Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 22, 4 Iune 1920 — Page 7
This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
He Moolelo no
MATE WILEMOTA
He Kaikamahine no Kekahi Halehana i Loaa na Pomaikai
Aohe mea hookahi maloko o ka holo nui o ka hale a i ole maloko o ka rumi hookipa, o kona hele loa aku la noia no ka rumiaina, mamuli o kona manao he manawa ia no ka aina kakhiaka aole e nele ana ka loaa aku o ka ohana Moama iaia maloko o ia rumi, a he oiaio, ua loaa aku ka ohana a pau iaia maloko o ia rumi.
Iaia i wehe mai ai i ka puka o kana mea mua loa o ka lohe ana aku e kamailio ana no lakou no Ruela ame kona kumu o ka hoi ole ana aku.
"Ke maopopo ole nei ia u ke kumu o ko laua hoi ole ana mai," wahi a Mr. Moasa o ka i ana ae a Mate o ka lohe ana aku, "malia paha ua holo ma-lu aku nei a ua mare ma-lu mai nei," a hene ae la kana aka, a nana hoi ka aka pu ana mai o ka ohana.
O Mrs. Moasa ka mea mua o ka ike ana mai ia Mate ia wehe ana aku ana i ka puka, no ka mea ma kekahi aoao mai oia o ke pakaukau, a e huli pono mai ana kona alo i kahi o ka puka, a i kona manawa i ike ai ia Mate i kona komo ana aku, o kona ku koke ae la no ia iluna me ke kahaha nui iloko ona.
O ko Mate helehelena o ia ike ana mai ana ua hele a haikea, he hiohiona hoi a kekahi mea i komo kuhohonu iloko o kekahi haawina pilikia, a ma ko Mate mau maka ia manawa he mau wa ʻ imaka ke haloiloi ana, nolalia ua hoohikilele loa ia aku oia me ka maka ʻ u nui a ni nau koke mai la:
"Ea, e Mate, auhea o Ruela? Heaha keia pilikia nui?"
Ua ku koke ae la na mea apau iluna ia manawa mai ke pakaukau ae a huli mai la e nana ia Mate me ke pihoihoi loa, me ka loaa ole nae o kekahi huaolelo e kamailio mai ai ia mananwa.
Ua maopop ia Mrs. Moasa he ulia ka i halawai me na opio, a i ka ike ana mai i kekahi kohu koko maluna o ko Mate lole hooho mai la me ka leo o ka mea i piha loa i ke kumakena: "O, e Mate dear, e ha ʻ i koke mai, heaha keia pilikia, no ka mea, ke ike aku nei au i kela kohu koko maluna o na pulima o kou lole!"
Akahi no a loaa ia Mate kekahi mau huaolelo e pane aku ai, a me ka malie loa oia o ka pane ana aku:
"Eia o Ruela mawaho o ka puka, aka ua eha nae oia, a malia he eha kukonukonu loa ia i loaa iaia."
Ua hiki ia oe, e ka makamaka heluhelu, ke ike iho i ko ka makuahine mau ano ame kona mau manao ia manawa, o ka uwe no ka mea mua loa e loaa iho ana, a mai holokiki mai paha oia no kahi o ka puka ia manawa, ua paa koke aku la nae oia i ka hopuia e Mr. Moasa a huli mai la o Mr. Moasa e ninau ia Mate:
"He eha ulia anei?"
Aohe pane aku o Mate, aka, kunou aku la nae oia.
"Ina pela ua hiki iaia ke hoihoiia mai noloko o kona rumi, a e kauoha koke aku au i kekahi kauka e holo mai ianaei i keia manawa." wahi a Mr. Moasa o ka pane ana mai.
O ka Mate oili aku la no ia a ku ma kalii o ka puka a ka hea aku la i kahi kanaka kalewa waiu e hapai mai ia Ruela noloko o kon rumi, a ua hooko koke mai la kahi kanaka i ke kauoha me ka hoohakalia ole, no ka mea, la manawa ua ku a uluhua loa oia no kona awakea loa, a e huhu mai ana paha ka poe makemake waiu iaia no ka lolohi loa.
I ka hapaiia ana mai o Ruela a komo iloko o Rona rumi moe oia mau no kona ike o hoomaopopo ole ae, o kona makuahine ka mea oi loa aku o ke kumakena me ka ehaeha loa o kona noonoo, no ka mea, ma kana nana iho ia Ruela ia manawa, me he mea la he kanaka make oia, a i ole e make aku ana.
