Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 10, 5 March 1920 — Page 5

He Moolelo no ka

Makaikiu Makeneki

a i ole

Ka Ohua Mai Ka Pa Kapilimoku

Mai O Sekotia

 

            Mamuli o keia ninau a Miss Nole i loaa iho ai ka ike i ka lunanana sohe makemake o ka lele opio e hoike aku oia iaia i kekahi nuhou hookaumaha.  "Ke manahana nei au aohe au me n hookaumaha e hoike mi ana, a in a pela he mea pilihua no nae i ka noonoo ka manao iho he nuhou aku no kekahi e hookaumahaia ai ka naau, aka, no kou nanao iho e hoike ole mai la mea pela paha oe e hoike ole mai ai."

          Oiai ka lunanana e ku aku ana hoolohe ua lele pono mai la ka malamalama o ke kukui o ke kaa maluna on a, a no ke ano pouliuli oloko o ke kaa ua hiki pono ole iaia ke ike aku i na helehelena o na lele e noho mai ana maloko.  O na helehelena o ka lele opio Miss Nole ka powehiwehi loa i kana nana aku, no kona kaa maloko loa, eia nae iaia i hookokoke loa aku ai ua ike aku la oia i ke kiheahea mai o na waimaka ma na maka o ka lele opio.

          "A, he nuhou kaumaha kau-oia ka ʻ u e hopohopo nei, a ua poono loa ko ʻ u hoea ana mai la imua ou i nei manawa!"  O, he mea kekahi i hanaia, ua maopopo aku la ia ʻ u he mea kekahi i hanaia!  E oluolu oe e hoike mai ia ʻ u i keia manawa, no ka mea, he kuleana ko ʻ u e lohe aku ai ia meahou.

          "He kuleana anei ko ʻ u e ike ai ia meahou a i ole e ninau aku no anei au ma ke kelekalapa, e Mrs. Beterama?"  E pono no kaua e ninau aku ia Sanakelea me ka hoike pu aku ua ike kaua i kekahi mea ana i ha ʻ i ole mai ai ia kaua, a he makemake kaua e lohe i ka hopena o kona hihia."

          "E na lele, ke hooiaio aku nei au ia olua, ke ike ole nei au i kekahi kumu a olua e koho wale iho ai ua huna o Sanakelea i kekahi meahuna mai ia olua aku.  Ma kana leka o ke kakau ana mai ua ho ʻ ike mai oia i na mea apau me ka oiaio loa a o ka oiaio wale no.  Ma ia leka ua hoike mai oia i ke kumu o kona hopuia ai, ma keia la iho la ua kelekalapa mai oia e hiki ana no iaia ke hoopau koke aku i kela hihia i hopuia ai oia ma ke ano hoohilahila loa."

          "Ae, ua ike no au ua hanaia a ua loaa hoi laila ia ike mahope o kona noonoo nui ana mahope iho," i paue mai ai o Miss Nole.

          "E Mr. Bada, e hiki ana anei ia ʻ u ke hilinai aku maluna ou a e hoike mai ana oe i kou manao oiaio loa ia ʻ u?" i ninau mai ai ka lele opio me ka haahaa loa.

          Ua maopopo i ka Lunanana Bai la ka manao o ka lele opio o ia kamailio ana mai la ana no ka mea no ia e pili ana ia Sanakelea, ke kanaka opio i hopuia ai a i hoopaaia ai i ka halepaahao ma Laoana, a ke noonoo la nae oia i kana mea e hana aku ai i mea e hookuuia mai ai o Sanakelea mailoko mai o ka halepaahao, mamua ae o ka pau e na o na pule elua, a i ole, malia paha he umi la a i ole emi mai.

          He manawa loihi no kela, ae, he manawa loihi no i ka nana aku me ke kanalua ole, aka me ka hoomanawanui wale no e pono ai.  Kakaikahi loa na mea i hanaia me ka holopono iloko o ka wa e hanaia ai me ka pupuahulu loa.  Ua maopopo po iaia e hookuu ko keia mai ana no o Sanakela mailoko mai o ka haiepaahao mamuli o ka uele o ke aupuni i ua ike oiaio e ku e ana iaia, oiai o Sa@@ kelea e hoike mau aku ana imua o na Iune aupuni no kona mao popo ole i kekahi mea e pili ana i ka aihueia ana o na laimaua.

          O ke kanaka wale no i hiki ke hoomaopopoia ua ike iaia oia ke kanaka i papehiia ai maluna o ke kaaahi, aka, ua make aku la oi ua noi aku oia no kona huikalaia mai aohe nae i neia mai kana noi, nolaila, e pono no e hoomanawanui aku, malia i kekahi la e hookuuia mai ana no oia, a e kau aku na manaolaha maluna o ka olelo hooholo a ka oha hookolokolo.

