Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 40, 1 ʻOkakopa 1920 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KUPALE KA ELELE KUHIO NO KA BILA HOOPULAPULA

Hoopauis ka Pohhihi Iho o ka Lohe Ana i Kana Mau Hoakaka

 

            Ma ka halawai o ka Poaha o ka pule aku la i hala a na Repubalika ma Kokaako, he nui na kane ame na wahinoho o na lahui like ole i akoakoa ae ma @@ alo iho o ke Kuea Kumalale no ka hoolohe no ke kupale ana i ka bila hoopalapula hou i na Hawaii.  Mamua o ko ka elele haiolelo ana ua meleia mai o ke kalapu himeni a na lede Hawaii hokahi mele Hawaii kahiko "Ike ia Kaukini he lawai'a manu, ike upena kuku ole i ka noe ko Pokahi Ke hoopuniia la e ku ohu Kakikepa, Ke naʻi la i ka luna o Kaauwana; He uwahi ke kapeku e hei ai, Ka iʻa manu o Puawalii; he lii wale no kaʻu makemake, O ka luhi a maua me ia nei' O ka makou leʻaleʻa no ia, Ua ike-a."

            " E na keonimana ame na lede o Kakaako, he mea hauoli nui no'u ka ike ana aku ia oukou e akoakoa nui mai ana maanei i keia po, a ke mau nei no ka manaolana iloko oʻu e koho hou ana no oukou iaʻu i keia kau no ka hoopiha pono ana i ka 20 o na makahiki o koʻu papahi ana i   ka hanohano a oukou i hoolei mai maluna iho oʻu ma ke ano i kauwa na oukou."

"O ka ninau nui i keia la oia ke ola o ka labui; aole na aoao kalaaina, he mau mea liilii loa laua.  Iloko o keia mau la e nee nei ua hoopuka mai ia ae ka hoike a ka papa ola he mea kaumaha ka ike mau ana iho o na Hawaii no ka oi aku o ka holuna o na make a malaio aku na lahui e ae; o keia ka mea ike mau ia i na mahina apau, a mawaena o na Hawaii e make mau nei o na keiki ka heluna kiekie i ka hoomaopopo iho.  Ke olelo, mau ia nei e make ana ka lahui Hawaii, oia hoi, e nalowale aku ana ia mailuna aku o ka papalina o ka lepo aloha o Hawaii.  Aloha no! Ina pola, alaila heaha ka kakou hana pono i nei manawa i mea e hooulu hou ia ae ai ka lahui@

            "Mamua aku o ka hiki ana mai o na mikanele i Hawaii nei o ka heluna kanaka maluna o keia mau paemoku he 400,00; i ka manawa i hoea mai ai na nukanele a mahope mai, o ka heluna kanaka o Hawaii nei i heluia he 180 - @00; i keia la he 30,000 wale no ke halu pu ia na Hawaii piha ame na hapa Hawaii: he mau huahelu keia e hooiao lahmai ana ke ami hiwawe iʻo aku nei la lahui, a nolaila ea, heaha ka kakou hana pono.

            "He ninau keia i kamailio nui ia ma na halwai kukakuka a ka Ahahui Puuheana, a ua waihoia aku ka hana iloko o na komite like ole a ia ahahui no ka a ai ana aku i kekahi mau alahele e ana mai ai kekahi ike no kekahi kee@@najana kupono e hoohana kokeia ai.  Aole o ka lahui Hawaii wale no ka i keia i ke emi, he mau lahui e ae kekahi, e laa ka lahui Maori ka lahui ma @@ oleloia mai Hawaii aku nei ko lakou mau kupuna o ka holo ana a noho ma Na Kiiani.  O ka lakou hana oia ka hooana ana i ka lakou mau keiki i Pele ana e hoonaauaoia ai, a i ka hoi ana @@ a kekahi o lakou i Nu Kilani ua ko a i peresidena no ka papa ola, a me la manawa i noho ai kela peresidena i huli ikaika oia i ke kumu o ka make @@ ana o ka lahui Maori, a ua loaa @@ ka ike, mamuli mai o ka noho pualaki o na kanaka maloko o na kula@@aahale kahi e loaa ole ai o na ea maikai e hanu ai ame ka lawa ole o na ana hooikaika kion ke kumu make nui ae kanaka.  Mai ia manawa mai ua @@@oiia aku ka hapanui o na kanaka @@ na aina kuaaina, ua aina mahiai, @@@ e hana ai lakou me ka hooikaika @@ lakou mau pono, a i ka hala ana na makahiki he 13 ma ia hope mai i keia ka ulu hou ne o ia lahui, a ke hamau mai la ahiki i keia la, he kumu @@alike maikai loa no ko kakou la@@ ukali aku ai.