O Mr. Moasa pu kekahi i hookaumalia loa, aka, no kona ike aku i ka ehaeha loa o ka naau o Mrs. Moasa ua hoao aku la oia e hoonana iaia elike me ka hki, a noi pu mai lai Mate e hoakaka aku i na mea apau no ka ulia i loaa ia laua, a pehea la i loaa ai ia ulia.
O ka Mate pane ua pau mua ae nei ia oe e ka makamaka heluhelu, i ka ikeia mamua, a i ka pau ana ninau hou mai la o, Mr. Moasa iaia in a paha ua loaa iaia kekahi mau palapu. Aohe on a wahi i eha, oia kana o ka pane ana aku, o ke kumu ua hooikaika o Ruela o hoopakele ae i kona ola, a pela i loaa ai ia Ruela ka poina.
Maka manawa i pau ai o ko Mate hoakaka ana, ua hoea mai la kauka i kauohaia ai iloko o ka hale ia manawa, a hoomaka koke iho la no kana hana ana i kahi i poino, wahi a kana hoakaka, a hoike mai la i ka laau ame ke ano o ka hanai ana, me ka malama a makaala loa i ka malama ana i ka mea ma ʻ i.
Oiai ke kauka e kaliia ana ua haawi aku la o Mr. Moasa i kekahi huina dala nui i kahi kanaka kalewa waiu me ka olelo aku e lawe oia ia mau dala, aole ma ke ano he uku nona no kona hooluhiia ana, aka, ma ke ano he makana i haawiia aka iaia me ke aloha, ua hoole loa mai ua wahi kanaka la i ka lawe ana ia huina dala, me knoa olelo pu mai o ke dala he mea loaa wale no ia iaia i ka huli aku, aka, o ke ola aole hiki e kuaaiia me na waiwai apau o ke ao nei.
Ua nui ka mahalo o ka ohana Moasa i keia kanaka kalewa waiu, me ka olelo pu aku i noho oia a i halawai me kekahi pilikia ma ke dala a ma kekahi ano e ae paha, mai poina i ka hele mai a hoike ia Mr. Moasa, no ia pilikia.
"Ua hana au i ka hana maikai loa a ʻ u i ike ai no ka hoakanaka, nolaila aole o ʻ u makemake e ukuia mai au no ia hana uuku wale no," wahi kanaka i pane mai ai. Ua ninau kokeia aku kona inoa, a ua hoike mai oia o Keoni Wilibe, he inoa i hiki ole e poina ia Mate loko o kona mau la a pau o ke ola ana:
Ma ka ke Kauka Gilimana kauoha, oia ka inoa o ke kauka i kauohaia aku ai,"me ka makala mau i ka haawi ana i ka laau, me ka malama loa e komo ole ai kekahi ano ma ʻ i okoa i ka mea ma ʻ i e ola hou ae o Ruela."
Ma kela la a po ma ko Ruela aoao mau o Mate o ka noho ana, oiai ke kanaka opio e waihi ana me ka nawaliwali loa ame ke kulana hoi i hiki ole ke maopopo i kana hopena.
Ma kekahi manawa o ia la kakau iho la o Mate i kekahi ieka o hoouna aku la i ka ohana Pere, ka ohana ana e noho pu ana ia manawa o ka hele ana i ka holokaa ahiki ia manawa ana e noho ana ma ka aoo o Ruela, e a noi aku ana ia ohana aole e noonoo ino mai nona, no ka mea, aole oia i halawai me kekahi pino, he oia mau kona ikaika me ka maika o ke ola kino, a no ke kokua ana ia Mrs. Moasa, e hoohala ana oia i kekahi mau la me ka ohana Moasa, ahiki i kona, ike ana i ko Ruela maikai ae.
Aohe la ha ʻ o ike Kuka Gilimana i ka hele mai e nana ia Ruela me ka hoolana mau mai i na noonoo o na maleua na laua ke kaiki i poino, a pela hoi ia Mate.
Mamuli o ko Mate ike i ka malama ana i ka ma ʻ i ma ke ano he kahuma ʻ i oiai oia e malama ana ia Mr. Pere ma kela manawa i loaa ai o Mr. Pere i ka eha, ua lilo oia i mea kokua nui ia Mrs. Moasa ma ka malama ana ia Ruela Moasa iloko o keia manawa.
