Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 44, 29 October 1920 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOOPUKAIA I NA’ KAKAHIAKA POALAIMA APAU

 

PUKE LVIII- HELU 44 NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T.H., POALIMA OKATOBA 29, 1920.

 

HOOKU'I HE KAA OTOMOBILE ME KA POU KUKUI UWUILA

 

Naha ke Poo o Kekahi o na Ohua Mamuli o ka Haki Ana o ka Pou Kukui Uwila a Hina Malua Ona-Pau ke Kaa i ka Nahaha

 

            @aho ae nei o Waikiki, ma ke alanui @ Kapahulu, e kokoke ana i Makaee @ i hooku'i ao ai ho kaa otomobile @ ma ka pou uwea uwila, ma ka au@ la o ka Poakahi aku la i hala, a @ hopena i ikeia, o ia no' ka pau @ ke kaa otomobile i ka nahaha, @ ka naha ana o ke poo o kekahi o ka @ kau ana maluna o kela kaa, a @ mahunehune aku hoi ke ola o @ mau ohua e ae 'elua, ame ke @ kaa.

            @ O ka põe e kau ana maluna o ke kaa otomobile, ma ke manawa i loaa ai i @ uila, oia o C.E. Cannon, Mrs. A@ Bishaw, Mike H. Haupu ame Lo@ McCallum, ka mea nana e hookele @ i kela kaa otomobile.

            @kulike ai me ka moolelo e pili ana @la  ulia, ua paukiki maoli ka holo @ o kela kaa otomobile, a i ka hoea @ ma kahi kokoke i ka Makee Ailana, @ manawa ia i pakika aku ai na @ o ke kaa, me ka holo ana aku o @ otomobile nei a hooku'i i ka pou @i uwila.

            Ua haki pu cela pou, mamuli o ka @'ii ana aku e ko kaa otomoblie, @ ka hina pono ana ae mamua o ke @ a pa pono mai la ma ke poo o C. E. Cannon, pola i ho la i loaa ai i kela @ ka eha kukonukonu loa.

            M@a ololoia, e hoihoi ana o McOal@ ia Cannon ame Haupu no Pearl @ kahi o ka hana a kela mau kana@ halawai e nae me ka uila poino, o @ nae o ka laki, ua pakele aku ke @ o ka nui o na ohua, a o Cannon wale no ka mea i kukonukonu ka eha i loaa iaia.

            Ma ka hoakaka a Mrs. Alex. Bishaw, kekahi o na ohua maluna o kela kaa otomoblie, na ona o McCallum, ke kia kaa otomobile, ma kela manawa o ka ioaa ana o ka ulia, a ua pukalaki maoli ke ano o ka holo ana o ke kaa, pela iho la i pololei ole ai ka holo ana o ke kaa ma kahi e loaa ole ai i ua ulia.

            Mahope iho o ka ikeai ana o kela i noho ai, pela iho la i loaa ai kona poo i ka poino, a mahope hoi o Haupu me Mrs. Alex. Bishaw kahi i noho ai.

            Mahoupe iho o ka ikeia ana o kela ulia poino, ua hookauia ae o Cannon maluna o ke kaa, a hoiholia mai me ka awiwi loa no ka halema'i o na ulia poino, malaila i lawelaweia aku ai kekahi mau mea e pono ai oia, a mahope mai i hoihoi loa ia aku ai no ke Halema'i Moiwahine, eia nae, ma ka nana pono ia ana o kona mau wahi i poino, ua hoakaka ae na kauka i ko lakou manao, he hana pohihihi loa, ka hoopakele ana ae i ke ola o kela mea, mai ka make mai.

            He kikaa o McCallum mamua no ke kaa makai o oihana makai ,eia nae na pau kona noho hana ana me ke kalana, a hoi aku a noho hana malalo o ka oihana kaua o Merika, ma ke ano ho mea kiai-po.

 

HOUHOUIA KE POO O KA WAHINE ME KA UPA.

