Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 20, 21 May 1920 — Page 1
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
WEHE AKEA IA KA MAKEKE O KE KULANAKAUHALE
---
Piha ka Makeke i na Kanak ma ka Poanono Nei me ke Emi o na Meakuai ma Kela La
---
IKE MAOLI IA NA MANAO OHOHIA O NA MEA APAU
---
Ina e Hiki Ana ke Hoolako Mau ia Kela Makeke e Hoemiia Mai Ana na Meakuai
---
Ma ke kakahiaka o ka Poaono aku la i hala i weheia ae ai ka Makeke Kuai o ka Lehulehu, me ka lulun o kona mau pakaukau i na huaai o kela ame keia ano, o ka ia pu kekahi, lie hoilona e hoike mai ana no ke emi o na mea kuai.
Ma mua o ke kani ana ae o ka hora eiwa, ua pihakui ae la ka mekeke i na kanaka me ke ake nui e wehe koke ia mai ka mekeke, i kuai koke aku ai lakou i ka lakou mau mea i makemake ai.
I ka hoea ana ae i ka manawa e weho hamamaia mai ai ka makeke i ka lehulehu, ua lulumi aku ia lakou ma na pakaukau like ole, me ka ikeia aku o kekahi poe e kuai ana i na ia hou, pipi, laulau, ipu aiwaha, kapiki poi, uala, a he nui wale aku o na waiwai kuai.
Malaila ae o Eben Low a nana i hoo launa mai i ka Meia Wilson, a nana i wehe mai ka mekeke me kekahi mau olelo e pili ana maluna o ka ninau pipii o na meaai. Malaila pu ae ka Bana Hawaii kahi i hookani ai, aka, o ka oi loa aku no paha o ka mea ohohia loa ia o ia no ka makepono maoli o ke kumukuai o na meakuai malaila i kela la.
Malaila i hao ai na maka i ka ike anaaku i ka poe kalepa hoopukapuka, ka poe na lakou e kau mau nei i na kumukuai kupono ole maluna o na meaai elike me na la e ae.
O na ipu waha o umi paona ua loaa wale no ia i ka hapalua malaila, oiai ka poe hoopukapuka o ka makeke hui e kuai ana i ka lakou no ka umi e eiwa keneka o ka paona.
He nui wale o na makuahine o na hoine i hoea malaila i kela la me ko lakou ikeia aku e kuai ana i ka lakou mau mea i makemake ai mai ka mea nana maoli ka waiwai, a aole hoi mai ka poe hoopukapuka mai, he mea no hoi nana e hoohauoli iho i ka naau, a no ka mea, ma o ke kuai maoli ana aku me ka mea waiwai, ua koe ano mahuahua iho la ke koena keuikeni iloko o ka pakeke uo ke kuai ana i na mea e ae.
Ua hoea ae malaila he lehulehu o na lahui like ole, a o ko ke kulanakauhale nei poe, mai ke kiekie a ka haahaa, me ua minoaka ma ko lakou mau papalina, he kahoaka hoi o ka hauoli iloko o lakou no ka hoea ana mai o ka la a lakou e ike ai i ka poe na lakou ka waiwai e hahao ana i ka lakou mau kenikeni iloko o ko lakou mau pakeke, oiai hoi ka lakou mau waiwai i lilo mai ai ia lakou nei me ke komo alai ole mai o ka poe hoopukapuka mawaena me ka lakou kumukuai pipii o ka launa ole.
Ua haawiia aku ka malama a hoohana ana i kela mekeke ma ka poho o na lima o Wm. E. Miles, he opio Hawaii i ike a i kamaaina i na Hawaii ma ka inoa o Hawe opio, a e noho hana nei malalo o ke Aupuni Kalana ma ke ano he mea kuai waiwai no ke Aupuni Kalana, a wahi ana i hoike ae ai:
"Ua makemake loa au i ka poe apau he mau mea ka lakou i makemake ai e kuai hoolilo aku, e lawe ae ia mau mea i ka makeke, me ka nana ole i kuauku o ia mea. Ina no he wahi moa hookahi, lawe ae no, a in a aole he makemake o ka mea nana ia moa, nana maoli no e kuai aku, ua hiki loa iaia ke hoike mai i ke kumukuai ana i makemake ai e loaa mai iaia a na lakou ka nana ana, a no ka mea, he kanaka ko lakou aia malaila no ka lawelawe ana ia mau hana."
He manaolana ko Mr. Miles, elike me koua kamaaina i na Hawaii, he mea ia no lakou e makau a hoopepe ole iho ai i ka hele ana aku e hui pu me ia maluna o ia mea.