Ma ka po ua ku kiai o Mrs. Moasa ame Mate in a ka aoao o ka moe o ke kanaka opio ma ʻ i ma ka mahele ana i ka manawa mawaena iho o laua, o ka hapa mua o ka po i kekahi a o ka hapa hope i kekahi, a i kekahi po aku ana, o ka hapa mua o ka po i kekahi a i ka hapa hope i kekahi, ma keia ano o ka laua kiai ana ua hoomamaia ka hana, me ka loaa pu he manawa hoomaha no kela ame keia, oia na po e olelo ohewahewa mau ana ke kanaka ma ʻ i me ka mau o kona hoomaopopo ole ae i kekahi mea.
Elike me na kanaka i loaa i ka ma ʻ i fiva ikaika loa, e ohi e wale ana no ka olelo ana me ke kahea mau mai i ke kokua me he mea la ua piha loa i ka maka ʻ u, pela no me Ruela no kekahi mau po lehulehu, a i ka wa e pa aku ai o na lima o ke kahuma ʻ i pau iho la ka walaau ano e ana.
Ma ka hoomaopopo iho a kona makuahine o ke kumu o kona olelo olalau mau aia mau no iloko o kona noonoo na hoomanao ana no kela ulia i halawai ai laua, a o na olelo ana e hoopuka ae ana me he mea la e kamailio ae ana no ia mau mea i hanaia.
Mahope o ka moe malie ana o ka mea ma ʻ i no kekahi mau hora loihi o ka po e oni ana oia ma na hora kakhiaka me ka auwe ana i ka eha, elike me ka poe e loaa ana i ka ma ʻ i no ka eha no kekahi manawa, a iaia e huli ae ai maluna o kona moe, oia ko Mate manawa e ku ae ai a kau aku la i kona lima maluna o ka lae me ke kamailio malie loa iho alike me kana hana mau mamua aku no ka hoonana ana iho i ka mea ma ʻ i.
Ma kekahi manawa e lohe iho ana oia i ke kamailio ae o ka kanaka opio iloko o kona manawa ohewahewa, "O, e Mate, mai maka ʻ u. Na ʻ u oe e hoopakele, ke haule aku nei kaua i ka pali, aka, e hoopakele no au ia oe elike me ka hiki ia ʻ u."
Alaila pa ʻ ipa ʻ i iho o Mate i kona lima me ka malie loa me ka papa pu iho kona mau waimaka e hiolo iho ana, "Moe malie, mai walaau oe!"
"Aohe oia ike kana mea e kamailio ae nei," i olelo wale iho ai no o Mate iaia iho. "No ʻ u, no ko ʻ u palekana i hooikaika ai oia e hoopakele a i halawai ai oia me keia poino. O, kanaka opio koa maoli no oia!"
No ka nui o kona aloha i ke kanaka opio kulou iho la oia a honi iho la i ka lae, a mahope o ka hooponopono hou ana iho i ka uluna malalo o ke poo, hoi hou ae la oia maluna o kona noho hooluolu, me ka mau no o ke kau o kona mau maka maluna o ke kanaka opio e moe mai ana.
Ua hoomaopopo iho oia i keia manawa i ka oi aku o kona aloha no Ruela Moasa mamua o kana mea i manao ai. Oiai oia e noho ana maluna o kona noho na ka waimaka no e hiolo, me ka hoomau no hoi i ka pule e hoola koke ia ae ka mea ma ʻ i.
Me ia ano oia i hoomau aku ai i ka noho ame ke kiai ana ahiki i ka oili ana mai a na kukuna o ka la i ke kakahiaka, a oiai ua hoohalaia kona manawa hiamoe, eia nae aole oia i ike iho ia mea he maluhiluhi, oiai nae aole no i kaawale mailoko aku o kona noonoo ame kana hoomanao ana kela ulia poino o ka po Poaono aku, a i ka manawa e kani mai ai o ka bele o ka halewili o ke ku ae la no ia mai kona wahi e ke kai ana ma ka aoao o ka moe o Ruela, i paa koke mai la ia Mrs. Moasa ia manawa, a hoi pololei aku no kona home.
Hakalia no a pau kona mau aahu e hele ai i ka hana i ke komo o kona hele aku la no ia no kahi o ka hana a hookahi ka hui pu ana aku me na haneri o na limahana e hele awiwi ana no kahi o ka halewili, a ma ka manawa e hoomaka ai ka hana ana ua hoi aku la oia a ma kahi o kana pakaukau maloko o ke keena e hoomaemaeia ai noa laau.
