Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 38, 17 Kepakemapa 1920 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

PEPEHIIA HE KIAKAA OTO

            E KEKAHI POE KOA MARINA

 

Hahauia ke Poo me ke Kumu o ka Pu Panapa-

     na a Nui ka Poino me ka Laweia Ana o

          Kona Kaa   Paa na Koa I ka Hopuia

 

@ @ eiwa o ka po o ke Sabati @ i hala, I nook ia ai kekahi kia @ mobile nona ka inoa o M. Lei @ ka pepehi e kekahi mau haole @ maina he elima ko lakou nui, me @ o ka lakou mau pu panapana, @ wale iho no ke ola o kela kia @ mamuli o kona lele ana mailuna @ ke kaa.

@ iho I ka lele ana o kela kia @ @ aku o kona kaa, ua kaa @ kona kaa otomobile malalo o ka @ o kela mau koa marina, me ka @ ana o kela poe koa no ka lakou @ waai I makemake ai.

I Lulike ai me ka hoakaka a ke kia @ o ka pepehiia ana e na koa marina, @ @ aku kela mau marina no kahi @ o na kaa hoolimalima; ma ke @ Betola, ma ka hora ewalu o kela @ a hoike aku la i ko lakou make @ I kekahi kaa, me ka olelo ole aku @ I ka lakou wahi e holo aku ai, a no @ ko kela poe marina e hele holoholo @ manao nae o ko kiakaa, he makema @ @ ua hoomaka aku la ka kaa oto @ holo nowaho o Daimana Hila.

Waai ana, ua holo oia me kela mau @ marina, ahiki I ka Papu Ruger, a @ hou mai la no ke kaona nei, a I @ ana maanei mai o ka hale ipu @, ua niani aku la kekahi o na koa marina iaia, I kahi o ke alanui e moa ana, a iaia I huli mai ai ihope no ka kane ana I ka ninai, o ka Manawa no @ ia I kakauia aku ai kona poo, me ke @ o ka pu panapana, a kulana aku @ @ imua, no kahi o ka huila e hoo @ ai I ka holo ana o ke kaa.

Aole no ka oia e pilikia, ina o kela @ ae la no ka Manawa hookahi I ha @ aku ai oia, aka he mau Manawa @ mahope mai, ahiki I kona hoo @ okoa ana e lele mailuna aku o @, a I kona haule ana aku ilalo o @ alanui, lohe mai la I ke kauoha ana ae o kekahi mea maluna o ke kaa I kona mau hoa, e ki mai I ka pu panapana iaia nei.

Ua hooikaika kela kiakaa me ka nana ole oe I ka nui o ka eha i loaa e holo ma ke alanui, ahiki I kona hoea ana aku mawaho o kekahi pa, hoomaka ae la oia e kahea I mau kokua, o kahi nae o ka laki, ua loheia mai la kona leo kahea, e ka poe oloko o ka hale kokoke loa I ka pa ana o ka pili ana aku, ua kiiia mai la kaa otomobile e laweia no ka Papu Ruger, no ka lapanuia mai o kona mau papapu.

Lako na Koa Marina me na Pu

            Mahoep iho I o ka humuhumuia ana o kahi I eha o kela kiakaa maloko o ka papu, a I ka hoi pono ana mai hoi o kona noonoo maikai, ua hoakaka ae la oia, ua lako wale no kela mau koa marina me na pu panapana.

            Ua hoike koke ia mai ka lohe I ka halewai no kela hoehaia ana o ke kiakaa e na koa marina, me ka lawe koke ia ana ae o na kulana makala a pau, I wahi e paa ai ka poe kolohe.

            Ma ka mea nae I hoikeia ae ma kela po, ua ikeia ke kaa a keia poe koa marina e kau ana, ma ka hora umi kumamakahi o kela po, maluna o ke Kiekiena Pakipika, a mawaho ae o kela poe marina he mau wahine kekahi.

            Ma ka olelo hoi a kekahi o na kinkaa ma ke alannui Betala, ua hoomaopopo loa oia I kekahi mau koa marina elua, ua hoea mua aku no kela mau koa ma ka po Poaono no ka hoolimalima ana I kekahi kaa otomobile, aka nae ua hoohuoiia ka laua ano hoopono, nolaila aole he mea I lawe ia laua no ka holoholo ana ma ia po.

