Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 33, 13 August 1920 — KE ALAKAI KOKUA NO KE KOHO BALOKA. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KE ALAKAI KOKUA NO KE KOHO BALOKA.

Hoemakaukauia e W. J. Coelho no ka Pono o na Hawaii. Na Kupa Pauku 1. Na .Kunawni KOII9 Baloka. 1 0 na kanaka aj>au i lilo i ]>oe ku]»a 110 k;t Kepubali!:a 0 Hawaii ina ka !a .12 o Au»:itc, 189s_, Ve kukal.iia aku nei ina keia. he poe kupa lakou 110 Amerik'ā Huipuia a poe kajra li->i no kr Teritore 0 llawaii. ''A o ka poo.knpa apau o,Anu>rika Huij>uia e 110110 arsa ma ko Hawaii Paeaina ina ka la 12 0 Augate, a maiiope mai 0 ia la, me ka poe kupa aprtu 0 Aincrika Hui{>uia a nolio aku ann nra ke Tcritore o Hawaii ma kein hope aku, 110 hookaiii niakahiki, he poo kupa lakou 110 ke Teriforc o Hawaii.''. I'auku 4, Kanawai Kumu. P'iuku 2. Xa Kan. Koha.: I " He 2 hale o ka ahaolelo 0 ke Tcvitorc o Hawaii i kapa pakahiia, ke Sefime ka t IT:i!e 0 na Lunamakaainaua 1 hooponoponoia ,a e noho kaawale "ana; koe ma na ano i hoakakaia malalo nei. 14 E kapaia na -ha!e elua, ' Ka Ahaolelo o ke Teritore.' " Pauku 12, Kanawai Kumu. Pauku 3. Kan. Koho: Aole e noho kēkahi men, ma ke ano lie sQnatoa a lunamakaainana paha, ke ole oia e kohoia malalo a nia ke ano i kulike nie keia kanawai." Pauku 13, Kan. Kumu. Na Koho Baloka Nui Pauku 4. Kan. Koho: "E malamaia 110 i koho balnka nui ma ka Poaīua, mahope aku o 'ka Poakahi mua 0 Xovemaba, 1900, a ma keia me keia elua makahiki nia iii hope aku. Kia nae hoi, e hiki i ke Kiaaina nie kona manao' ame he pono, nia ka hoolaha ana aku ilo'ko 0 na la ln> kanakolu, e kauoha i koho haloka kui'kawa ma.nuia ae o ka wa koho baloka uui, ina nae i»ia koiia maiiao ana, ua koiia e ka j>ono o ka lehulehu i kau kuika~»va o ka ahaolelo." Pauku 14, Kan. Kuniu. 0 Kela me Keia Hale ke Hoomaopopo i ke Kupono o na Lala Pauku 'k Kan. Koho: '' Xa kela me "keia hale e hooinaop'opo 110 na koho ana, na hoike koho bafoka, me ke kupono o- koiia poe lala iho. Panku 15, Kan. Kumu. Kupono Ole o ka P.oe Kaukanawal PeukU 6, Kan. Koho: " Aole kekahi lala o ka ahaolelo, iloko o ka manawa ona i kohoi'a ai, e hoo"koliuia a i ole e kohoia no Itekahi kulana oihana nialoko o ke Teritore j Hawaii." Kupono Ole o na Luna Aupuni me ka Poe Lawelawe Pauku 7, Kan. Koho: " Ao!e kekahi niea e paa ana i kekalii 0111 111:1 iloko. a i ole, malalo iho, a maimili paha o ke aupuni 0 Amerika Huipuia, a o ke TeritoiQ hoi "o Hawaii, e kupono »' kohoia i ka ahaolelo, a i o!e e j)iia i ke kuiana 0 ke'kahi lala 0 ia, oiai oia e |>aa aua i oiliana." Pauku 17, Kan. Kumu. Pauku S, Kan. Koho: " Aole kekahi huj>o a jnipu!e, a aole kekahi mea i kijiakuia mui ka ahaolelo mai, 110 ka hanwi ana'. a np -ka Jawe una palia i na ukiv kif>c, a i o!e kokua'a:ha nia ia hana, a aole no lioi kekahi,. mea 1 hoahewaia