 

            H@ahino Kepani, o Mrs. Tomogoro @ ka inoa, he wahine ma ka oleloia @kii wale no ko laua ike ana me @ne ana o ka mare ana, ka i hoe@ e ke kane ma ka po o ka Poalima @ ka po'e aku la i hala, a no ia hoehaia @ ka hana a na makai o ku ninaninau @ i mea e maopopo ai ke kumu o ka @aia ana ma ka Poaono aku la i @.

            Ma ka moolelo e pili ana i keia hihia @ ka upa ka ke kane o ka houhou ana @ poo o kona aoao palupalu, a ua le@ na wahi o ka ilipoo i mokumoku @aheawai mai ke koko, a mahope me @ maloko o ka halemai'i o' na poi@lia ua hoi aku la no kona hale.

            Ua hoopaneeia mai ka hoolohe ana i @hiaia o Muto a ka Poakahi iho nei. @ka@ike me ka moolelo i loaa ae i ka @ dana makai aole o Muto i ike mua i @lehelena o ka wahine mamua o @hoea ana mai i Hawaii nei, ma ke @ale no ka ike ana, a ma ka oleloia @lilo aku o Muto ma kahi o ka @no na lako o keia wahine, a no ka @m@ku o kona holo ana mai i Hawaii @ ma na mea lehulehu i ikeia no @hineame na mare o keia ano aole @ iki ka noho hauoli ana mawaena @ane ame ka wahine, a o ke kumu @ o ka nui o na hihia okimare lehu@awaena o na Kepani.

            M@ka Muto olelo imua o na makai @ aoao o ka wahine ke kumu o ka @ mokuahana, a o ka hana nui ia a @ makai o ke niuaninau ana i ke kumu @ Muto hoeha ana i ka wahine. He @ ha i hoikeia ae ua on a o Muto ma @ manawa ana o ka hoeha ana i ka @, eia nae ua ikeia ka pololei ole @no.

 

HOOMAKA 'UKA 'UIA HE MAU WAHINE E KEKAHI MAU KEIKI

 

            @ma mau keiki kolohe o Kalihi i la@ ae mamua o ka aha hookolokolo o @ ma ke kakahiaka Poaono aku @a 'oia mai me ka ikaika e ka luna @ai, a e huli lakou i hana a e hoo@ loa i ka lakou man haha hooma@'uka'u, a e hookaawale loa i lakou @ na hale kiionioni aku.

            Ua lilo na hale kiionioni i mau wahi @hewa i na keiki i na haa ino, no @ mea, elike me ka lakou e ike aku ai @ @ii o ka poe powa, na hana pepehi@aka, aihue a pela aku, ua paanaau @ la mau mea iloko o ko lakou mau poo a ua hana aku lakou i na hana kolohe elike me ia a lakou i ike ai.

            Ma kekahi mau po o ka pule aku la i hala he elima man keiki kilihe i paa na maka i ka uhiia i hoomaka'uka'u i kekahi mau kumukula wahine ame na kamalii o ke kula po ma Kalihi, elike me ka lakou i ike ai i ka poe powa ame na kanaka hanai holoholona o na mokuaina o ke komohaha ma na kii onioni, pela ka kela mau keiki o ka hoohalike ana, a he mea pono e hoopau loa ia ka hoikeike ana a na hale kii onoioni i na kii hoomaka'uka'u a'o hewa, aole o keia mau ano kii wale no aka o na kii hooipoipo kekahi. Iloko o ka opiopio o na keiki i keia mau la ua ike e no nae lakou i ka hoomaeo me na kaikamahine.

            Ua ikaika ke a'o a ka lunakanawai i nei mau keiki, me ko lakou kauohaia mai e malama loa ia lakou a e hookaawale mai ua hale kii onioni mai, a i ole pela e hooumaia aku ana i ke Kula o Waialee, ke palua ka lakou haua kolohe ana.

 

ELIMA HANERI DALA A OI NA LILO O McCANDLESS.

 

            Ma ka Poalima aku la i hala i hoea mai ai i ka la hope loa e waiho ae ai na moho, ma ke kau koho baloka wae moho aku nei, i na hoike no ko lakou mau hooiilo, no ka holo moho ana mai ka poe i haule a ka poe i waeia ae i mau moho.

