Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 48, 26 Nowemapa 1920 — Page 5
This text was transcribed by: | Mahealani Fronda |
This work is dedicated to: | Kayla A'ala'opuna Fronda Islaias, aloha no wau 'ia'oe |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T.H., POALIMA, NOVEMABA 26,1920 3
He Moolelo no HALIAKA WANAWOKA a i ole
Ka Huepauia Ana o Kekahi Meahuna Pohihihi---Ka Lanakila Mau Ana o Ka Oiaio.
------
Me ka hoohakalia ole iho lawe mai la ua o Waila i kekahi mau koloka nani ekolu mailuna mai o ka huka kau lole a haawi ae la ia Kimo alaila huki mai la i kekahi mau une i hanaia ma ka paia me ka lolelole pakahi ana i na ukana oloko o kela mau ume.
Ke lele wale la no ko Haliaka oili oiai ua maopopo iaia aia ma kaume ma ke kihi loa aia malaila he wahi holowaa uuku maloko o kela holowaa i waihoia ai ka lei daimana ame ke ke’a gula a Waila e makemake loa la e loaa iaia.
Ma kela hoomau ana aku nae a Waila i ke kuekaa ialoko o na uma lehulehu ua loaa aku la ka holowaa uuku ma ka ume hope loa a oiai ua paa kela holowaa uuku i ke kiia unuhi ae la ua kanaka nei i kekahi huihui ki mailoko ae o kona pakeke no ka wehe ana i kela poki uuku a ua Haliaka e ku aku la nana ke pule la oia iloko ona e loaa i kela kanaka ka meahuna i hanaia no ke ano e hamama ai ke pani o kela wahi pahu uuku.
Mamuli nae o ka pupuahulu loa o Mrs. Alika i ka hele i ke keaka ma kela po ua poina oia i ka hoopaa ana i kekah pilina huna o keia poki nolaila i ka wa i hamama ae ai ke pani o ka poki uuku aua hoi ua waiho wale ae la imua o na maka o Uilama Waila ka lei daimana ana i iini loa ai a iloko o kona piha hauoli loa i hoikeike mai ai oia i ka lei daimana imua o Haliaka no kona lanakila ana maluna o kana mau mea apau i makemake ai ma kela po.
No ka piha loa nae o ua kanaka nei i ka hauoli ua hele okoa aku la oia a ku iho la malalo pono o kahi e a ana o ke kukui i hiki ai iaia ke kilohi pono i kela lei.
Me ke anapu ana la nae na ka uwila ike koke iho la o Haliaka i kahi o kona pakele no ka mea iloko o ka hauoli o Waila no kela lei daimana ua palaka pu kona noonoo no ia nei a aia hoi o Kimo me kona mau lima i paa i na kuka koloka e hii mai la o ka hana pono wale no iaia o ia kona hoao ana e holo mai kela mau kanaka aku nolaila me kona hoohakalia ole iho hoomaka aku la ua o Haliaka e holo no kahi o ka puka me ke pani pu ana aku i ka puka a paa a lilo iho la na kanaka powa elua i mau pio nana.
MOKUNA XIII.
I ka ike ana o Haliaka ua paa kana mau pio ma kahi e pakeleole ai huli ae ia oia no kahi o ke alapii e waiho mai ana me ka manao e hele aku e hoala i na kauwa no ka hele ana mai e hoopuni i ka rumi i hoopaaia aku ai o Waila ame kana keiki iaia nae i haule mai ai no ka hale olalo ia hookahaha loa ia mai kona manao i kona wa i halawai aku ai me kekahi kanaka hou eia nae ua pomaikai loa oia no ka mea aole kela he enemi nona aka he hoaloha i makaukau mau e haawi aku i kana mau kokua ana a o ia kanaka nei oia no o Naki Kanakona.
“Ea, heaha keia pilikia i loaa ia oe?” i nnau mai ai o Naki Kanakona i kona manawa i ike mai ai i ka hele o ka helehelena o Haliaka a kunahihi me ka haikea pu hoi o kona helehelena a i kona wa nae i lohe aku ai ka haluku oloko o ke keena waiho loa o Mrs. Alika ninau hou mai la:
“Ke lohe nei au i kekahi mau leo hauwalaau owai ka mea maloko o kela keena e haluku ma la?”