          No ka mea hoi e pili ana ia Wilemota, ka mea nana i hookumu ae i ka hoopii e kue ana ia Sanakela me ka manaoino i hookumuia mamua, ua alakai hewaia ka oihana makai mamuli o kana mau olelo hoopunipuni malia o kauohaia ae oia e ka aha e hele ae e hoakeka nona iho ame kana mau hana mamua aku, a he mea pono no e ninaninauia oia ma na mea e pili ana i ka Hui Hatona Galens, no ke ano o ka lilo ana mai o na laimana iaia, a he nui hou aku, no ka mea, in a o keia mau laimana ana i iike iho la aole ia he mau laimana oiaio alaila ua hanaia kekahi hana epa ma kekahi ano ka manawa i hooliloia mai ai na laimana iaia, a i ole mahope iho paha o ka lilo a na mai o ia mau laimana iaia.

          Ua maopopo iaia ia manawa aole i maopopo i ka oihana makai kahi o na laimana hoopunipuni i loaa mai ai, a me he mea la ua nui hou aku na laimana hoopunipuni o ia ano i kuaiia e kekahi poe lehu lehu, a ua lona he pomaikai nui i ka poe i kalepa ia mau waiwai hoopunipuni o kahi uae o ia mau laimana hoopunipuni o ka loaa ana mai oia ka mea kupono loa i ka oihana makai ma Lalana e huli aku ai in a ia maloko iho o Lalana ponoi, a i ole mai Amsetema mai paha.

Ma kona koho iho ua loaa mai keia  mai keia mau pohaku mai ka Lae Hao mai he mau pohaku lonalena i kinohi a ua hanaia nae e ka poe akamai loa i ka hoomaemae ana a ua like ko lakou a napa me ko ke laimana, oiai ua nui a lehulehu na ano pohaku o keia ano i ikeia ma mua aku, a me he mea la ua loaa kekahi o keia ano laimana hoopunipuni ia Wilemota, a ua loaa iaia he manawa maikai iloko o keia mau la e mihi iho ai no kona haawi ana ae i keia hana i ka oihana makai.

"He manaoio nui ko maua maluna ou-he manaoio nui loa, e hana aku ana oe i ka mea e pono ai o kela kanaka opio," i pane mai ai ka Lele Beterama malako mai o ke kaa.

          Ua mapopo anei i ka lunanana ua kelekalapa mai o Sanakela ma ia auwina la, me ka manao hauoli no kona palekana.  Ma ka papa a ka lele iaia o ka hoike ana mai ua loaa mai he pane hoike mai ana o Sanakelea ka hookuuia mai me ka lanakila iloko o hookahi a i ole elua la paha.

          "Ina pela," wahi a ka lunanana o ka pane ana aku, "e hooikaika ana maua e hooiaio aku aole oia ma kahi o ka hewa i hanaia ai ma ka manawa i aihueia ai o na laimaua," wahi hou a ka lun@ nane o ka pane anu aku me ka piha hoihoi.

          "Elike me kau e ike ana he mea pono ia e hanaia aku ai nona," wahi hou a ka lele o ka pane ana mai, i ka manawa a ka lunanana o ka huli ana ae e nana i ka Makaikiu Topina, a ia Mr. Nila, oiai no laua e ku mai ana e kakali nona ma ka puka o ka hokele.  "Aole no hoi paha oe e haalele iho ana i Parisa nei me kou hele ole ae e ike ia maua mamua o kou hoi ana, pela ana anei."

          Ma ka ka lunaunana mea o ka pane ana aku e hoao ana oia u@ na ano apau e kipa aku e ike ia laua mamua o kona hoi ana, ke loaa ole nae kekahi ke'ake'a iaia, aia nae ke kauka ʻ i ana aku ia mea maluna o ka holopono o kana hana me ka loaa ole ae o kekahi nila iloko o na @o@a he umi-kumamalua.

          Aohe ana mea i ike me na ulia o ka manawa, no ka mea, aole i loaa kana mea o ka holo ana mai oia na laimana i nalowale ai, a nolaila ua hiki oe iaia ke hoike aku e noholoihi iho ana paha oi maluna o ka lelpo o Palani a nole paha ma kekahi la ae.

"O mai hoohala oe i ke kipa ae e ike ia maua," i noi hou mai ai ka lele.

          "He kanalua au i ka hoike maopopo aku ia oe: malia ma ka la apopo aia au ma kela aoao o ke kowa Enelani, a i ole ma kekahi wahi e aku paha," wahi a ka lunanana o ka pane ana aku, me kona hoihoi ole no kona kanawale loihi loa ma Lalana mai, ua loihi loa keia noho ana ana.

          "Eia hou, malia e loaa mai ana ke kauoha ia ʻ u e holo aku no A@@etema, a i ole, maluna paha o ke kaaa@ mua loa no Laluna, nolaila la ea, na ke au o ka manawa no ia e hoike mai."

          "O, akamai maoli no oe i ka imi mai i kumupale nou e hiki ole ai ke kipa hou ae," wahi hou a Mrs. beterama o ka paua ana mai.

