Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 32, 6 August 1920 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA MOOLELO O HE MA KE KOAIE KU PALI O KA MAKANI KAILI ALOHA O KIPAHULU, MAUI.

 

            @@@@@@@: Aia no he mea na ke ka@@@ keia ka @ kanahia ai, oiao oia e @@@ @@ maluna o ka aiea ike a ka ha@@ @@ @ kii paiapala aina o ka hoa@u @@ @ Hawaii ilina nei, a aia hoi o K@'ala ilal@ loa: ke waiho nei he @@ @@@@@@, kuliuliu, nana na tausani @@ @@@@@@ @ keia mau aina elua, a @@@@@@@@@@ au ka hiki ana e hooia @@@ @@ hiki ana i Nu Kilani maluna @@ @@ paaku mau koa. i hauaia i @@@ @@@@@ @ ikemaka nei i keia la i @ @@@@@@: eia nae ma ka aoao o na @@@@ Ma@@i e noho nei me kakou, @@ aiea ae lakou. o Pona (k) ame @@ @@@ ko lakou mau kupuna mua @@@ @ookuma lahui ana, aole mamua @@@ MaI ia lakou ponoi mai no i puka ai ka hooiaio maopopo loa. mai Hawaii aku nei keia mau kanaka. elike me @@@@@ mookuauhau e paa nei, e hiki @@@@@@ ike kapalapala O'uholowaia@@@@ @@@@ iho.

            @@@@@@ loa o no @iea hoopohihihi mai @@@ @@@@ @ iloko o ko kakou mau moo@@@@ @@. Ma ke kuauhai i hoikeia aka @@@@ Wakea (k) ame Papa (w) i ha@@ @@@ ai o Hoohokukalani (w) ame @@@ @@ ma ke kekahi hoi na Wakea @@@ ana Papa (w) hanau o Hoohokukalani @@@ a na Wakea (k) ame @@@@@@@@@@@@ @@ ke kaikamahine @@@ mai o Haloa: nolaila, ua lawa @@@@ hoomaikeike no keia mau like @@@ o ko kakou mau mookuauhau, @@@@ heluhelu e kaana iho ai i hala @@

MEA KAKAU

@@@@@@AKU O @e@na  (k) i kaua wa@@@@@@ ia Hina: he elua nae inoa o ka wahine i kaheaia ai o Hina-i-ka@@@@@ o Hina polipoli. O ko laua @@@ noho ai i Kipahulu, Maui Hi @ k@ kahuahaie ame ka halau-waa o @ki e waiho la.

@@ maa noho kane a wahine aua, ua @@@@ # Hina  i ka laua makahiapo, eli@@@ ka mea mau i ka poe hapai ka @@@@@, pela no o Hina: ai no i keia @@@@ @@ ono aku ana he i'a ; ai no i @@@@ a pau, ono aku no he i'a oko@, @@@ ke kane no ka hooko ahiki i ka @@@@ a nana mai o ka wahine, hooluhi @@ ka hookauhua o ka kaua keiki @@@@ @ai la ke kane, @ea@a hoi ka @@@@ o ia. Ua ike may no ka po, e @@@@ @@ i keia mau mea, nolaila, hoo@@@ mai ka aumakua i ka i'a i na @@@kaine. ua hel@ a laka ka i'a he kii !!! aku no a lawe mai.

@@ ono no ka ka wahine. o ke kii @@ana makahiapo, kahea iho la laua !!! inoa, o Laka. (ka laka o ka i'a. He@ma mai ua aumakea mai.)

@ka nui ana o keia keiki, ua hapai @@@ la o Hina i ka lua o ka laua @@@ @ elike no me ka hookauhua o @ keiki mua he i'a: pela no keia opu. @@@ i'a nae e ono ai, o na i'a o ka ho@@ ka ulaula, hapuu: o ka ke kane @@ @@@@ i ka moana i ka lawai'a; @@@ ia no keia ono. ai no apau, ono @@@ @@@ i ka moana i ka lawai'a: !!!! !! ono a ka wahine, pau no @@@@@ @@@ aku ana he i'a okoa: ao'a @@ @@@ keia mau hana a ku wahine i @@@@ He@@@ e kaniuhu ai ua hooko @@ @@ ono mau ua ka hoi au i ka pona @@@ maka o keia i;a nui; ninau aku la @@@@ pehea ke a@o o ia i'[a au e ike @@@@ aku ia ka wahine, o ka a ka @@@@ @@ me he lala la ho ka mano, @@@@ @@ mai la ke kane, auwe no hoi @@ a wahine e o ka i'a au e ono la @@ @@@@ unuhi uake aole ia he i'a @@@@ @@ @a i'a e ae: aka he i'a aiwa @@ @@@ ka moana, he ai humuhumu @@@@ kai @@@ he puko'a ka no ka hoho!!! !! ia hoi e kii au i ko ono.

H@@@akaakau iho la ke kane i kaua @@ ### lawai'a aoau, hana iho la oia @@ waa kauiua a makaukau i ka pa@@ wai ai ua kekahi @au la. I ka ma@@@@ ana o ka huaka'i, olelo aku la @@@ Hina e hele au e imi i ke ono, a @@@@@@ hoomakaukau i wahie no ko @@ @@@ mai no ia o'u ua makaukau a @@@@, h@'a ka imu, kaiua a mo'a @@@ pauai ko oha i ka pona onohi @@@ @k@ Kukaipaoa, ka i'a nui Hihi@@@ loko o Maluakapa.