            "  Eia kekahi põe Hawaii ke noho mai o maloko o na hake hoolimalima elike me keia e ku mai nei.  O ka poe e no@@ nei maloko o kela mau ano hale ohe maikai o na ola kino o ka hapanui lakou.  E nana i na keiki, he ti a i @@ he kope me ka palaloa, ka ai maa @@ ia lakou, ka lakou e ai ai a hele i me kala, a ke nana aku i ko lakou mau a kino nawaliwali a hinanawe, elika @@ ka ulu ana o na lauu iloko o kahi kupo o na ululaau.  E hoi ua kanaka aina, na wahi hiki ke noho a ke ola ma a ano kuokoa, elike me na Maori e noho mai la i keia la, na wahi hiki ke mahiai, hauai holoholona, lawaiʻa a pela ahui e ka poe i maa mau ma na hana ikaika a i noho ma na wahi akea nui o ke ea e hana ai, a e loaa ai na meaai kupono, he poe maikai lakou o na ola kino." Alaila hoakaka pokole mai ka elele i kona kaahele ana ma ka mokupani o Hawaii a ike i kekahi mau ohana Hawaii elua, he mau keiki wale no ka i loaa aku iaia e paani ana ma kapa kahakai, a i kana nana aku ia lakou maikai ko lakou mau ola, ikaika na lala, a iaia i ninau aku ai ia lakou no ko lakou mau makua. haʻi mai la lakou ua holo laua i ka lwaiʻa opelu, i ke kane ka upena opelu, a o ka hana a ka wahine oia ka paa i ka waa,  Ua ninau hou aku la oia i na keiki no kahi e loaa ai o ka lakou ai, a ua pane mai na keiki aia mauka loa kahi mahi kalo ame uala, nui ka lakou ai aole o lakou pololi.  "O keia ke ano o ke ola ana i makemakeia no na Hawaii, ke ano o ke ola ana o ko kakou mau kupuna i kela au," wahi a ka elele.

            " He nui na aina kupono no na Hawaii, he mau kaukani eka aina aupuni aia ma Hawaii.  ma Maui, Molokai, Oahu nei a ma Kauai.  Iloko o ke au o na Kamehameha ua maheleia na aina elika me keia:  1,619,000 eka i ka mai, na kaukaualii ame na haku aina; i ke aupuni, 1,505,460 eka; na aina laialii, 984,000 eka, a i na makaainana he 28,000 eka.  Mailoko mai o na aiana aupuni he 9,566.77 eka i haawiia aku i ka Papa Misiona Amerika, a mahope mai ua kuai hou ka papa he 21,336.401 eka."  Alaila hoakaka mai la ka elele i ka heluna o na eka aina ma kela a ma keia mokupuni, me ka nui o na dala pomaikai e loaa nei i kela ame keia makajiki mailoko mai o ia mau aina i ka poe i hoolimalimaia aku ai o ia mau aina; oia na aina kupono i na Hawaii e hoi ai a noho. " Iluna o na aiana aupuni papa elua e hoi aku ai na Hawaii a uoao, ka poe e makemake ana, a malaila e hooikaika ai no ka huli ana i ko lakou mau pomaikai.  Maloko o ka bila hoopulapula hou i ka lahui Hawaii aʻu i hooko aku ai i ke kanoha a ko kakou ahaolelo kuloko, a he mau loio naauao loa i hoolimalimaia, ka poe na lakou i haku ka manao o ka bila, ua hoakakaia malaila hookahi wale dala ka uku hoolimalima o kekahi apana no ka makahiki, a he 99 makahiki ka loihi o ka manawa hoolimalima a iua makemake kekahi i dala no ke kukulu ana i hale maluna o ka aiana, kuai paha i mau lako mahiai, a i ole mau holoholona paha no ka hoopulapula ana, e loaa mai ana iaia he $3000 mai ke aupuni mai ma o ke komisina la o na aina aupuni ma ka aie, me ka uku pu i uku kuala o 5 pakeneka no ka makahiki, me ka uku pu i na auhau e jauia mai ana e kalunaauhau, a pela hoi me ka uku o ka inisua maluna o na waiwai.

            "Ke lohe mau nei au i ka manao o kekahi poe he kue i ka bila. Aole ia o ka hana pono; o ka poe e hana ana pela he poe Iuda lakou, a o lakou ka poe kumakaia i ka Lahui Hawaii.  O ka hana pono e ku ka bila pela, a in a he mau hemahema kekahi he hana hiki ke hooponopono hou ia ma o ka pakuʻi a hoololi ana paha i kekahi hapa o ke kanawai, a he mea pono a he hana naauao na oukou, ka poe i loaa ka mana koho baloka, e wae a e koho i na senatoa ame na lunamakaainana a oukou e ike ana e kakoo ana lakou i ka bila, aole i ka poe kumakaia, a i ka uoo hoi e hana ana i mau kanawae e hooholomua ai i ke aupuni.  aole i mau kanawai hookaumaha i ka lahui.