          "O, me ka mahalo nui i kou lokomaikai," i pa e mai ai kekahi leo maloko mai o kekahi aoao o ke kaa.

Ia manawa kiei mai la ke poo o ka lele opio iwaho o ke koa a haawi mai la i kona lima i ka lupanana.  O Miss Nole keia o ka haawi ana mai la i kona lima.  Hopu aku la no hoi ka lunanana i ka lima palupalu o ka lele me kona lima pepeekue a kaomi malie iho la, elike me kana e Kopu iho ʻ ai i ka lima o kaua wahi kaikamahine uuka o Mele ia manawa ana i hele mai ai e like ia ʻ u a noi ae la e hoi koke aku o heluhelu hou aku ai oia i kekahi moolelo i kona manawa e hoi aku ai e hiamoe.  I ka pau ana no o keia o ka holo aku la no ia o ke kaa, a no ka lunanana hoi ku iki iho la oia melaila e noonoo no kaua mau mea a pau o ka ike ana mai la mai na lele mai, a pela hoi me kona kona ia aua mai la e kipa hou aku e ike ia laua mamua o kopa hei ana aku no Lalaua me ka mau no nae o kanana ana a kona mau maka i ke koalio o na lele ahiki i ka nalowale loa ana aku.

          Huli ae la oia e nana i kona mau hoa e ku mai ana e kekahi @aia, alaila k@ueu aku la ia laua e hahai aku mahope on a alaila hoomau aku la ka lakou hele ana no ka Hokele Lahui.  Ia lakou i hoea aku ai i laila, huli ae la ka lunanaua e uinau ia Mr. Nila i ka i a@@ aku, "O ka helu ehia kou @umi e noho nei maloko o keia hokele?"

"O ka helu 21," wahi a ka Mr. Nila pane.

          "Aha: he makemake maua e nana iloko o ka buke e hoopaaia ai @ inoa o ka poe i noho maanei a ka pule aku la i hala," i pa@e aku ai ka Lunehana Baida i ka lele, persidena o ka hokele.  "He hoaloha ka maua o ka makemake ana e ike, a me he mea la ua noho ike paha oia manei, mamua o kona holo loa ana aku no kana wahi i makemake ai."

Ua kiiia aku la ka huke nui e kakania ai na inoa o na malihini apau e kipa aku ana ilaila, a waihoia mai la mamua o ko laua alo.  Nana iho la ka lunanana i na ino apau e kau ana maloko o kekahi aoao o ka huke mai ko Mr. Nila manawa mai o ka hoea ana mai i Parisa.

          "He inoa keia e kau nei me he mea la i ka nana iho i ka lima kakau ua hoanoela," wahi ana o ka huli ana ae e kamailio i kona hoa makai me ke kuhikuhi pu 'ana iho i ka inoa e kau ana.

          "Oiaio hoi; me he mea la i ka nana iho me mea makemake ole e ikeia oia eia ianei ka mea uana i kakau e kepa inoa," i pane ae ai ka Makaikiu Topina.

          Oiai na makaikiu e nana ana i na inoa iloko o ka huke aohe makemake o Mr. Nila e ku loihi aku malaila, o ikeia mai paha kana noa huna, nolala kahe aku la oia e hele, me ka i ana mai me ka leo liilii loa he makemake oia e pili aku iluna no kona rumi a e hoi hou mai ana no oia iloko o kekahi manawa pokole a hui me laua, a ua ano mamao loa aku no hoi oia mamua o kona loaa ana aku i ka Lunanana Baida.

          Ia ike ana aku o ka Lunanana Baida i ko ua o Nila hoomaka ana aku e pii kahea aku la oia iaia e hoi hou mai me ka leo ikaika mamua aku o ka ikaika i maa ole mai kona manawa mai o ka hoomaka ana e kamailio pu me ua o Mr. Nila, i ka i ana aku in a aohe makemake o ua o Mr. Nila i na makaikiu e hooko aku i ka manao o ke kanawai maluna o he oi aku ka pono nona e hoolohe mai i ka lana mau mea apau e kauoha aku ai iaia.

          A oiai aole i paa o Mr. Nila i ka hopuia, aka nae no ka manawa wale no, ma ke ano oiaio, he paahao oia malalo o ka hooma@a ana a na makaikiu, aka, malia e hiki mai ana ka manawa e loaa pono ai kona hewa, ia manawa oia e hopuia aku ai, nolaila, oiai oia e hoomaluia ana he mea pono iaia ke hooko mau i ke kauoha a na makaikiu.

          "Ina he hoohuioi ko olua i kela kanaka Anaki aole olua e manao iho o ko ʻ u rumi kana o ke koho ana maloko olaila e h@na ai i kekahi mea a olua paha e manao la aia malako o ia rumi kahi i hunaia ai o na @aipiana oiaio," i hao mai ai o Mr. Nila e keakea i ka hana a na makaikiu e manao ana e huli aku ialoko o kona rumi.