No kela ike ana o Haliaka ua hoea mai ke kokua ma kona aoao iloko o ka wa pono la ua hoi hou mai la kona noonoo maikai pela hoi ka ikaika i kona kino alaila puliki mai la i na lima o Mr.Kanakona me ka i ana mai:
“Aole a’u mea hauoli e ae iloko o keia manawa kupilikii e hauoli nei o kou hoea wale ana mai nei no e Mr. Kanakona.”
“Ua hele maoli oe a piha me ke pihoihoi e Miss Wanawoka! Ma ka’u mea no nae e hoomaopopo aku nei aia he mau pio nau maloko o kela keena ma ke ano o ka nakeke a’u e lohe nei a o ia ka’u e hoike e ae nei i ko’u manao o oe ke kaikamahine koa loa i loaa ole kona lua a’u i ike ai.”
“He oiaio no keia manawa aole e hiki i na kanaka maloko o kela rumi ke hemo mai iwaho nei ua hiki ia laua ke uwa a ke paku’iku’i i na paia o kela rumi aole nae ia he mea no laua e pakele ai no ka mea mawaho nei wale aku no e hemo ai ka puka” wahi a Haliaka i hoeakaka aku ai me ka hoike ana ae ma ke ano nui i na mea a kaua e ka makamaka heluhelu i ike mua ae nei.
“O oe kekahi o na kaikamahine koa loa e Haliaka. O ko’u noonoo nui wale no ma keia ahiahi iho nei o ia ko kakou hele pu i ka nana keaka aka i kuu ike ana ua noho oe ma ka hale nei ua pau loa ae la ko’u hoihoi no ke komo ana aku maloko o ka halekeaka nolaila ia makou i hoea aki ai i ke kulanakauhale o ko’u kamailio aku la no ia i ko’u mau hoa e hookuu mai ia’u a i hakalia no ia lakou a komo iloko o ka halekeaka o ko’u hau hou ae la no ia maluna o kekahi kaa a hoi pololei mai la no ka hale nei aole no he wa a hoea mai au i ka wa kupono loa e hiki ai ia’u ke haawi aku i na kokua ana ia oe.” wahi a Naki Kanakona me ka hoomaopopo koke ana aku nae o Haliaka i ke kumu nui o ka huli hoi koke ana mai o kela kanaka opio no ka noonoo nui no ia iaia alaila huki mai la oia i kona lima mai ka paa ana a Naki.
“Ke hauoli loa nei au i kou hoea koke ana mai nei e Mr. Kanakona wahi a Haliaka me ka nui ana iho o kona hanu. “O ka mea nana i hookaumaha loa mai i kuu noonoo ina nei no ka pakele o kela mau kanaka aihue o ia no ka lilo ia laua o kekahi huina dala mohuahua me ka lei daimana o Mrs. Alika no ka mea ua weheia ka pahuhao e kekahi o kela mau kanaka aihue a lilo na bila dala he nui mailoko mai o ka holowaa o waihoia ai.”
“Ina hoi paha no ko’u hoea mai nei i ka wa kupono loa ina ua hiki ia’u ke hoopakele ae ia oe mai na hana hooweliweli mai a kela mau kanaka a he nani nae ia ua paa kela mau kanaka maloko o kahi e pakele ole ai laua he mea pono e imi kaua i kekhi alahele e paa ai na lima ame na wawae o ko mau pio i ka hauhoaia mamua o ka huli hoi ana mai o ko kakou mau hoa.”
“Ke manao nei au aole he mea hiki ia kaua ke hana aku i keia wa no ke mea ua lako kela mau kanaka me na pu panapana he hookahi o laua i kau okoa mai i kana pu panapana imua o kuu mau maka a koe aku ko’u ike ana i ka pu a kona kokoolua malia paha ua lako like no laua i na pu panapana no ka mea ole e hele hemahema ana na kanaka o kela ano ma ka hooko ana aku i ka lakou hana hakihaki kanawai.”