ina k'e kanawai 'iio kekalii liewa kalaima i hooiiaiia nia ka hoopAaliao ano, me ka hana oolea; 'a hana oolea ole j>aha, 110 kekahi nianawa i oi o'.e aku .maluna 0 hookahi makahiki, me ka hoopa'i ilala, a hooj)ai elala ole e kakau hoopaa i kona inoa iio ke ko'ho baloka, a i ole, e koho lialoka paha, a i o'e, e noho 'paha ma kekahi nihana ilo'ko, nialalo, a mamuli hoi 'o ka mana 0 ke aupuni, ke ole ua.niea la i hoopaiia pela i kalaia, a hoihoiia koni mau j)oiio kivila." Pauku 13, Kan. Kūmu. Ke Senate—Ka Nui o na Lala , Pauku 9, Kan. Kolio: "He 1/5 lala o ke senate, a e uoho l:\kon nia ia oiliana 110 e!ia īnaknhiki. l'ia nao hoi, o na «enat<»a <> kojioia iina ma ke kau k(»ho l>a)i>ka l:iula niun, elua mai ka aj>ana ekalii, hookahi mai H;a ajiana e!ua, ekolu maj ka ajjan ekobi, a hookalii mai ka a|>ana eha rnai, e nolio lukou ma ia oih.-uia 110 2 niakahiki 110; 0 na lioakaka ana 110 ia niau ma.helehele ana e hoomaopoj»oia no e ka ahaolelo." Pauku 30, Kan. Kumu: Pauku 11, Kan. Kolio: "Xo ka wae ana i poe waliaololo noloko 0 ke senate, ahiki i ka wa e hoakalaia ai ma kekahi ano okoa ma ke kanawai, e maheleia ke Teritore iioko 0 na apana senatoa mahope iho nei, penei: Aj»ana ekahi: Ka Mokūpiini 0 Ilawaii. Ajiaua ellia: Xa Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai ame Kahoolawe, Apana ekolu: Ka Mokupuni 0 Oahu. Aj>ana elia: Xa Mokupuni o Kanai aaie Xiihau. l'auku 32, Kan. Kutnu. Pauku ]2, Kan. Koho: "E koho ka j>oe koho baloka ma ha upana i oleloia i na senutoa elike me keia mahojje iho nei: "Ma ka apana ekahi, 4; "Ma ka apan'a elua, 3-; "Ma ka apana ekolu, (>; "Ma Ttft aj»ana eha, 2." 'Pauku 33, Kan. Kuimii Na Mea e Kupono ai e Lilo i Senatoa r Pauku 13, Kan. Koho: "I mea e.kūpono ai e kohoia i senatoa e lilo ia ūiea i kiipa kane no Amerika Hnipuia;' ua hik'i aku "Oia i kē 30 makahiki; ua 110110 ma ko Hawaii Paeaina, aole emi malalo o 3 makahiki i kujjono lioi oia e koho. i na senatoa nialoko 0 ka ajnana i'kohoia ai ia." Pduku 34, Kan. Kuiiiū. Ka Nui na Limaanakaaihana Pauku 14, Kani Kolioi "He -30 ka n'ui 0 .na lala 0 ka liale 0 na lunamakaainaua. i kohoia, koe mii na hno i hoakakaia nialoko nei, 1 kela me keia elua nHikaliiki." Paukū 35. Kumu. ■ Ka Maoiawa e Noho Ai ma ka Oihana l'auku 10, Kan. Koho: "O ka liianawa e noh&'ai ma ka oihana o na lunaūiakaainana i kolioia ilia 'kekahi kphb baloka' hiula a i ole koho baloka kn ; kāwa, e mau no ia ahiki i ke koho baloka laula i v niu!amaia ma ia hope iho.' •' • Na Hakahaka Pauku 16, Kan. Koho: "O na hakahaka 110 ka oihana lunamakaainana i loaa mamuli 0 ka make, liaalele ana. a no kekahi kumu e ae palia, e hoopihaia no ma na kolio kuikawa 110 ka niauawa i koe." Na Apana LmwmakaaiAāiia Fauku>l7,,Kan. Koho'l ">co ka wae ana i poe wahaolelo noloko o ka l»ale 0 na luiiamaUaainanu, ohiki i ka wa e hoaknkaia ai ma keka-