            Ma ka hoomaopopoia ana, he nui na moho i waiho ole ae i ka lakou mau hoike, no ko lakou mau hoolilo, i kulike ai me ke kauoha a ke kanawai, aka nae iwaona o ka poe i waiho ae i ka lakou mau hoike, maloko o ke keena o ke Kakauolelo o ke Teritore, ua ikeia, ua hiki aku ma kahi o ka $532, a ka moho Elele Lahui McCandless i hoolilo ai, no kona haule ana, ma ke kau wao moho aku nei i hala.

            Aole nae oia wale no ka mea nui o na dala i hooliloia, ma kela kau koho baloka, aka he mau moho hou ae no kekahi elike me keia malalo iho:

            O Hind, he moho senatoa no Hawali, ua hiki aku kona mau hoolilo ma kahi o ka $310; o Lawrence M. Judd, he moho senatoa no Oahu nei, ua hiki aku kona mau hoolilo, ma kahi o ka $902; Mrs. Mary Atchereley, $71.25: H. L. Holstein, $125.50; Norman Lyman, $230.85; M. G. Paschoal, $88.50; Albert M. Cristy, $272.47; Mrs. Helen Sniffen, $26.00; William M. Ahia, $92: David M. Kupihea, $22; Samuel Dwight, $75; W.J. Coelho, $45; Ernest Akina, $271.65; John Coney, $103.

 

PAA I KA HOPUIA NO KA HOOPUKA I NA KIKOO APUKA

 

Pokole ka Hele Lanakila Ana o Kekahi Haole Malihini me Kana Mau Hana Kolohe

 

NUI NA HALEKUAI ME NA HOKELE I POINO IAIA

 

Wi Nae ka Niho o ke Kolohe Mahope iho o Kona Hookoloia Ana e na Makaikia

 

            Mahope iho o ke apuhi ana i kekahi mau halekuai, ame na hookele, no kekahi mau pule, ma ka hoopula ana i na kikoo dala apuka, i paa ae ai kekahi haole, o Kelley ka inoa i ka hopoia e ka oihana makai, ma ka auwina la o ka Poaha o ka pule aku nei i hala, a noho ana i ka halewai.

            Mamuli o ka loihi o ka manawa a kela haole o ka hoopuka ana i na kikoo dala apuka, me ka paa ole i ka hopuia, ua nui maoli kana mau dala i ohi ai mai na wahi mai ana i haawi aku ai i kana mau kikoo dala apuka, i hiki aku ka huina ma kahi o ka ewalu baneri dala.

            O kekahi o na hana akamai a kela haole, mahope iho o kona haawi ana aku i ke kikoo dala apuka, ma ka hokele ana o noho ai, ua haalele aku la oia i kela hokele me ka hikiwawe loa, no kona ike no paha e huliia aku ana oia i ka wa@e ikeia ai, ho hila dala apuka kana o ka haawi ana aku.

            @ala i haalele aku ai i ka hokele, e nalowale ana oia no kokahi hokele okoa aku, a elike no me kana hana ma ka hokele mua, pela no kana hana ma ka lua o ka hokele, ma ka hoopuka ana aku he kikoo apuka; me kona noho loihi ole iho no ma kela wahi, aka e hele aku ana oia a noho he hokele okoa.

            Ua hoikeia aku nae ka hana kolohe a keia haole i ka oihana makai, a manmuli nae o kona noho paa ole i kahi hookahi ua lilo i hana nui ma ka aoao o na ma kaikiu ka hookolo ana mahope o kona meheu, no kekahi mau la, aka nae, aole i loihi loa kona hele lanakila ana, no ka mea iaia maloko o kekahi hokele, ua hoea aku la kekahi makai, a hopu aku la iaia, i kona manawa i haalele iho ai i ka rumi aina o kela hokele.

            Aohe he mau ku-e ana mai ma ka aoao o kela hale, mamuli paha o kona ike ua hoea mai i ka hopena o kona hele lanakila ana.

            Ma ka oleloia, he nui ke dala a kela  haole, me ka lokomaikai i na kuene o ka hokele, a ma kona may ano apau ke nana aku, he kulana keonimana maoli kona, o ke kulana waiwai; oiai nae, o ka mea oiaio, ua loaa mai kaua dala malalo o na hana apuhi ia ha'i.