            Ma ka po nae o ka Poakahi nei I paa mai ai na mau koa nei I ka hopuia ma Waialua e ka Hope Makai Nui Plemmer.

 

HAULE MAI KE KAAAHI AKU A MAKE LOA.

            @ @ hooikaika ana e lalau aku I @ papale, o ke puhiia ana e ka @ I haule aku ai ka mea ohi dala @ A. Watson o kekahi o na kaaahi @ Hai Alahao o Oahu nei, mailuna @ kona kaaahi ponoi, a piiia aku @ e na huila o ke kaaahi, me @ make koke ana iloko o ka mana @ loa, ma ka hora ekahi o ka @ @.

            @ la o ka Poalima aku nei I hala, Maka Manawa I hoopaaia ai o ka @ ke kaaahi, ua ikeia ua weluwelu @ wawae akau, me ka lima akau @ ma kahi o na huila o ke kaa @ aku ai, a ua naha hoi ke poo.

            He kanaha kumamalua na makahiki Mr. Watson, a ua mare oia I ka wa @ ka waiho ana iho mahope nei @ aku nona.

            He mea ohi dala o Watson no kekahi @ kuikawa o ka holo ana aku no @ ma ka auwina la o kela Poa @ ua kaa ohua he umi kumama @ komo aku ana hoi ke kaaahi @ kahi hoolulu o ka oihana kaua, @ kau mai o na kanaka o na maku @ ka holo ana mai I ke kulana @ nei.

            @ and o Watson me James Dodd, @ boopaa peleki, mawaho o ko@ kaa ohua, a iloko o ko laua @, ua puhiia mai la ka papale o @ e ka makani, ia wa i apakau @ kona mau lima, me ka nanao e @ ka papale iaia, o kona wa nae @ aku ai, a haule mamua pono @ kaa ohua, mawaena o ke alahao.

            Ua haawi koke ia ku ka koailona i @ @ e James Dodd, no ka hoopaa @ i ka holo o ke kaaahi, ia ke kela @ eia nae, he hookahi kaa ohua@ i pii mai kona mau huila ma@ o ke kino o Watson, mamua o ka @ ana o ka holo o ke kaaahi,

            Manua o ka lweia ana ae  o ke kino @ Watson, mai kahi mai u waiho ana malalo o ke kaa ohua, ua hoea o @ku @ kauka o ka oihana kaua o Ameuka malaila, a ma kana nana ana, i hoike ae ai oia, ua make hikiwawo loa o Watson, mamuli o ka naha ana o kona poo, ame kekahi mau poina e ae i kau aku maluna o kona kino.

            Ua mahalo nui ia kela mea ohi dala e na lunanui o ka hui kaaahi, a ua lilo hoi kona mako ana me ka hikiwawe i mea no lakou e minamina ai iaia.

 

MAHUKA HE MAU PAAHAO MAI KA HALEPAAHAO MAI

            Eha mau paahao, ekolu o lakou he mau paahao teritore i hoounaia i Maui no ka hana ana i na kahua o ka fea ma Kahului, a hookahi he paahao kalana e hana ana i koua hoopa'i paahao o hookahi makahiki, i mahaka mailoko mai o ka halepaahao ma Wailuku ma ke ahiahi Poakahi o ka pule aku la i hala i komo aku e aihue iloko o ka hale o D. W. Chiston, alaila hele kauliilii aku la, a hookahi o lakou mahope iho i aihue i ka kaa otomobile a ka Hui von Haum Young mai Kahului mai.  Ekolu o lakou i paa i ka hopuia, elike ma ka lono kuikawa i hoikeia mai i ka Advertiser mai Wailuku mai ma ka Poaha o ka pule aku la i hala.

            O na paahao teritore he elna mau Pilipino i kamaaina ma Honolulu nei oia o Eduardo ame Mareella ame Masao Okamura, he Kepani.  Ma ka moolelo o keia Kepani he ehiku on a manawa i mahika mai ai mai ke kula mai o Waialea a mailoko mai o ka halepaahao.