Aohe oia i hoomaka iho e hana holo mai ana o Iosepine me kekahi nupepa ka Union a paa ana i kona lima a kahea mai la:
"E Mate, heaha keia moolelo weliweli a ʻ u o ka ike ana iho nei maloko a keia nupepa kakahiaka? Oia hoi ua hala wai oe ame Mr. Moasa opio me kekahi ulia ma kela owawas hohonu kokoke i ka pa ilina, ma ka po Poaono aku nei, a mamuli o ia ulia me he mea la e maka aku ana oia. E oluolu oe e hoakaka mai ia ʻ u i maopopo aku ia ʻ i na mea apau."
Me ka pane ole aku i haina no aku Iosepine ninau, lilau aku la oia i ka nupepa mai ka lima mai o Iosephine a nana iho la i ke poo ma na laina mua e kau ana maluna:
HE HAULE KU I KA WELIWELI.
Haule ka Lio âme ke Kaa Ilalo o ka Owawa ma ke Alanui Paka - O ke Keikikane a Kekahi Makaainana Kiekie ka Mea i Eha Loa - Pakele Aku Kona Kokoolua
Alaila hoomaka iho la o Mate e heluhelu i ka moolelo hoopihoihoi noonoo me ka hiaala nui malalo iho a i ka pau ana haawi aku la i ka nupepa ia Iosepine.
"He oiaio anei keia moolelo?" i nanu mai ai o Iosepine.
"Ae," i pane aku ai o Mate. "He moolelo oaiao keia."
"Eoluolu oe e hoike mai pehea i halawai ai olua me kela ulia, a pehea oe i pakele ai me ke koe o kou ola? E make aku ana anei o Mr. Moasa opio? O, aole anei ia he ulia ku i ka weliweli?"
I ko Iosepine hoomaha ana iho a i ka loaa ana ae iaia o ka ikaika alaila hoakaka aku la oia i na mea apau elike me ia i pau mua ae nei me ka pokole loa alike me ia e hiki ana iaia ke hoomanao ae.
MOKUNA VIII.
Hoopohihihiia o Mate.
Ua hoehaeha loa ia ko Mate noonoo ma kona manawa i hoomaka aku i ka hana a mahope hoi o kona hoike ana aku ia Iosepine i na mea apau e pili i kela ulia. Aole hiki iaia ke haawi i kona noonoo ame kana hoomaopopo ana maluna o kana hana, i kana nana iho iaia ia manawa me he mea la ua luhi loa oia, aole ana mea hoihoi ia manawa.
Ia manawa me he mea la e ku mau mai ana imua o kona mau maka na mea hooweliweli i kona noonoo. Poniuniu ae la kona poo, lelele mau kona oili, a me he mea la he mea make kekahi iwaena o kona ohana i pili kaumaha loa ai oia.
No ka pilihua loa kona noonoo ua hele iho la oia i kana hana ma kahi o ke pakaukau, a hele aku la ma kahi o ka puka aniani a nana aku la iwaho i ka muliwai. He mea hoihoi nana ka nana aku i ka muliwai i na la mamua aku, i keia manawa nae, me he mea la o kahi mea hoehaeha mai ia i kona noonoo.
No kekahi manawa loihi oia o ke ku ana malaila ahiki i ke kau ana iho o kekahi lima maluna o kona poohiwi, a lohe ae la i kekahi leo oluolu e pa-e iho ana ma kona mau pepeiao.
"O Mate dear, mai hookaumaha mau loa oia kou noonoo; e pau ae ana no kena pilikia iloko o kekahi manawa: e pau ae ana no kena pilikia iloko o kekahi manawa: e ola ae ana no ko aloha i kehai manawa kokoke ma nei mua aku. "O Iosepine ka mea nona keai leo o ka pane ana iho.
Aole hiki ia Mate ke uumi iho i kona akaaka ia manawa a pane aku la: "Aole oia he ipo na ʻ u."
"He ipo oia nau," i paakiki mai ai o Iosepine. Ua aloha oe iaia a oia oe. Aole au e hoahewa aku ana ia oe no ia aloha ana aku au iaia, no ka mea, he kanaka opio u ʻ i oia a he waiwai pu, aole on a inulama, aohe no hoi he piliwaiwai elike me kekahi poe opio e ae a ʻ u o ka ike ana."
"Ua ike no nae oe iaia?" i ninau aku ai o Mate.