            "  Ma keia wahi i hoakaka mai ai ka elele in a he ninau ka kekahi no kona pohihihi, oia ka manwa.  Oia ka manawa i ninau ka kekahi no kona pohihihi, oia ka manawa.  Oia ka manawa i ninau aku ai kekahi makaainana nokeaha la i hookomo ole ia ai ka akahi o na aina mahiko no ka haawi ana i na Hawaii iloko o ka bila? 

            Pane ka elele: he 28,000 eka aina aupuni wale no i kupono no ka mahiko, o ka hapakolu o ia he 9000 eka wale no, a in a e maheleia ana ia 9000 mawaena o 30,000 ohana e loaa ana anei i hookahi ake no ka ohana hookahi

            Ninau hou ka mea ninau:  Nokeaha i loaa ole ai wai no na aiana papaelua?

            Pane ka elele:  "Ua hooholo ke senate o ka ahaolelo i ke kau i hala he $600,ooo no na hoolilo o ke kii ana i ka wai, a i ke komo ana mai o ka bila i ka hale o na lunamakaainana ua pokeia mai a ka $300,000.  Aia ia hana o ka imi ame ka hookahe ana mai i wai i ke komisina o na aiana aupuni aohe no nae he haua ia.

            "He mana ka i haawiia e ka kanawai i ke komisina o ua aina aupuni e kii ai a lawe mai i ka wai a hookahe ae maluna o na aina aupuni elike me kela wai e paaia nei e Lkana ma kela aina o Lualualei, Waianae ame na wai e ae, aohe no nae he hanaia.

            Ua loaa ia oukou e na wahine Hawaii ke kuleana koho baloka i keia la nolaila e hoohaua oukou ia kuleana i loaa ia oukou me ka naauao, koho i ka poe kupono  a oukou e ike ana e hanaia ana ko kakou mau pono; mai koho i ka poe huli i ko lakou mau pono wale no, aole i ko ka lehulehu.  Mai komo iloko o ka hana kalaiaina i nei manawa, e kali oukou ahiki i ko oukou maopopo ana ia mea he kalaiaina in a uo elua makahiki paha ia i koe, wahi a ke elele.

O OAHU NEI KA OI LOA AKU O KA NUI O NA MANA KOHO

Lihi launa ole mai na mokupuni e Ae ke Huiia ka Heluna o na Mana Koho Apau

MALUNA MAU NA KANE O NA WAHINE MA NA WAHI APAU

O ka mokupuni Wale no o Niihau ka i Hahani Loa na wahine Mahope o na Kane

            Ke hoohuiia ka huina o ka poe i loaa ia lakou ka pono koho baloka, apuni ke Teritore, mai na kane a na wahine a hookuku o Oahu nei, aole no e loaa mai ka haina nui o ka poe koho baloka o Oahu nei, aka he 1920 ka oi o ko Oahu nei.  I ko na mokupuni e ae, ke huiia.

            Mailoko mai hoi o keia heluna oi o na mana koho o Oahu nei e ikeia ana, ua hiki aku ma kahi o ka 1086 mau kane, a he 834 mau wahine.

            O ka huina nui o na mana koho baloka, ke huiia na kane ame na wahine ma ka mokupuni o Oahu nei, ua hiki aku ma kahi o ka 12,888; o ia hoi, he huina hoi o na mokupuni o ae, ke huiia, aia ma kahi o ka 10,968, o ia hoi he 7506 mau kanae, a he 3462 mau wahine.

            O ka huina nui o na mana koho iloko o ko Teritore holookoa, ua hiki aku ia ma kahi o ka 23,856, o ia hoi he 16,098 kane a he 7738 wahine.

            Mahope aku nae o ke koho baloka wae moho, e wehe hou ia ana na buke hoopaa inoa, a o paa ana ma ka la 19 o Okaloba, nolaila e oi hou aku ana ka heluna o na mau koho hloka, ma ke koho baloka nui, e hoea mai ana i ka la 2 o Novemaba.

            Ma na mokupuni, no hawaii, he 3669 kane,  he 1557 wahine, huina, he 5226.  Maui, Molokai ame Lanai, he 2541 kane, a he 1317 wahine, huina 3858.  Oahu, 8592 kane, a he 4296 wahine, huina, 12,888.  Kauai ame Niihau, he 1296 kane, a he 588 wahine, huina 1884.

