanaka e noho ana malalo o na owawa e hookaawale mai ko lakou mau home aku oiai kekahi puka wai e okiia ana. O kela ka luawai hookio e hoolako aku ai i ka wai i ka mahiko o Waialua.
PAA I KA HOPUIA MAHOPE O KA PEE ANA NO 8 MAHINA.
He Korea nona ka inoa o Owen he mea ohi dala mamua no ka halekuai o ka mahiko o Olaa a i hoopiiia ae ai hoi no ka hewa laew i ka waiwai i haawiia iaia e malama nona ka huina o na dala i mioia eia he $4000 he 18 mahina a oi aku nei i hala a mai kela manawa mai ne hoi ka nalowale ana ua paa mai nei oia i ka hopuia ma ka la 13 aku nei o kela mahina ma Kona Akau. I kulike me ka hoike a na makai ua laua i hopu i ua Korea la maloko ka oia i kekahi ana o ka pee ana no na mahina ewalu.
He Pilipino i hopuia nona ka inoa o Julian Santos ma ka Poakahi o ka pule i hala no kona puhi ana i ka malako o ka mahiko o Honokaa ua ae oia i kona hewa ma kona manawa i ninaninauia ai ma ka Poaha o kela pule aku nei he hoopa’i paahao ka i kauia aku maluna ona he eha makahiki e noho ai i Kawa me ka hana i ka hana oelea apau kona mau makahiki hoopai. Mai Hilo mai keia meahou o ka loaa ana mai ma ka pule aku la i hala.
KA HOIKE E PILI ANA NO NA MAKE NO NA MAKAHIKI EHA.
Ma ka lawe ana i na huahelu o kela ame keia mahina no na makahiki eha i hala ua hooholo na luua o ka papa ola teritore mai ka 1917 a ka 1920 i hala aku la o ka mahina o Okatoba o kela ame keia makahiki ke hoike ana i ka heluna averike haahaa loa o na make i hoikeia ae maloko o Honolulu. Iloko o na mahina o Okatoba o kela ame keia makahiki o eha makahiki i hala aku la o ka huina nui o na make maloko o Honolulu he 404 a i ole 101 no kela ame keia mahina pakahi o Okatoba ka averike iloko o na makahiki eha.
Ma ka nana pono ana i na huahelu ua ikeia o ka mahina o Novemaba ka ukali aku mahope o ka mahina o Okatoba he 412 ka nui o na make iloko o eha makahiki ua like ia me 103 make ka averike no kela ame keia mahina o Novemaba. Ke kolu o na mahina oia o Iune nona ka huina nui o na make he 417 a 104 ka averike no kela ame keia mahina o Iune o kela ame keia makahiki. O ka mahina o Augate ka ukali mahope aku oia mahina me 419 mau make a he emi iki iho malalo o 103 ka averike no kela ame keia mau mahina eha o Augate o kela ame keia makahiki. No ka mahina o Maraki he 780 ka nui o na make a 195 ka averike no kela ame keia mahina iloko o na makahiki eha; o ka mahina aku o Feberuari he 697 o ka averike no kela ame keia mahina he oi ikiu aku maluna o 174.
Iloko o na mahina o Iune ame Novemaba o eha makahiki i hala aku la he emi loa na make iloko o ia mau mahina iloko o ka 1919 oia hoi he 88 pakahi. O ka mahina o Novemaba i ka 1920 ka ukali mai mahope o ka mahina o Augate i ka 1920 oia hoi he 91 ka nui o na make a o ka mahina aku o Okatoba 1920 he 94 o ka mahina aku o Sepatemaba o ka 1918 ka heluna kiekie loa o na make he 98 a no na mahina e ae ia makahiki he 100 a oi aku mau make ia makahiki. I ka 1920 mai o ka mahina o Maraki ke kiekie loa o na make he 372 a o ka mahina aku o Feberuari o ia makahiki no ka ukali aku me 289 mau make. Iloko o keia mau mahina o ke kumu i kiekie loa ai na make mamuli no ia o ka ma’i flu e pahola ana ma o a maanei o Honolulu nei. O keia ka ma’i i oi aku ka luku ana i na kanaka mamua o na ma’i e ae iloko o ka moolelo o keia au hou o keia kulanakauhale. O ke kolu o na mahina kiekie loa o na make oia o Feberuari o ka 1919 he 169 mau make i hoikeia ae a o Ianuari ka ukali mai o ia makahiki no he 163 mau make. Mamuli flu e kawelewele ana mai ka 1918 mai. O kekahi mahina kiekie non aku o na make oia o Iulai o ka 1918 he 138 mai make ia mahina.