 A pua ka @aua kamailio aua me ka @@@@ kaha mai ia oia hele, no kahi e @@ ana o kona mau waa, uhi iho la oia @@@@ @naa waa i ke paahu, holo iho la @@ i na aha ekolu, i ole e komo ke kai @ oaa no hoi na paahu moena ana i @@ ai elike me ka hana a ko kakou @@@ apuna ia mau la@ i ka pea ana o @@@ waa i ka uh hoala ae la oia i @@@@ mau laau kaukau iwaena o kahi @@ waa i kaulua ia hauhoa iho a i ae moo o na laau ilali o ka upe (he @@@@ ua e moe ana mai kekahi waaa a kekahi waa). alaila hoohui ae la oia i ka@oo mafuaa o keia mau laau a paa i ka@@ hookahi a kau aku la i kana aho lawai'a i kapaia, o Pupuwaiakolea, ma@@@@ @ ke poo o keia mau laau hooka@@ mai la i ka puke ma kahi ana i ohao @@ hooholo loa mai la i ke aho ilalo o ke poo o ka laau, e pili ana i kona i kona waa @@@@ ai: kukulu iho la oia i kana hokeo @@@ i ka@@aia ka inoa o Kumaaiku, ilo@@ o ka waamamua o kona alo, unuhi ae la oia i ka makan@e kau ana i ka hokeo aho i kaaia a paa, makii iho la i ka piko o kana aho lawai'a a hoopili aku la i ka laau kaukau, e pili ana i kona waa e kau ai

O ke ano o keia makau a He ma, aole ia he iwi kanaka i kholeia elike me kekahi mau makua o ia ano iloko o kaHale Hoikeike o Kamehameha: aole no hoi he palaoa a he una hoi, elike me Manaikalani: aka, he lala ia no kekahi laau i maopopo ole kona inoa, O ke ano o keia makan, o ia kahi o ka lala e pili ana i ka puku'i (kumu) o ka laau o ke kikala no ia o ka makau, a moe aku ia lala a mana ae na lala ekolu naa o a maani, o ia lala laau i uhakiia a oloi ae kahi, o ia mau mana ekolu o ka lehua (maka) ua o ke makau: a o ka mu'o o keia lala laau mai kona kuniu mai o ka puana (apua) iho la ia o keia makau kahi e ka a ai a paa, alaila uakii aku i ke aho. O ka inoa o @eia makau kupanaha a He ma o Papalahoomau, a ke ole e lohe hewa ka mea kakau o ia ka inoa e o nei i ka halepule o Kipahulu; a in a aole nolaila alaila, no kekahi Papalahoomau okoa aku no paha.

Aia he mau lalani mele iloko o ke mele Koihonua e pili ana i keia makau kupaianaha a Hewa, a e moolelo oiaio hoi no keia laau i hiki ai i Molokai a noho me kana aikano kino kanaka i Pelekunu, o Pou ka inoa; a eia no ka kahi poe kupu olaila ke ola nei, i ike a i lohe i ka moolelo o keia laaw, elike me J. Makalei.

Ua maopopo ae la ia kakou ke ano o keia makau hookalakupua a Hema, a o kona kokoolua hoi o keia huaka'i paoa kona kokoolua hoi i keia huaka'i paoa eia ka o ka hele no ia--

Pale ka ike i na kini o Kolokini

I ka papane a ke kai i Kahalahala e!

O keia huaka'i lawai'a ke kumu o ko Hema hiki ana i Nu Kilani, ka aina nona na inoa ekolu, o Nuholani, Nukilani ame Holaniku, I ikeia iloko o na mele a ko Hawaii nei poe i haku ai mamua o ka hiki ana mau o ka haole.

KA HUAKAʻI LAWAIʻA A HEMA, KONA PUHIIA ANA I KA MOANA

i ka makaukau ana o na mea e pono ai keia huaka'i iluna o na waa, panee aku la oia i na waa i ke kai, a ee aku la ma ka waa ma ka akau, o iho la i kana hoe ilalo a kaawale aku la ka waa iwaho mai ke awapae aku. Ke noenoe poeleele iho la. ke kau mai la ka mahina malalo, a o ka po keia o Kukahi, a o na la mua hoi o ka malama o Ikiki.

'Elike me ke kulana o ke kanaka u'i i lawalawa me ka ikaika, pela oia i nao iho ai i kana mau mapuna hoe me ke oolea, a elike me ka pua i ke'aia aku, pela iho la ka holo o na waa o He'ma, oiai nae, he hookahi wale no oia ma keia huaka'i kii i ka ono a kana wahine; aia ka ihu o na waa oia nei ka auku la i ka holu a ka ale, ke pakika la i ka lawe a ke au.

Iaia nei no ka ike ua hala i waho alawa ae Ia na maka ma o a maanei, me ka manao e ike aku i ka a mai o na maka o ua 'i'a nei, he ole nae ko ia nei ike lihi aku.

I ke anoano ahiahi i hookokoke aku ai keia mawahi o Kohala, a hoolana iho la ko ianei waa i ke ko'a lawai'a iwaho ponoi o kahi i kapaia o Kapakai. O ka maka o keia ko'a, aia i Hana, Maui, o Paiaalani ka mea nana keia ko'a lawai'a a o kona inoa pololei o Kaihua-kala; aia a ike keia kanaka i ka waiho wale mau o na maka o ua ko'a nei ana, alaila olelo ae oia malie o Maui, ua ahuwale o Kaihuakala.