"Pehea la no hoi e nele ai ko'u ike hele mau mai no hoi oia i ka hana ianei i na manawa apau i hala. Eia wale no ka'u noi ia oe, mai hookaumaha mau oe i kou noonoo nona, no ka mea, in a e hana mau ana oe pela e loaa ana oe i ka ma'i a malia make aku paha oe. Ua nui a lehulehu kekahi mau kaikamahine i poino mamuli o ke aloha kupouli i ka lakou mau ipo no ka hooko ole ia ana o ko lakou makemake, no ia kumu aole o'u makemake o oe kekahi e halawai pu me ia hopena."
Nana pono mai la o Mate iloko on a maka o Iosepine, kona hoaloha, no kekahi manawa alaila pane aku la: "Auhea oe, o kaua wale no hoi keia, makemake loa au in a au i make. Ua lilo kela ike aku o'u i ka eha o Ruela Moasa i mea hoouluhua loa i ko'u noonoo i na manawa apau, no keia kumu no, aole maopopo ia'u i nei manawa e ola mai ana paha oia a aole paha."
"Aole paha ia o kou manaoio maoli, e Mate." i pane mai ai o Iosepine me ke kuio. "Aole oe i maopopo i kau mea e kamailio mai nei. He oiaio anei kou makemake e make? No'u iho la ea, aole o'u makemake e make, oiai nae, owau no hoi kekahi e ku aku la me na manao kaumaha e ehaeha o ka, noonoo, a no ia kumu au i manao ai, in a paha au e mare koke aku ana e kaawale aku ana nei kaumaha mai ia'a aku," me ka malie loa o Iosepine o ia kamailio ana mai ana me ka maopopo iaia o kana mau mea apau o ke kamailio ana mai.
Akaaka hou aku la o Mate, aohe nae he pane hou aku, alaila huli ae la kona alo kahi o kana hana a hoomau aku la ahiki i ke kani ana o ka aina awakea. Huli aku la no o Iosepine hele no kana wahi o ka hana me ka nui o kana mau mea, e hoonaluea ana i kona noonoo.
He hapalua hora paha ma ia hope iho, kani mai la ka bele o ka halehana e hoike mai ana o ka hora awakea ia no ka hoi ana aku o kela ame keia no ko lakou mau home no ka aina awakea. Hakalia no a kau ko Mate papale, kamoe pololei ku la kana hele ana no ka hale o ka ohana Moasa, no kona makemakea e ike i ko Ruela kulana ma'i ia manawa, mahope iho nae keia o kona hoi ana aku no kona home e ai ai, a ia maona ana no hele aku la me ka awiwi loa no ka hale o ka ohana Moasa no ka nana ana ku ia Ruela.
I kona hoea ana aku alaila ua hookipa ia aku oia e Mrs. Moasa, me ka hoihoi loa, o ka mua no ia o ka Mate mea o ninau ana aku, pehea o Ruela, a ua pane mai la no hoi ka makuahine ua loaa iki iaia kahi maha. He lono hauoli loa keia ia Mate, nolaila aohe oia i hele aku noloko o ka rumi e moe mai ana o ruela no ka ikemaka ana iaia.
Ua hala aku na la kulipolipo loa o ka hoopouliia o ko ke kanaka opio noonoo mahope o ka moe malie ana nona la elua a mai ia manawa ua hoi hou mai kona mau noonoo maikai a ua hiki ke homaopopo mai i na mea apau e noho aku ana imua ona.
"O kana mau huaolelo mua o ka ninau ana ae," wahi a Mrs. Moasa,"nou, e Mate - ua makemakea oia e ike in a ua pakele kou ola maikai, ia lohe ana iho noona, o ka upoi hou iho la no ia i kona mau lihilihimaka a pau kona ninau hou ana ae.
"Ua maopopo ia ia'u, mamuli o kona ninau ana ae nou, ua hoi mai kona noonoo maikai, pela oia i hoomanao ae ai nou. Aneane he hora mahope iho ua ala hou ae oia, a ninau mai la pehea la oia i hiki ai i ka hale nei, a pela hoi me ka nui maoli o kona eha.
"Ua hoike aku au iaia i na mea apau, a ua papa pu aku aole oia e kamailio nui mai, ole hoi e hoonioni iaia oia ke kauoha paa a ke kauka, a ua kia aku au iaia ahiki i kona hiamoe hou ana. Ua hiamoe oia i ne manawa, nolaila aole pono ka hele ana aku e hoonioni a kamailio ana aku paha iaia."
"O, ke hauoli nei au no ka loaa ana ae la iaia ka maikai iki," i pane aku ai o Mate.