lii ano ma ke kanawai, e maheleia ke Teritore i!oko 0 na apana lunamakaaiiiana īnahope iho nei, j»enei: "Aj)ana ekahi: O kela wahi 0 ka Mokupuni o Hawaii i kapaia o Puna, Hilo ame Hamakua. "Apana elua: O kela wahi 0 ka Mokupuni o Hawaii i kapaia 0 Kau, Kona ame Kohala. "Apana ekolu: O na Mokupuni j Maui, Molokai, Lanai ame Kahoolawe. " Apana eha: O kela wahi 0 ka Mokūpuni 0 Oahu e w«iiho ana.ma ka hikina ame ka hema 0 ke alanui Nuuann ame ka lalna mailaila aku a mai ka Pali a!ku 0 Xuuanu ahiki i ka Lae 0 Mokapu. "Apana elima: O kela wahi 0 ka Mo- , kupuni 0' Oahu e waiho ana ma ke komohana ame ka aka.u o ka apaua eha. Apana eono: Na Mokupuni.o Kauai ame Xiihau." Pauku 38, Kan. Kumu. Pauku 18, Kan. Koho: 4 ' E koho ka poe kōho baloka ma na apana i oleloia i na lunamakaainana elike me keia mahope :iho nei: '/Ma ka apana e'kahi, 4; apana 4; apana ekolu, 6; apana eha, G; apana elima, 6; apana eono, 4." Pauku 39, ( Kan. Kumu. Nā Mea e Kupono ai. na Lunamakaainana Pauku 19, Kan. Koho. "I mea e kujH>no ai e lilo i lala no ka Hale 0 na Lunamakaainana e loaa i k'a 111 ea e manao ana e kohoia ma ka mauawa koho baloka, keia mau mea: Ua piha kona inau inakahiki he 25; he kupa kane no Amerika Huipuia; ua noho ma ko Hawaii Paeaina aole i emi nialalo o 3 makahiki; a ua kuj)ono hoi oia e koho i na lunainakaainaiia maloko 0 ka apana i kohoia ai oia. Pauku 40, Kan. Kumu. Aupuni Kaona, Kulauiakauhale me ■; Kalana Pauku 20, Kan. Kolio: "'E hiki 110 i ka ahao!e!o e kukulu i mau aupuni kalana me nt\ kaōna ame ua muuisipala kulanakauhale, maloko 0 ke Teritore 0 Hawaii, a e hoomaopopo hoi no ko lakou hooponopono aupuui ana, a o na luna apau e hookohuia a i ole e leohoia, elike me ia e hoomaopopoia ana, ma ke ano elike me ia a ke.Kiaaiua aine ka ahaolelo 0 ke Teritore e hooponopono ai." Pauku 56, Kan. ! Kumu. Hookuu Ara. i ka Poe Koho ma ka La Kolio Baloka Pauku 21, Kan. Kolio: *' E loaa no i kela me keia mea koho ka pale'kaua mai ka liopuia ana ma ka l'a koho baloka oiai oia ma kalii koho ' a ina kona hele ana aku a hoi ana mai mailaila mai, koe wale no, ina ua kueia ka malūllia ma ia manawa, a i ole, no ka liiiiia a feloni paha." Pauku 57, Kan. Kumu. Pauku 22, Kan. Koho: "Aole kekahi mea koho baloka e koiia e lawelawe i ka hana koa ma ka la koho, i mea e keakeaia ai kona koho ana, koe ka manawai 0 ke kaua, a i ole ! pilikia e ae paha 0 ka lehuiehu, a i , <>le, i kona wa paha i kaawale aku ai jjnai kona wahi noho &ku, inamuli 0 ka (lawelawe ana i ka oihana kōa, a no ia ! mea, e, hO'omaOpopoia no ma li" kanawai |kn hiea e hiki ai iaia ke koho." Pauku Kumu. i K«i 0 ke Koho Ana; i na j 'Pauku 23, Kan. Koho: I " E koho kela ihe keia mea kolio lu'namakaainana.no na lunamakaainana i like ka heluna 1110 ka mea i makema•keia, e kolio no ia apana kbho lunamakaainaha ona