He eluda no ano i'a o keia ko'a he Mokulei me ka Hapuupuu; a no ka loaa ole o keia ko'a i kekahi poe lawa i'a e ae, kapa hoohenehene lakou i ko inoa o Kaihumanumanu.

Iaia nei e lana nei aloe he wahi mea a ikeia aku o ka a niai o ua hiapaiole nei o Maluakapo; nolaila, hoohuli se la oia i ka iho o kona mau waa, a holo aku ia no ka iae o Keahole, ma Kona, o ka manawa keia o ka po, i ka pili o ke aumoe; aole i u iho, kaalo keia mawaho o Mahukona: ehia minuke, ehia sekona, hele ana keia mawaho pono o Kawaihae, aole keia i lohe aki i ka leo hawanawana o ke kai o Kawaihae; aka, o ka halulu haku'iku'i o keia mea i ke aumoe, ka kouka poe e lohe nei iwaho olaila.

Ike aku la keia i ka puoho ana ae o keia mea malamalama mailoko ae o ke kai a aa hulili ae la iluna o ka ilikai, me he pupuaulama la, iwaho ponoi o ka lae o kaelehuluhulu; ia manwa i leleo ae ai ka olioli iloko o kona houpo no ka loaa o ka ono kana wahine; nolaila, kapekape iho la ka hoe a ke kanaka u'i ke onouia la ka ihu o na waa imua me he papa heenalu la, i ka nalu hakikualua.

He manawa ole, aia keia i ka lae o Kaelehuluhulu, o ka ea apiki nae, ua papaluaia aku ka mamao ame ke koli'uli'u o ua mea a nei mai iaia nei aku, a e punou ana hoi i ka moana lewa.

Oiai ua mea a nei e koli'uli'uli loa aku ana, a nalo mai ka ike aku a ko He'ma mau maka, ia wa oia i lohe aku ai i keia loe kahea, me he mea la, mauka mai o ka aina o Kona kaiopu i ka la'i

(A HUI HOU AKU.)

Ma ka po Poalua nei i haalele mai a o Mrs. Elizabeth J. Monsarrat i keia ola ana maloko o kone home ma ke kihi o na alanui Union amc Adams, wa kona wahi i hanau ai aneane he 88 makahiki i hala aku nei, a o kona wahi no hoi i mareia ai i ka 1852. O keia ka makuahine o ka ohana Monsarrat.

HOOKAEIA KA HAWAII MA KONA AINA PONOI.

Mr. Lunahooponopono:-- Malia paha ua hoomaopopo iho oe i ka papainoa o ka poe porofesa, i hoolahaia iho nei ma na aupepa manu, i hoea nui mai nei i o kakou nei no ka malam ana i kekeahi ahakuka no na mea pohihihi o keia au "naauao," a elike no paha me ko'u ike ole iho i kahi inoa Hawaii maoli, iwaena o ia poe, aole paha i nele ka nauki i kou noonoo elike me ko'u a uini iho uo hoi, no keia nele o kahi Hawaii oiwi iwaena o ia pohai.

Minamina nui au no keia mea, oiai iwaena o na kumuhaua i hoikeia, he mau ninau kekahi i pili ponoi loa ia kakou Hawaii oiwi-- ma ka ninau lahui a ma ka ninau olelo. He elua keia mau kumuhana pili loa ia kakou Hawaii oiao. No keaha i hookohu ole ia ai ke kahi Hawaii a mau Hawaii paha e komo pu me keia poe malihini! Ua nele anei kakou i ka poe ike, i na koauhau kahiko o ko kakou aina? Ua nele loa anei kakou i na Hawaii loea ma ka kakou olelo makuahine? Ua hookae anei ka poe ia lakou ka mana koho i na porofesa me na hoakaka o keia pohai kilakila loa o ka ike? I ka hoomaopopo aku, pela i'o no!

No'u iho ke olelo nei au, eia no he poe iwaena o kakou Hawaii i oi aku ka ike ma no mea pili i ko kakou kuauhau ponoi, mai kahiko mai. O ka ike i loaa i na haole, he ike lohe aku--a i ke kahi wa ua loaa ia poe haole ma ka ano pololei ole--he mea haku wale iho no a hookohukohu wale aku i ke akea. No keaha i koho ole ia aku ai o Emma Nakuina, kekahi o na wahine naauao loa iwaena o kakou Hawaii a kakou e haaheo ai? He piha oia i ka ike kuauhau i oi aku mamua o na haole ookohukohu i waeia iho nei. Ua kupono o Emma Nakuina e kapaia he "porofesa"--oiai he kumua'o oia no ke Kula Kumu o Honolulu nei.

No ka ninau olelo Hawaii, owai iwaeua o na haole mai Hawaii a Niihau i oi aku ka ike mamua o kakou oiwi Hawaii ponoi? Eia no he poe iwaena o kakou i piha i ka ike i ka kakou olelo ponoi, i kupono e kauia maluna o ka papa o ka poe "porofesa." Ke olelo nei au aole loa he haole i hanauia ma Hawaii nei, a i hele mai paha i Hawaii nei, a noho maanei i oi aku ka ike mamua o kakou Hawaii oiwi maoli. O ka ike i loaa ia poe, he ike hopaanaau mele, me ke kamailio ma kekahi mea. Aka, ma ka noii imi i ka mole o ka olelo aole loa e loaa ka ike o kakou ponoi. Na'u e hoole, no ka mea, ua ike au i ka'u e hoike nei i ke akea. No keaha i haaleleia iho ai kakou Hawaii no keia aha hanohano? Palaweko ka waha o keia auna kolea hoopunana i ko kakou aina nei i ke kakani "aloha ka Hawaii--aloha ka Hawaii"--ma ka lakou hana no nae, he kinai make maoli no. he lili loa paha ke loaa he wahi kulana hanohano i kahi Hawaii ma na aha naauao?