          "O, e hoopau oe i kou kamailio ana mai, mai hoala mai oe kekahi hana hoonaukiuki ia maua oiai aaole oe he kanaka lanakila i keia manawa.  E oluolu oe e hoi hou mai maanei a hookahi ko kakou pii like ana aku iluna e nana ia loko o ko rumi, e hooko mai oe i keia kauoha a ʻ u a mai hoopaakiki aku oe."

          No keia kauoha ana aku la a ka Lunanana Baida huli hoi mai la ua o Nila me ka namunamu ana iho, a me ka malie loa oia o ia hoi hou ana mai ihope.

          Ia hoi hou ana mai la o Nila a ku pu me na makaikiu alaila hoomaka hou iho la na makaikiu e nana i ka limakakau o ka mea nona ka inoa e kau ana maloko o ka buke hoopaainoa o na malihini apau i hele aku a noho maloko o ia hokele, a he inoa hoi ia i kakauia ma ke @no hoanoe loa, i mea e ike ole ia ai ka mea nana ia i kakau.

          "Makemake paha oe a makemake ole no kela kanaka Anaki," i pane ae ai ka makaikiu Topina, "ua mapopo ia ʻ u ka mana mea e hana aku ai me ia oia hoi ka imi ana aku i kana hana maloko o keia hale."

          "Ua maopopo no anei ia oe ke ano o ke kanaka nona keia inoa e kau uei maanei?" i ninau aku ai ka lunanana i ka wahine o ka buro, a'o ka mea hoi nana i lawe mai i ka buke hoopaa inoa a waiho mamua o laua.  Ua ike ka lunanana he inoa malihini loa ia e kau ana a i kakauia hoi me ka limakakau ano e loa.

          "O keia kanaka!" Oia ke kanaka e moo mai la maloko o ka rumi 19, pela ko ʻ u manao, alaila kii aku la ua wahine la i kana buke hoomanaa a nana iho la, a iloko o ka minuke i mai la.  "Ae, oia ke kanaka e moe mai la me ka ma ʻ i maloko o ka rumi 19, e pili kokoke aku ana i ko Mr. Nila nei rumi, helu 21.

          O ke kanaka e moe ana maloko o ka rumi 19 he kanaka ma ʻ i oia ia manawa, a ma ke kaaahi o ke kakahiaka nui kona hoea ana mai Parisa, a no kona nawaliwili loa ua hiki ole iaia ke haalele i kona rumi, o keia no ke kanaka a Mr. Baia o ka hoihoi ana ae maloko o ia hokele e noho ai, elike me ia pau mua ae nei i ka ikeia ma kekai wahi o na mokuna i hala.

          "Ua malamaia ia me ka maikai loa elike me ke kauoha a ka mea nana i hoihoi aku iaia maloko o ia hokele," wahi a ka wahine o ka paue aha mai, "a ua haawiia na mea maikai apau ia kanaka ma ʻ i elike me na kauoha apau i haawiia aku ia hokele, oia na mea helu ekahi wale no.

          Mahope iho o na hoakaka ana mai a ka wahine no ke kauka nui ʻ i kauoha ae la ka Lunanana Bai@a i ka Makaikiu Topina e hele aku e hoolale i mau meaai na lakou iloko o ka rumi aina, a ma kekahi wahi kaawale loa o ka rumi aina lakou o ka noho ana iho e ai mahope o ka hoike ana mai a ka Makaikiu Topina ua makaukau na mea apau. Mamuli o ka lilo loa o ko ka Lunanana Baida noonoo maluna o ka hana i kauoha ae ai oia i kona kokua e heie aku e hoolale i mau meaai na lakou, aohe no hoi ka Makaikiu Topina i hookaulua iho i ka hooko ana aku ia kauoha, a no ka mea ua hoea mai o Hanale ia manawa e kii ia lakou.

          Ia lakou i noho nui iho ai e hoopiha i ko lakou mau opu me na meaai i hoomakaukauia mai, ninau ae la ka Makaikiu Topina i kona poo ma ka ohana i ka i ana ae:

          "Ea, i ka wa hea au e ninau aku ai i kela kanaka An@ki@.  He mea pono ia ʻ u e ike no ia mea i keia manawa."

          "O mai, noonoo hou aku oe no kela kanaka Anaki, heaha ananei kana wahi pono e hapa mai ai ma ka mea e pili ana i ka kana hana!"

          "Kahaha! He pono nui kana e haawi mai ana ia kaua ma keia hihia, ! lohe mai oe.  Aohe ka ʻ oe i lohe a ʻ u i olelo mua aku ai oia ke kanaka a ʻ u i ike aku ai i ka oili ana mai mailoko mai o ka rumi me kekahi puolo ana e auamo ana maluna o kona kua," wahi a ka Makaikiu Topina o ka pane ana aku.  Alaila noonoo iho la oia aole keia o ka hihia okoa aku ana e ike ana i ka hana nui ole, ke kahi hihia aihue, a i ole, pepehikanaka paha, a i ole, he hihia e hoopilikia pololei aku ana i ka lahui Pelekane, eia nae, aohe ike mau ia o ia ano hihia, a malia e kakali aku ana oia no kekahi manawa loihi mamua o ka oili ana ae o kekahi ano hihia elike me ia.

