Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 34, 20 ʻAukake 1920 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE @@- HELU 34.

PEPEHIIA HE WAHINE E KE KANI

A MAKE LOA

 

No ka Aina ke Kumu o ko Laua

Pa-ee Hahana Ana a Ukaliia

Mai la e ka Make

 

HE KANAKA LAWAIʻA O

            KAWELO I MAHALOIA

 

He Lawaiʻa Kana Oihana a ma

            ke Kapakai o Kailua Kona

Wahi i Noho Ai

 

            Maloko o kekahi papaihale lawaiʻa e @@@ aua in a ke kapa kahakai o Kailua, ma kela huli Koolau ae nei ma kekahi menawa o ke kakahiaka Poalima aku @ i hanaia ai kekahi pepehikanaka ame keawe ame ke koko i kakauia ai ka moolelo o ia hana manaonao.

            Aneane i ka hora 5 o ka auwina la Poaono o ka pule aku la i hala he wahine Hawaii nona ka inoa o Mrs. Hana Mauliola, a nona na makahiki he 50, ka mea i loaa aku ua haukae kona lole i ke koko mamuli o kekahi mau moku ma kona opu i houia me ka pahi, e waiho ana maluna o ka papahele o kahi papa ʻihale ua make loa, a ma ka paia hoi e lewalewa mai ana ma kekahi kaula e paa ana ma kona a-i i hoopaaia i kekahi kua, ke kane mamahi ana o Kawelo Mokeo ka inoa, a e waiho ana maluna o ka papahele h@ pahi pelu@kolikoli peni ua kaukae i @@ koko.

            Ma ke kakahiaka Sa@ati nei i malamala ai he aha nieniele o ka Hope Ma@ai Davis o Kaneohe, a o ka olelo hoo@elo a ke kiure konorelo ua pepehiia ka wahine me ke kaawe a@a o ke kane.

            Ma ka auwina la Sa@ati iho i kahuia ai na kino make elua maloko o ka pa @@na o Kaw@lo ma Kaneohe.

            Ma ka nianaoioia no ka aina mai ke k@mu o ka hoopaapaa ana o kela mau mea, a o ka make ka i ukali mai mahope. Mamuli o kekahi hoakaka mai kekahi Kepani lawaiʻa mai e noho kokoke mai ana ma kela wahi, a nona hoi kekahi papaihale e ku kokoke mai ana i ko Kawelo ma papaihale, i manaoia ai ma kekahi manawa o ke kakahiaka Poalima @ pepehi ai o Kawelo i ka wahine @ @ake a kaawe iaia iho ma kekahi manawa mahope mai.

            Ma ka olelo a ke Kepani ua hooa ae ka wahine i ka hale o Mokeo ma ka hora 6 o kela kakahiaka Poalima. Wahi a ke Kepani mai ke kuahiwi ko ka wahine holo ana mai maluna o ke kaa, @ahi o kekahi wahi hale uuku a ua o Kawelo ma i ku ai, a malaila no hoi @aua e noho ai i kekahi manawa, a i ka @@ea ana o ka wahine i ka hale, nakii@@ iho la i ka lio i ka pa a komo aku @ @oko. Uaike mai ua Kepani la i ka @@@ hou ana mai o ka wahine iwaho, @@ ke kau no o kona papale ma kona

 

@@ nana m@ ka Ao@@ @@

 

HOEA MAI IANEI HE KANAKA AKAMAI I KA HOOLANA MOKU.

 

            Mamuli o ka loaa ana aku nei o ka @@@ ua ili ma Kalaeloa ae nei ma ka Poakolu elua pule aku nei i hala ka mokuahi lawe ukana West Eldara, ua @@amaia mai kekahi o na kanaka aka mai loa i ka hoolana ana i kekahi mo@@ ili o ke kapakai Kapikipa, oia ke Kapena Leb Curtis, ma ka Poaono aku @@ kona hoea ana mai ianei maluna mai o ka mokuahi Durline, ma ke ano @a ke kanaka ma ka aono o ka papa @apilimoku o Amerika, a nana a malalo @@ o kana hookele ana e kuʻeia ai na ukana i koe o ka moku ili, a no ka nana @na i na wahi i poino o ia moku ame ka @a@a e pili ana i ka pahonohono hou @@a ae i na wahi o ia moku i poino.