Ike iho la o Naki Kanakona ua pololei na mea a Haliaka e hoakaka aku ana iaia no ka mea ina nei no ko laua hoao e hoomaaloalo ae mamua o ka puka o ka rumi i hoopaa pio ia ai kela mau kanaka aole ana e hoohakalia iho o Waila i ke ki ana mai i kana pu panapana.
Mahope o ko laua kukakuka ana i na mea e hana aku ai hooholo iho la o Naki Kanakona he hookahi wale no alahele maalahi loa o ia ke kelepona ana aku i ka halewai no ka hoouna ana mai i kekahi poe maikai nolaila iho like aku la laua no ka hale malalo me ka hele mua ana aku nae o Naki e hoala i na kauwa alaila kelepona aku la i ke keena o ka oihana makai no ka paa ana o kekahi mai kanaka aihue elua maloko o kekahi o na rumi o ka home o Mr. Alika.
Oiai e kakali ana o ka hoea mai o na makai hoi aku la o Haliaka me Naki maloko o ke keena waiho buke me ka noke ana aku o Haliaka i ka hoike i ke ano o ka hoea ana aku o na kanaka aihue iloko o kela home oiai no nae laua e nanea ana ua hoea mai la he elua mau maikai a iloko no hoi o kela manawa hookahi i huli hoi mai ai o Mr. Alika me kana mau malihini mai ke kulanakauhale mai.
Ua hoopiolokeia ka noonoo o na mea apau mahope iho o ko lakou lohe pono ana i ka mea a Haliaka i hana aku ai a iwaena o lakou apau o Mr. ame Mrs. Alika na mea oi loa o ko laua hoomaikai mamuli o ka palekana ana o ko laua mau waiwai.
No kekahi mau minuke pokole wale no kela hoakaka ana aku a Haliaka ma ke ano nui i ke komo ana mai o na kanaka aihue ame kona alakai ana aku ia laua noloko o ke keena waiho lole o Mrs. Alika a hoolilo aku la ia laua i mau pio o ke kauoha ae la no ia o Mr. Alika i na maikai e hahai aku mahope ona me kona alakai ana aku i na kanaka o ke aupuni noloko o kona rumi moe alaila kuhikuhi mai la i na makai i kekahi pilina huna ma ka paia o ia hoi ma ke kaomi ana aku i kela pilina e hamama ae ana kekahi puka huna e komo aku ai iloko o ke keena a Waila ma e noho paahao mai la me kana keiki.
Ua hooholo pu iho la no hoi lakou i ekolu mau kanaka mamua pono mai o ka puka o kela keena nolaila i ka makaukau ana o na kanaka ma kela ame keia wahi i hoonohoia ai no ka hoopuni ana i na kanaka aihue ua kauoha aku la kekahi o na makai ia Waila ma e haawipo mai ia laua iho me ka maikai ina aole pela alaila e kiia aku ana laua i ka pu ua ae mai la kela mau kanaka nolaila i ka hamama ana ae o ka puka mahope mai komo mai la na makai a hoopaa aku la i na lima o ka makuakane ame kana keiki i ka hao a mahope iho o ka laweia ana mai o na bila dala ame na waiwai apau a laua i aihue ai mailoko mai o ko laua mau kuka ua hoihoiia aku la na paahao no ka hoopaa ana maloko o ka halepaahao.
I ka nohoalii ana iho o ka maluhia maloko o kela home hoi aku la na mea apau no ka hooluolu ana aka nae i ke ao ana ae ma kekahi la mai o ka mea nana i hookahaha aku i ko lakou manao o ia no ka hoikeia ana mai o ka lohe no ka mahuka ana aku o na paahao me ka maopopo ole o ko laua wahi i hele ai pela hoi ke ano o ko laua pakele ana.
O ka mea oiaio no nae ma o kekahi hana maalea loa ma ka aoao o Uilama Waila ua huna oia i kana mau huihui ki ma kekahi wahi o kona kino i loaa ole i na makai i ka huliia kaua keena paahao pela iho la laua i pakele ai me ka maalahi loa oiai na kiai o ka halepaahao e lulumi ana i ka makehiamoe ma na hora o ka wanaao.