            Ma na wahi apau loa, aia mau no ka heluna o na kane maluna, a malalo aku na wahine, a koe wale no ka Mokupuni o Niihau, he hookahi wale no ka oi o na mana koho kane i na wahine, no ka mea o ka nui o na mana koho o kela mokupuni, he 33, a he 32 hoi mau mana koho wahine.

HAALELE MA O J. K. KANEPUU I KEIA OLA ANA MA HILO.

            Ma ka Poalima aku la o ka pule i hala i haalele mai ai i keia ola ana o Joesph K. Kanepuu o ke alanui Mokauea, ma Hilo, kahi ana o ka noe ana aku nei a noho maluna o kona aina hookuonoono a na A. K. Aona i hoike ma i ka Advertiser ma ka kolekalapa uweaole, a e noi pu mai ana o Mr. Aona e hoikeia aku ia mea i ka makai Nui C. H. Rose no ko Kanepuu make ana, a ua hookoia aku ia noi ana ma ia ahiahi.

            Ua haalele iho o Mr.Kanepuu ia Honolulu nei aneane elua mahina i hala aku nai no Hilo, no ka hoi ana aku e noho maluna o kona aiaa hookuonoono e Waiakea.  He kakauolelo oia no ke keena o ka makai nui no na makahiki he 27 i hala, a no makahiki he umi i hala, aku nei oia ke kakauolelo poo maloko o ka aha hookolokolo hoomalu.

            He kanaka maæi oia no kekahi mau makahiki lehulehu i hala a ka lehulehu i kamaaina ai, a e ia maæi no oia i nee aku  ai no Hilo me ka manao e loli ae ana la hoi kona kulana maæi, eia nae ua poho wale ia manaolana ana.  Ma ka moukupuni nai no o Oahu oia i hanauia ai, a ma kona manawa i moe aku la ua  piha iaia na makahiki ho 50.  He lala oia no ka Ahahui Kamehameha ahiki i koha moe ana aku la.  Ua hoonaauaoia oia maloko o na kula o Honolulu nei a ma ke kula o Lahainaluna, a oia kekahi o na kanaka makaukau loa ma ka loa ma ka olelo Beritania.  He hoa oia no ka papa kahuwaiwai o ka ekalesia o Kaumakapili, a ma kana mau hana apau o ka paa ana iloko o kona mau la o ke ola ana ua nui kona mahaloia no ka makaukau ame ka hoopono.

            Ua haalele mai la oia he wahinekanemake, he mau keikikane, ame elua mai kaikamahine hookama, a mawaho ae o lakou na mekamake lehulehu ame na hoaloha.

EIA IHO NA MOHO MA OHAU NEI E KOHOIA AKU AI

Hookaawaleia na Moho Apau Elike me ko lakou Mau Aoao Kalaiaina Pakahi Iho

AOLE MAU POHIHIHI MA KA AOAO O NA MANA KOHO

Nui ke paonioni Iwaena o na Moho e Holo Nei no ka Ahaolelo o ke Teritore

            Malalo iho noi ka papainoa o na moho apau e holo nei, no ka ahaolelo kuloko, ame ka ahaolelo lahui, e konoia aku ai na mana koho o ka Mokupuni o Oahu nei, e hele ae e koho i ka lakou mau moho ma ka la apopo.

            Maiwaena mai o na moho lehulehu e holo nei, no na kulana like ole, he hookahi moho elele lahui, he okolu mau senatoa a he eono mau moho lunamakaainana, o ia hoi i hookahi moho elele a kela ame keia aoao kalaiaina, i ekolu senatoa, a i eono mau moho lunamakaainana.

            Ma ko ano o ka baloka, e waihoia mai ana, no ke koho ana aku o na mana koho i ka lakou mau moho, e hookaawaleia ana na moho Repubalika, mai na moho Demokarata mai, a maluna hoi o ke poo o ka baloka i kauia na aoao kalaiaina Repubalika ame Demokarata, me ke kaawale o na moho Repubalika malalo o ke kolamu i kauia ai ka aoao Repubalika, pela hoi na moho Demokarata, malolo o ke kolamu o na moho Demokarata.

            Ma keia ano iho la, aole no he hana pohihihi ke koho ana i na moho i makemakeia e ka mea koho, e kaha oia i hookahi wale no kahape'a, no ke kulana olelo lahui, in a paha i Demokarata a i Repubalika paha; i ekolu wale no kahape'a no na Senatoa, a i eono wale no hoi no na moho lunamakaainana, aole e oi aku mamua o kela heluna ae la, ua hiki no nae ke emi mai malolo o ka heluna o na moho i makemakeia ai.