          O, he paakiki ka olelo ana ae e loaa koke ana kekahi hihia o ia ano iaia, no ka mea, o na kanaka opio elike me kona ano i hui pu ole me na kanaka opio hana karaima aohe makemake o ia poe ia ano kanaka e lawelawe hana ana malalo o ke aupuni.  He nui ka poe palaualelo, ka poe aeahaukae ame ka poe ha ʻ iha ʻ i kanaka o ia mau la, aole nae lakou i komo pu iloko o kekahi hui, a o ka hoao ana e hui aku a e hana paakiki loa ia naana e hana aku ai.

          Oiai lakou e ai ana hoea mai ana o Mr. Baia a ku ana ma ka puka o ka rumiaina, a o kona aho no ia o ka halo mua aua mai ia-loko o ia rumi, no ke keoninena i kipa aku ai i ka hale ma ke alanui Hausemaua no ka hana inisua.  Oiai oia e ku mai ana malai a me ke kau o kona poo iluna a e hamo ana no hoi kona lima hema i kona umiumi ma kona auwae, he kanaka hanohano maoli oia i kana noonoo iho ia manawa, mahope o kona kamau ana mai i kekahi mau kiaha waiseke elua a ekolu paha, no ka mea, he ano kahiohio kona i ka nana aku a na makaikiu.

          "Makemake au e kamailio pu me kela kanaka," i paue ae ai ka lunanana i kona mau hoa, a ia manawa hookahi, peahi aku la ia Mr. Baia e hele mai a kokoke iaia.

          "E Mr. Baia, he makemake au e papaleo me oe," i pane aku ai ka lunanana.  Alaila kuhikuhi ae la ka lunanana ia Mr. Baia e hele ae a noho ma kekahi noho maha ʻ i o kekahi pakaukau mamao mai ka Makaikiu Topina aku.

          I ka Lunanana Baida ame Mr. Baia e noho mai ana aohe lohe aku o ka Makaikiu Topina i ka laua me e kamailio mai ana.  Pehea la i owili pu ia ai kela keonimana iloko o keia hihia a ka lunanana e ninau mai la!  Aole i hoomaopopo o Mr. Baia ia Topina he akena eia ma ke ano he makaikiu no ka oihana makai Palani.

          "E Mr. Beniamina," i hoomaka aku ai ka Lunanana Baida e kamailio, "ea, he makemake au ia oe e hoike mai i na mea apau oiai e loaa ana he manawa ia oe."

          Nana mai la o Mr. Baida me ke pahaohao nui i ka lunanana, me he mea la he pauahi nui hikiwawe loa o ka puoho ana a kana mea e ike aku ana ia manawa a e hoomaka mai ana e holapu iaia.

          "E i aku kela buke mahope o ko kua; lalau aku oe no ʻ u a haawi mai," huli ae la o Mr. Baia a lalau aku la i ka buke kuhi-kuhi i noiia aku ai iaia a haawi mai la, elike me ia i noiia aku ai iaia.

          "Aole oe i hoike mai i kou hilinai maluna o ʻ u, e Beni, aka oiai hoi ua maopopo like ia mau mea ia kaua aohe a kaua nana ana aku no ia mea.  E hoolohe mai oe malalo o ka lalani o na B o ka poe kuai @aimana hoopunipuni, a pela aku, ua loaa iho la ia ʻ u ka inoa o Binamu, o ka Hokele Rue de Kama.

          "Ae, owau ia," i pane mai ai o Kupuna me ka maopopo ole i ka manao o ka lunanana.

          "A eia nae hoi, aole oe i hoike mai ia ʻ u ua hui pu kau oihana me ka hana ma ke ano he akeua no ka inisua?"

          "O, e kala mai oe ia ʻ u, akahi no au a hoomanao ae la, no kou hoike ana mai la.  Ua poina loa au ia wahi aku o ka ʻ u hana.  O mai noonoo nui oe uo ia mea, he mea liilii ano ole wale no ia," i pane ma ai o Mr. Baia.

          "Alaila o kela mau @aimana au o ke kuai ana he mau @aimana hoopunipuni a o kela mau makeke kahi au o ke kuai ana he mau makeke kuai i na waiwai apuka."  Alaila hoikeike aku la ka lunanana i ka puupuu @aimana ana o ka lawe ana mailoko mai o ka rumi o ua o Mr. Baia ma kela manawa ana i komo ai iloko o ka rumi.  "Nau anei keia @aimana!  E uana mai ana oe!"

          Hopu mai la o ua o Mr. Nila a nana iho la a liu iki i ma ila:  "Ae, na ʻ u keia @aimana, aneane no elike loa me na @aimana oiaio, aole anei ou manao pela! He emi loa ke kumukuai o keia mau pohaku a ua loaa mai no hoi me ke emi loa."