            O na paalole ame ke dala ka keia mau paahao o ke ake nui ana e lona a mamua o ka lakou haalele ana iho ia hale, ua laweia e lakou ekolu mau paalole, eha paa kamaa, he $25 ma na hila, he pu raifela na Chilson me kekahi lei pupu no ka wahine a Chilson.

            Ma kekahi kakahiaka ae o Eduardo ka i paa mua i ka hopuia, i ikeia oia mamuli o ke palaka o Chilson ana e komo ana ia manawa, a pela me kekahi paa kamaa ame na lolewawae aua o ka aihue ana.  Ma ia auwina la no i paa ai o Rodrigues ma kahakai o Puunene kahi ana o ke komo ana aku iloko o ke kahi hale o loaa mai ka ai iaia.  Ma ia po iho aihueia kekahi kaa otomobile e Masao Okamura mai ka halekaa mai a von Hamm Young. 

 

 

AHEWAIA KA POE HOOKUONOONO E KE KIAAINA

Ikeia ka Hooko Ole o ka Poe Hookuonoono i na Kumu Aelike no ka Hookuonoono Ana

HAAWIIA I NA LAHUI E KA MAHI ANA I KA ANA

Kuai Kekahi Poe i na Kaa Otomobile Pipii o ke Kumukuai no ka Holo Lealea Ana

Mamuli o ka hoolimalima o kekahi poe i lawe i mai aina hookuonoono no lakou, i ko lakou mau aina, i na lahui e malalo o ka aelike, a lawelawe aku la keia poe i mau hana okoa na lakou, ua hoike okoa ae ke Kiaaiua i kona manao, in a penei iho la ke kulana maoli o ka hana a ka poe hookuonoono e lawelawe ai, alaila e hoea mai ana i ka manawa e hoopau loa ia ai ka weheia aku o na aina kaou ko no ka hookuonoono ana.

            Ua loaa mai ka ike i ke Kiaaina, no ke ano o na mea o ka poe hookuonoono e hana mai nei, ma o ka hoike la a Mr. Albert Horner i waiho aku ai, ka mea ana kopaa o ke aupuni, elike me kana mau mea i ike ai, i hanaia, a e hanaia nei e kekahi poe hookuonoono, ma Kauai a ma Hawaii.

            Wahi a ke Kiaaina, he nui a lehulehu wale o ka poe i lawe i na aina hookuonoono i hoohemahema maoli i ka hooko ana i ka manao o ke kanawai hookuonoono.  He lehulehu wale o kela poe, aia no maluua o ko lakou mau aina, kahi i noho ai, eia nae ua waiho aku nana lahui o e mahi mai, malalo o ka ae@like, a he mau hana okoa loa ka lakou e lawelawe ai, aole o na hana i pili i ko lakou mau aina hookuonoono.

            Aole mala@a wale iho la no pau na mea @ ke Kiaaina i hoakaka ae ai no ka hana a kela poe, o kekahi poe o lakou, mahope iho o ka loaa nui ana mai o ke dala, mai ka lakou oo ko mai, ua kuai aku la i mau kaa otomobile, pipii o ko kumukuai, no ka holo lealea ana. 

            Maloko o ka hoike a Mr. Horner o ka waiho ana ae imua o ke Kiaaina, no kana mau mea i ike ai, no ka poe hookuonoono, ua nele maoli lakou me na makaukau, no ka mahi ana i ko lakou mau ahua, e laa na holoholona, na palau paha, a mau lako meahana e ae, ma kahi iho la nae o na kaa otomobile ka noonoo nui, me kekahi mau mea e ae, i pili ole aku no ka pono o na aina hookuonoono.

            Maloko o ka leka a Mr. Horner e hoakaka ana ia i ka nui maoli o ka pomaikai i loaa aku i ka poe hookuonoono o ke kumukuni o ke kopaa, no ka mea mailoko mai o na oka he iwakalua, e lona ana i ka mea hookuonoono, mahope iho o ka laweia ana ae o na hoolilo, mai ka ehiku kau kani a ka umikumamalua kaukani dala; a o ka poe munui aku no o ko lakou mau eka i kanuia i ke ko, ua nui aku no na dala i loaa mai ia lakou.

            O kekahi kumu nae o ka nui o na pomaikai i olaa i ka poe hookuonoono i keia makahiki, mamuli mai no ia o ke emi o na limahana , ma keia mua aku nae elike me ka pipii o na ukuhana i keia wa ua hoakaka ae o Mr. Horner, e emi mai ana kela pomaikai i ikeia i keia makahiki.