            O keia iho ka papainoa piha o na moho apau o ka Mokupuni o Oahu nei, e komo pu ana na moho Lunamakainana, o ka apana eha ame elima, a na ka lehulehu ia e noonoo a e koho aku i ka la apopo, elika me ka lakou i ike ai he pono.

                        (E nana ma Aoao4.)

OKI HE LUINA I KONA HOA LUINA ME KA PAHI.

            No ka hoahewa ana aku o Henry S. West, Luina, ia Tony Requiro, he luina Mekiko, o ka mokuahi Matsonia ma ka manawa e ai ana ma ka auwina la aole e ai me manamanalima, aka, me ka pahi ame ke o, ua pii ka huhu o ka luina Mekiko no ia olelo ia ana aku on a, a ma ke kakahiaka Poakahi mai ua hooko Mai la ka luina Mekiko i kona inaina ma o ke oki ana i ka opu o West me ka pahi a moku ka naau.

            Aia ka luina Mekiko ke paaia mai la maloko o ka halepaahao, a he ekolu mau luina e ae i paaia ma ke ano he mau hoike me ko lakou hoopaa pu ao $500 pakahi no ka paaia a hiki i ko lakou koea ana ae imua o ka aha ke makemakeia lakou e ka loio kalana.  Ma ka oleloia ua komo aku o Requiro iloko o ka rumiaina a hoomaka aku la e lalau i na meaai e ai pu ia mai ana e kekahi mau luina e ae, me kona mau manamanalima, a no ka ike ana aku o West iaia i kona hana pela, oiai o West ka mea kuleana ma ia wahi, ua huhu aku la oia ia Requiro no kona ai me kona mau manamanalima, aole me ke o.  Ua hoomauhala o Requiro.  Ma ke kakahiaka Poakahi ae ua lohe mai la o West e huli ana Requiro iaia me ka pahi, nolaila hele aku la o West a ninau aku la in a e huli ana ioia iaia, a ninau pu aku la in a he pahi kekahi ana no ke oki ana mai iaia.  I kulike me ka moolelo a na makai, o ka wa no ia a Requiro i koe mai ai i ka pahi ma ka opu o West, a no ke komo loa ana mai o ka oi o ka pahi ma kahi o ka opu, ua moku kekahi wahi o ka naau o West.  Ua hoihoiia ae o West no ka Halema'i Moiwahine,  Aole hiki ke hookolokolo kokeia keia hihia oiai e holo koke aku ana no ka mokuahi Matsonia no Kapaiakiko, no ia kumu ua Kaliia ka hookolokolo ana ahiki i ka hoi houa ana mai o ka Matsonia mai Kapalakiko mai.

 

MAKEMAKE KE AUPUNI E LOAA O WAKINAKONA HALE

Hookomoia he Hoopii Imua o ka Aha i Wahi e Lilo Ai ka Home o Liliu i ke Aupuni

MAKAUKAU KE DALA NO KE KUAI ANA I KELA HOME

Manaoia Aole he Mau Ku-e e Aia Mai Ana ma ka Aoao o na Kahuwaiwai o Liliu

            Mahone iho o na hooikaika ana e kaa aku o Wakinekona Hale i waiwai ponoi no ke Teritore ua hookomo okoa ae ke keena o ka loio kuhina, he hoopii iloko o ka aha kaapuni, ma ka Poaono aku la i hala, e kauoha ana, e lilo mai kela wahi, ka home hoi o ka Moi wahine Liliuokalani i make, i waiwai no ke aupuni Teritore, me ke kumukuai i kupono i ka waiwaiio o kela wahi.

            Ma keia hoopii i hookomoia ae e ke keena o ka loio kuhina, e koi ana ia i na kahuwaiwai, malalo o ka palapala hooilina a k Moiwahine Liliuokalani, a pela hoi i na keiki oo ole a Dominis, e ae aku e lilo ka home o ka Moiwahine Liliuokalani i waiwai no ke aupuni, me ke  apono hoi i ke kumukuai i hooholoia e ka ahaolelo aku nei i hala, no kela wahi.

Ma na mea i hoomaopopoia, aole e ku-eia aku ana kela hoopii a ke aupuni, e na kahuwaiwai, a pela hoi o na keiki oo ole: me ka hookohuia ana aku nae o ka Loio Peters i kahu no kela mau keiki oo ole, no ke kupale ana i ko lakou mau pono.

            Ma ke kau aku nei o ka ahaolelo i hala, i hooholoia ai kekahi kahawai e hoamana ana, e hooliloia aku ka huina o kanakolu kaukani dala, no ke kuai ana i Wakinekona Hale, a lilo mai i waiwai no ke aupuni; he umi kaukani no ka hana hou ao i na wahi inoino o kela home, a i elima hoi kaukani no ke kuai ana i kekahi mau lako hale kupono.