Loko o ka 1917 he 1978 ka huina nui o na make maloko o Honolulu. I ka 1918 mai na emi mai a ka 1839 a i ka 1920 i hala aku la ua pii hoi ae ka heluna make a ka 1777. Iloko o na makahiki eha e hala mai ka 1917 a ja 1920 he huina nui o 6008 mau make i hoikeia ae i ka papa ola noloko wale uo no o keia kulanakauhale he averike o 1502 mau make i ka makahiki hookahi a o ka averike no na makahiki ekolu komo pu me ka 1920 he 1410. O ka huina nui o na kanaka maloko o ke kulanakauhale i kohoia i nei manawa he 85,000.
HE PUOLO WAIMAKA O KE ALOHA NO KEALA LIMAHAI, JR.
Mr. Solomon Hanohano, aloha nui kaua:-E oluolu mai oe e hookomo iho ma kekahi wahi kaawale i kau nupepa i keia mau wahi lalani o ke aloha e kau ae la maluna.
Ua haalele mai ka maua moopuna i keia ola ana i ka la 31 o Dec., 1920, i ka hora 3 a.m. Poalima.
Ua hanauia oia mai ka puhaka mai o ka makou keiki John Limahai me Annie Limahai ma Kahauiki, Maui i ka la 13 o Iulai 1920 a ko iho la ka ke kaula ka Iopa e hoike nei: O ke kanaka i hanauia e ka wahine he hapa kona mau la a ua piha i ka popilikia.
Ua kii mai ka ka Makua mana loa i Kana o ka uhane a lawe aku ma kona poli kahi hoomaha o na mea apau ma keia honua.
Aloha ino kuu moopuna i hele kohana aku la i ke ala hoi ole mai; minamina wale e ka pua i mohala i ke kakahiaka a mae i ke ahiahi. Auwe lihaliha wale ke hoomanao ae i kuu moopuna.
Aloha ino kuu moopuna e hoona ae ana aole ia e pau; auwe minamina hoi e aloha ino oe e kuu leia-i!
He numonia ka ma’i o ka maua moopuna o ia ka ika a na kauka.
Ke Haawi aku nei maua i ko maua hoomaikai nui i ka boki nui o Waimea i kona lawe ana i na ko’iko’i apau maluna iho ona. Ke hoomaikai aku nei maua ia oe e Rev. Kalaiwaa i kou hoomaikai ana i ke kino lepo e ka maua moopuna a pela i ka poe i haawi mai i ka lakou mau bo-ke pua ke haawi aku nei maua i ko maua hoomaikai nui ia lakou a na ke Akua e kiai ia kakou apau iloko o kona aloha nui.
O maua iho no me ka luuluu,
JOHN LIMAHAI,
MS. M. LIMAHAI
Kahauiki, Maui, Jan. 14, 19221.
KA HOIKEIKE TABALO A NA MAMAKAKAUA.
Elike me ia i hoike mua ia aku ai ma ke Kuokoa o ka pule aku nei i hala e malama ae ana ka Ahahui o na Mamakakaua he ahamele me hoikeike tabalo maloko o ka Hale Memoriala e pili pu la me ke keena o ka Papa Hawaii ma ke alanui Moi mauka aku o ka luakini o Kawaihao ma ka po o keia Poakahi ae ame ka Poalua Ianuari 24 ame 25.