          "Pela no ka ʻ u i ike iho ai; a maihea mai keia loaa ai ia ʻ u i kou manao!  Ua laweia mai e a ʻ u mailoko mai o ko rumi i ko mauawa i oili aku ai iwaho me ka awiwi loa e hui me kela kanaka he ʻ e ae ai e ike ia oe no ka inisua ana i kona ola."

(Aole i pau.)

 

He Moolelo no

KEAKA TAZANA

Ka Weli o na Ululaau Mehameha o Aferika

a o ka Hoaloha o na Holoholona Ahiu

 

          Ia Tazana e nana aku la i ka mea e holo mai ana maluna o kona lio, ke hoomaopopo aku la oia me he mea la, ua ike mua no oia i kela kanaka, o ka mea apiki nae, aole he hiki iaia ke maopopo, ke noke wale la hoi oia i ka noonoo, aole he ala mai o kana mau hoomauao ana, no kana wahi i ike mua ai i kela kanaka.  I ka hoea ana mai o ua kanaka nei no ka puka pa, hele aku la o Tazana no ka hui pu ana me ia, me kona noke ola aku nae i ka uiele, i ke ano o kana huakai o ka hoea ana mai, no ka mea aole no oia i maa i ka ninau wale ana aku i ua kanaka malihini, aka ua nana aku oia ia lakou ma ke ano he mau hoaloha nopa, aia wale no a hoike okoa mai lakou, i kekahi mau hoailona o ka epa ame ke kolohe, ia wa oia e hana aku ai i ka mea e hiki hu ole ai ia lakou ke noho kokoke mai ma kona aina.

          "He kakaikahi loa ko kipa mai o na kanaka ili keokeo ma ko ʻ u wahi nei," i @are aku ai o Tazana, me kona nana pono ana aku i ka helehelena o ke kanaka malihini.  "Ina he mea kekahi e hele mai ana aole e ne ʻ e ana ka hoike mua mai o ko ʻ u mau hoaloha, ka poe e noho kokoke mai ana ma kuu aina nei."

          "Malia paha, o ke kumu i loaa mua ole aku ai o ka lohe ia oe no ka'u hoea mai, mamuli no ia o ka ike ole ana mai o kou mau hoaloha ia ʻ u, no ka mea mai ka hema ko ʻ u wahi i hele mai nei," i pane mai ai no hoi ke kanaka malihini.

          "Aole i ʻ o he poe e noho nei ma ka hema aku nei o makou, no ka mea ua haalele iho o Kovuda i kona kahu hoomoana, me kona poe kanaka, a imi aku i wahi hou no lakou e noho ai"

          Aia nae iloko o ka noonoo o Tazana ke kahaha loa la oia, no ka hiki ana i keia kanaka hookahi ke hele me ka hoopilikia ole ia, loaa e aku la no paha ka hoouoi i ke kanaka malihini no kana mea e noonoo ana, ia wa i kamailio mai ai ua kanaka nei:

          "Mai ka akau mai au i hele mai ai no ke kalepa ana me na kanaka @ noho ana ma keia wahi, a no ka hahai holoholona aua no hoi.  He hoea ole mai no paha ko ʻ u no keia wahi, o ka make e ana nae o ko ʻ u alakai, oia hookahi wale no ka mea i hoea mua no Aferika nei, ua loohia nae oia i ka ma ʻ i ma ko makou alahele, ahiki i kona make ana, nolaila ua nele iho la au, me ka ʻ u mau kauwa, i ke pailaka, kupono nana e kuhikuhi ia makou i ke alahele pololei, o ko makou pono hele mai la no ia, he hookahi noonoo iloko o makou, o ka hoea aku i kekahi wahi i nohoia e na kanaka.

          "No kekahi mau mahina ko makou pono hele wale ana no iloko o ka hihipe ʻ a o ka ululaau, me ka loaa ole o kekahi mau kauhale, a ma ka po aku nei i hoomoana ai makou, ma kapa o kekahi kahawai nui; i keia kakahiaka, ia ʻ u e hele ana i ka hahai holoholona, ike mai la au i ka uwahi i ka puka ae mai ka pukauwahi o kou halekuke, o ko ʻ u kauoha aku la no ia i ka ʻ u kauwa, e hoi aku a hoike i ko ʻ u poe kanaka, no ko makou kokoke loa i kahi i noho ai o na kanaka, a holo pololei loa mai la au, eia ka e hui pu ana me kekahi kanaka ili keokeo elike me ko ʻ u ano nei.

          "Ua lohe nui au nou, ame ka poe no apau mai Aferika - waena mai, a i hoike aku no au ia oe ea, ua hoohauoli loa ia mai ko ʻ u manao, e noho iho ma ko oukou wahi nei no ka hoohala ana i kekahi mau la, ma ka hahai holoholona ana, ke loaa ka aeia mai e oe."