            Mailoko ae o ka huina o kanakolu kaukani dala i manaoia ai, o ke kumukuai ia a ke aupuni e uku aku ai no Wakinokona Hale, e holo aku he iwakalua kaukani, i na kahuwaiwai o Liliuokalani, a i umi kaukani dala i na keki oo ole a Dominis.

            Aole he kumu e ae i makemake loa ia ai o Wakinekona Hale, e lilo mai i waiwai ponoi no ke aupuni, aka malalo no ia o ka lilo ana o kela wahi i wahi kaulana loa, iloko o ka manawa i aneane e piha ka ekolu-hapaha kenekulia, a ke lilo mai i ke aupuni. alaila e lilo ana ia i home no ke kaaina e noho ai, me ka hiki iaia ke hokip mai i na malahini hanohano, o na aupuni o ke ao nei, oiai ma kea kulanakauhale.

            Eia o Kiaaina McCarthy ame kona ohana, ke noho nei ma kela home, no ka makahiki a oi me ke kaa ana na ke aupuni e uku i ka hoolimalima o kela home.

HE $100 KA HOOPA'I NA KE PUHI OKOLEHAO.

            He hookahi haueri dala ka hoopa'i i kau ia mai e ka Lunakanawai Federala Vaughan ma ka Poakahi nei maluna o Sadavo Nakamura, he wahine Kepani e malama nei i ka haleaina ma ke alanui Moi, kokoke i ka makeke kuai i'a, mamuli o kona ae maoli ana ae no ka pili o ka hewa iaia no ka loaa ana aku o ka okolehao malalo o kona malu, a pela hoi me ka ipuhao puhi okolehao.

            Ua hoike pu ae oia imua o ka aha he 60 galani lama i hoawaawaia me ka ipuhao okolehao i makaukau no ke puhi ana aku.  O ka ipuhao puhi okolehao ua haaleleia maloko o kona wahi e kekahi hoaloha o kana kane, ka mea nene i kuhikuhi mai iaia i ka hoohana ana ia ipuhao puhi okolehao, a pela i loaa ai iaia ka ike no ia hana o ke puhi okolehao.  Ua make kana kane elima makahiki aku nei i hala a oia wale no koe me kana mau keiki liilii ekolu.

            Elua hora mahope iho o ke kauia ana mai o ka hoopa'i maluna on a ame kona hopuia ana ua ukuia ae kela haneri dala hoopa'i.  He wahine Kepani hoaloha nona ke kali mai ana mawaho o ka holo.  I ka manawa i kauia mai ai o ka hoopa'i maluna on a, a olili aku la iwaho ua loaa koke mai la na dala he $100 iaia a uku kokeia aku la kona hoopa'i.

            O ia uku hoopa'i like ka i kauia mai maluna o Kee Mare, he kuke no ka Papu Kamehameha i hopuia ai e kekahi mau makai elua o ka papu no ka loaa ana aku he 10 mau omole okolehao malalo o kona malu.

            Ma ka pane a Kee Mare o ka hoike ana ae imua o ka aha ma kona manawa i hookolokoloia ai, aole oia i manao e kuai aku i kela mau omole okolehao, i malama no oia ia mau omole nona ponoi, a mai kekahi wahine Hawaii momona ka Loaa ana ae iaia o ia mau omole.

            Ua makemakeia na hoahanau apau o Kawaiahao e akoakoa ae ma ka @umihalawai o ka ekalesia ma keia ahiahi no ka noonoo ana maluna o ka mea e pili ana i ke okiia mai o ka pa ilina ma ka aoao makai e pili ana i ke alanui Moiwahine.

 

HAIOLELO O MRS. BLAISDELL MA KA LUAKINI O KAWAIAHAO

Lohe na Hawaii i Kana Mau Hoakaka no ka Hiki ke Hoolaia ka Ma'i Lepera me ka Aila Chaulmoogra

            Ma ka halawai i malamaia maloko o Kawaiahao ma ke ahiahi Sabti nei no ka hoolohe ana i na hoakaka manao mai ia Mrs. Blaisdell mai, kekahi o na wahine Hawaii i loohia i ka ma'i i kau nui ia ka weli, ka lepera a ma'i alii hoi, elike me ia i kamaaina mau ka loheia mawaena o na kanaka Hawaii mai mua mai, a pela hoi mai ke Kauka H. T. Hollman mai, ke kauka nana i huli me kona noonoo i ka mea o pili ana i ka laau i kapaia ke Chaulmoogra Oil, ua pihaku'i oloko i na kane ame na wahine Hawaii, na lala o ka ahahui Mamaka Kaua, ame kekeahi heluna nui o na hoaloha haole; malaila pu ae ka Elele Kuhio ame kana aliiwahine.