            Aole no nae i pau loaka poe hookuonoono i ka waiho i ko lakou mau aina na ha'i e hana mai, aka ua hana kino maoli no kekahi poe me ka hooikaika ana e mahi, a o ka poe oi loa aku ia o ka pomaikai, no ka mea aohe a lakou mau hoolilo nui, mawaho ae o na hooilo e uku pololei aku ai i ka mahiko.

            Ma ke ano nui o ka hoike a Mr. Horner imua o ke kiaaina, in a aole e hoololi ae ana ku poe hookuonoono i ke ano o ka lakou hoohana ana i ko lakou mau aina ma keia mua aku, alaila e hoikeia aku ana na mea e hanaia nei i ka ahaolelo lahui, ia wa auanei e ala mai ai ke aupuni federala, a kau i kekahi pale, e hiki hou ole ai ke weheia aku na aina o ka papa ekahi no ka hookuonaano ana. 

 

            Ua hoopanoeia ka hoopuka ana aku i kekahi mau palapala a na makamaka o ka hoouna ana mai no keia keena mamuli o ka hele o na kolamu o ke Kuokoa nei a piha ku'i.

           

 

HAHAU I KONA ENEMI A MAKE ME KA PAHI OKI KO

Hanaia Kekahi Karaima Ku i ka Weliweli ma Waialua ae Nei e Kekahi Pilipino

NO KA HELE O KA WAHINE ME KA MEA OKOA KE KUMU

Ili ka Inaina o ke Kane Maluna o ka Pilipino i Hele Pu me Kana Wahine i ka Hula

            He Plipino limahana no ka mahiko o Waialua, nona ka ino o Adriano Aieano, a nona hoi na makahiki he kanakolu, ka i make mainoino maloko o ka halema'i o ka mahiko o Waialua ma ka hora 8:30 o ke kakahiaka Sabati nei, mamuli o na moku pahi i hahauia aku ai maluna on a e kona enemi ma ka hora 3:30 o ia wanaao.  Ua noho ka aha kiure a ke koronero e nieniele i ke kumu o kona make ana ma ke kakahiaka Poakahi nei a ua hoihoi ae  i ka lakou olelo hooholo ua make o Adriano mamuli o kona okiia ana me ka pahi oki ko e paa la ana iloko o ka lima o Aleganero Sakihal.  Ua hopuia o Sakibal a ke paaia mai le e na makai no kona ninaninauia e ke kiure kiekie ma keia auwina la.

            He elima hora walo no ka loihi o ko Aleano ola ana mahope iho o kona okiia ana me ka pahi.  Ua aneane ka e lele loa ae kekahi mau apena e kona kino mai ke kino aku.  Ma kahi e pili ana i ka poohiwi aneane e lele loa ka lima hema mai ke kino aku.  O ka lima akau aneane e kaawale loa mai kona pili ana.  Ma ka aoao hema ka o ke kino he moku nui aleale ma ia wahi, a he elua moku mamua o ka umauma, hookahi ma ka wawae a he mau moku e ae ekolu ma kekahi mau wahi lehulehu e ae.

            Ma ka oleoloia no ka lili mai ke kumu o keia pepehikanaka i ala mai ai.  Ma ke ahiahi Poaono aku ua hele pu o Aleano me ka wahine a Sakibal i ka hulahula ma Waialua, a ma ka hora 11 o ia po ka hoi ana mai o ka wahine.  I ka hale no ke kane e kakali mai ana o ka hoi aku o ka wahine, a ia hoi ana aku ka he hoopaapaa hahana loa mawaena o laua.  Mahope iho, pela ka oleloia ua oleloia ua haalele iho la o Sakibal i ko laua hale.  Aneane i ka hora 3:30 o kela wauaao mamuli o ka nui o ka lea o kekahi mea i ka uwe i puoho au kekahi poe mai ko lakou hiamoe mai a holo mai la no kahi o ka loo uwe, e waiho ana o Aleano ua okiia me ka pahi oki ko me ka manaonao loa.  Ua lawe koke ia oia no ka haima'i o ka mahiko, a ma ia hope iho ua make loa aku la oia mamuii o ka nui o kona wahi i poino. 