O ka manao nui o ka wehe ana aku i kela ahamele me hoikeike tabalo no ka imi ana aku no ia i na kokua no ka pono o na keiki majuaole iloko o ka pilikia a ka pololi ame ke anu e noho mai la ma Europa o na pomaikai e loaa mai ana ma kela mau hana a na Mamakakaua e holo aku ana ia no ka waihona kokua o na keiki makuaole ma Europa.
O na himeni e meleia mai ana ma kela po he mau himeni Hawaii wale no o kela au kahiko ame keia au hou.
E hoea ae ana ka lana puhiohe no ke kokua ana i kela ahamele a na Pukaua a ua haku uho nei o Mekia Kealakai ke kumu puhiohe o ka hana i kekahi himeni hou no ke meleia mai ma kela mau po me kona komo pu mai no hoi ma na hana o kela ahamele me na keiki o ka bana.
Eia o Mrs. Julia Chilton ke paka mai nei i kekahi mau keiki liilii i ka himeni o kela ana kekahi o na hana i manaoia e umeia aku ana na manao hoohihi o ka poe makaikai.
Ma na hana hoikeike tabalo o kela mau po he eha mau tabalo e hoikeia mai ana o kekahi o keia mau tabalo o ia no ka hiona o Ainahau i kela au o ke Kamaliiwahine Likelike. E komo pu mai ana iloko o kela hoikeiki ka hela ana ka himeni elike me na hana maa i ikeia i kela au i hala ma Ainahau. O ka hui himeni a na Mamakakaua ma alo o ke alakai a na ia Mrs. Chilton ke himeni mai ana pela no hoi ke maleia mai o Ainahau e Miss Jane Holt a o Mrs. Hana Gittel kekahi e himeni mai ana a o Mrs. M. Fuller Coakett kekahi iloko o kula tabalo.
Ma ka lua o na hoikeike tabalo he hoikeike ia o ke Kuahu Heiau, Ma keia hoikeike a St. C. Piianaia ka moi o Ernest Parker ke kahunanui o Poki Reisia kahunanui a e Miss Gittel ka ulapaa o ke kuahu me ke komo pu o kekahi mau Hawaii e ae.
Ma ka ekolu o na hoikeike e ikeia ana ka hiona o ka pae mua ana mai o na Paniolo i ka makahiki 1555. E ikeia ana o Miss Olive Duncan ma ke ano oia o Malia ke kaikuahine o Kukanaloa; a o H. F. Davison ma kahi o Kukanaloa. O Sam Pupuhi ka moi a o D.K. Hoapili ke kaukaualii a he nui ae na Hawaii e komo ana ma kela tabalo.
Ma ka eha hoi o na hoikeike tabalo e ikeia ana o Kamehameha a o ka poe e ae maloko o kela tabalo o Sam Pupuhi, Ernest Parker, H.F. Davison ame David Hoapili.
Oiai he mau himeni Hawaii wale no ke meleia mai ana a je mau hoikeike tabalo wale no hoi i pili i na hiona o Hawaii nei ma kela mau po a elua e lilo ana kela mau hana i mau mea na na kamaaina ame na malihini pu e hauole loa ai ke ike aku.
APONOIA KA MAKANA A NA WAHINE O HAWAII NEI.
I kulike ae me ke kelekalapa i hoounaua mau e Mrs. Walter Macfarlane mai Kapalakiko mai ia Mrs. A.P. Taylor ke poo o ka Ahahui o na Mamakakaua ma ka Poaono aku la i hala ua apoia mai ka makana a na wahine o Hawaii nei me na manao hiipoi e ka Ahahui Pono Koho Baloka o na Wahine ma Wakinekona.