Pela au e manao nei--no ka hookae paha ia kakou Hawaii.

Ke olezzo nei kekahi poe, na ke Kiaaina Makate keia poe i kono e hele mai i Hawaii nei in a pela maluna on a na ahewa ana no keia hana ewaewa ia kakou Hawaii.

Minamina au i ka hiki ole ia kakou ke hooloi wale aku imua o kela poe malihini loea, i kipa mai iwaena o kakou. Maiwaena ae nei o kakou kamaaina no keia maa hana ano hookae, nolaila, e pono no kakou e ala ma kekahi mau hana e ae, e hooikaika ai a lilo kakou i poe mana ma keia mua aku, iloko o kakou e lilo i lahui kakoo i ka naauao iwaena o kakou, no ka pono lahui; a e o mau hoi ko kakou ano oiwi me ka kakou olelo makua iwaena o kakou

Me ka haahau.

W.J. COELHO (KUELO)

Augate 2, 1920.

E KU AKU ANA HE KULA KAHA KII.

Eia ke hoolalaia mai nei ke kukuiu ana aku i kekahi halekula, no ke a@@ ana i ka ike kahakii ma Honollu nei, a pela hoi me na hana e ae i pili ia oihana, a ma ka mahina ae nei o Novemaba e hoomaka aku ai ka wehe aua i keia kula hou.

O kahi e ku aku ana o keia kula, ma ka aono hikina aku o ka hale aupuni e ku nei i keia manawa, a mahope aka o ka hoomaka ana o kela kula, e haawi@@ ana i manawa no ka lehulehu e ike ai i na hana o kela kula, ma na ahiahi Poakolu o na pule apau, ka manawa hoi e hoakaka pono ia mai ai na haawina e a oia ana ma kela kula, e koonei poe loea ma ia hana, a mai kekahi mau malihini mai paha e kipa mai ana i Honolulu nei.

He elua mau papa kula ma ka hoomaka ana aku o kela kula, o ia hoi he hookahi papa mai ka hora 10 mai @ ke kakahiaka a pau ma ka hora 12: a he hookahi papa mai ka hora 7 aku a ka fora 9 o ke ahiahi, me ke koe nae o ke ahiahi o ka Poaono.

O ka ukukula, no ka poe e ako ana i kela ike, he $10, no ka papa e a'oia ana ma ke kakahiaka, a he $6 no ka papa e a'oia ana ma ke ahiahi no ka mahina.

KUMUMANAO

(Hoomauia mai.)

Ua ike no ka bipi i kona haku.

A o ka hoki hoi i kahi hanai o kona kahu;

O ka Iseraela, aole ia i ike mai,

Aole i malama ko'u poe kanaka.--I@aia 1:3.

Iaia nei i hopuia ai  ka oihana makai ua lana no ka ia nei manao e loaa ana no kona mea nana e bela, a i ole hookuu loa ia o paha, mamuli o kana hana kokua aloha i ka moi mailoko mai o ka lua.

Nolaila, ua olelo aku la keia i ka ilamuku nui o ke aupuni, he makemake oia e ike a e hoike aku i kua inoa. Ninau mai la ka ilamuku iaia, Owai koa inoa a'u e hoike aku ai i ka moi? E ha'i aku oe i kuu inoa a ua maopopo no iaia. O Maka@io ko'u inoa. Ua hooko i'o aku la no ka ilamuku ahiki ana i kahi o ka moi.

Pane ka moi ka hua umauma hoikeia. Olelo aku la ka ilamuku, ua makemake oe e ike e kekahi wahi kanaka a ua ike no ia oe; a naua oe i hoopakele mai, mailoko mai o kekahi lua ame kekahi mau holoholona, liona, keko ame ka moo@uahesa: a o kona inoa i ha'i nui noi o Makasio. Ina aole oe e kokua ana, e hoopaaia ana oia i ka hale paahao, a ka la apopo e hooloheia ai kona hihia, aihue auka gula hora 11 a.m., alaila olelo mai la ka moi, aole au i ike iaia.

Hoi aku la ka ilamuku a hoopaaia aku la o Makasia i ka halepaahao no ka hookolokolo ana i kekahi la ae. I ka hiki ana mai i ka manawa e hookolokoloia ai, ua ninau ka aha iaia he loio no paha kona, ua hoole mai la oia aole on a loio, oia no kona loio; no ka mea he kanaka ilihune loa oia.

I ka ninaninauia ana o Makasio, ua hoike pololei aku o Makasio nana i hoopakele ka moi ame na holoholona ekolu ma kona home e kali la iaia; a o ka auka gula ua loaa iaia mai ka moonahesa mai. Aole no nae ia he mea na ka lunakanawai ame ka loio aupuni e hoolohe mai ai; a o ka oi loa aku keia o ka la piha loa o ka halehookolokolo i na kanaka makahiki no keia hihia ano nui.

I'a maopopo loa i ka poe makaikai e kau ana ka olelo hooholo a ka lunakanawai i ka hoopa'i ia Makasio. Ua kahea mai la ka lunakanawai e ku aka iluna, a he mau minuke wale no koe kani ae ka hora 12m., komo mai la ka lioua ame ke keko e kau ana maluna o ka liona, a e kolo mai ana ka moo uahesa ahiki loa aku la i kahi a ko lakou haku e ku ana iluna, a ua puehu liilii aku la ka poe e noho ana iloko, he oiaio a pololei ka Makasio, a ua hookuu loa ia oia ame ka nele ana o ka moi i na pono o ke aupuni.