Ke hookokoke mai la i na la hope o ko Haliaka ma noho ana ma kela wahi a ma ke ahiahi mamua o ka la e huli hoi aku ai na kaikamahine ekolu no ke kula ua hoolala iho la o Mr. ame Mrs. Alika e haawi i kekahi aha hulahula me hoohauoli no ka hanohano o ka laua mau malihini opio nolaila ua hoomalamalama kela home me na kukui uwila o na waihooluu like ole maiwaho mai o ka pa a iloko o ka hale me he mea la he ao maoli ke nana aku i kela home.
Mamua o ka hiki ana i ka hora eiwa o kela po ua hele oloko o ka home nani o Mr. Alika a piha i na kanaka opio ame na wahine opio iloko o ko lakou kahiko nani aia maluna o ka helehelena o kela ame keia opio na hiona o ka hoihoi no ka hoohalaia o kekahi mau hora nui o kela po iloko o na hana e hoohauoliia ai ko lakou manao.
No na mahina eha i haaliope aku aole he manawa i hoopihaia aku ai o Haliaka me na haawina hauoli elike me keia po o ke kumu paha hoi o keia ka manawa mua loa o kona hoea ana ma kekahi anaina nui a i ka nana aku i na kaikamahine nei ua hiki no ia kaua e ka makamaka heluhelu ke akena ae oia hookahi iwaena o na wahine opio apau i akoakoa ae ka mea nui hookahi e kau aku ana o na maka o ka lehulehu i kau a mea o ka u’i maoli o kona helehelena a pela hoi ka hiehie o kona kulana.
Oiai o kela ka aha hooahauoli mua loa a ua o Haliaka i komo kino mai ai ua hoomakaukau oia i kekahi lole kupono loa no kela po a ke nana aku i ua kaikamahine nei aole lilo o na kamaliiwahine o na aupuni o Europa e komo ai ke kuko iloko o na kanaka opio ke ike mai iaia.
Oiai ua o Haliaka e ku ana mamua o ke aniani kilohi me kona lole hou me ka bo-ke pua rose hoi ma kona umauma hooho ae la oia i kei mau olelo: “Ina e ike mai ana o Robaka ia’u me keia kulana hou o’u aole ana oia e kapa mai ia’u he wahi kaikamahine hupekole aka e ike maoli iho ana no oia aole i makehewa kona mare ana mai ia’u i wahine nana.”
Aia nae o Robaka i keia manawa ma na aina mamao nolaila aole ana mea i ke mai no Haliaka kela wahi kaikamahine hoomaopopo ole i kona kulana e haaheo ai oia no kana wahine u’i opiopio.
I ka manawa hoi a Haliaka i hoea aku ai noloko o ke keena hookipa kahi a ka nui o na opio e nanea mai ana me he mea la iloko o ka noonoo o Naki Kanakoa aole ana manawa e ae i ike aku ai ia Haliaka i ka oi o ka u’i ame ke kilakila elike me kela ke lelele wale la no kona oili i kau a mea o ka piha hoohihi i kela kaikamahine ka mea hoi nana i hooi ae i kona makemake e lilo mai i wahine nana i hookahi haneri manawa.
Aole nae o Naki Kanakona hookahi wale iho no ka mea i loaa kela manao hoohihi ame ka makemake ia Haliaka aka o ka nui no o na kanaka opio e ae i hiki mai ma kela anaina hoohauoli ma ia po.
No na manawa ekolu ma kela po i hoao aku ai o Naki e kamailio i kekahi mau huaolelo pili i ke aloha ia Haliaka a no ka ekolu no hoi o na manawa a Haliaka i papa mai ai iaia eia nae ua loaa aku ka ike i ke kaikamahine opio aoa mau no kela noonoo iloko o Naki nona elike me ka kela kanaka opio i hoike mai ai ia laua oiai maluna o ke kaaahi ma Roma he eha mahina i hala.