Ua hoi hou aku la o Mate no kana wahi o ka hana maloko o ka halewili olopapa, ma ia auwina la ua oi ae ka maikai o kona noonoo mamua o ko ke kakahiaka, mamuli o kona lohe ana mai a Mrs. Moasa mai no ko Ruela hoomaopopo ana mai ame ka hiki ana iaia ke kamailio mai.
Ma ia ahiahi iho, mahope o ka pau ana o kana hana a hele aku la e nana ia Ruela aohe no i loli ae ko Ruela kulana, ua like nome ia ma kela kakahiaka, aka nae, ma kekahi la ae, ma kamanawa ana o ka hele hou ana aku e ike ua loli loa ae ko Ruela kulana i ka maikai i oi ae i ko na manawa mamua aku.
Ua ikeia ke emi mau mai o na wahi o Ruela i eha ai mamua o ka ke kauka i hopohopo ai, a i ka hala ana o ka pule hookahi ma ia hope mai, aneane e hoi hoi mai kela ola maikai iloko o Ruela elike me kona ano mamua aku o kona halawai ana me kela ulia weliweli.
Oia mau no ka paa a kona wahi i eha ai ma kona poo i ka hauhoaia, eia nae aohe on a ike i ke konikoni loa o ka eha mamua o ko na manawa mamua aku. Ma kela ame keia ahiahi e hoohala mau ana o Mate i kona manawa mea e ae e kamilio nui ai o na mea wale no i ikeia ae nei mamua, a ua lilo ka noho mau aku o Mate imua o ke kanaka opio i laau lapaau maikai loa.
Ma kahi hiki ia ruela ke hoomanao ae e hoakaka mai ana oia i ke ano o ko laua halawai ana me ka poina a i ka hope loa o kana hoakaka ana i mai la:
"Aole au i maopopo iki e hana ana ka lio i kekahi hana e poino ai kaua, elike me kela, aole au i ike i kona hana lapuwale elike me kela mamua, o ka makamua loa iho la kela a ka no nae iaia e make, no kona hana ana i ka mea e poino ai ia; aohe maopopo iki ia'u ke kumu o kona maka'u ana, a ke manao nei au aole no paha e loaa iki ana ia'u kekahi ike no ia haawina ano e i loaa iaia.
"E Mate, iloko o kela mawa a'u o ka waiho ana i ka eha ala mau mai ana iloko o'u ka hoomanao ana no kau mea i wanana mua mai ai e halawai ana kaua me ka poino no ia kumu au i makemake loa ai e lohe i kou moolelo."
E loaa aku ana ka ike ia oe, e ka makamaka heluhelu, i ke kumu o ka puiwa ame ka maka'u ana o ka lio nana e kauo ana i ke kaa a Mate ma o ka holo ana ma kela po Poaono, aole nae ma keia wahi, aka, ma nei mua aku.
"No keia mau olelo i puka mai ka waha mai o ke kanaka opio, nana pono aku la o Mate i na maka o ruela a i aku la: "Aohe o'u makemake e hoike aku ia moolelo ia oe i nei manawa aka nae, e lohe aku ana oe maloko o kekahi mau la lehulehu ma nei mua aku.
"He moolelo walohia loa ia in a oe e lohe aku ana, no ia kumu i hoole aku la au i ka hoike ana aku ia oe, aole o'u makemake e hoalaila mai na hoomanao ana iloko o'u no na hana o kela mau la i hala, na la a'u i olelo iho ai ua piha i ke kaumaha ame ka ehaeha.
"He mau makahiki lehulehu i hala ka hanaia ana o kela meam eia nae, me he mea la oia mau no ka makamaka iloko o ko'u waihona noonoo, iloko o ko'u manawa e ala ana a i kuu manawa e hiamoe ai."
Ua ike iho la o Ruela i kona hewa ma o kona noi ana mai ia Mate e hoike aku i kona moolelo, he moolelo a Mate o ka olelo ana aku la iaia he walohia, he moolelo e hookaumahaia ai kona noonoo, nolaila aole oia i kamailio hou mai no ia mea ma ia hope mai, no kona manao iho la e hiki mai ana no ka la a Mate e hoike aku ai iaia i na mea apau me kona koikoi ole mai iaia.
I ka hala ana o ke kahi mau la lehulehu in a ia hope mai ua ola loa ae la ko Ruela eha, a ua hoi hou ae la oia ma kana wahi o ka hana maloko o ka pa papa, a ua hookipaia aku no hoi oia e Mr. Pere me ka hauoli no kona ola hou ana.