Nolaila ka Iehova e olelo nei ma o ke Kaula Esaia la, me he mea la e olelo maoli mai ana no o Iehova e aho ka holoholna mamua o ke kanaka he uhane ike, noonoo, naauao, akamai, i like aku me ke Akua.

Ua loaa iho la ma keia wahi ka'u mea i iini ai ko kakou kumumanao, a manaohai, a nanehai hoi e hooakea e hoolaule i ko kakou noonoo maluna o keia pauku pookela loa oloko o ka Palapala Hemolele. Ke haawi nei o Iehova i kona hoomaikai i ka bipi ame ka hoki no ka ike mai, hoolohe, hoohaahaa, aole hookuli.

Ua hoopomaikai mai i ka haku ame ke kahuhanai ma ke hana e hoihoi ai na haku. e heluhelu ae i ka moolelo o Makasio, in a aole kela mau holoholna a Makasio i kokua ai, a malama ia lakou he mea maopopo loa, he kanaka paahao oia no ka manawa akaka ole. Kaa ke aloha i ka holoholona uhane ole, noonoo ole a o keia moi hoi he uhane Akua aole ike mai i kona mea nana i kokua mai ka make mai.

(E hoomauia aku ana.)

KA NUI O NA HANU NO KA MAKAHIKI I HALA.

I kulike me ka hoike a Dr. Fred E. Trotter, ka pereidena o ka Papa Ole, o ka hoihoi ana ae i ke Kiaaina MeCarthy make kakahiaka Poakolu nei no ka makahiki i pau ma ka la 30 o Iune, 1920, o ka heluna nui o na hanaa maloko o ke Teritore he 10,153, he 1001 ka oi aku o na hanau i ka makahiki mamua o ko ka 1919 i hala, oiao o ka nui o na hanau ia makahiki he 9164.

He 513 ka oi ae o na make i ka makahiki i paa ma ka la 30 o Iune, 1920. mamua o koka 1919; o ka nui o na make no ka 1920 he 4364, a no ka 1919 he 4051. Iloko o na mahina he 12 i hala he 60 ka oi ae o na paamare mamua o ko ka makahiki mamua aku--he 2073 i ka 1920 a he 2015 i ka 1919. No ka ma'i flu no ke kumu nui o na make i keia makahiki, o ka heluna nui o na make i ka ma'i flu he 1088, he 612 waie no i ka mahina mua eha o ka 1919.

Ma na lahui @ on a hanau , elike ia me ka hoike papahelu malalo nei: Na Hawaii, 676; Hapa-Hawaii, 699; Kepani, 4963; Pukiki, 1127; Pake, 661; Pilipino, 584; Hapa Pake, 491; Amerika, 321; Poto Riko, 265; Korea, 192; Paniolo, 116; Pelekane, 26; Rukini, 17; na lahui e ae i hoakaka maopopo ole ia, he 17; Kelemania, 10; huina, 10,165.

No na make: Na Kepani, 1397; Hawaii 1009; Pilipino, 440; Pukiki, 385: Pake, 364; Hapa Haole, 249; Amerika, 139; Poto Riko, 103; Hapa pake, 103; Korea, 77; Paniolo, 26; Pelekane, 22; Kelemania, 21; Rukini, 4; na lahui e ae, 26; huina, 4564.

No na hanau no ka makahiki i paa ma ka la 30 o Iune, 1920, ma na kane, 5385; wahine, 4780; huina, 10,165. No na make hoi, na kane, 2677, wahine, 1887.

KE PAILA MAI NEI KA IPUHAO KALAIAINA.

He hookahi no mahina maopopo i koe a oi, o ka hoea mai no ia i ka manawa e malamaia ai ke koho baloka wae moho ma Hawaii nei, no na hoa oloko o ka ahaolelo huloko, no ka mea ma ka la 2 o ka mahina ae nei o Okatoba, e malamaia ai kela koho baloka wae moho, a i keia mau la ke loheia aku nei na walaau kalaiaiua ma na pi-pa alanui.

O kakhi o na wawe kalaiaina o keia mau la, o ia no ka hoomaka koke aku o ka Elele Kuhio i na hooikaika ana, no kona holo baloka i keia kau, ma kona holo ana aku no ka Mokupuni o Hawaii, a malaila mai oia e hoomaka ai e kaahele, a hoea no Maui, ahiki aku i Kauai, a o na pule mamua ae o ke kono baloka, e hoohala ana oia ma Honolulu nei iho, ame na huli Koolau aku nei.

Ua oili u ae no hoi kekahi mau lono no ka lilo aku o Senatoa John Wise mea nana e hookele i ke kulana kalaiaina o ka Elele Kuhio, ma kana mao wahi apau e hele ai.

Ua manaoia he elua pule a ka Elele Kuhio e hoohala ai ma Hawaii, pela ma Maui, ame Kauai, a mahope aku o ke koho baloka wae moho, in a e loaa ana he manawa nui kupono iaia, alaila e holo hou akuai oia no kela mau mokupuni.