i kuleana ai e koho. "O ka heluna o aia moho i inakemakeia i loaa ia lakou ka heluna baloka kiekie loa, iloko o ko lakou mau apana kolio luiiamakaainana ponoi, 0 lakou no na lunaniakaainana, no ia niau apaua." Pau'ku 59, Kan. Kumu. s Ke Ano 0 ke Koho Ana i na Senatoa Pauku 25, Kan. Koho. "E hiki no i kela me keia mea kolio senatoa, ē hookoihō i hookahi baloka no kela nle ktia senatoa e kolioia ai, mai ka apana kolio senatoa uiai, 1 kuleaua ai oia 0 koho. ! "O ka lieluna ona niolio i makemakeia e loaa ana ka heluna baloka kio kie loa ma kela īlie keia a|>ana kolio Senatoa, 0 lakou na senatoa no ia apa na." Pauku €5.1, Kau. Kumu. j Na Mea e Kupono Ai ka Poe Koho Senatoa a Koho Baloka e Ae Apau Pauku 20. Kan. Kolio: "I mea e kupolio ai e k'oho i na senatoa, a 110 ke kolio ana ma na leoho 0 Ha\yaii, e loaa i ke kauaka na mea baloka e ae apau maloko 0 ke Teritore hbokuj)ono apau, me ke kaa ana no hoi malalo o na kumu, apau i koiia e keia kauawai 110 ka poe koho r na lunamakaainana." i'auku 62, Kan. Kumu. Pauku 27, Kan. Kaho: "Aole e aeia kekahi mea e koho baloka oiai oia maloko o ke Teritoro mamuli o kona noho ana iioko. o ka oihan i koa, a oihana kaua moana palia, a i ole inamuli 0 kona pili ana i kekahi pualikoa iloko 0 ka oihana kaua.o Amerika , Huipuia." ī*auku 63, Kan. Kumu. Pauku 28,/Kan. Koho: "O na rula me na hooponopono ana i 'ka haawi aua i na hoohiki, a me ka malaiha ana i na kolio baloka i hoikeia maloko 0 'ka lioōhuihui kanawai kivila a Bailou, pakui . ame ka papainoa 0 na apana hOopaainoa ame na inaheie i hoohuipuia, ,ua mau no ka mana ana, me keia mau hoolohi nae, 0 ia hoi: " (O iia hoakaka ma ke kanawai ma -kēia'wa'hi, 4 he liiaii kūhikuhi waie no ia 110 na pauku kaiiawai- kahiko i hoololiia). Pauku 64, Kan. Kumu. Panku 29, Kan. Kolio: "E hiki no i ka ahaolelo 0 ke Teritore i kela me keīa manawa e hoonoho a hōololi ina p&leiia ō'na apana koho ! luiloka, ame na mahele koho, a e mahe- ! lehele. hoi i na senatoa ame na lunamakaainana q koho ia ana mai ia ma-i ! apaua mai." Pauku 65, Kau. Kumu. Elele i ka Ahaolele Lahui Paūku 30, Kan. Koho: "E kohola i elele i ka Hale .0 na Luiiamakaainana 0 Amerika Huipuiia, e ka poe īeolio baloka i kupoiio e 'koho i na hōa 0 ka hale 0 na luuamakaainana. E loaa ho.i i ua elele la ns£ mea hookupono, e lilo ai i hoa no ka aha senate 0 ka ahaolelo 0 Hawaii. "E malaināia no ia koho baloka mi ka Poalua mua liiahope aku 0 ka Poakahi niUa i ,Noveinaba 0 kela me keia makahiki lieīu kaulike a ma na wahi e hoōmaopopoia aua e ke Kakauolelo o ke Teritore. O ka baloka rto ka elele o kulike uo ia nie ka mēa a ka ahaolelo o Hawaii e hooholo ai, ahiki i ka -wa a ka ahaolelo e hooholo ai, i waihoolua haulaula ko Ka b*Uoka, a ō. ano like hoi me ka l>ālōka e hoohanaia ai ma Ue koho haloka nna o 11:1 lunamakaai uana i ka ahaolelo.