Ma ia manawa, no ka ike paha hoi o Mate i kana aloha ua ola loa ae la he maikai wale no knoa noonoo ia mau la me ka piha hauoli, me ka hoihoi mau o kona helehelena i na la apau e hele ae ai i ka hana, aole mea nana e hoano-e hou i kona noonoo, a no Iosepine hoi, elike no hoi me kona ano, ka piha kolohe mau pela no oia ia mau la.
Ma ka auwina la o kekahi la hoea ae la kekahi keiki imua o Mate, nona ka inoa o Kimo a i ae la:
"He kanaka ka i paa mai nei ia'u ma ke alanui, ma ke awakea, a ninau mai nei ia'u i kekahi mau ninau lehulehu e pili ana nou."
Nana mai la o Mate i kahi keiki me ke kahaha nui ilokoona, a oiai o Iosepine e nana mai ana a lohe mai la hoi i na olelo a kahi keiki, kahea mai la me ka leo nui, me ka noke ana ae i ka akaaka:
"Ea, heaha ka kela wahi keiki o ke kamailio ana aku la ia oe? Ka manao nei au ua makemake ke kahi kanaka ia oe, e Mate, oia ka mea i niele mai la i kena wahi keiki, i maopopo kou wahi e noho nei, alaila hele mai e noi ia oe i wahine.
"E Kimo, he kane ka kena kaikamahine, a e olelo aku oe kela kanaka pela, a in a he makemake ko ia kanaka i wahine ea, in a nae he kanaka u'i oia a he waiwai pu, olelo aku oe iaia owau ka mea makemakea kane, no ka mea o ka'u ia e makemake mau nei i nei manawa o ka loaa o ka'u wahi sia," a hele ae la ka Iosepine akaaka.
"Aole; he kanaka kela ua aoo," wahi a Kimo o ka pane ana aku. "Nona paha na makahiki aneane i ke kanaha i nei manawa, he helehelena kona i like loa me ko na kanaka Mekiko a kakou i heluhelu ai i ko lakou moolelo. Aole oia he kanaka opio."
"A, heaha kana mea i makemake mai ai e ike ia'u?" i ninau aku ai o Mate, alaila pupuku ae la na maka o Mate ia manawa, a ua ike mai la no nae o Iosepine ia ano e ana ae o kona helehelena.
"O, ua niele mai nei oia ia'u pehea la ka loihi o kou noho ana e hana maanei a he nui hou aku kekahi mau ninau ana. Aole o'u makemake i ka ike aku i kona helehelena, he kanaka pupuka maoli oia o ka helehelena, he hauoli kona ili, loloa no hoi kona umiumi me ka manana i o a ianei, uliuli kona mau ku-emaka e ku ole ai no kekahi mea i ka hoihoi ke ike aku iaia, aohe i nui kana mea i ike nou, no ka mea, aole au i hahai aku nei i lohe oe. Aka he kanaka waiwai oia pela ko'u manao, e nana mai paha oe la i kana mea o ka haawi ana mai nei ia'u." alaila hoikeike mai la o Kimo he dala keokeo.
"Ua ike mua no nae paha oe iaia?" i ninau aku ai o Mate.
"Ae; ua ike aku au iaia i kela la aku nei e hahai aku ana mahope ou ma ke alanui Elema. O, eia hou ka hoi kekahi mea ana i makemake ai e loaa aku iaia ka ike ia oe, in a e ae ana oe e ike iaia ke hele mai oe i ka hana ianei, i ninau pono mai ai oia ia oe i kou wahi e noho nei.
"O ka'i i olelo aku ai iaia aole au i ike, aka, in a no paha no kona hakilo mau ma kau wahi e hele ai e loaa ana no iaia ka ike no kau wahi e noho nei.
"O, keiki maikai maoli ka hoi oe, e Kimo, no kou hele ana mai la e hoike ia'u i kena mau mea au o ke kamailio ana mai la, in a la paha o ko'u noho nanea wale ea a hoea ana kela kanaka, me ka maopopo ole o ka'u mea e hana a e kamailio aku ai iaia," i pane aku ai o Mate. "Ina e ike aku ana oe i kekahi mea e pili ana nona, ea, hele hou mai oe e hoike ia'u."
Alaila, olelo wale iho la no oia iaia iho: "Owai la hoi kela kanaka i ninau mai nei i kekahi mea e pil ana no'u? Ua make ko'u makuakane, a mawaho ae on a aohe a'u mea i ike e makemake mai ai oia e ike ia'u. Ke makemake loa iho la ka hoi au e ike i ka inoa o kela kanaka."