 

PAA NA KOA MARINA I PEPEHI AI I KE KEPANI KALAIWA

            O na koa Marina elima i hooiaioia ae ai ka pepehi ana i kekahi kalaiwa kaa otomobile nona ka inoa o Leisure ma ke alanui Daimana Hila ma ka po o ke Sabati iho nei, ua paa lakou i ka hopuia ma ka po Poakahi nei ma Waialua e ka Hope Makai Nui Plemer, a ua laweia mai e hoopaa maloko o ka halepaahao o ke aupuni kalaua.

            Ua ikeia kela mau koa ma ka hoahiahi ana iho o ka Poakahi e kekahi o na makai o Waialua, a ua hoike koke ia ae ia ike ana ana i ka hope makai nui.  I ka hoikeia ana mai o ia lono i Honolulu nei ua holo aku ke kalaiwa i pepehiia ai me kekahi kanaka e iho maluna o ke kaa otomobile no kahi i hoikeia mai ai ka ikeia ana i kela mau koa elima, a malaila i loaa aku ai ka hope makai nui.

            Mahope koko iho o ka hora ehiku ame hapa ka hopuia ana o ua mau koa kolohe la.  Ma ko lakou manawa i hopuia ai he mau lole o ka poe i komo ole i ka oihana koa ko kekahi koa e komo mai ana.  Ma ka oleloia, i ka manawa i hoea aku ai o Leisure a ike i ua mau koa la, ua ike koke no oia o ua poe koa la no kela na lakou i pepehi iaia, a i lawe ai i koua kaa mai iaia aku. 

            No ka nui loa o na hooloha koho halooka pili aupuni o hoopukaia aku nei ma keia helu o keia pepa, ua hoopaneeia ka hoopuka ana aku i ka moolelo o Tazana a keia pule ae.

 

 

PAKELE MAI KE OLA O KEKAI KIAKAA KEPANI

Hahauia Kona Poo me ke Pine o ka Palaau e Kekahi Koa ma ke Ano Powa ma Puuloa

I PAKELE NAE KONA OLA NO KA LELE ANA ILALO

Waiho Nae Oia i ka Hoohalahala i na Aliikoa a Loaa Pono na Koa Kolohe

            Maumana mai nei na hana kolohe a na koa i ua kalaiwa kaa otomobile i keia mau po e liio ai ia i mea a o mai i na kalawai mai lawe i na koa mahope iho o ka poeloele ana. 

            Ma ka hora 2 o ka wanaao Poakahi nei i pepehiia ai kekahi Kepani kalaiwa kaa o Kunga ka inoa e kekahi mau koa elua ma Puuloa, a ina ka aolo i haki ke pine pa-laau, he make loa paha ko kela Kepani.

            E hoihoi ana ke Kepani i kela mau koa no ka Papu Kamehameha, a i ka hoea ana aku i kekahi wahi mehameha ua ninau aku la kekahi koa i ke kalaiwa i kekahi ninau, a i kona huli ana mai, o ka manawa no ia i hahauia aku ai kona poo me ke pine pa-laau, a no kona poniniu no kela eha, ua hemo aka la ka huila e kia ai i ke kaa mai kona lima aku, a hooku'i aku la ke kaa i kekahi pou hao kukuui. 

            Ua lele aku la ke Kepani mailuna aku o ke kaa, a pela pu hoi me na koa, a hoomaka aku la e holo.  Ua kau hou mai la ke Kepani maluna o ke kaa a holo aku la no ka Papu Kamehameha, a hoike aku la i ke koa kiai no kona popehiia ana e kekahi mau koa i maopopo ole iaia ko laua inoa.  Ua hoopuka ko ke ia ae la he kauoha i na koa e ae e makaala loa no na koa e komo aku ana i ka papu mahope aku o ia manawa.