He makana keia ma ke ano ke ho-ku i hauaia me ka hulu manu i hakuia me ka maiau loa a nona hoi ka nui o eono iniha huina ha a o ka mea nana i hake i ka hulu maluna i ka ho-ku oia o Mrs. Rosalie Blaisdell kekahi o na lala o ka Ahahui o na Mamakakaua.
Mamuli o ka loaa ana mai o ka pono koho baloka i na wahine o Hawaii nei he pono hoi a koonei poe wahine i hoohana aku ai no ka manawa mua loa ma ke koho baloka o Novemaba aku nei ia Mrs. Walter Macfarlane ka peresidena o ka Ahahui Koho Baloka o na Wahine o Hawaii nei a nana i lawe aku i kela makana a hoea i Kapalakiko aka nae mamuli o ka pololei ole o ka hoounaia ana aku o kela makana eoa no ke keena poe o ka Ahahui Pono Koho Baloka o na Wahine ma Wakinakona no ololohi maoli ka loaa ana aku ahiki iho la i ka manawa i loaa mai ai na hooia ana no ka hoea pono ana aku o ua makana nei.
O ka manao nui o na wahine o Hawaiii nei ma o kela ho-ku la i hanaia me ka hulu o ia no ka hoohiwahiwa ana aku i ka hae o ka ahahui poo ma Wakinekona ka hae hoi i kauia ai na ho-ku elike me ka nui o na Mokuaina o Amerika Huipuia a ua loaa mai nei na hoola ana mai na lunanui mai o kela ahahui e loaa ana he wahi no keia makana a ko Hawaii nei mau wahine maluna o ka hae o ka ahahui.
O waenakonu o keia ho ku ua hanaia me ka hulu melemele aka o na manamana ua hakuia me na hulu ulaula no ke ku i ka nani ke nanaia aku.
NOI MAI NEI E HULI AKU I KONA MAKUAKANE.
O Jennie Barstow o ke alanui Valencia Helu 559 Kapalakiko a ma kana leka o ke kakau ana mai e hoopololei ana i kona inoa o Juanita Swartz oia ka i kakau mai e nonoi ae ana i ke Kiaaina C.J. McCarthy e kokua aku iaia ma ka huli ana kau i kahi o kona makuahine e noho mai nei ina ke ola mai nei oia oiai i kona manawa uuku loa i laweia aku ai oia ma ke ano aihue mai nei aku a i Kapalakiko. O keia malalo nei ka manao maloko o ka leka:
“Ke kakau nei au no ka nonoi ana aku ia oe ina e hiki ana ia oe ma kekahi ano ke huli aku i uu makuahine a’u i hoomaopopo ai aia oia maloko o Honolulu kahi i noho ai. Aohe maopopo ia’u kekahi mea kupono a’u e kakau aku ai a pela au i manao ai malia o hiki hoi ia oe ma o ke noi ana aku i kekahi luua aupuni no ka lawe ana aku ia hana iloko o kona lima no’u.
“He Kelemania au ma ka hanau ana he Kelemania ko’u makuahine pela ka mea i hoikeia mai ia’u. Ua loaa ia a ka ike he kaikunane ka ko’u ame kekahi makuakane hanauna e ole mai la a o ko’u makuahine aia no ka ma Honolulu e ole mai la. Ua hoomaopopo au i ka inoa o ko’u makuakane o Otto Swartz a o ka inoa o ko’u makuahine o Marie Swartz a maloko ka o ko’u ohana he elua mau keikikane a he elua mau kaikamahine oia o William Otto Mary ame Juanita oia ko’u inoa pololei o Juanita Swartz a o ko’u makuakane ame kekahi kaikunane o’u o Otto ame Mary ua make lakou.