Ua hoea ae kekahi wahine i kaahele ma na pea apau o ka honua nei nona ka inoa o Mrs. George Bherman malaila i kela la, a i kona ike ana i na mea i hanaia malaila ua hoike ae oia i kona manao hauoli me kona hoike okoa ana ae:
"Ua ike au i ka holopono o keia hana ma na kulanakauhale o Cuba, Nassau, Bahamas, ame kekahi mau kulanakauhale e ae, ua wahi kukuluia na makeke o keia ano, a aole ana no e nele ka Ioaa o ka holopono ma Honolulu ne. E nana aku i ka nui o ke dala e komo nei iloko o ka pakeke o ka mea maoli nana ka waiwai me ka loaa ole aku e kekahi keneka i ka mea hoopukapuka."
---
NELE O WAILUKU I NA KUKUI UWILA NO ELUA PULE.
---
No elua mau pule ka nele ana o ke kulanakauhale o Wailuku i na kukui uwila, mamuli o ka nele ana o ka hui uwila o ia mokupuni i ka hoolako ae i ka uwila. Ua hooholo ka na makaainana o Maui e kukulu ae i hui uwila hou a ua nei ae ka i ka papa o na lunakiai e haawi aku i ka hui hou i ka mana e kukulu ae ai i mau pou a e hoomoe i na uwea uwila maluna ae o na alanui o ke kulanakauhale ahiki i ka hooholo ana o ka ahaolelo kuloko ame ka ahaolelo lahui i kekahi palapala hoohui kupono no ia hui.
NOI KEKAHI POE PUHIOHE E UKU HOOMAUIA.
---
He eha mau kanaka puhiohe o ka Bana Hawaii i hookomo ae i ka lakou mau palapala nei i ka papa uku hoomau no ka hookuu loa ia mai ka hanaaku me ko lakou uku hoomauia.
O na inoa o kela poe oia e James Pohina, ua komo oia i ka hana o ka bana i ka 1869, a nolaila ua noho hanaia eia na inakahiki he 54.
R. W. Aylett âme Same Kaili, ua komo laua i ka hana o ka bana i ka 1874, a no na makahiki he 46 ko lua hana mau ana me ka bana.
Zaehariah Kapule, oia kekahi i manao he kuleana kona e hookuu ia ai mai ka hana aku no ka mea, wahi ana, ua hoomake oia e hana no ka bana mai ka 1884 mai a no na makahiki he 36 kona laua mau ana.
No James Pohina he 67 on a mau makahiki, Aylett he 66, Kaili he 62 a no Kapule he 66.
O na lala o ka papa uku hoomau oia ka Meia John H. Wilson, ka Luna Hooia BicknellG ame ka Puuku D. L. Conkling, na lakou e noonoo keia mau palapala noi ma ka lakou halawai o ka noho ana maloko o ke keena oihana o ka Meia ma ka hora 10 o ke kakahiaka Poakolu nei.
---
PORTLAND, Mei 18.---Ua laweia mai e ka mokuahi Pawlet i ku mai ai ianei ma ka la i nehinei he umi kumamakolu mau Kepani o kekahi waapa lawaia Nujai Maru, he poe i hoopakeleia iloko o ka wa e pa ana ka ino ma ka manawa o ka Pawlet he elua la mai Yokohama mai e holo mai ana no keia awa. E hoihoi houia aku ana na Kepani no Iapana.
WAIHOIA KE KAPENA IANEI NO KA HAKI O KA WAWAE.
---
Mamuli o ka haki ana o ka wawae o ke kapena oluna o ka mokukalepa Charles R. Crocker o ka hoea ana mai no keia awa, ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala, ua manao ke kapena pilikia he oi aku kona pono e noho maanei no ka lapaauia mai o kona wawae ahiki i ke ola ana.
Aole he kumu okoa ae o ke kipa ana mai o kela mokukalepa, no kela pilikia wale no i loaa i ke kapena, nolaila aole i hookomo loa mai ka moku iloko nei o ke awa, aka mawaho no ia o ka nuku kahi i ku ai, a o ke kapena no ka i hooleleia mai iuka nei o ka aina, a lawe loa ia aku no ka Halemai Moiwahine.
Ma ka mahina aku nei i hala, i loaa ai kela poino i ke kapena o ka mokukalepa, oiai ma na kapakai akau ko mohana me ka hanaia ana no nae a loaa iki ka oluolu iaia, a no kona makemake ole e hoopau manawa wale, ma ke kakali ana o ka moku ahiki i ka pau ana o kona pilikia, na hoomau mai la no kona moku i ka holo ana, a hoea no Honolulu nei, a no ka hiki hou ole ke hoomanawanui, pela oia i waiho aku ai i ka moku, malalo o ka hookele ana a ka malamamoku.
Ua lilo i mea malihini i ko Honolulu nei poe, ka ike ana i ka hoea ana mai o kela mokukalepa no keia awa, no ka mea he kakaikahi loa na mokupea e kipa mei nei i Honolulu nei, o na mokuahi wale no ka hapanui, a i ka hoea ana mai o kela moku, ua lilo ia i mea malihini.