Mamuli nae o ka ikeia ana i ke ku e o na elele o Maui, no na hana i lawelaweia maloko o ka ahaelele Teritore aku nei i hala, a na Repubalika, i manaoia ai, e ala kue mai ana ko Maui poe i ka Elele Kuhio, ua manaoia, e holo kino aku ana kekahi mau alakai Repubalika no Maui, ma keia mua iho no ka imi ana i na alahele apau, e hoolokahiia ai na Repubalika o Maui, ma ka haawi ana mai i na kakoo ana i ka moho elele a na Repubalika.

Ke noho hamau loa mai nei ua Deokarata i keia mau la, me ka manao, o na ke--ee i waena o na Repubalika, he mea ia e loaa nui ai o ka pono i na moho o ka lakou aoao, aole nae i noho malie wale na alakai hou i kohoia o ka aoao Repubalike, aka eia lakou ke hoolala mai nei i na alahele e hooiia ae ai ka ikaika o kela aoao kalaiana, i ka ikaika o na wa aku nei i hala.

KOKUA I KA HOOPAAINOA

Oiai, he keu aku a ka ulolohi maoli o ka hoopaa ana ae o na kanaka i ko lakou mau inoa, no ke kuleana koho baloka, ua noho ae ke komite kuwaena o ka aoao Repubalike, a hooholo, e hoouna aku i kekahi poe, no ke kokua ana i ke kakauolelo kalana, ma ka lawe ana mai i na inoa o ka poe i hiki ole ke hele ae ma ke keena o ke kakauolelo kalana, malalo o na palapala hoohiki, in a ia he mea e loaa ai ka pono koho baloka i kekahi heluna nui o na kanaka Hawaii.

Oiai eia he heluna nui o na kanaka ke hele nei i ka hana o na kanaka ke hele nei i ka hana o na mahiko, ua hiki ole ia lakou ke hele ae e hoopaa i na inoa, no ka loaa ole o ka manawa, a no ko lakou pono nae, ua manaoia, o ke alahele maalhi e hiki ai ia lakou ke hoopaa i na inoa, o ia no ka hoea kino ana aku o kekahi poe, ma ka hale hoolulu kaaahi me kekahi mau pepa e kakauia ai na inoa, a hoihoi mai no ke keena o ke kakauolelo kalana,

He elua mau noho elele i maopopo loa a ka aoao Demokarata e holo ana i keia kau, oia no o L. L. MeCandless ame Kauka Raymond o Maui, aole nae i maopopo ko laua manawa e hele aku ai e hooikaika kalaiaina, me he mea la, e ukali aku ana laua mahope o ka meheu o ka Elele Kuhio.

Ua oili ae kekahi lono, no ka holo ku-o mai o Harry Baldwin o Maui i ka Elele Kuhio i keia kau koho wae moho ae, mamuli mai no keia o kela maa ku-ee i ikeia iloko o ka ahaelele Repubalika aku nei i hala, eia nae iwaena o na alakai kalaiaina, aohe o lakou manaoio, e hoea mai ana i ka hookoia ana o keia lono, no ka mea o ke ano iho la no ia o na hana kalaiaina, a i ka hoi pono ana mai o na noonoo maikai, ia wa e ike aku ai he mea makehewa wale no ka hoao ana e hoala ae i na ku-ee ana, iloko iho o ka aoao kalaiaina.

KA NUI O KA POE I HOPUIA ILOKO O NA MAHINA EONA.

Mailoko ae o 2048 poe i hopuia e ka oihana makai kulanakauhale iloko o na mahina eono i hala e pau ana make la 30 o Iune, 1920, he 1596 o ia poe i hoopa'iia a he 451 i hookuuia. No ka poe i hopuia he 435 he mau Kepani a he 323 mau Pake. o ka nui o na dala hoopa'i ame na koina o ka aha no na mahina eono ua hiki aku ka huina i ka $21,398.80.

Ikolo o ia mau mahina he 44 ka nui o ka poe i make hikiwawe loa, he 40 mau kane a he 4 mau wahine. He 26 mau make uila a he 12 poe i lawe ponoi ae i ko lakou mau ola. He 1005 maa kahea makai mai na apana like ole mai o ke kuianakauhale a i pane ia aku a he 8 mau hoike pauahi.

SAN FRANCISCO, Aug. 3--Hookahi-hapakolu o ka inisua o $54,000 a ke kane no kona ola e holo aku ia i ka wahine kauemake a James D. Castle o Honolulu i make ai ma ka la 5 o Aperila, 1918, oia ka olelo hooholo a ka aha hookolokolo kaapuni Amerika o na hoohalahala i haawiia mai ma ka la aka la i nehinei.

O R. W. KAHEA UA HALA.

Mr. S. Hanohano. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuekoa, Aloha oe:--E oluolu mai kou ahonui e hookomo iho i keia wahi puolo a ke aloha , ma kekahi keena kaawale o ka nunu lawe meahou o ka moana pakipika, ke Kilohana, a nana hoi ia e aha'i mama aku i ka lono ma na paemakou aloha o Hawaii, i ike mai ai ka nui me ka lehulehu o na ohana me na hoaloha o ka makou mea aloha i hala aku.

Ma ke awakea Poaono, Mei 22, 1920, i komo palanehe ae ai ka anela o ka make, a kaili aku la i ka hanu ola mai ka halekino aku o ko makou kupunakane i aloha nui ia, R. W. kahea, a waiho iho la i ke kino lepo  na makou e paiauma aku.

Ua hanauia oia ma Wainiha, Kauai, i ka la 26 o Feberuari, 1837, mai ka puhaka mai o kona mau makua, Mr. R. W. Ninaulia me Pakake. Ua piha iaia na makahiki he S3 a hala aku la, e ukali ano hoi i ke alahele a kona mau makua me kana wahine aloha i hala e aku ma kela ao.