Mamuli no o ko Naki piha eleu ua lilo mai la o Haliaka i hoa nona e ai like ai maluna o ke pakaukau a i ka wa i pau ai ka ai ana a na mea apau me ka hookaawaleia ana ae o ka rumi nui no ka hulahula ana ia wa i koi aku ai o Naki ia Haliaka e hele laua mawaho o ka lanai e holoholo ai a ma kekahi wahi kupono pouliuli i na laau hihi i noho iho ai ua mau opio nei no ka hookaau olelo ana.
“Auhea oe e Miss Wanawoka o keia ko kakou ahiahi hope loa e ike aku ai kekahi i kekahi a ma ka la apopo e kaawale aku ana oukou no ke kula me ka maopopo ole o ko kakou manawa e halawai hou ai a mamua hoi o ko kaua kaawale ana e huikala mai oe ia’u ke ninau aku au ina paha he wahi lihi noonoo iki kekahi ou no ka’u mau mea i kamailio aku ai ia oe ma Roma.
“Iloko o kela mau la kakaikahi wale no o ko kaua hookamaaina ana ua haulehia au i ke aloha nou aka i keia manawa o ko kakou hoohala ana he mau la ma keia wahi ua hooi loa ia ae kuu aloha ia oe e hiki ole iho ai ia’u ke uumi koe wale no ka hooikaika ana aku ma na ano apau i wahi huaolelo hookahi o ka hauoli e kau aku ae ka’u mau manaolana ana no ka hoea mai he la e hookoia ai ka iini a kuu puuwai?”
Ua papa mua aku o Haliaka no na manawa ekolu no kona makemake ole e lohe i na olelo i keia ano mai ia Naki Kanakona aku i ka hoopaakiki mau aku nae o kela kanaka opio i ke koi hoomano ana iaia e lilo mai i wahine mare nana hooholo iho la ua o Haliaka he oi aku ka pono o kona hoike ana mai i ka mea oiaio maoli e pili ana iaia iho a o ia kana o ka i ana mai:
“Ke kaumaha loa nei au a oi aku mamua o ka mea hiki ia’u ke hoakaka ae ma na huaolelo no na mea au i hoakaka mai nei e Mr. Kanakona i keia ahiahi.” me ka hooki okoa ana iho o ua kaikamahine nei i kana kamailio ana mai me ka pau pono ole o na mea ana i makemake ai e hoike mai imua o kona hoa olelo:
“O e Haliaka ina e hoike mai ana oa aole he wahi manaolana ma ko’u aoao no ka hoea mai i ka wa e hookoia ai o kuu iini ua oi loaa aku ka pono o ko’u make ana mamua o ke ola hou ana aku me ka waiwai ole ma keia ao.”
“Aole loa he pololei iki o kela noonoo au i kamailio mai nei e Mr. Kanakona aka hoi he nani ia ua hoea mai la kaua i ka manawa kupono loa no ka ike ana i ka mea oiaio loa ke manao nei au he mea pono e lohe oe i ka mea oiaio a o ke kumu hoi e hiki ole ai ia’u ke ae aku i kau noi.
“I kou hoike ana aku nae ia oe i ka meahuna i pili i ko’u ola ana ke makemake nei au e hunakele loa oe ia meahuna oiai na la i koe o ko’u noho ana maloko o ke kula mahope aku o ia manawa ua hiki ia oe ke hoike ae i ke akea ke ike oe he mea kupono ia. O ua meahuna nei e Mr. Kanakona me ka puiwa me kona kulana ana mai ihope me he mea la ua loaa pono mai kona umauma i kekahi puupuu ikaika a i hou aku la:
“Aole loa e hiki ia’u ke manaoio aku i kau mau mea e kamailio mai nei me he mea la ke hoao mai nei oe e pulapu i wahi no’u e hoopau ai i ko’u noonoo nou: eia nae ma na maka ana e ike aku la o Haliaka aole he mau olelo pulapu kela i kamailioia mai oiai aia ke kuoo maluna o na kaikamahine nei.