            Ma ke kakahiaka Poakahi ae ua holo aku la ke Kepani me kekahi mau makai no ka papu, a me kekahi o na aliikoa e ukaii pu ana me laua, he helana nui o na koa i nanaia e lakou.  Hookahi koa a Kunga o ke kuhikuhi ana aku, he wahi koa nuku, oia kekahi o na koa i pepehi ai iaia, ua hopuia oia a laweia aku e hoopaa iloko o ka hale paahao o na koa.  Ma ke kakahiaka Poalua ae ua holo hou aku la no ke kalaiwa me ka makai no ka nana ana i ka lua o na koa nana oia i pepehi, koe ka loaa ana mai o kekahi lono no ka loaa ana o ka lua o na koa nana oia i pepehi. 

 

HALAWAI ME KA MAKE MA KE ANO ULIA.

            MA ka hora ehiku a oi o ka po o ka.  Poakolu nei i halawai ae ai he hookahi Pukiki nona ka inoa o Manuel Moniz, me ka make manaonao loa, mamuli o ka hooku'i ana aku o kona kaa mokokaikala e kau ana me kekahi kaa halihali waiu, ma ke alanui o Kapahulu, me ke kamau iki ana mai nae o ke ola o kono kokoolua e kau pu ana ma kela kaa mokokaikala hookahi no, oia nae, aole no he manaolana no ka pakele o kona ola.

            I kulike ai me ka meahou i pili i kela make, he ku i ka manaonao me ka weliweli ka hiona i ikeia.

            Maluna o ke kaa mokokaikala o Manuel Moniz ame kona kokoolua me Joe Teizera kahi i kau ai, a i ko laua hoea ana ma ke alanui o Kapahulu e kokoke ana i ke alanui Hobron, ua hooku'i aku la ko laua kaa, me ke kaa lawe waiu o kekahi Kepani.

            No ka ikaika loa o kela hooku'i ana, ua make koke o Manuel Moniz mamuli o ka naha ana o kona poo, a hemo ka lolo iwaho, a no kona kokoolua hoi, ua komo pu ke kolo o ke kaa mamua mai o kona imaima, a puka mahope o ke kua, eia nae aole oia i make ma ka manawa i loaa aku ai.

            No ka lio hoi e huki ana i ke kaa waiu, ua halawai pu me ka make, ma kela hooku'iia ana, o ka mea apiki nae o ke Kepani nona ua kaa nei, aole oia i loaa aku ma kahi o kela ulia.

            Ua hoihoi awiwi ia ae o Joe Teixera he Pukuku u kamau iki mai kona ola noloko o ka halema'i, a i ka nanaia ana nae, ua ikeia, aole he manaolana no ka o i hoopakele ana ae i kona ola.

 

 

HOIKE O MRS. R. BLAISDELL I KE OLA O KA MA'I LEPERA

Hoakaka Oia Imua o Kekahi Anaina Nui no ke Ola o ka Aila Chaulmoogra me ka Hookuuia Ana o Kekahi Poe Ma'i

            Maloko o ka hale waiho huke e ke aupuni, a imua hoi o kekahi anaina nui i akoakoa aku malaila, ma ka auwina la o ka Poakolu o ka pule aku la i hala, i hoakaka ae ai o Mrs. Rosalie Blaisdell, i ke ano o kona lapaauia ana no ka ma'i lepera, me ka aila chaulmoogra, ahiki i kona ola loa ana, he hoakaka hoi i hoikeia mai eia, me na manao makee o ke aloha kui'o, no kona lahui kanaka, e uwalo mai ana i ka poe apau i loohia i keia ano ma'i, ua pau ka ma ka'u ame ka hopohopo ana; aka e hoike ae ia lakou iho, a e waiho aku malalo o na lapaau ana mai a na kauka o ka halema'i mauka ae nei o Kalihi.

            Ua hoopaaia o Mrs. Rosaiie Blaisdell mauka ae nei o ka halema'i o Kalihi no ka ma'i  lepera no na makahiki ekolu me na mahina eono, i keia la nae, he wahine oia i hookuu loa ia mai, me ke kaawale loa o kela ma'i mai iaia aku.

            "Ma ka mahina o Maraki, ma ka la 5, o ka 1917, ua oleloia ae, ua loaa au i ka ma'i lepera, a hoonohoia aku la no ka halema'i o Kalihi, malalo o ka lapaau ana mai a Kauka Hollman.  Ke minamiua loa nei au no ko'u lawe ole ana mai nei i ko'u kii i pa'iia i kela manawa, i hiki ai ia oukou ke iko mai i ka loli loa o ko'u ano mai kela manawa mai, a oukou no e olelo iho ai, aole kela owau ma ia kii.