“Ke hoomaopopo nei au ua kailiia mai au ma ke ano aihua a ua lawia mai ma ka manawa he 4 ½ ame 5 paha makahiki a na kekahi mau wahine Pake i lawe mai ia’u i Amerika nei a na lakou i malama ia’u o ke kapena o ka moku nana i lawe mai ia’u oia o Kapena Smith. Ua hunaia ka au malalo o ka makuahi a he keiki Paele ka mea i hoonohoia ae e kiai ia’u no ka hapa mua o ke kelepa.
“Ma kela makahiki aku la i hala ma ka manawa e waiho ana au i ka ma’i ua hoikeia mai la ia’u he hoolaha kekahi i hoopukaia maloko o ka nupepa e ninau ana no Juanita Swartz aka elike me ia a’u i olelo ae la e waiho ana au i ka ma’i ia manawa aole hiki ia’u ke huli aku i kahi o ka nupepa i hoopukaia ai ia hoolaha.
ó ka mea hiki ia oe ke hana mai no’u ma keia mea e haawi aku ana au i ka’u hoomaikai nui.”
PIHA KE ANAINA HOOLEWA O KANAKANUI MA KAWAIAHAO
Maloko o ka home ma Waikiki ma ke alanui Kalakaua a maloko o ka halepule o Kawaihao i malamaia ai na ainaina haipule o Samuel M. Kanakanui ma ka auwina la. Poaono aku nei a ma ka Pailina o Kawaiahao i moe aku ae kona kino wailua no ka manawa pau ole. O ke anaina haipule i malamaia ma ka home no ka ohana wale no ma ka hora 3 auwina la a na ka Rev. H.H. Pareka i malama a ma ka hora 4 o ia auwina la maloko o ka luakini o Kawaihao.
Malalo o ka lawelawe ana a na Rev. H.K. Poepoe kahu o Kaumakapili Rev. Sam Kamaiopili o ka Papa Hawaii o Ewa Rev. James K. Lota kokua kahu o Kawaihao ame Rev. D.P. Mahihila o Kalaupapa Molokai ke anaina haipule hoolewa o Kanakanui maloko o ka Luakini o Kawaihao.
Malalo o ke alakai ana a Samuel Kaalouwahi na himeni o ke meleia ana mai e ka papa himeni o Kaumakapili. I ka hoea ana o ke anaina ma ka lua kupapau na ka Ahahui Kamehameha i malama i ke anaina haipule malalo o ke alakai ana e Eli J. Crawford ka laualii Rueben Kinney ke kaukaualii ame William Punohu ke kahuna nui.
He mau himeni pili hoomana ka i meleia ma kahi o ka lua a o ka himeni hope loa oia ke mele lahui Hawaii Ponoi.
O na hoa hapai pahu hoohanohano oia ka Lunakanawai Wm. H. Heen William R. Kakela, Manley G.K. Hopkins, Charles T. Bailey, W.E. Wall, ame Edgar Henriques. O na hapai pahu ma ka aoao o ka Ahahui Kamehameha oia o Ben N. Kahalepuna, William Punohu, J.K. Mokumaia, Senatona Wm. H. Ahia, D.K. Hoapili Jr. ame William Green.
He heluna nui o na makamaka ame na hoaloha o ka mea i haalele mai i akoakoa ae ma ke anaina haipule i malamaia maloko o ka luakini o Kawaihao a no na makana pua hoi ku ke ahua mai na hoaloha like ole mai. Minamina wale no koi ka haule ana o kekahi koo a makaainana kiekie iloko o ka aina i ikeia kona lilo i mea waiwai a hoopomaikai i ka lahui.
WASHINGTON, Jan. 17,- O ka baluna nui N38 e kapiliia mai la ma Enelani no ka oihana kaua moana Amerika e paa ana ia ma ka mahine o Maraki a me he mea la ma ka mahina o Iulai e lele aku ai ia maluna ae o ka Moana Atelanika no Amerika o keia ka hoike a ka mea alakai o ka oihana kaua meana o ka hoike ana ae i ke komite o ka hale maluna o na hana o ka oihana kaua moana i keia la.