“Aole loa e hiki ia’u ke manaoio aku i kau mau mea e kamailio mai nei e Haliaka no kou mare mua ana i ke kane” alaila huli aku la ka ua o Naki nana ana i kahi e no ka huna ana i kona helehelena i hele a haikea.
“Ke kaumaha loa nei au nou e Mr. Kanakona aka nae i wahi nou e manaoio mai ai ia’u he mea pono e hoolohe iki mai oe no kekahi mau minuke pokole a i kou lohe ana i ka oiaio e malama malie hoi oe ia meahuna ahiki i ko’u puka pono ana mailoko mai o ke kula” alaila hoakaka mai ka ua o Haliaka ma ke ano nui no kona mareia ana me Robaka iloko o ka pupuahulu oiai hoi o Naki Kanakona e hoolohe aku ana me ke kulou o kona poo ilalo.
“Ua lohe ak ula oe i ka mea oiaio loa a ke mihi nei au no ko’u hoike mea ole ana aku ia oe oiai kaua ma Roma i ka haulelau aku nei o kekahi no nae o ko’u huna ana i keia mea aole no au i manao ua komo loa aku iloko ou ka noonoo nui ana no’u iloko o kela manawa pokole loa o ko kaua hookamaaina ana.”
“E ae mai oe e Miss Wanawoka e pane mai i hookahi ninau a’u e waiho aku ana imua ou.”
“Ina he mau ninau lehulehu kau i makemake ai e waiho mai imua o’u ua makaukau au e pane aku me ka pololei elike me ka’u mea i ike ai.”
“He hookahi wale no a’u ninau i makemake ai ia oe e pane mai o ia keia: “Ua aloha anei oe i ke kanaka au i mare aku ai i kane nau?”
“Ae ua aloha aku au iaia me kuu naau apau” wahi a Haliaka me ka lamalama i kona mau papalina e hoohewahewa ole ai o Naki Kanakona i ka oiaio o kela mau huaolelo i hoopukaia mai e Haliaka.
No kekahi mau sekona pokole aole e hiki ia Nake Kanakona ke pane aku a iaia no paha ka ike he mea makehewa wale no ka hoao ana aku e hoohulihuli i ko Haliaka manao oiai ua aloha aku oia i ke kanaka ana i lawe mai ai i kane nana ku ae loa oia iluna me ka hopu ana aku i ka lima o Haliaka a i aku la:
“Ke ike nei au aole loa he wahi kuleana iki o’u e upu aku ai i kekahi mea e hoohauoliia ai kuu uhane koe wale no ke poho o ko’u mau manaolana apau; a ke kalokalo ae nei au i ke Akua e haawi mai Oia i na hoopomaikai ana maluna ou a e hoopihaia mai hoi na la o kou ola ana o keia mua aku me na haawina pookela loa o ka hauoli. O ke aloha no kou e Haliaka!”
Mamua o ka hiki ana ia Haliaka ke pane mai ua kaha e aku la o Naki Kanakona hele me ke koe hookahi wale ana iho no o Haliaka me kela wahi me ka naau i piha me ke kaumaha.
Ma ke koena aku o kela po aole he mea i ike hou ia no Nake Kanakona iwaena o ke anaina hauoli aka no Haliaka nae iloko o ke kaumaha o kona noonoo ua uumi hoomanawanui no oia i na mea maikai ole i kau aku maluna ona me kona hoi hou ana mai iloko o ka hale a i kela ame keia manawa e hoao ana oia e haawi aku i kana mau minoaka ana i ka poe e kamailio pu mai ana me ia a pela hoi ma kona manawa e hulahula ai me kona mau hoa.
I ka hoea ana mai i na hora kuli’u o kela po ua huli hoi aku la na malihini i konoia no ko lakou mau home me ka lilo ole o ko lakou huli hoi ana aku i mea e hookaumahaia ai ko Haliaka noonoo koe wale no kela noi ana aku a Naki Kanakona iaia i wahine nana o ke mea wale no nana i hoomama mai i kona noonoo o ia kona ike ana iho aole e hoike wale ae ana kela kanaka opio i ka ia nei meahuna iwaena o ko lakou pohai.