            Ma ka manawa i loaa mai ai i Ilono@@@u nei ka lono maopopo no ka ili ana @ ka mokuahi lawe ukana West Eldora @na na kuaau o Kalaeloa, ua hoike ko@@la aku ka lohe i ka papa kapilimoku @a Kapalakiko no ia pilikia, a oiai o ka mokuahi Lurline ke ku ana ia manawa a e makaukau ana @o ka holo mai, @a kau koke mai la ke Kapena Curtis ma ka Poakolu me ka hoohakalia ole @ku, a ma ka Poaono aku la i hala ka @@ea ana mai ianei.

            Eia ka West Eldara ke pili nei ma ka Uwapo 26 ma kekahi aoao mai o ke alahukimoku a ka hui I. I. S. N. Co.

 

PAA HE MEA

HANA DALA APUKA

I KA HOPUIA

 

He Eono Mahina Kona Huliia Ana

e na Luna Aupuni Ahiki

i Kona Paa Ana

 

LOAA AKU ILOKO O KONA

RUMI NA LAKO MEAHANA

 

Ua Hoike Okoa Ae o Franz i Kona

Hana Ana i Mau Bila Dala

No Kona Ike i ka Pilikia

 

            Mahope iho o ka hala ana o na mahina eono o ka huli hoomau ana o na luna aupuni federala ame ka oihana makai o ke kulanakauhale nei, no ka mea nana i hoopuka ae kekahi mau bila umi ana ka luhi mamuli o ka paa ana ae o Frederick Franz, he Kelemania, ma ka Poaha o ka pule aku la i hala i ka hopuia a noho ana i kuapapanui. Eia oia ke kali nei o ka hooloheia o kona hihia imua o Komisina Botts, a nana e @@awi mai i ka olelo hooholo no ke ahewa ana a i ole ia waiho aku i kela hihia imua o ke kiure federala.

            Ua hoikeia ae ua ae maoli ae o Franz imua o J. J. Smiddy no kona hana ana i kekahi mau bila dala apuka ame kona hoolilo ana aku ia mau bila maloko o na halekuai liilii maloko nei o ke kulanakauhale, a o ka oi loa iwaena o na lahui o ka hikina mai.

            Mahope koke iho o ka aina awakea ma kela Poaha aku nei, ua pua iho la o Franz ia Makaikiu Swift i ka hopuia ma ke ano he mea i hoohuoiia, a laweia imua o na luna aupuni federala.

            Ma ka huliia ana aku o na rumi o Franz ma kona wahi noho ma Ewa o na alanui Kula ame @iliha e Ilamuku Smiddy ame kekahi poe e ae, ua loaa aku la kekahi pahu paʻikii ame na lako apau o ia oihana, na mea hana ame kekahi ma i mea e ae i pili no ia ano hana.

            Ma ka hoike a ka oihana makai, nana maoli no i hana i kela mau bila aupuni, a he 34 o ia mau @ila aia malaio o ka malu o ka ilamuku. Ma ia auwina la hookahi no, ua hoike aku la o Franz ia Ilamuku Smiddy, aia he ekolu o ua mau @ila apuka nei i koe aku maloko o kona rumi, a he mea oiaio, i ka laweia ana aku o Franz no kon rumi, ua wehe ae la oia i kekahi buke a maloko olaila i loaa aku ai ua mau bila nei elike me kana hoike.

            Ua paʻiia kela mau bila dala maluna o kekahi mau apana pepa lahilahi a na Pake me ka hoopipiliia ana o kela mau apana pepa, a mawaena o kela mau apana pepa ua hookomoia kekahi mau lopi silika, a ke nana iho oe, ua like loa me ke dala pepa o keia wa. Ua loaa aku maloko o kona rumi na naau lopi silika like ole.