            He ekolu wale ae nei no mahina o kela haole ma Honolulu nei, ua manaoia mai Auseteralia mai kona wahi o ka hele ana mai, maluna o kekahi o na mokupe'a i kipa mai ai no Honolulu nei.

 

HE 14,697 POE MANA KOHO I KU PONO E KOHO BALOKA

 

            O ka huina pololei loa o ka poe i kupono i ke koho baloka ma ka Mokupuni o Oahu elike me ia i hooponopono a i hoopololeia e ke keena o ke Kakauolelo Kulanakauhale a Kalana o Honolulu David Kalauokalani. Ke hana na kane ame na wahine, he 14697. O ka helunau nui o na wahine i hoopaa ae i ko lakou mau inoa ma ka buke a ke kakauolelo he 5322, a no na kane he 9375. O ka huina nui o na kane i manaoia ua kupono i ke koho baloka a o lakou a pau ka, kohora hele ae ana e hoopaa i ko lakou mau inoa he 10,000, oia huina like no ko na wahine, eia noe, ma ka manawa o ka hele ana ae e hoopaa i na inoa o keia ae la no na heluna i ikeia. O ke koena aku o na kane i paa ole ko lakou mau inoa ma ka buke hoopaainoa o ka poe kupono i ke koho baloka he 625, a o ke keena aku hoi o na wahine i paa ole na inoa hee 4678, a o ka huina nui o ka poe kupono i ke koho baloka i koe i paa ole na inoa mai na kane a na wahine he 5303 i kohoia.

            He eha ano baloka e hoomakaukauia mai nei e ke keena o ke kakauolelo kulanakauhale ame Uilana: hookahi no na moho Elele i ka Ahaolelo lahui, a e ikeia ana maluna o ia baloka na inoa o J. K.  Kalanianaolelo, Repubalika, ame ko L. L. McCandless, Demokarata; ka lua o na baloka no na moho Senatoa, a o ke kolu no na moho lunamakaainsana e okoa ana na baloka o ka Apana Eha mai ko ka Apana Elima mai, a o ka ha o na baloka no na bona.

 

PAU PE'APE'A I KE AHI ME KONA HOME MA MAUI

 

Loaa Aku ke Kino o Andrew McShane ua Papaa i ke Ahi Mahope o ka Huliia Ana

 

MAOPOPO OKE KE KUMU I A AI KE AHI I KELA HOME

 

Lohi Loa ke Ikeia Ana o ke Ahi e Hiki Ai ke Haawiia Aku he Mau Kokua Ana

 

            E hoike ana kekahi meahou, i hoounaia mai Wailuku, Mani Mai, i ka nupepa Advertiser, ma ka la 21 aku nei o keia mahina, o ia ka Poaha aku nei o ka pule i hala, no ka pau ana o ka home o Andrew McShane i ke ahi ma Kuiaha, me kona pau pu ana i ko ahi, elike me na mea oiaio i loaa kau, mahope iho o ka huliia ana aku o ka lehu o kela home.

            Ma ka wanaao o ka la Sabati, Okatoba 17 i pau ai kela home i ke ahi na kekahi Kepani e noho kokoke ana ma ka home o McShane i ku ai, i ike mua i ke alii, me kona kahea ana aku ia Frank Milier ame, George Pransworth, he mau mea e noho kokoke ana no ma kela wahi, no ka hele ana mai, in a paha he mea hiki kekahi ia lakou ke kokua aku.

            Ua lohi loa nae kela ikeia ana o ke ahi, no ka mea, i ka hoea ana aku o kela poe, no kahi o ka hale pauahi, aohe me hiki ke hana kau, ua puni ka hale i ke ahi, me ka hele o ke pilihao a enaena.

            Ua noke nae lakou ike kahea ia McShane me ka manao ua holo paha oia a pee ma kekahi wahi, aole nae he hoea mai o kela kanakai a i ka wa i ao loa ae ai, aole no he hoailona no kona ikeia aku.