            "I kinohi, ua maka'u loa au, o lilo auanei ka laau e kauia mai ana maluna o'u, i mea hoopoino mai, aka ua hoolaua mai nae o Kauka Hollman i ko'u manao, me ka olelo ana mai, e hoomanawanui au ma ka lawe ana i ka laau, nolila ua lawe mai la au i ka laau me ka hopohopo ole o ka manao. 

            "Ua maka'u no au no ka hoihoiia i Kalihi, u akapa aku makou i kela wahi, ka aina o ka poe kanu ola ia.  Mamua o ko'u hoi ana malaila, ua hoike mua ia mai ia'u, e okiia ana ko'u pepeiao ame ka hapa o ko'u ihu, ua ku a maka'u maoli au me ka manau ana iho, he oi aku ka pono o ka pee ana, me ka ai mau mai o ka ma'i maluna o'u, aole nae o'u nana ia mea, in a ia he kumu no'u e noho kokoke aku ai me kuu maakeahine ame ka poe a'u i aloha ai. 

            "Aole nae au i pee, ua hoi au maloko o ka halema'i ma Kalihi, me ka lawe ana mai i ka laau, ua hui pu aku la au me kekahi poe e ae, ma ka lawe ana mai i na laau apau e haawaiia mai ana ia makou, me ka loaa no ia makou o ke ana ame ka lia o ka ili i kekahi manawa, o keia ka hana a ka lana iloko o ko makou mau kino."

Komo no na Manao Ohumu

            Ua hoakaka mai la o Mrs. Blaisdell i ka ohumuhumu o na ma'i i kekahi manawa a lakou e akoakoa ae ai i kahi hookahi, no ka hele ole aku o na Hawaii e makaikai ialoko o ka halema'i, no ka mea e ike ana lakou i na haole i ka hele aku malaila i kekahi wa.

            "Ina ua hiki i keia poe ke hele mai maanei no ka makaikai ana, nokeaha la ke kumu i hiki ole ai i ko kakou poe ponoi ke hele mai; me ka maopopo ole nae ia makou ia manawa, ua hoea aku kela poe no ka huli ana i na ike lapaau no ka ma'i lepera."

            Ua hoike mai oia, no ka hauoli o na ma'i, ka maikai o ko lakou malamaia ana maloko o ka halema'i o Kalihi aka nae, i kekahi manawa a lakou e akoakoa ae ai i kahi hookahi, aole no i nele ka hoalaia ana mai o kekahi mau hoohoo ana iloko o lakou, no ko lakou hopena, in a paka no ka hoihoiia aku i Molokai aole paha.  O kekahi mea no hoi a na ma'i e ohumu ai, o ia no ko lakou olelo ana, no ka makemake maoli no o na haole e make lakou, a ma kela wahi na haole e make lakou, a ma kela wahi nae o kana mau hoakaka i noke ae ai ka poe ma kela anaina i ka akuaka, no ke kuhihewa o ia manao. 

            "Ua luheluhe maoli no na pepeiao o kekahi poe i hookomoia ae iloko o ka halema'i o Kalihi, a no ka nui loa o ka ma'i, ua hauli mai ka ili.  Ua hoao nae kekahi kanaka e lawe i ka laau mahope mai, ua haalele mai la na pohaka i kona helehelena, a hoi mai la kona ili keokeo, eia ka, ole oia he kanaka Hawaii, aka he kanaka ili keokeo maoli.

            "Ma kahi o ka inoa a makou i kapa aku ai ia Kalihi, ka aina kanu ole ia, ua kapa aku makou ka Mauna Hauole, no ka mea ua loaa maoli ka hauoli ia makou malaila; a i ka wa i haalele mai ai o Kauka Hollman, ua haku makou i kekahi mele nona."

            Ia Mrs. Rosalie Blaisdell i hooki ihe ai i kana mau hoakaka ana, ua haawi mai la oia i na hoomaikai ana i ka poe i hoea aku ma kela anaina, no ko lakou hoolohe ana aku i kana mau olelo, he wahine hoi i ikeia, na loaa i ka ma'i lepera.