He kupa a he kamaaina oia no ka mokupuni kaili la nei, a na kona hala ana aku la i hala pu aku ai me kona leo aloha, e hea ana i na malihini e komo ma kona homa no ka hoopiha ana i ka lua o ka inaina mamua o ka hoopau pono ana aku i ke alahele no na wai kaulana o Kanaloa me Kapalae Luuluu wale!

I kona wa opio, hoonaauaoia oia ma ke kula hui o Waioli, e a'oia ana e ia mau makua o ka pono, Rev. Wilcox; ma ia kula no oia i hoonaauaoia ai ahiki i kona puka ana, he mau hoakula no paha kekahi on a e ola mai nei, aole paha; in a he mau hoakula kekahi on a e ola mai nei, e ike iho ana lakou ma keia, ua hala aku la oia ma keia ao no ka hui pu ana me ka lakou kumu aloha i hala e aku.

He nui na hoaloha i loaa iaia ma na wahie apau ana i hele ai, no ka mea, ua loaa iaia he talena ike i ke olioli me ka hoaeae, ka mea hoi i loaa nui ole i keia au hou e nee nei, koe wale no ka poe i oo. He mea nui makou na moopuna iaia ame ka nui no o kona pulama ia makou a haalele mai ia.

He eha mahina a oi o ka ma'i i hoomaio ai i kona kino, a no ka palupala mai o kona kino maluna o kona wahi moe a hala aku la.

he hoahanau oia no ka Ekalasia o Waioli huiia, a he haumana Kula Sabati hoi e hooikaika ana i na hana pono no kona haku aloha.

E na wai kaulana o Kanaloa me Kapalae aole olua e ike hou ana iaia ma ko olua mau kapawai. E ka lae hala o Naue au i ke kai, aole oia e lei hou ana i kou mau hunakai. E na lehua kaulana o Luluupali, aole oia e lei hou ana ia oe; ua hala, ua nalo. Aia aku nei paha oe i ke one pua rose o Mahamoku e hoopakika ana i ka limu ka kamaka  o Manuakepa, i ka poli aloha aloha o Luuluu Hanalei i ka ua nui, kaumaha i ka noe o Alakai; e huna iho ana i ke aloha nae e hiki: haina ia no e ka waimaka: nawai no e nalo ua pili aloha ia me ia mai ka Polilauae o Makana a ka pahapaha lei o Polihale; e kuilima pu ana i ke onekani o Nohili, me ka wailiula alohi i ke kula.

Ke haawi nei makou apau i ko makou aloha me ku hoomaikai i na ohana me na hoaloha i hui pu mai me makou no ke kumakena pu ana, no ka makou mea aloha i hala aku; na ke Akua e kiai ia kakou apau. No na limahei hoi o ka papapa'i ko makou adieu hope.

O makou iho no na moopuna iloko o ka kaumaha.

L. MAKA.

MRS. E. MAKA,

J.K. MAKA,

MISS IRENE K. MAKA,

B. KAUA,

MRS. M. H. KAUA,

W. HODGE,

MISS R. KAUA

Haena, Kauai, Iulai, 1920.

 

ELUA MAU KEPANI I HOPULA ME KA OKOLEHAO

Ancane wa ka hora 6 o ke kakahiaki Poalima aku nei i hala elua mau kapani i paa i ka hopuia ma ka nuku ae nei o Nuuanu me na galani okolehao a laua i ka Makai Halo a laweia ae i ka halewai.

Ma ka moolelo mai kela huli koolau mai keia mau Kapani no laua ua inoa o Saichi Yumane ame Monakichi Sakichi o ka pii ana mai maluna o ke kaa lawe ukana me ka piha i na ahui maia ame na eke meaai e ae, e mawaena o keia mai ahui maia i hunaia ai na omole okolehao he umi galani ka nui. I ke kau ana mai o keia mau Kepani i ka nuku o ka pali e noho aku ana ka popoki a ke aupuni, a i ka huliia ana aku oluna o ke kaa i loaa aku ai keia mau galani okolehao a o ua mau Kapani la ame na galani okolehao a laua ka i huluiia ae a noho ana i ka halewai.

iloko o ka hana mau o ka hopuhopuia o ka okolehao aohe no nae he wahi mea a maka'u iho o na Kepani hana okolehao hana no a iloko o ke ho'ike i o ka hoop'i i kauia mai e ke lunakanawai federala, aole no he wahi mea a hopola iho, no ka ike maoli no i ka hana oni o ke dala i keia mau la.

I KA WA OPIOPI O KE KEIKI HANA OIA I NA HANA OPIOPI.

(Hoomauia mai.)

He hiki no ia oe ke hana i kau @@@ dala au i hooahu ai, o ke kumu wale no e hiki ai, o ia no ke a'o ana ia mea @@ hoomakaulii ame ka hoopono ame ka maka'u ole i ke poho o na mea a@ hoopukapuka ana, oiai oia na mea @@@ hoomakaukau ai no ke kalepa ana kai imua o ka lehulehu.

E like mua oe i na mea e pono a@@@@ hana ame ko ka lehulehu pono he mea maamau ia kakou ka hana ana i kekahi hana; he like no me ka na lahui e o@@ mea apiki, aole oe i hoohalike me ka@@ mea e hana mai ana, in a he emi @@@ kau malalo o kana, o ka emi na@@@@@ loa iho la ilalo loa, in a hoi e pii ae maluna o kana, o ka pii loa ae la ia @@@@ loa; nolaila aole no i loaa iki ia u@@@@ noonoo kaupaona, i kau mau lawe@@ ana, oiai nae ua oi ae no ko kaua naauao maluna o na lahui e.