            Ua kakali lakou ahiki i ka maalili ana o ka wela, ia wa i heel okoa ia aku ai e huli ialoko o ka lehu, ua loaa aku la ke kino o McShane o waiho mai ana, ua papaa i ke ahim e huli ana ke alo ilalo; ua koho wale ia, ua hoao oia e puka mai iwaho, hina e nae ilalo, oiai he lolo oia, pela iho la i hiki ole ai iaia e pakele.

            Ma ka olelo a ka poe i ike a i kamaaiua ia McShane, ua oleloia ae, he maa no oia i ka waiho i ke kukui hele po, ma kahi kokoke i ke poo o kona moa, a i kona manawa e ala ae ai i ka po, e puhi kikaliki ana pia; a i kekahi manawa, e kuni aku ana i ka pepa i ke kukui, no ka hoa ana i kona kikalika, mamuli o kela mau hana i ike mau ia, i ala mai ai na manao kohokoho wale, ua a ae ke ahi i kona wa i ala ai e puhipaka, i ka uhimoe, pela iho la i pau ai kona homo i ke ahi.

            Mahope iho o ka hooponopono ana i kona kino, ua kanuia aku o McShane ma kahi kokoke loa i kela kahua i ku ai o kona home.

            He 65 makahiki o Andrew McShane ma kona manawa o ka make ana aku la, a ua haalele iho oia mahope nei i kona luaui makuahine ma Honolulu nei, pela me hookahi kaikuahine, ame na keiki ohana lehulehu.

            Ma na mea i hoomaopopoia, aole he mau hoailona, a he mau ike no ke puhiia ana o kela hale, ma ke ano kolohe, a i ole; ua hoaoia paha kekahi mau hana powa maluna o McShane.

 

            LUCERNE, Oct. 27-- Ua kumakena ka Moi Konesetina me ka uwe ana ma ka manawa i hoikeia aku ai ka make ana o kana kekiki ka Moi Alekanedero. Ma kekahi manawa kokoke i hala aku nei ua ninau aku kekahi mea kakau meahou o kekahi nupepa i ke Keikialii Paulo in a e ao ana oia e lawe i ka nohoalii. Ma kana pane pela ka oleloia, "ua waiho aku au ia hana iloko o na lima o kuu makuakane."

 

            LANDON, Oct. 26-- Ma ka la aku la i nehinei ka make ana o ka Moi Alekanedero o Helene mamuli o ka eha i loaa iaia i nahuia ai e ke keko oiai ka Moi e hoopakele ana i kekahi ilio milimili mai ke keko mai. Ua hoikeia ae e ke Kuhina Nui Venizelos ma ke Sanati o ke kaikaina o ka Moi i make ke kaheaia aku ana e lawe ae i ka nohoalii.

 

            Ua hoike ae nei ke Kakauolelo laukea o ke Teritore, no kona makemake e waiho aku na moho o ka holo ana iho noi, ma ke kau wae moho aku la i hala, i ka lakou mau hoike, e pili ana i ko lakou mau hoolilo, no kela koho baloka, i kulike ai me ke kauoha a ke kanawai.

 

HALAWAI ME KA MAKE ULIA I KE KAA OTOMOBILE

 

Hooku'iia he Kaikamahine Kepani e ke Kaa Otomobile ma Kahi Hoikeike Fea ma Maui

 

O KE POO KUMU O MAUNAOLU KA MEA NONA KELA KAA

 

Make Kela Kaikamahine Kepani Iloko o Umi Hora Mahope Mai o Kona Hooku'iia Ana

 

            I kulike ai me ka hoakaka a ka nupepa Maui News o Wailuku, o ka Poalima aku nei i hala, he hookahi ulia i ikeia ma ka la mua i weheia ai o ka hoikeike fea ma Kahului, Maui, ma ka Poaha o ka pulae aku nei i hala, o ia no ka halawai ana o kekahi kaikamahine Kepani o umi kumamlua makahiki me ka mako, mahope iho o kona hooku'iia ana aku e ke kaa otomobile.