          "Heaha auanei ka mea e hoole aku ai, in a o kou makemake ia, o ka ʻ u wale no nae e kauoha aku nei ia oe, e hookokoke mai i ko koukou mau kauhale, maka hema aku o kahi hoomoana o ko ʻ u poe kanaka," i pane aku ai no hoi o Tazana, ma kela wahi nae o ka laua mau kamailio hoea mai la ua mau kanaka nei no ka lanai, kahi a Miriama e noho aku ana, me Jene Kelekona, ia wa i hoolauna aku ai o Tazana i ke kanaka malihini me ka i ana aku:

          "O Mr. Hanakona keia, he malihini o ka hoea ana mai nei no ko kakou wahi, ma kana hana, he kalepa waiwai, a no ka hahai holoholona ana no hoi," wahi ana, a kunou mai la no hoi o Miriama me Jene, no ka hoike ana mai i ko laua apono no ka hoolaunaia ana aku o keia malihini ia laua.

          Ke ike la nae o Tazana, aole i lilo kela hoea ana aku o ua kanaka malihini nei imua o na lede, i mea maikai i ka noonoo o ka malihini, o kana o ke koho ana iho, mamuli paha o ka maa ole o keia kanaka i ke anaina o na wahine, nolaila alakai loa aku la oia ia Hanakona, no kona keena heluhelu buke, malaila i haawi mai ai oia i kekahi kiaha palani, a noho iho la no hoi, noke i ke kamailio.

          I kela hala ana aku nae o Tazana me kana malihini, ia wa i huli ae ai o Miriama, a i aku la ia Jene Kelekona: "Ma ka ʻ u hoomaopopo loa, aole keia o ka manawa mua loa a ʻ u i ike ai ia Mr. Hanakona, o ka pilikia nae, aole e hiki ia ʻ u ke hoomanao i kahi a ʻ u i ike mua ai iaia," a no ka hiki oe iaia ke hoomanao mai no kona hala wai mua ana me kela kanaka, nolaila ua hoopau wale iho la no oia i ka hoala ana aku i na mea apau e pili ana no ka malihini.

          No kela kono nae a Tazana, e hookokoke mai o Mr. Hanakona i na kauhale o kona poe kanaka, ma kahi i noho ai ko Tazana poe kanaka, aole he ae o ua malihini nei, ua makemake no ai ko Tazana poe kanaka, aole he ae o malihini nei, ua makemake no oia e hoomamao i kona kahua hoomoana, me ka olelo ana mai nae, he maa kona poe kanaka i ka hakaka mau mawaena o lakou iho, nolaila he mea maikai ole loa ka hookokoke ana mai o kela poe kanaka, ma kahi i nohoia e na wahine; malalo o keia mau hoakaka a Hanakona, haawi aku la o Tazana i kona ae.

          Ma na la mahope mai, e hele mau mai ana no o Mr. Hanakoa no kahi o Tazana me ko laua hele pu i ka hahai holoholona me na kanaka o Tazana, ma kela mau huaka ʻ u hahai holoholona ke ike mai la o Tazana, ua maa no keia kanaka i kela hana, no ka mea, ua hiki iaia ke kamailio mai i na moolelo lehulehu, i pili akui na hana e paa ai na holoholona ahiu i ka hopuia.

          Ma na hora hoi o ke ahiahi, e hoea mau mai ana no o Mr. Hanakona, no ka hui pu ana me Tazana, nolaila ma keia ano iho la, ua ku a kamaaina maoli o Mr. Hanakona ia Tazana ame kona poe kanaka me kona hele mai a hoi ku no i ka poeleele, ole ia he mea e ala mai ai kekahi mau hoohuoi ana no na manao epa kolohe iloko o kela kanaka.

          Ma kekahi ahiahi nae, ua hoolalau wale aku la no ka hele ana a ua kanaka nei a komo ana iloko o ka malapua, kahi a Jene ame Miriama e ako ana i kekahi mau pua, a no ka ike o ua kanaka nei, aole e hiki iaia ke alo ae, mai kona kapaia mai i ka mahaoi, pane aku la oia, i ka i ana aku:

          "E kala mai olua ia ʻ u e na lede no keia hele ana mai la o ʻ u, e komohewa iloko o ka malapua, aole nae e hiki ia ʻ u ke alo ae, no ka mea ua hoohihi maoli no au i na pua, a o i ka ʻ u  olelo ae nei, ua like maoli no keia wahi me Europa, oiai, o keia mau pua apau, aole ia no keia wahi ae, aka ua laweia mai kahi mamao mai.

          Eia no ke kumu oiaio loa o ka maauhele ana o kela kanaka maloko o ka malapua, aole no kona makemake i na pua nani, aka no kona makemake e hoomakakiu ia Miriama, no ka mea aia ke kuko ame ka li ʻ a iloko on a, no keia pua nani e popohe ae la i kona wahine u ʻ i a huapala.