Ua hoea i na hora o ka wanaao akahi no a hoi aku o Mr. ame Mrs. Alika me kana mau malihini e hiamoe a oiai ua hele lakou a maluhiluhi aole he hana nui ka hiamoe ana hakalia no a kau ke poo i ka uluna o ka lilo aku la no ia me ka noonoo ole ae i kekahi poino nui e hoohalua mai la i ko lakou mau ola.
Iloko o ka nanea o na mea apau i ka hiamoe a i ka manawa hoi o ka uwaki i kani ae ai no eha manawa aia hoi iloko o ke anoano eehia o ka po ua loheia aku la kekahi leo kalahea he “Pauahi! He Pauahi!”
MOKUNA XIV.
O Mr. Alika ka mea mua loa i lohe i kela leo kahea pauahi ua puoho ino ae la oia a lohe aku la i ke kani mai o ke oeoe hoailona pauahi nolaila wehe mai la oia i ka puka o kona rumi o ka mea i halawai aku me ia o ia no ka punohu uwahi e komo aku ana iloko mai ka holo aku o kona home.
Me kona hookaulua ole iho pani hou mai la oia i ka puka me ka hoi ana aku iloko e komo ai i kona lole a hoala aku la i kana wahine e hoomakaukau iaia iho me ke komo ana i kona lole.
O kela komo o keia komo ua paa ae la ko Mr. Alika lole ia wa i puka mai ai oia iwaho me ka manao e iho aku no ka hale malalo aole nae e hiki no ka mea ua hele oloko o ka hale a piha i ka uwahi he hana naaupo nana ka hoonahoa ana aku iloko o kela uwahi; nolaila ua holo aku la oia ma ke alapii mahope o ka hale e iho ana no ka hale malalo he like pu no ka hiki ole oiai ke ike okoa aku a oia i ka ula o ke ahi e kokolo mai ana ma kahi o ke alapii.
Ke lohe la oia i na leo hauwalaau o na kanaka mawaho mai o ka hale ka poe i hoalaia aku ko lakou hiamoe mamuli o kela leo kahea ame ke oeoe pauahi nolaila holo aku la oia ma kekahi puka a i ka hemo ana ae kahea aku la i na kanaka:
“E holo koke aku e kii i na alapii a e hoopakele ae i ke ole o na wahine opio ma na rumi mamua o ka hale!” wahi ana me ka leo pihoihoi.
“Ihea e loaa ai na alapii ia makou?” i olowalu mai ai na pane maiwaena mai o ke aluka o na kanaka.
“Aia maloko o ka halelio kahi i waiho ai! E wiki aole he wa i koe no ka houlolohi ana!”
Ua holo aku la he poe kanaka lehulehu no ke kii ana i na alapii aka nae mamuli o ko lakou piha loa me ka pihoihoi aohe he maopopo o ka lakou mea e hana aku ai koe wale no ka hoaa hele ana ma o a maanei oiai hoi ke ahi ke hoomau mai la i ka a ana me ka hookokoke mau mai i na rumi o ka hale maluna.
Mamuli o kela leo hauwalaau a hui pu iho me ka paapaaina o ke ahi i ka papa o ka hale ua puoho ae la na kaikamahine opio mai ko lakou hiamoe mai a i ko lakou ike ana ua pau ka hale i ke ahi komo awiwi iho la i ko lakou mau lole a hoomaka nui mai la e holo iwaho eia nae aole e hiki ia lakou ke hoonahoa mai oiai ua puni oloko o ka hale i ka uwahi nolaila hoi nui hou aku la iloko o ka rumi me ka akoakoa ana aku no kahi o ka puka aniani kahi hookahi wale no i kaawale mai ke ahi mai.
No na kanaka opio hoi e noho ana maloko o kela home i ko lakou wa i ike ai he mea makehewa wale no ka hoao ana e iho ma ke alapii no ko lakou palekana oiai ke ahi e holapu ana ma na wahi apau ua holo okoa aku la lakou no kekahi alapii e moe pololei ana iluna o kaupoke o ka hale a ma na ka loloa o na laauhihi mahope mai o ka hale i iho aku ai lakou ahiki i ka hoea ana ilalo me ka palekana.