            Ma kahi moolelo nuke i hoikeia ae e pili ana i kela ulia kaa otomobile, e hele ana he elua mau kaikamahine, no ka a'e ana aku mai kekahi aoao a i kekahi aaoo o ke alanui, o ka manawa iho la ia i holo mai ai ke kau otomobile o Miss Fannie G. Bradford, ke kumupoo o ke kula o Maunaolu, iaia i ke mai ai i kela mau kaikamahine elua, ua hoao ae ia oia e hoohuli i kona kaa i wahi e hooku'i ole aku ai me ko kaikamahine mua, o ka mea apiki nae na pakele ae la kela kaikamahine a hooku'i aku la i ka elua o na kaikamahine.

            Ua ko'iko'i maoli na poino i kau aku maluna o ke kaikamahine Kepani, ma kela hooku'iia ana aku o ke kaa otomobile, no ka mea iloko o na hora he umi wale no, mahope mai, ua make loa aku la kela kaikamahine.

            Aole i maopop ka hopena o ka on a nona ke kaa otomobile,  nana i hookau aku i ka make, maluna o kela kaikamahine Kepani, no ka mea aole i noho ke kiure korouolo nieniele kumu make ma ka manawa i hoopukaia ae ai kela mea hou, aka nae, ua manaoio ka Makai Nui Crowell he ulia maoli no kela e hiki ole ai ke alo ae, mai ka halawai ana me ka make.

 

HOOPAUIA NO KE PUHI RAMA MALUNA O KA MOKU

 

            Ma ke kelepa a ka mokuahi West Nilus mai Honolulu aku nei no Kapalakiko, i hua'iia ae ai he meahuna i hunakeleia e na wiliki ame ke poo kuene o kela mokuahi, no ke puhiia o ka rama maluna o ka moku, a ma ka hoea ana aku o na mokuahi nei no Kpalakiko, ua hoopauia ka poe hana apau makuna o kela moku, he hoopa'i kupono i manaoia, ua lawa ia no ka poe apau i komo iloko o kela hana hakihaki kanawai, e auamo ai no kekahi manwa.

            Ma ka moolelo e pili ana i ka loaa ana aku o ka ike i ke kapena e pili ana no kela hana hakihaki kanawai, o ia no ke ala ana ae o ka hoopaapaa mawaena o ke poo kuene, me kekahi o na wiliki, a o ka hopena i ikeia, ua hele aku la ke poo kuene imua o ke kapena o ka moku, a hoike aku la no ka hanaia o ka waiona maluna o ka moku, ma ke ano malu loa, maloko o ke keena enekini.

            Ua hoopihaia aku ke kapena o kela mokuahi me ka huhu, o ka mea apiki nae aole i loaa aku iaia ka meahaua puhi rama, no ka mea ua loaa e aku ka ike i ka wiliki, e huliia aku ana, ua pau e ka mea puhi rama i ka wawahiia a kiolai.

            I wahi e loaa ai ke kopaa no ka hana ana i ka rama, ua wiliia kekahi puka mai ke keena wilike aku a komo iloko o ka lua ukana, i hoauia ai ka ukana kopaa, a o ke poo kuene hoi ka mea nana e hoolako mai i ka hope ame ka waiua no ka hooulaula ana  ka waiona.

            ua holopono loa kela puhi ana i ka rama maluna o ka mokuahi, o ka mea wale no i pilikia ai, o ia ka hoikeia ana aku i ke kapena pela iho la i loaa ai ka ike a pau ka poe hana maluna o kela mokuahi i ke kipakuia.

 

            SAN FRANCISCO. Octo. 27-- Ma ka la 3 o Novemaba e huli hoi aku ai o Duke Kahanamoku ame na Hawaii au e ae no ka home, ka poe i holo aku nei i ka hookuku heihei au nui o ke ao ma Antwerp.

 

HOIKE KA MEIA WILSON I KONA MANAO NO KA BONA

 

Hoakaka ae Oia Ina e Holo Ole Ana ka Bona Aie Kulanakauhale Alaila e Ku Malie Aku Ana na Hana o na Alanui

 

            H@ookomoia aku ana na p@ipu lawe meaino ma na apana o Waikiki ame Kalihi o ke aupuni Kulamakuuhale a kalana, ina no paha e aponoia ana, a apono ole ia paha ka bona aie e na mana koho ma ke  koho baloka e hoea mai ana.