"Ke ano o ka hooiaio ana i na inoa 0 na moho maluna o keia baloka a:nc ka lawelaweia ana o ke koho haloka o ke-. kahi elele, e kulike no ia me na kuhikuhi o na kanawai koho ba!oka o ke Teritore o Hawaii. i O ka mea i loaa ka heluna baloka oi j loa, oia ka ke kiaaina e kukala ai ua j kohoia, a e haawiia aku he palapala ho- j aia mamuli o ia koho ana. "E loaa i kela me. keia elele he noho j maloko o ka hale o na lunamakaainana, me ke kūleana hiki e kamailio, aka aole nae ke koho aua. I ka wa e haka-: haka ai o ka oiliana eliele, ke kauohain uei ke Kiaaina o ke Teritore e kahea 1 koho b|iloka kuikawa no ka hoopiha āna ii/ hakahaka. Aka nae hoi, aole e hoopihaia kekahi hakahaka, ina ua hoea mai iloko o ka inanawa, he elima mahina mamua ae o ka pau ana o ka manawa ahaolelo lahui. "E loaa no i ka ahaolelo o ke Teritore o Hawaii, ka mana e hoololi a ■e paku 'i paha i kekahi mahele o na kdnawai koho baloka b ua- Terifcore : la, pela'pu hoi i na kanawai e hooiuaopopo ana, 110 ke koho ana i ka elele i ka ahaolelo lahui, a e lilo kana hooholo ana i kanawai, me ka mana piha, a ik'aika lioi, ahiki i ka hoololiia ana, paku'i a hoopau loa ia ana paha e ka ahaolelo lahui." Pauku 85, Kan. Kumu. No ka Hoohiki Kupa Ana Pauku 31, Kan. Koho. "No ka hoohiki kupa ana nialalo ona kihiawai o Amerika Iluipuia, o ka noho ana maloko o ko Hawaii Paeaina, inamua aku o ka mana ana o keia kanawai, e manaoia, ua like ia īne ka noho ana maloko o Amerika Huipuia, a maloko o ke Teritore o Hawaii, a o ke kauoha kanawai no ka hoike mua ana i ka' makemake e Hlo i kupa 110 Amerika Huipuia, ame ka hoopau ana i kona noho kupa mua ana, aole ia i pili i ka poe i noho ma ūa mau mokupuni la, aole emi malalo o elima makahiki mamua aku o ka mana ana o keia kanawai; aka, 0 na olelo e ae apau o na kanawai o Amei-ika Huipuia, e pili ana i ka hookupa ana, e like mei ka hiki ke hoohanaia, ua pili no ia i na kanaka o ua mau mokupuni" la. "O na hoike hooiaio, e pili ana i ka hookupa ana, na'hoolaha īnanao apau, e hookupa i makaainana no Ameiika 'Huipuia, a me na palapala hooiaio apau e pili> ana i ka liookupa aua i waihoia mai, a i hoopaaia ma ka buke no ia hana, a i ole i hoopukaia paha niamua ae o ka mana ana o ke kanawai hookupa o lune, la 29, 1906, maloko, a i ole nini kekahi aha hookolokolo kaapuii mai o ke Hawaii, e inanaoia 110, ua loaa a ua h'anaia, waihoia, hoopaaia ma ka buke no ia mea, a i ole, ua hoopukaia e kekahi aha hookolokolo 1 loaa ka niana hoolohe i na noi hookupa a na lahui e, a aole hoi e hooinanaia nianiuli o keia kanawai." a Puku 100, Kan. Kumu. E oluolu niai e ka Mea Ih-luhelu: — I kela pule aku nei-ua hoolaha au 110 ka nia'kaukau o ka poe ike namu no na hana pHi i ke koho baloka —no ka makaukau o na liaole kane nie na liaole wahine. Ho buke alakai koho baloka ia i pa'iia malalo o na lilo o ke aupuni, a ua haaWi wale ia aku nie ke kuniukuai ole, i ka poe ike namu. A'ka, o ka nlea hoi e loaa ai i ka Hawaii ka malamalama ine ka makaukau uia keia hana ano nui, ua hoonele loa ia. Eia me a'u i keia wa, he būke alakai koho baloka o ia ano. Mailoko mai olaila au e unuhi nei i keia mau mauao alakai kanawai mamua ae nei. Xolai!a, e ka makamaka: E malama l.oa- i 'keia mau kuhikuhi. E oluolu no hoi e lioike aku i ka lioakanaka i loaa like ka ike uo keia mea nui. E liooinau likek a ike no keia niea nui. 13 hoomau aku ana 110 au i ka hoopuka ana i maa manao alakai apau pono. Ina he hemahema ko kekahi, olioli 110 an e kokua aku nia kekahi mau īiianao weheweho. Me ka haahaa, W. J. OOELHO.