            Na ka Rev. Akaika Akana i hoakaka mai ma ka manawa o ka wehe ana i ka halawai i ke kumu o ia halawai i kaheaia ai, oia hoi, no ka hoolohe ana no ia i kekahi mau hoakaka mai ia Mrs. Rosalie Blaisdell mai, kekahi o na ma'i i lapaauia me ka aila Chaulmoogra no kekahi manawa loihi ahiki i kona ola ana, a hookuuia mai malalo o ka hoomalu ana mailoko mai o ka halema'i o Kalihi, a ua hoakaka pu mai oia i ka pomaikai o ka loaa ana o kekahi laau i hiki e hoola i ka ma'i nana i luku i ka hapanui o ka lahui Hawaii.  He mau manawa lehulehu i hala aku nei, a wahi ana, ua wanana ao kekahi Kristiano he manawa no e hiki ke hoola i na ma'i lepera, a me he mea la o keia ua manawa la, a ua pane mai hoi ke Akua i ka leo pula a ka poe haipula e loaa kekahi laau e pono ai no ka hoola ana i keia ano ma'i.  Alila ua hoolauna mai la oia ia Mrs. A. P. Taylor, ke kuhina nui o ka Ahahui Mamaka Kaua o na Hawaii.  He mau olelo poole loa kana mamua o kona hoolauna ana mai ia Mrs. Rosalie Blaisdell imua o ke anaina.

            Mamua o ko Mrs. Rosalie Blaisdell hoakaka ana mai i na mea apau e pili ana i kona lapaauia ana ame ka loaa ana iaia o ke ola, ua himeniia mai kekahi mele i hakuia e ka poe ma'i o ka halema'i o Kalihi e pili ana no ke Kauka Hollman ma kona manawa i haalele aku ai ia halema'i, e hoike ana i ko lakou minamina ame ko lakou aloha nona, elika me ia i ikeia maloko o ke Kuokoa ma kekahi manawa o ka makahiki i hala.

            Ma ka olelo makuahine ka Mrs. Blaisdell hoakaka ana mai i kona moolelo mai kona hanauia ana mai Waiehu Maui, kona laweia ana mai i Honolulu nei a hookomoia aku maloko o kekahi o na kula, ka hoomaka ana e kau maluna on a o ke alina o ka ma'i lepera, kona iapaauia ana e na kauka lehulehu ahiki i kona hoihoiia ana aku maloko o ka halema'i o ka poe ma'i lepera ma Kalihi, kona lapaauia ana e Kauka Hollman no na makahiki ekolu ame hapa ahiki i kona hookuuia ana mai, a ma ka hope loa o kana mau hoakaka aole pono i ka poe i loaa i ka ma'i ke holopee, aka, e hoike ae ia lakou iho imua o na kauka, i hiki ai e hoolaia elike me kona hoolaia ana.  Aoe oia wale no ka ma'i i hookuuia, o ka poe no i hoolohe ole i na rula o ka halema'i a i hoopalaleha i ka ai ana i ka laau, o lakou ka poe i hoihoiia aku no ka Panalaau o Kalawao.  Ma ka manawa o kona hoihoiia ana aku no Kalihi he helehelena kona i like ole loa me ia ana e ku mai ana, aka, malalo o kona haawi ana iaia iho me ka maka'u ole, me ka nana ole, make a ola paha, malalo o ka ke Kauka Hollman lapaau ana, pela i loaa ai iaia ke ola;  ua hoike mai oia i kona minamina nui i ke Kauka Hollman no kona haalele ana aku i ka halema'i o Kalihi, a hoi mai la maloko o ke i kulanakauhale o Honolulu ma ke ano he kauka e lawelawe ana i ka oihana lapaau ma ke ano kuokoa nona iho.

            Mahope iho on a i hokaka mai ai ke Kauka Hollman, no kahi o ka aila chaulmoogra i loss mai ai, mai Inia mai, mai na kuahiwi mai o ia aupuni, ame ke ano o ka hoohana ana ia aila maluna o ka poe i loohia i keia ano ma'i.  O ka manao ko'iko'i loa maloko o kana mau hoakaka he mea paho a maikai loa e hoolakeia aka kela ame keia mokupuni o ka paeaina me ana mau halema'i elika me ia ma Kalihi. e ka poe e loohia ana i ka ma'i lepera e kela ame keia mokupuni, e hoihoiia au no maloko o ia mau halema'i e lapaauia ai, aole hoi e lawe mai ia lakou a mamao loa mai ko lakou mau mea aloha mai: aole lakou e laweia mai a Honolulu nei a mai nei aku e hoihoiia aku ai i Kalaupapa, ka luamimilo, ma ka manawa he wahi manaolana no kekahi no ka hoe pakele ana ia poe mai ka make mai.