         Ma kekahi manawa i hala ae nei ua hoea aku la kekahi mau lahui e imua o Ilamuku Smiddy a hoike aku la iaia no ka loaa ana ia lakou o kekahi mau hila dala o ke ano apuka, me ko lakou hahai aku i ke ano o ke kanaka nana i hoolilo aku ia mea ia lakou.  Me ka maopopo le’a ole o ke ano maoli o ke kanaka, ua hoao iho la no na kanaka o ke aupuni e hookolo ma ka meheu o ke kolohe ahiki i ka loaa ana iho la.

            Ua manaoia ua loaa o Frang i ka ma’i lolo o na aakoko, a no na makahiki elua ka hiki ole ana iaia ke hana i kekahi hana no kona pono a ua manaoia, ua ano pilikia maoli oia i ka pololi.  Ua hoike ae o Smiddy ma kela auwina la no ka hoike ana aku o Franz iaia, he mea oiaio ua hana maoli no oia i kela mau hila apuka, aka, he hookahi wale no ana hila e hoolilo ai i kela ame keia pule no ka uku ana i kona hoolimalima ame ke kuai ana i mau wahi meaai nana.

            “Aole au he kanaka hana kalaima,” wahi a Franz i hoike mai ai ia Smiddy, “aka, he mea pono e loaa ia’u he ola ana, a nolaila au i hoolilo aku ai i keia mau hila no ke kuai ana i mau meaai na’u.  Ma kekahi ano ulia, ua loaa mai la ka ike ia’u ua hiki loa ia’u ke hana i keia hana apuka, a i ko’u wa i loohia ai i ka ma’i o ko’u manawa ia i hana ai i keia mau hila apuka no ke kuai ana i mau meaai.  Ina aole au i hana pela, ina penei, ua make mua au i ka pololi.

            Ma kela auwina la, ua hoea ae o Miss Shiuzo Keto, he kaikamahine Kepani o ka hoea ana mai i keia kulanakau@@@ nei i kekahi manawa pokole ae nei i hala, imua o Uamaku Smiddy, a hooiaio aku imua ona, o Franz i’o no ke kanaka nana i haawi aku iaia i kekahi @il dala apuka o umi dala ina ka halekuai laau ma Pawaa no hookahi omole Co@ Liver Oil, me kona haawi ana mai iaia i ke koena i koe ma ke dala maikai.  Imua o Ilamuku Smiddy kela wahine opio Kepani ame kekahi poe e ae i hoike wai ai no ko Franz kuai ana i kekahi omole o kela ano mai kela wahine Kepani mai.

           

NA LA I KOE EHOOPAA INOA AI

            He 28 ka nai o ka poe i hoopaa ae i ko lakou mau inoa ma ka Poakahi nei a ke huiia me na inoa mua piha ka 5643, nolaila o ka huina nui o ka poe i hele ae e hoopaa i na inoa ahiki i ka Poakahi, nei he 5671, o ka huina i ko@ i kohoia he 4320.  Ua hoopaa ae anei oe i kou inoa?  Ina aole, no ke a@a ke kali ana?

            Ma ka po o ka la 14 o Sepatemaba ae nei e paa ai ka buke a ke Kakauolele Kalauokalani, a ma ka la 2 aku o Oka toba e koho haloka ai; o oe ana anei kekahi mea kupono i ke koho baloko ma ia manawa?  E hoomanao, ina aole oe i hele ae e hoopaa i kou inoa me ke kakauolelo, e nele ana oe i ka pono koho baloka wae moho ma ka la 2 o Oka toba.

 

KANONO KA HOOPA’I O KA MEA HANA OKOLEHAO

            He $300 ka hoopa’i ame $17 na k@ina o ka aha ka i kauia mai maluna o Ke niehi Kawabata o Kamoiliili ka mea nona ka pahale i loaa aku ai ka ipo-hao puhi okolehao ame 300 galani lama i hoawaawaia i na makai o ka oihana o na loaa kuloko ma ka po’o o ka Poaono aku la i hala.