            Aole e noiia aku ana ka ahaolelo teritore e hookaawale mai i dala no ke paipu lawe meaino no Honolulu nei.

            Ina e haule ana ka bona aie, e laweia mai ana ke dala no na paipu lawe meaino no Waikiki ame Kalihi, mai ka waihona mai o na hanahou paamau o ke kulanakauhale.

            O ka lawe ana mai i $600,000 mai ka waihena mai, e koe liilii iho ana ike dala no na hanahou paamau e ae.

            E nuku loa ana na hana pili alanui. Aole e kukuiuia aku ana na halekula i makemake loa ia. E kakli malie na hanahou e ae me ka hana ole ia.

            Ina holo ole ana ka bona, mamuli mai ia o ka pepehi ana o na mana koho o ka Apana Elima.

            Nolaila ua hiki i ka Apana Elima ke kakali malie i na hanahou paamau no kahi wa okoa aku, no ka mea o ke paipu lawe meaino ka mua.

            O keia mau hoakaka maluna ae, ua hoopukaia ae ia e ka Meia John Wilson, ma ka Poalua nei, e hoike ana i kona manao, no na kue e hoalaia mai nei no na bona aie e koho balokaia aku ana, ina ka la 2 ae nei o Novemaba.

            Ua heluhelu ka Meia Wilson, i ka manao o Kiaaina McCarthy, e hoakaka ana in a aole e holo ana ka bona aie, aloila na hiki i ka ahaolelo ke hookaawale i haawina dala no kela hana.

            Ua ku'e ka Mei Wilson i kela manao o ke kiaaina, me kona hoike ana ae aole on a apono iki i kela manao o ke kiaaina, no ka mea wahi ana, o ka loaa ana aku o ka ike i na kanaka, ua hiki no ke loaa mai ke dala ma o ka hooponopono ahaolelo ana, o oi loa mai ana ko lakou ku e i ka hoopuka ana aku i na bona aie.

            O ke alahele a ke Kiaaina i hoakaka ae ia i kona manao, wahi a ka Meia Wilson, he alahele'ia o ke ano hoihope, aole o Honolulu nei,, ke pii nei iluna, na kiki iaia ke nana nona iho me ke noi ole aku i ke Teritore e kokua mai.

            Ua makaukau loa ke aupuni kulanakauhale, e hana ponoi aku i kona mau paipu lawe meaino, me ke kauka'i ole aku i ka ahaolelo, pela iho la i makemakeia ai e hoopuka aku i na bona aie, ke apono mai nae na mana koho, a i makemake ole lakou, alaila e waihoia ana na hana paamau o ea, a e hana mua ia aku ana na paipu lawe meaino.

            No ka apana eha, wahi a ka Meia Wilson, ua maopopo ia lakou ka waiwai o ka hoopuka ana aku i na bona ale, a e kohon ana lakou ma ka aoao e ae ana i ka bona aie.

            O na kue ana, mai ka apana elima mai ia, a in a e haule ana ka bona aie ua haule ia, mamuli o ke koho ana o ka apana elima.

            "Ina e kauoha mai ana ka apana elima e kikoo aku iloko o ka waihona o na hanahou, o ke dala ia no ka hoomoe ana aku i na paipu lawe meaino, e ike ana ka apana elima i ka pilikia. Aole ana e hiki ia makou ke lawealwe aku i kekahi mau hana alanui malaila. Aole e hiki ana ia makou ke lawelawe i kekahi mau hanahou oaaamau malaila. O na dala no na hanahou i manaola ai no ka hoohana ana aku ma ka apana elima, e holo aku ana ia, no ka hoomoe ana i na paipu lawe meaino.

            "Me ka nana ole i ka nui o ko kakou makemake e hanaia na alanui, a @ e kukuluia na halekula, o ke ola o ka lehulehu ka mea mua loa. Eia ke ola o Honolulu nei iloko o ke kulana kupilikii, mamuli mai o ke kulana pelapela ma Waikiki ame Kalihi. O keia ka mea mua loa e noonooia, inu no ia he mea e hooliloia aku ai kela ame keia kanaka maloko o ka waihona o ke kulanakauhale."

 

He Ninau Ko'iko'i Lua Ole!