            Ua hoolaunai mai ka Elele Kuhio mahope iho, a ma kana mau manao paipai ua kakoo nui mai oia i ka manao o ke Kauka Hollman, he mea pono i'o no e kukuluia i mau halema'i ma kela ame keia mokupuni elike me ka halema'i o Kalihi, a ua paipai nui mai oia o ka poe maua koho e wae i na senatoa ame na luuamakaainana kuokoa a hoouna aku i ka ahaolelo kuloko i keia kau i hiki ai e hookoia keia manao, a ua ka ahaolelo ia e hana i kekahi olelo hooo holo a hoouna aku iaia i Wakinekone no ka hookomo ana aku i ka ahaolelo makua i men o loaa mai ai kekahi haawina dala no ia mau halema'i i make makoia.  "Malia paha ma ia alahele e loaa hou mai ai kekahi haawina dala o $150,000 ia kakou no ke kukulu ana aku i mau halema'i lepera no kakou no ka hakaka a kinai ana aku i keia ma'i" wahi a ka elele.

            Ua haawi mai ke kauka Hollman i kona mahalo nui ia Mrs. Ball. ka mea nana i hoomaka e hookaawale i ka aki ka mai ka aila chaulmoogra he a lila i laau waiwai nui no ka hoola ana i ka ma'i lepera, he hana i hoohanala mahope iho ahiki i ka holopono loa ana e ko Kauka A. I. Dean, peresidena o ke Kula Kiekie o Hawaii.  Hookuuia ka halawai me ka piha o na mea apau i na manao mahalo no ka loaa ana o ka laau i hiki e hoola i ka poe i hoohia i ka ma'i lepera.

HE DALA KE KUMU I ULU AI HE HAKAKA ME HOU PAHI

            He dala ke kumu o ka hou pahi no ka hora 7 o ka po Poaha aku la i hala maloko o ka hale hoolimalima Tropic, ma ka manawa o Joe Brown ke paele, i ko eia ai me ka pahi ma ka lima a ma ke kua me kekahi pahi pelu nui oi e Joe Reddick, he paele@ no,

aia ka mea hou pahi ke paaia mai le maloko o ka halepaahao kalana e kali ana no ke ola ne o ka eha o Joe Brown a ma ia manawa e hookolokoloia ai kona hihia.

            Ma ka olelo a Reddick i ka oihana makai ua haawi aku oia ma ke ano aie he$50 i kekahi mau paele elua ma ka po Poakolu aku, a ma kela po iaia e hookaa mai Poaha i no i aka ai aio i na paele i aie ai e hookaa mai i kana mau dala, a me he mea la na hahana loa mawaena o lakou. me ka hoole mai na paele i ai mai ai iaia, ukaliia e na olelo kuamaamu like ola.

            Ma ka moolelo a na makai ua wehe ae o Reddick i kana pahipelu nui, a me ia pahi i koa mai ai oia maluna o Joe Brown a moku o Brown ma ka aoao hema o ke kua malalo iho o ka poohiwi a pela hoi ma ka aoao akau o ke kua, a pela ma ka lima akau e Brown.

            He paele o Reddick i hookolokolo muaia no ka hoae ana e hoopoino o kekahi wahina haole ma Waipahu ma kekahi manawa kokoke i hala aku nei, eia nae ua hookuuia oia e ke @@@@ no ka maopopo ole o ka pili o ka hewa iaia.

           

EMI HOU KE KUMUKUAI O KE KOPAA.

            He lono ma ke kelekalapa ma ka Po alua nei ka i loaa ae i ka hui a Burna ma e kauoha mai ana e hoeni iho i ke kumukuai o ke kopaa i hoomaemaeia ( ko keokeo), i hookahi keneka ke emi iho ma ke kuai nui, oia hoi i 14 keneka no ka paona, a e hooko kokeia ia kumukuai ma ia manawa i loaa mai ai ke kauoha, me ka hoopanee hou ole aku. No ke kuai nui wale no koia, ake, no ke kumukuai liilii aole e emi iho ana a ke kumukuai, no keia kumu, na nei ke kopaa a kekahi mau halekuai o ka hoolako ana e ahu mai nei, ua kualia i ka wa pili e na kumukuai, aia i ka paui o ia mau kopaa o ke k@aila ana, ia wa e emi mai ai a keia kumukuai ae la.