Ua kaahope ae la na la elua, aohe oia i lohe hou mai i kahi mea e pili ana no ke kanaka malihini i makemake mai ai e ike iaia. Ma kekahi la ua hoohikileleia ka noonoo o ke kanaka kokua i ka halewili, oia hoi ua hoea mai he mau akena hou no ka lawe ana ae i na hana o ia halewili malalo o ka lakou hookelel ana.
Ua lilo keia i mea hoopioo i na noonoo o na kanaka e hana ana maloko o ka halewili papa, a ua komo pu aku na kanaka e hana ana maloko o ka halehana hoomaemae laau ma a haawina hookahi, ninau aku a ninau mai, "heaha mai nei keia?"
Nui ka hawalaau o na kakamahine hana maloko o ka halehana hoomaemae, ua kamailio kela ame keia elike me kana i mano ai he pono, oia hoi e manaolana aku ana lakou e hanaia mai ana keia, e hanaia mai ana kela, a pela aku, wahi a lakou.
No Mate iho aohe on a hoike ae i knoa manao ku-e a apono paha, he liilii loa kana mea noonoo no kekahi hoololi i hanaia a me ka mea a ia mau kanaka hou e hana mai ana; o ka mea oiaio no ua manaka oia i ka hana maloko o ka halewili papa ia manawa a ua hooholo oia me ka paa o kona mano e haalele i ka hana i kekahi manawa kupono ana e ike ana.
O, Iosepine ke kaikamahine oi aku o ka walaau elike no me kona ano mau a wahi ana o ka pane ana ae i kekahi la: "O, aohe o'u nana, in a he kanaka opio ke kanaka hou e hoonohoia mai ana, in a he kanaka u'i i like ka opiopio me ko'u a he kanaka mare wahine ole oia, alaila e hookaunu aku ana au me ia, aia ka pono o kona hihia a aloha mai ia'u, a in a e holopono ia manao mawaena iho o maua, e mareia ana maua ma ke akea, me ka haawiia o kekahi ahaaina nui a e kono mai ana au i na iimahana apau o keia halehana e hele ae e hauoli pu me a'u ma ko'u la e mareia ai."
He kuko palaualelo wale no keia a Iosepine, no ka mea aole i hookoia kona makemake; o ka akena hou i hoea mai ai i kahi o ka hana aole ia o ke kanaka a Iosepine i lia ai e lawe i hoa nona no na la a pau o kona ola ana.
I ko Iosepine ike ana aole i hookaoia kona makemake, i wale iho la no oia iaia iho, "Nani ia ua hooneleia ko'u makemake i nei manawa, e halawai aku ana no au me ka mea kupono i ko'u makemake i kekahi la, a ia manawa au e hoohauoli ia ai."
Ua hoomaka koke mai la no ke kanaka hou e hana ma kona wahi, a mamuli o kona ano oluolu ua lilo koke oia kanaka makemakeia e na limahana a e na luna hana malalo iho on a maloko o na keenahana apau. Ua lilo kana mau rula hooponopono i mau mea apono kokeia, me ka hooponoponoia me ke kaulike o na pomaikai manawaena o ka haku ame na limahana.
No keia ikeia ana o ka haku hou i ka maikai ua pau ka walau ana o na limahana walau mamua aku, ua pau na manao hoopihoihoi a mano haalele o kekahi poe i ka hana, a ua lokahi like na mea apau me ka hakuhana, me ka maikai o ka lawelaweia ana o ka hana me ka holomua.
No ke aloha ole ia mai o kekahi mea e pili ana i ke kanaka malihini no hookahi pule, aohe noonoo hou aku o Mate no ia mea, a me ka hikilele, aole he puiwa, loaa mai la iaia kekahi leka a e olelo ana ana elike me ia malalo nei, penei: Manakaseta, Okatoba 9, 1980
Ia Miss Mate Wilamota:
O kekahi kanaka i kamaaina loa i kou ola ana o na la i hala ka i makemake e halawai a e kamailio pu me oe in a e ae mai ana oe e loaa kekahi manawa maikai loa. E loaa aku ana ia oe ka ike nona mea e hoohauoli ia aku ai kou noonoo a he mea no hoi e loaa ai ka pomaikai ia oe. Aohe hana hoopilikia aku ia oe i manao ia, aka, he mau mea hoolana wale aku no i kou noonoo no kou pomaikai ponoi iho. Ina e apono mai ana oe i keia e kipa ae oe i ka Hokele Winesoa i keia ahiahi ma ka hora 8 a e ninau ae i ka inoa o
(Aole i pau.)