            Ma ka manawa i hooloheia ai ka hihia o Keniehi mamua o ka aha a ka Lunakanawai Federala Voughara ma ka Poakahi nei, o ka Keniehi kimupale ma koaa aoao no ke kumu o kona hana ana i ka okolehao na aie ka oia i kekahi huina dala nui i kekahi Kepani okoa aku, a i kumu e hiki ai iaia ke hookua aku i kona aie oia ka hana ana i ka okolehao, he wahi kumu omilumila loa a ka ahn e mana ole mai ai no kona hookuuia, a wahi hou ana ua haawi aku oia i kekahi hapa o ka okolehao ana o ka hana ana i ke kanaka ana i aie ai.

            He Pake, o Akau ka inoa a i laweia mai Maui mai e ka Hope Ilamuku Holt, ua hoopa’i pu ia oia he $125 me na koina o ka aha no ka hana okolehao no.

           

            Ua nui na manao i kakauia mai e na makamaka, a no pihaku’i loa o ka oneki o ke Kuokoa i keia kelepa, e hoomanawanui iki mai a ka wa pono.

 

NA MOHO NO KA AHAOLELO KULOKO NO KA 1921

         Oiai ka manawa k@ho @aloka laula ke hookokoke mai nei i keia ia ame keia la, ke noonooia mai nei na moho no na hale a elua o ka ahaolelo kuloko a he heluna nui o na inoa i hoop@ aia ae no ka Mokupuni o Oahu, mawaho ae o na inoa o na moho i hoopuka muaia aku ai o Wm. J. Coelho kekahi, he Repubalika, ame Alexis J. Oignoux, S. S. Paxson, W. E. Miles ame Archie Robinson, he Demokarata.

         No ka hale hoi o ua lunamakaainana o keia na inoa malalo nei i hoopu-aia en: Robert Ahuna, Jack Kalakiela ame D. M. Kupihea, he mau hoa kahiko no ka hale ma ka aoao Demokarata e manao ana e holo hou.  O kekahi mau inoa e ae ma ia aoao i hoopu-aia ae o G. C. Canl@@, Henry Gregson, Jessie Uluihi, G. Holt. Jrl, ame W. E. Mossman.  O O. P. Soares ke kakauolelo mua o ke senate, ke holo hou ana no ia kulana, a o Ed. K Woodward, ke kakauolelo mua o ka hale, ke holo hou ana no ia kulana.  O keia ae la na moho i maopopo a i hoopu-aia na inoa, koe aku na lio eleele, na ke au o ka manawa e hoike ae.

 

Ua kaawale aku ka dunahooponopono o ke Kuokoa no kona hoomaha no elua pule no ka ia hamau leo.

 

KA WELO KAO ANO HOU LOA TOGGENBERG

Mai Kaleponi Mai ka Laweia Ana Mai no ka Hoolahaia ana ma Hawaii Nei

O KA MAUU ALFALFA KA LAKOU AI KUPONO

He 60 ka Nui i Laweia Mai no ka Hoolawa Ana laanei me ka Waiu Maikai

 

         Maluna mai o ka mokuahi Lu@line o ke ka ana mai’ianei maika auwina la o ka Poaono aka la i hala kekahi mau kao o ke wawa Toggenberg, Suita@ana, i hoolahaia ma Palo Alto ame San Jose, he mau apana aina maloko o Kaleponi, no lakou ka nui he 66, a ma ka moolelo o kekahi welo kao maikai loa ka keia no ka mea he nui ko lakou waiu, a o ka manao o ko lakou laweia ana mai ianei no ke kokua ana mai ia i ka hoolawa ena i ka lehulehu me ka waiu, kekahi o na meaai e pono ai ka lehulehu o auwe nai ia nei i ka pii loa o ke kumukoai i kela mau la no ka hapa mai o kahi e loaa nui mai ai ka waiu.

         Ma ka manawa o ke kuana mai o ka Lurline he 47 ka nui o na ohua i ku mai, a@he nae he nana ia aku o na ohua e ka ahakanaka e kuku aku ana maluna o ka uwapo, aia maluna o na kao i laweia mai ai ka lakou healani nui, oiai na poo o ia mau kao e okuku niei ana ma ko lka@@ wahi i hoopaaia ai.