Penei au e lawe mai ai a hoohalike i kekahi o na hana kalepa, i kukuluia ae e kuu i'o ame ka ahui e, e pili ana i na ai poi, e hanaia mai nei e ka lahu Kepani ame Pake, e ku nei i keia manawa; kahi pipi kaula, kahi opu p@@@ kahi i'a aimaka, kahi kamano lomi @@ ohia, kahi pola ki ame kope, nona kiwaiwaii'o ke ai oe, he umikumamalima keneka wale no, o ia kahi poi ame pipi kaula, a i ole i'amaka paha.

I ka nana aku o na meaai Hawaii maoli keia, a ka meakakau i ike ai i keia lahui, e hana mai nei ma ka nana aku, ua ike mua laua i ka mua ame ka hope o ia hana.

Heaha ka mea e ikeia nei? Ke ai nei na lahui apau e noho nei maloko o keia kulanakauhale i ua ai nei a kaua oia nae aole no i maemae loa, aka aole e hiki ke alo ae, e hoopiha oe i kou opa i mau ai ka ikaika iloko ou. O na Haole ke ai nei iloko o keia mau hale aina, Kepani, Pake, Pilipino, Kolea, Peto Riko, Pukiki a pela aku, o ka lahui hope loa mai nei oia no ka poe Paele, ua ai maoli keia poe i ka kaua ai, maka ono maoli, me ko'u ikemaka maoli i ka piha o keia mau haleaina liilii e ka nai ma ke alanui Kekaulike, oiai na@ ua hoonui wale aku i na mea a oi maka na o ke kupono.

Eia ka'u mea i ike ai i kuu mau hoa ma kahi e olelo ana he hale ai poi o na mea Hawaii, o ka mea apiki, o na mea@ au e nana iho ai iloko o ka palapala hoike o na meaai, he mau meaai elike aku me ka Moana Hokele ame ka Hokele Iana.

Eia na kumu elike ai kela pipi aoao pulehu, Kauaono keneka ike ai oe: kela pipi palai, 45c a i ole 50c; i'a palai mai ka 25c a pili aku, he mau meaai kupono wale no, no ka hokele; o ka laulau no hoi keia, ke hanaia mai, aole i ke kupono, he puaa paakai ame ka@@ kamano he hapaha, aole i mo'a, ua ka@ wale loa mai ka mea i hoolahaia ai.

Ina he awwua kau mea i makemake ai e haawiia mai i awa; in a hoi i kawa kawa, e haawiia mai ana i aki, i ka lawe ana mai a kaupaona i keia mai mea, ua lika ole me ka hoolaha e kai ana, Hale Ai Poi, o na moaai Hawaii, oiai uae kahi lahui e e ninau mai ana ia oe, pehea, makemake oe ai i 'amaka? Heaha oe i'a maka, o hahalalu no aku no oio, no kawakawa, naha aku oe i@ poneko hoi kahi waha i ka olelo me @@ la ua ai, ua maa maoli i ka kaua ai.

I ke kaupaona ana i keia mau @@@ e ike iho no kaua, na kaua no i hook@@mo ia kakou iloko o ka poino ame ka poho i na mea no a ko kaua mau @@@ ponoi e haua ana, oiai he nui kak@a @ ku nei o ka lahui, he hiki no keia ame ka hanaia, ke malama i na mea i @@naoia ai, e hoohana aku, ua hiki i ka mea hookahi ke hana in a ua makaukau i ke dala, no ka mea o ia wale no k@ki e hemo ai na mea paa apau oiai aia kela noonoo opiopio e oni ana imua a@@ ka lio ana i kanaka makua, ua ikaika maoli ka noonoo e hana i ka mea a ka luuaikehala i koho ai he pono.

O kekahi hana waiwai loa keia @ @@ hapai ana i hokele Hawaii, i mau @@ moe ame runi aina, elike me ko na @@ lui e.

(Aole i pau.)

 

APUKA HE PILIPINO I KEKAHI WAHINE.

No ka maopopo loa o ko Alexa@@@ Yocentio hew, he Pilipino ma ke !!nawa i hooloheia ai maloko o ka a@@ hoomalu ma ke kakahiaka Poalima @@ o ka pule akula i hala, no ka hewa @@@ i hoopilia ae ai oia, ka loaa ana a@@iaia o na dala mai ia Seraphina Cruz aku, ma ke ano hoopunipuni a apuka ekolu mahina hoopaahao kona hoop@@ i kauia mai e ka aha.

I kulike mo ka hoakaka a ka moe@@ i ulu mai ai keia hihia, ua hele aku @@ o Yocentio imua o Seraphine Cruz @@ ke ano hoopunipuni, a olelo aku la @@@ mea ohi dala oia i hookohuia aku, @@ nae, ua ikeia kona pa mahope mai @@ pela i hookomaia ae ai ka hoopii noni a o ka hua i loaa ma ia hoopiiia ana @@ o ka mea kolohe oia ke kaula ana mai la o ka hoopa'i paahao maluna on a.

O keia @@ ka hana imi pomaikai @@@@ a kekahi poe i hana ai ma kekahi mau makahiki i hale hope aku nei a i kauia mai ai ka hoopa'i paahao elike me ko keia Pilipino kolohe i hana iho la.