 

Kakauia e Kakina (Lorrin A. Thurston)

            E na hoamakaainana o ke onehanau!

            Ua ulu mai nei iloko o keia mau la iwaena o kakou, he ninau ko'iko'i lua ole, oia hoi ka ninau e pili ana i na paipu lawe ino (sewer) ma Waikiki ame Kalihi.

            Ke kapa nei au ia ninau "he ninau ko'iko'i lua ole," no ka mea, he ninau keia e pili ana i ke ola o ka lahui; a manwaena o ke ola o ka lahui ame ka ninau e pili ana i ka waiwai ame ke dala, ua maopopo ia kakou ua oi loa aku ke ko'iko'i o ke ola o ka lahui!

            Eia na kumu o ke kapa ana i keia ninau he "ninau ko'iko'i lua ole":

            (1) Ua hoomaopopoia me ke kanalua ole e ka poe naauao, mai o ka pelapela mai o na noho ana o ka lahui i ulu mai ai na ma'iluku he lehulehu wale-- o ia hoi ka mai'i kolera (cholera), ka bubonika (plague), piwa taifoi (thphoid fever), hano (consumption), eha o ka puu (diptheria), a pela aku.

            (2) O ke alahele maopopo e pakele ai ka lahui, mai keia ano ma'i aku, oia ka hookaawale aku i ka ino maloko o na paipu lawe ino (sewer).

            (3) Mamua o ka makahiki 1895, aole paipu lawe meaino ma Honolulu nei. Iloko o ia makahiki ua lukuia ko Honolulu nei lahui e kela ma'i (quaratine), no na mahina elua, me ke poho, a poino nui o ka lahui holookoa.

            (4) Ma ka makahiki 1900 ua hoea mai ka bubonika iwaena o kakou. O ka ma'i hoopilikia helu ekahi keia iloko o na makahiki lehulehu i hala aku nei.

            He mau haneri i make aku la, a he $2,250,00 ka lilo o ke aupuni ma ke dala kuike maoli, no ke kinai ana i keia ma'iluku; a ua oi loa aku ke poho o ka lahui mamua o ia huina, mamuli o ka hoomalu ma'i no ekolu mahina.

            (5) Mahope mai nei o la makahiki 1900, ua hoomakaia ka hoomoe ana i na paipu lawe meaino, ahiki i keia manawa, u ahoomoeia he 92 mile. Ua hoomaopopoia ua emi mai no "ma'i pelapela," mamuli o ka hoomoeia ana o keia mau paipu lawe meaino.

            (6) Eia nae, ua hoomahuahuaia a nui wale na kanaka ma Waikiki ame Kalihi; a pela no ka hoomahuahuaia ana o na mean pelapela, lawe ole ia, o ia mau apana.

            I ka wa ua, ua nui ke kahe laula ana o na mea pelapela mailoko ae o na lualiilii o Waikiki, a ma Kalihi ua piha ka lep me ka pelapela.

            Ua maopopo, aole e hiki ana ia kakou ke pakele mai na "ma'i pelapela" mai, in a e mau aku ana ka nele o keia mau apana me na paipu lawe meaino ole, elike me ko keia manawa.

            (7) Nolaila, ua hapai lokahi mai na Lunakiai i keia ninau, e hoomoe kokeia na paipu lawe meaino ma keia mau apano, a ua waihoia keia ninau imua o ka lehulehu, a na lakou e kaupaona, a koho ma ka ae ame ka hoole; a eia keia ninau imua o kakou i ka la 2 o Novemaba ae nei.

            (8) Ua ku mai nei kekahi poe a kue ana i keia mau paipu lawe meaino, a he elua kumu kue i laweia mai nei-- o ia hoi keia:

            O ka mua, no ka mea, ua oi aku ka nui o na dala i hoolaawaleia no Waikiki mamua o ko Kalihi.

            O ka lua, no ka mea e hoomahuahuaia ana na auhau.

            Ua haohao au i ke kumu kue mua.

            Aole keia he mahele Jala mawaena o na apana, elike me ka mahele ana o ka apana meono mawaena o na kamalii!

 

(E nana maka Aoao 4.)