         Ma ia poi ho maloko o kekahi pa mahope aku o ka halenoho o L. A. Kakina ko lakou wahi i hoopaaia ai, a me he mea la ua hauoli loa lakou i ke kau koke ana mai iluna nei o ka aina, no ka mea, he uuku loa ka aina maluna o ka moku, kahi maa ole ia lakou e holoholo ai.

         He welo kao nunui keia; ua kapaia lakoa he mau kao Toggenberg, no ka mea, mui ke Awawa Toggenberg, Sui-@alana mai ko lakou mau makua wahi o ka laweia ana mai, ko lakou wahi i laha mui ai, a he maikai ko lkou oia kino, a oiai ka lakou mahina o ka moku au nui a lawa, kia waia i hoolawa ae i na kanaka apau maluna o ka Lueline mai a lakou mai i kela ame keia la.

         Iloko o kela pu-a he eha mau kao kane, hookahi o lakou aole koko awiliwili iloko ona, he koko maemae la kona mai kona welo kumu mai, a he 62 mau wahine, hookahi o lakou he koko maemae loa kona me ke koko hapa ole a awiliwili, a o ke koena iho he mau kumulau hoolaha maikai loa o ka papa helu ekahi.  Ua ohiia mai lakou mai Palo Alto mai, kahi i hoolahaia ai o Dr. Berg, a o kekahi mai San Jose mai.  O ka averike waiu e loaa ana i kela ame keia kao wahine mauka nei o ka aina he ekolu kuata i ka la.  Ea, ola maoli ka lehulehu ke nui mai ka waiu kao, ke emi iho nae hoi ke kuai malalo o ka waiu hipi e kuaiia mai nei ma ka 17-18 keneka o ke kuata.

         O ka ai ka i maa mau i nei ano kao ola ka maua alfalfa ame ka wai, a e loli ae ana paha ka lakou meaai e ai ai maanei, koe wale no a kauu nui ia aku ka mauu alfalfa maanei mamua o ka mea e ikeia nei i nei manawa.  Ma ka moolelo o nei ano welo kao he wao loa ka lakou i ka lakou mau mea e ai ai, ina ka e hehiia aole lakou e ai ana.

         Ma ka la no i ku mai ai ka Lurline he aneane iwakalua o lakou i lilo aka i ke kuaiia. Aole no ka i ka pii o ke kumukuai a kana mai, o ke kao wahine he $150 no ka mea hookahi, a no ke kao keiki aneane ma kahi o ke 60, $80.  Ma keia kumukuai o ka poe wale no i manoanoa ka iliili ke loaa ana, ame ka poe he mau aina nui a akea ko lakou, a o ka poe ilihune, e noko i ke kuko a nui aole e loaa ana.

 

         CHICAGO, Aug. 13. – Ua hoikeia ae e ke Senatoa Harry New o Indiana, ka lunahoomalu o ke komite o ka poe haiolelo i keia la, o ke Konela Theo. Roosevelt Jr. ke hele aku ana e haiolelo no ka hooikaika ana no ke Senatoa Harding ma na la mua o Sepatemaba.  E hoomaka ana kana kaahele ana maloko o Ohio, a e ukali aku ana oia ma na wahi apau a F. D. Roosevelt, ka moho hope peresidena Demokarata e hele ai.

 

LOAA AKU KA ANNIE E. I KA MOKU KUKUI

Ma Kahi i Hoikeia Mai Ai i Hookoloia Aku Ai Ahiki i ka Loaa Ana

UA IKE KA MOKU LAWEKOA I KE KUKUI HOLO NO-NAE

Maikai ke Ola Kino o ke Kapena ame na Keiki – Koloia Mai Ahiki i Kauai

 

         O ka mokukuna Waa@@ E @ h@ikeia mai ai e ka moku law@koa Madawaska aia malalo aku o ka Mokupuni o Kauia ma ka h@ra 8 o ka po Poalua nei ku lo@a ana aku i ka mok@ kokua i ua haleipukukui ke Kukui ua komoia ua mokukuna la o ke kai a ua koloia mai a hanleleia ma kekahi awakumoku o Kauai, a o ke Kapena E. E. Piltz, Wm. Leithead ame kekahi keiki e iho e kau ana no maluna o ka mokukuna poino, ua hoihoiia mai i Honolulu nei.