Aia he Manaolana

            Mawaho ae o Mrs. Rosalie Blaisdell, o Kauka Trotter, ka peresidena o ka papa ola, o Kauka A. L. Dean, ka peresidena o ke Kula Nui o Hawaii ame Kauka Heliman, kekahi poe e ae i hoakaka maluna o ka ninau ma'i lepera, ma kela kalawai.

            Wahi a Kauka Trotter, i ka manawa a ka poe i kai aku na alina o ka ma'i lepera, e hoi ai maloko o ka halema'i e Kalihi, aole lakou e hoi ana malaila me ka hele i na manaolana, aia he nui na manaolana malaila, no ka hoolaila o ko lakou ma'i.

            Ua hoakaka pu mai oia, i ke ano o na hooponopono ana i kela halema'i i keia manawa, me ka hoike maoli mai o na ma'i i ka nui o ko lakou @, no ka mea, o lakou ponoi no ka poe na lakou e hoolala i na mea e hoohauoliia ai ko lakou noho ana malaila.

            Ua hoakaka mai o Kauka Dean i ke ano o ka lilo ana o ka aila chaulmoogra i laau e hoolaia ai o ka ma'i lepera, o ia hoi i kinohi, na lawe wale mai no oia i kela aila, ma ke ano he mea huli pili i ka oihana akeakamai, a o kana mea i hoomaopopo, aia iloko o kahi momona o kela aila, aia ilaila ka mea e hoolaia ai o ka ma'i Jepera.

            Ua hoakaka pu mai oia, no ke kulana maikai maoli o ka halema'i o Kalihi i keia wa, me kona mahalo kiekie loa ia Mrs. Bessie Clinton, ka wahine nana e malama nei i kela halema'i, a wahi ana, in a pela iho la ke ano o na wahine, na lakou e malama kela halema'i e hooiia ae ana ke kulana maikai o ka noho ana a na ma'i.

            Ua hoopau oia i kana mau kamailio ma ka hooia ana ae, he manaolana kona e hoea mai ana i ka manawa e loaa maoli ai ka meahana iloko o ka lana nana e hoola i ka ma'i lepera ma Hawaii nei, ma keia mua aku.

Haawi i Kona Kino Iho

            Ua ku mai o Kauka Hollman a hoakaka mai, no kana mau mea i hoomaopopo ai iloko o na makahiki he umikumamalua e kona hooikaikai ana e huli i ke kumu ame ka mole o ka ma'i lepera, pela hoi me ka laau e hoolaia ai e kela ma'i.

            I kinohi o kona hoea ana mai no Hawaii nei, ua manaoia, i hookahi wale no ona makahiki e noho ai maanei, aka nae i kono noho hana ana no ke aupuni federala, ma ke kahua ma'i ma Molokai, ua hooholo oia e @ oka hana huli a noii pono i ke kumu o ka ma'i lepera i hana nana maanei nei, pela iho la i loihi ai kona noho ana ma Hawaii nei.

            No na mea e pili ana i na hoakaka a Mr. Rosalie Blaisdell, e pili ana i kona lapaauia ana, ua hoike ae o Kauka Hollman, he hookahi mea ana i luna ai, aole i hoike aku imua o keia anaina o ia no kona haawi okoa ana aku i kona kino imua o kela kauka, e lilo i wahi e honooia ai ka mana hoola o ka aila.

            He mau manawa lehulehuka ka Mrs. Blaisdell o ka hoea ana aku imua on a koi aku la e hookomoia mai ka laau iloko o kona mau aakoko, i lona aku ai ka ika maopopo loa ana, @ ke ano o kela laau; ua kanalua loa nae o Kauka Hollman, i ka ae ana aku u kela manao no kona ke u ka menemene.

            He halawai kela i kaheaia e ka Ahahui Mamakakaua, ka ahahui i lilo ai o Mrs. Rosalie Blaisdell, oia kekahi o na mea mua loa na lakou i kekulu ao, a e ikeia nei he ahahu nui maoli o kona mau lala.

 

            E malama ae ana ua Republika o ka mahele 12 o ka apana eha, he halawai, ma ka hapalua o ke hora ehiku o keia ahiahi, ma ka home o Mr. James Auld Jr. ma ke alanui Halekauila, no ke koho ana i na lunanui o ke kalapu.