Aia o Neki ame Ade na hoakula o Haliaka ke ake loa mai la o kekahi o laua ka mua loa e hoopakeleia ua hiki ke ikeia aku ma ko laua mau ano ua ake kela ame keia pakahi o kela mau kaikamahine e pakele kona ola aka nae ua pane aku la ke kanaka kinaiahi i ka ana aku:
“I hookahi wale no kaikamahine i ka manawa hookahi e hoomanawanui aku olua ahiki i ko’u hoea ana mai,” wahi ana me ka hopu ana aku ia Ade no ka mea o ke kaikamahine momona ia o lakou a i ka ike ana mai hoi o Neki aole oia ka mea mua loa e hoopakele ua noke okoa ae la oia i ke kuwo ka nui o na kanaka e nana mai ana mailalo mai he ku maoli i ke aloha kela hiona me ko lakou hopohopo e haule okoa mai ana paha kela kaikamahine ilalo a make loa.
“Mai hoonaaupo oe ia oe iho e Neki!” i pane mai ai o Haliaka me ke pa’i okoa ana mai i ka poohiwi. “He nui loa ka manawa i koe no kaua e pakele ai a ina e hoopau ana oe i kou manaolana he mea maopopo loa he hoookahi wale no hopena e halawai mai ana me oe o ia ka make. E kikoo aku i kekahi wawae ou no ke anuu mua o ke alapii a i ka wa e hoea mai ai o ke kanaka kinaiahi o oe ka mea mua o kaua e iho aku ilalo.”
No kela mau olelo hookikina a Haliaka ua hooikaika wale ae la no o Neki me ke kikoo ana aku o kekahi o kona mau wawae a ku iluna o ke alapii oiai nae o ka mea oi loa aku o ka poino o laua oia no Haliaka noonoo i kona wa i ike ai i kela poino ua hopu ae la oia i kona lole a kuwakuwai iho la la ma kahi i a ia e ke ahi i a aku ai aole e loaa kela noonoo ia laua e kinai aku a pio.
Me he mea la nae iloko o ko Haliaka noonoo i kela manawa aole he manaolana i koe no kona palekana e hiki ana paha iaia ke hoomanawanui aku ahiki i ka puni okoa ana o kona kino i ke ahi mamua o ka hoea ana mai o ke kokua a o ia kana o ka namumanu liilii wale ana iho no iloko ona i keia mau olelo kakau no kana kane aloha:
“O e Pobaka kuu kane aloha aole loa ae e ike hou aku ana ia oe! Aole oe e ike ana i ka nui o ka’u mau hooikaika ana e hapai ae ia’u ahiki i ke kaulike ana me kou kulana au e nana mai ai ua kupono au i wahine mare nau.”
Ke hele mai la ka wela a hahana me ka pohina pu hoi o kahi a Haliaka ame Neki e noho ana i ka uwahi me ka hiki maikai ole ke hanu ae a iaia i ike aku ai i ke kanaka kinaiahi i ka lalau ana mai ia Neki a hoihoi aku la ilalo ua uwe okoa iho la oia me ka ehaeha i kona noonoo alaila nana aku la kona mau maka i ka puulu kanaka e akoakoa ana ilalo me ka namunamu ana ae i keia mau olelo ku i ke aloha:
“O ke aloha no ko oukou apau! O e kuu Robaka aole loa au e ike hou ana ia oe ka mea a’u i aloha ai me kuu naau apau!”
Me he anapu ana la nae na ka uwila oili koke ae la kekahi noonoo iloko ona aole loa he mea pono ke make me ka hana ole aku i kekahi mea; aole hoi he mea maikai nona ka ae ana aku e lanakila mai ka make maluna ona a e lilo aku o Robaka i kekahi wahine okoa nolaiala me kona kakali hou ole iho ua kikoo okoa aku la kona mau wawae e loaa ke alapii o kona hoomaka aku la no ia e iho ilalo me ka malie.
( Aole i pau. )