MALAMAIA KA PULE HOOMAKAULII LOAA MAANEI.
No ka malama ana i ka pule hoomakaulii lahui he hana i malamaia ma Amerika apuni mai ka la 17 a ka la 23 o Ianuari oia ka hana i hoolalaia e hoonui ae ma Hawaii nei e ka Ahahui Hooikaika Kristiano a na Opio ma Hawaii nei. Elike me ia i ikeia ma Honolulu nei he makahiki i hala aku nei ma ka manawa i komo pu ai ke Honolulu nei mau makaainana ma ka malama ana i keia pule e hooikaikaia aku ana na hana no ka hoonee ana imua aole ma ka hoahu a hoomakaulii wale ana no i na wahi kenikeni e loaa mai ana mai ua ukuhana a mai na loaa makahiki a mahina mai paha aka ma ka hoolilo ana aku kekahi ua mai wahi loaa ma ke ano naauao loa aole ma ke ano uhaai wale e lulu wale aku i ka makani a o ka puahiohio ka mea e ohi ai. O ka manao o ka papa kuhikuhi hana e ike ia ana malalo nei no ke kokua ana aku no ia i kela ame keia mea pakahi i ka noonoo pololei ana a hana ana me ka naauao ma kana hoolilo ana i kana mau dala ka hooikaika ana e loaa mai ka hoahu ana ka hoomoe ana aku me kekahi mau hui hoopukapuka dala ame ka haawi ana me ke kupono ame ka manao maikai i ka poe i makemakeia e haawi i aku i na kokua o ke kahua no keia hana o ka hookunoono ana oia keia malalo noi:
E hana i loaa mai
Hoomakaukau i haawina hoolilo no ka pule a mahina paha.
Hoopaa mau ma ka buke i kou mau nolilo.
Hoahu dala ma ka banako.
Lawe i inisua hoopaa ola.
E ona i home ponoi nou.
Hana mua i kau palapala hooilina,
Hoomoe i kau mau dala me na hui hoopukapuka maikai apuka ole.
Hookaa mau i kou mau bila aie.
Kaana like i kau loaa me ka poe ilihune.
Ua hui pu ka Y. M. C. A. me na ahahui lehulehu e ae maloko o keia kulanakauhale me ka hooikaika ana e nui aku ka waiwaiio o ke dala i ka manao o na makaainana o Honolulu nei oia hoi i lilo ke dala i pulakaumaka na lakou e noonoo a e malama ai a no ka mea aohe hoaloha kokua a lokomaikai e ae e haawi mai ana i ke kokua i kekahi iloko o ka manawa pilikia elike me ke dala nolaila huli i ke dala a loaa a i ka loaa ana noonoo me ke akahele loa i ke alahele naauao e hooliloia aku ai o ia mau dala. O keia ke kumuhana i waihoia aku ma na halawai lehulehu like ole i malamaia iho la ma keia pule.
NA HUNAHUNA MEAHOU NO NA HANA A KA PAPA LUNAKAI.
Ma ka hoike a F.C. Benevides ka lunahoohana o ka paka no kana oihana no ka 1920 o ka huina nui o na hoolilo he $5203.59 ke koena dala i koe ma ka la hope o Dekemaba he $33.71
Ma ka halawai a kaipapa o na lunakiai o ka noho ana ma ka po Poalua nei i waiho ae ai ke Kokua Loio Kalalana i ka aelike i hoomakaukauia ai me ka Hui Kaa Uwila ma ia aelike e loaa ai i ke aupuna kulanakauhale kekahi wai mai ka luawai mai ma ke alanui Beretania nona ka huina nui i kohoia o 2,000,000 galani wai.
He leka ka i loaa ae i ka papa o na lunakaiai ma ka halawai o ka po Poalua nei mai ia Fr. Fullard Leo ae ke kakau olelo no ka manawa o ka Ahahui Outdoor Circle e haawi ae ana i ka mahalo i ka papa no ka hooholo ana o ka papa e hookoe i na kumulaau mai ka pokeia ana ae e na kanaka hana o na hui kelepona ame kaa uwila.