---
PIIA KEKAHI KEPANI A MAKE LOA E KE KAAAHI
---
Manaoia i Hele Oia e Hiamoe ma Kahi o ke Alanui Hao Pela i Loaa Ai i ka Poino
---
MA CASTNER KAHI I LOAA AI O KELA ULIA POINO
---
Mamuli o ke Pa-hu Ana o Kekahi Paipu o ke Kaaahi ke Kumu o ka Ikeia Ana o ka Uila
---
Me kekahi kumu i maopopo ole, koa wale no, ka manao ana, o ke alahae kahi e hiamoe ai, i loaa aku ai ke kino make o kekahi Kepani, ma ka po o ka Poakahi nei, a ao ae ka Poalua, ma Castner. Wahiawa, mamuli o ka piiia ana o kona kino e na huila o ke kaaahi.
Aole he mea maluna o kekaaahi i ike pono i ke ano o ka halawai ana o kela Kepani me ka make, aka mamuli wale no o ke pa-hu ana o kekahi paipa o ke kaaahi, i hoopaaia ai ka holo o kekaa enekini, a oiai e nanaia ana na wahi o ke kaa i pilikia, ia manawa i loaa aku ai ke kino make o kela Kepani, e waiho ana ma ke alahao, ua naha ke poo, a ua hakihaki hoi na iwi o ke kua.
Ma na mea a na kanaka hana oluna o ke kanahi i hoike ae ai i ke lunanui o ka hui kaaahi, iloko o ka nanea o na mea apau maluna o ke kaaahi, ua hoomaopopo ka wiliki, i ke pa-hu ana o ke paipu mahu, ao kela kumu, ua hoopaa koke ola i ka holo o ke kaaahi, - ia wa no hoi i lele aku ai ka poe - oluna ilalo, no ke nana ana i ke kumu o kela uila.
Oiai e nana ana ma na aoao o ke kaa, ua ikeia aku la ka waiho mai o ke kino make o ke Kepani, me ka hiki ole - ke ikeia ka inoa o ka mea i make, ana nae, mahope mai, akahi ne a maopopo, he Kepani oia, nona ka inoa o Bakamoto, he mea hoi e noho hana ana no ka Hui Lawe Aelike Hawaii.
Ua hoihoiia kona kino ma ke kakahiaka ana ae o ka Poalua no Waialua, no ka malama ana aku o ka Hope Makai Nui Plemer o kela apana i kekahi ana koronelo nieniele kumu maku.
Ma ka manao nae o na kanaka oluna o ke kaaahi, ua hiamoe kela Kepani ma ke poo o kekahi o na kua o ke -, a i ka manawa i holo mai ai o ke kaaahi, ua hookui aku ia ke paipa o ke kaa me ke poo, pela i haki ai ke paipu, a i naha ai no hoi ke poo, a o ke kumu nae i haki ai o na iwi o ke kua, he ninau pohihihi ia, koe wale no, in a ua pili loa aku ka moe ana a kela Kepani ma kahi o ke alahao.
---
E PII HOU ANA KE KUMUKUAI O KE KOPAA.
---
Maloko o kekahi mau ia kakaikahi mai keia la aku e kuai ana ka lehulehu ma kahi o ka 29 keneka no ka paona kopaa ame he mea la e pili aku ana no paha a ke 29 a 30 kaneka. O i hiki paha ananei ke inu kope ame ti a hiki ole, i ka ua mea o ka pii lauaa ole mai.
I kulike keia me ka manao o ka poe kuai liilii o na halekuai meaai o Honolulu mahope o ka loaa ana mai o kekahi hoike mai Nu Ioka mai ma ka Poalua nei e pili ana i ke kumukuai o ke kopaa, o ke kumukuai kukaa o ke kopaa i hoomaemae ole ia he 23.07 o ka paona.
Ua kuaiia ke kopaa i hoomaemae ole ia ma Nu Ioka i ka poe hoomaemae kopaa ma ka 32.07 keneka o ka paona. Aneane he 2.80 keneka i haawiia i ka poe hoomaemae no ka hoomaemae ana i ke kopaa a e loaa ae ana ke kopaa i ka poe kuai kukaa ma ka 28.87 keneka o ka paona. Ua haawi ke kanaai -kahi keneka ka pomaikai i ka poe kuai kukaa, nolaila, e kuai mai ana ka poe kuai kukaa i ka poe kuai liilii ma ka 26.87 keneka no ka paona, a i ke kuai ana mai a ka poe kuai liilii e pii hou ae ana elua keneka hou, no ka mea na ae ke kanawai a ke aupuni e ka mea kuai liilii, ua like ia me 33.67 keneka no ka paona, o ka piha aku no ia o ka 29 keneka.
O ke kopaa e kuaiia mai ne i keia la ma kekahi mau halekuai he 25 keneka o ka paona no ka mea oia mau no ke ku o ka ahua o ke kopaa maloko o kekahi mau halekuai, aka nae, mamuli o ka pii hou ana mai la o ke kumukuai o ke kopaa i hoomaemae ole ia ma Nu Ioka he pii pu ae koe ma Hawaii nei ma keia mau la kokoke iho.