         I kulike me ka lono kelekalapa wueaole o ka loaa ana ae ia A. E. Arledge, ka lunahoohana o no haleipukukui Amerika ana Honolulu nei mai ko Kapena Erickson mai o ke Kukui ma ka hora 8 o ka po Poalua nei ka loaa ana aku o ka mokukuna e laua mai ana aneane ma kahi he 90 mile ka mamao mai kahi aku ana i lana ai a i hoikeia mai ai e ke Kapena Johnson o ka moku lawekoa Madawaska.

         Ma ka po Sabati oiai ka moku lawe koa e holo ana mai Niihau aku no Manila ua ikeia mai ia e na kanaka ekolu e kau ana maluna o ka mokukuna, a ua hoomalamalamaia mai la ka kukui mai ka mokukuna mai me ka manao e holo aku ka moku lawekoa a haawi aku i kekahi kokua i ka moku poino, eia nae, aohe i nanaia aku ia anapa ana mai a ka malamalama, ua hoomau loa aku la no ka Madawaska i ka holo ana no Manila, oiai nae o ka hana pono loa ia @ ke kapena o ka moku lawekoa e hana ai no ka mea, mai ka Poalua mai o ka pule i hala ka piha ana o keia mokukuna i ka kei a o ka poino aku ka hope.

         Mamuli o ka hoike ole ana mai o ke kapena o ka moku lawekoa i kekahi hoike maopopo no kahi o ka mokukuna e lana ana, ua hoounaia aku iaia kekahi olelo ma ke kelekalapa uweaole e noi aku ana iaia e hoike mai i ka latita ame ka lonitu pololoi kahi o ka mokukuna e lana ana ana o ka ike ana, a ma ka Poalua nei ka loaa ana mai o kaua pane elike me ia malalo nei:

(E n@@@ @@ ka Aono 4.)

 

E NUI ANA KE OO KOPE MA KONA I KEIA MAKAHIKI.

 

         I kulike me ka lono i loaa ae i ka Hilo Tribune a i ikeia iho hoi maloko o ia nupepa, e hoakaka ana ia i ka nui o ke kope o keia kau ma Kona@ ua oleloia o keia kekahi o na makahiki hua nui o na kumulaau kope, ua hele ka a lulu na lala i na hua, a iloko o na la kakaikahi i koe e hoomakaia ai ka ohi ana, oiai nae, ke pala kakaikahi mai ia no ka i nei manawa ke kope ma kekahi mau wahi.

         Aia he huina nui o na eke kope i ohi ia i kela kau aku nei e paaia mai la i nei manawa maloko o kekahi mau hale hoahu lehulehu apuni o Kona.  O ka hapanui o ia mau eke kope ua paaia me ka manao e pii hou ae ana na kumu kuai o ke kope, eia nae aohe ka he mea maopopo loa o ia ano i ikeia elike me ka hoakaka a ka poe kalepa e ake ana e hui aku na pomaikai e loaa ma ia hana.

         Mahope o ka hala ana o kekahi mau kikina nui o ke kope a i ohi uuiia e @a kanaka, ma ka oleloia ua lilo maoli ke kope i kumuwaiwai no ko Kona mau kini.  O kekahi poe ka ua kuai he mau wili kope liilii no ka hoowaawale ana ae i ka ili mai ka i’o ae, a he mau wili nunui ka kekahi ma kekahi mau wahi aku, a elike me ko lakou nui pela ka nui o ka mea hiki ke kanaia i ka la.

O ka pilikia nui ma kela hana oia ka nele i na limahana a o na keiki kala na limahana e ohi mai la i ke kope, elike me ka hoakaka a ka Hilo Tribune.