Ua noiia ae i ka papa e ke Kalapu Hoomaemae Apana o Kaimuki ma o A.B. Kroll la ka peresidena e aeia aku ka Halekula Liliuokalani i wahi e malamaia ai na halawai a ia kalapu.
O Joseph Medeiros ka ka papa o ka hookohu ana ae i kauaka kiai paka no ka Paka Kapiolani no ke pani ana ma ka hakahaka o H. Mookini i haalele aku ia hana a o Sam Ku ke i hookohuia ae i kanaka nana e malama ka Paka Aala no ke pani ana no kahi o J.K. Mapeha i make.
He $30 ka George P. Mossmon o ka haawi ana ae i ka papa no olua mau kaa lawe pinaki e ku ana ma kahi o na Halekaa Kapiolani a i laweia ai o ke aupuni kahi o ia mau kaa i loaa aku ai e ke ana ua haalele ia e ko laua mau ona a lalau i kahi e. Ua hooholo ka papa e hoopuka aku i kekahi hoolaha maloko o na nupape no ke laua koho ia mai a e lilo aku ia mau kaa i ka mea a mau mea e koho kiekie ana.
HE HOOMAIKAI.
Ke haawi aku nei ka ohana o Clarnece J. Watson i ka lakou hoomaikai i ka Ahahui Pukana no kana hana maikai a ku i ke aloha no ka makou mea aloha i halele mai i keia ola ana a pela hoi i na hoaloha lehulehu ame na makamaka i komo mai e u pu me makou iloko o na hora o ka luuluu a pela hoi no ka lakou mau makana pua i lawe mai ai no ka hoohiwahiwa ana iho i ke kino wailua o ka makou mea aloha i mae aku la.
KA HOOLAULEA A KE KAMALII WAHINE KAWANANAKOA.
Kuu Solomon Hanohano Aloha kaua:- Eia hou no au ke hoohuli nei la i keia nee ana aku o keia makahiki i keia mau lei e kau ae la maluna o ka e oluolu mai ana.
Ma ka la ekolu iho nei o ia @ Hapenuia i hoomakaukau iho ai kaakiu nei o ia ka hora 10:03 a.m. i kaalele iho ai i ko’u home me ka makaukau piha oiai aole o ko’u kulana ku hana meahou wale no aka he kulana i kou iho maluna o kou kiu nei ma ka ano na komite hoohanohano o na Oiwi Hawaii ame ka makana a ka hui.
Oiai kou kiu i hiki aku ai i ka hoao o ke Kamaliiwahine ua piha maoli ke kahua i na makaikai oiai au e na kokoke aku ana i ke alanuipii o ke aku ai au i na koenimana hookipa me ko lakou mau kapa piha oia ka Mr. Hanohano R. Ahuna, Mr. Kale Lako ame Mr. Keoki Beka.
I kou launa ana kau me na komite hookipa i alakaiia aku ai au a loaa na mea nana e lawe loa aku i kahi a ka mai ana ke Kamaliiwahine me koho kapukapu oiai o ke komite hookipa loa aku imua ona oia no o Kauka Wong Leong ame Wiie Holo me ko lana kula na kapukapu.
I ko laua ninau ana mai i ko’u kulana i hiki aku ai o ka’u i hoolauna ana ai he komite hoohanohano ame ka ma kana mai ka Hui Kokua a Hookuono ono o na Oiwi Hawaii a he lala hou hanohano mai ka Hui Kokua a Mana wale’a o na Poola a hoolauna aku la o Mr. Wile Holo ia’u iloko o na ma hele ekolu i ha’iia ae la a i kuu ku ana aku imua o ke Kamaliiwahine Kawananakoa ame ko’u kunou ana aku imua ona ame ka’u mau kaukau no ka ma kana mai ka Hui Oiwi aku ame ka’u mau hoomaikai i kana kono i ka hui ua nui kona mahalo ame ko’u hoolauna ana aku i ko’u mau kulana pakahi no ia mau hui hanohano ame na lululima pumehana ana i nee aku ai au nomua a kahi a ke anaona e piha ana ma ka la mai omua.
Aia na makahanohano i hului pau ia ae no ia la ano nui aia no hoi na lele e lawe hele ana i na pa meaono ame ka wai hu’ihu’i o ka lemi aia no hoi au ke haawi la i na kunou poo ana me na lululima hapenuia ana a i ko’u hu’i ana ae ma ka aoao ma Ewa o ka lanai e ku mai ana kekahi hale lanai pe’a. Auwe no hoi ka nani a ka maka e nana aku ana!
Me he mea la e pipio iho ana ake anuenue maluna o keia lanai pa’e i ka u’i ke nana aku i na iwa makaonaona o ia mau lede o ka Hale o na Lii he u’i maoli no mohala maikai ke nana aku oe i ua mau lede nei mai ka olo lede a na u’i opiopio a haawi aloha aku la au i ua mau kaikuahine nei me na minoaka hoohie o kela kulana maa mau a haupu ae la au i keia mau ka naenae:
Nihoniho mai nei ko palekoki
I ka iho makawale a ka lihilihi
A he lihi kuleana ko’u ilaila
I ka lou umii a ka huapala
Pa-ha pa-kolu i ke kekona
I ka hoi akau wili i ka hema
Hemahema ke lawena ua lolelole
Ua ewa ka pilina me ka nihohino
Makiki makani kolokololio
Makani houhou ili
Iniki iniki malie
E kala mai ua paheo loa aku la; aia au ke hooneenee la me kekahi lede ke ha’i malule wale la no ko’u iwihilo o ka olu o ka ia la hooheno ana mai a ke lilo la au i ua olelo hoomakeaka no hoi o kahi o na lii no ka amea o ia ke kulana o ia mea he ike alii aia a nui kou ike olelo e pili ana ia mau hoa hanau hhookahi alaika ku ka aka a oia ua mau hoahanau nei:
Halii ka moena moe kaua
O Sunane ame suahina e heihei ana
E imi ana no i kana puni
O ua leho nui makaonaona
He i’a mai au no ka pipili
I ka pili i ka aweawe o ka hea
E kala mai ua hio loa aku la kuu makapeni ke hu nei ka aka o na mea apau me ka ulumahiehie no hoi mai na keonimana a na lede makaonaona ame na lululima ana hoi mai la kou kia me ka hauoli.
Kou mau,
J.K. MOKUMAIA
HOOUNA HOU IA AKU KEKAHI AILA CHAULMOOGRA I MOLOKAI
Ma ka mokuahi Mikahala o ka Poalua nei i laweia aku ai kekahi aila chaulmoogra hou no ka lapaau ana i na ma’i lepera o Kalawao ame Kalaupapa ma Molokai a i hoounaia aku e ke Kauka Fredrick E. Trottor ka peresidena o ka papa ola teritore.
He 169 mau ma’i ma ka kahua ma’i ma Molokai o lapaauia mai la me ka aila Chaulmoogra elike me ka hoike i loaa ae i ka peresidena o ka papa ola mai ke Kauka W.J. Goodhua mai ke kauka aupuni e noho mai la ma ke ka hua ma’i.
Maloko o ia hoike a ke Kauka Goodhue ua hoike mai ka na ma’i i ko lakou makemake nui no ko lakou lapaauia ana me ka aila a aohe pilikia i nei manawa ma ka malama ana i na rula ame na kanawai e pili ana i ka laau me ke lakou iini e loaa ke ola ma o ka lapaauia ana me ia laau kaulana o nei mau la.