          No na pule eko ʻ u ka loihi o ko Mr. Hanakona noho ana ma kona kahua hoomoana, iloko nae o kela mau pule ekolu, he nui kana mau mea i hoolala ai, me ke kamailio ana aku ia Tazana, ua maha maoli kona poe kanaka, a ua hoi hou mai ka ikaika o ko lakou mau kino, nolaila ua makaukau oia e hoomau aku i ko lakou alahele no ka akau.

          Me kela manao no ka nee ana aku i ka akau, mahelehele iho la oia i kona poe kanaka iloko o na mahele elua, e hookaawale ana i kana poe i hilinai ai, no ke kokua mai iaia, iloko o kekahi puulu a o ka lua o na puulu, he poe lakou e hiki ole ke hilinaiia aku.  I ka puulu ana i hilinai ai, i hoakaka okoa aku ai oia i ke ano o kana hana makemake ai ia lakou e hooko mai, me ka olelo pu ana aku, he makana nui ke loaa ana ia lakou mai iaia aku, ke hoolohe pono lakou i kana mau kaouoha.  O kahi ana i makemake ai i kela puulu e hele, ma ke kukulu akau no ia, e moe pololei ana, ma kahi hele mau ia e na kanaka kalepa Arahia, a i ka lua hoi o ka puulu, i haawi aku ai oia i ke kauoha i ke alaka, e ka ʻ i lakou no ke kukulu komohan, a kukulu aku i ko lakou mau kauhale, ma ka hoomaka ana mai o ke poo o ke kahawai, ma ka palena komohana loa o ka aina o Tazana.

          I kekahi la, hele okoa mai la oia a hoike aku la ia Tazana, no ka haalele ana iho o kona poe kanaka i ko lakou kahua hoomoana, a nee aku no ka akua me ka malie loa, me kona hoike ole aku nae, no kela poe ana o ka hoouna ana ma ke kukulu komohana.

          Ma kekahi po nae, mahope iho o ka noke aua aku o Mr. Morikona e lilo mai i wahine nana, me ka ae ole mai no o Miriama, ,aole e hiki i ua kaikamahine nei ke hiamoe, a hui pu iho no hai me ka wela o kela po, nolaila, oili mai la oia mailoko mai o kona rumi, no ka hele holoholo ana iwaho.

          He konane maikai ka mahina ma ia po, nolaila ua kupono loa kela manawa nona e hele ai i ka holoholo aia no hoi iloko o kona nonoo, na mea apau a Mr. Morikona i noke mau aku ai i ke koi iaia me he mea la, he hookahi wa ʻ e po pane kupono loa ana e haawi mai ai o ia no kona ae ana mai e lilo i wahine na keia kanaka no ka mea ke poina mai la iaia na hoomanao ana no Koraka, mamuli o kora manaoio ua make oia, oiai aole o Koraka hele aku e huli ahiki i kona loaa ana.

          Ma kela no hookahi no, aia mahope aku o kekahi kumu rose nui, e ulu ana maloko iho o ka puka pa e hoea aku ai no ka home o Tazana, aia malaila o Mr. Hanakona kahi i pee ai, aole nae keia o ka po mua loa o kona hoea ana ma kela wahi, aka he mau po lehulehu mamua aku, no ka hoomakakiu ana no, in a no kona ike ia Miriama e hele hookahi ana i ka po, e hopu ana oia iaia a lawe aihue no kahi e loaa ole aku ai ia Tazana ke huli.

          Oiai no ua Mr. Hanakona e pee ana, lohe aku la oia i ka nehe mai o kekahi mea, nolaila ku ae la oia me ke kiei ana mai, a iloko o ka lelele o kona oili i ka hanaoli, ike mai la oia ia Mriama e hele aku ana, o ka hemo ae la no ia o kekahi hainaka nui ana i hoomakaukau mua ai, a hoomakaukau iho la, in a no ke kaalo pono ae o Miriana mamua o kona alo, o kona wa no ia e lele mai ai a hoopiha i ka waha o ke kaikamahine opio me kela hainaka.

          Ke kuwo mai la ka leo o ka liona i kela manawa, a ke uhuhu mai la hoi ka lio me he mea la, ua kau ka weli i ka liona, nolaila, hooneenee pono ne la ua o Mr. Hanakona i kekahi wawae on a, ahiki i kona ku ana ae iluna.

          Ke alaalawa la kana nana ana o kona ike aku i Miriama i ka hookokoke mai iaia, o ka mea apiki nae, ke hookokoke loa mai la ka leo uhuhu o ka lio, alaila huli aku la kana nana ana no kahi o ka leo o ka lio ana i lohe aku ai, aia hoi, iloko o kona piha me ka hoonaukiuki, ike aku la oia i kekahi kanaka e hele mai ana, me ke alakai ana he elua mau lio mahope on a, o kona emi hou iho la no ia ilalo, o ikeia mai aunei oia.

          Ua kokoke loa mai la o Mriama ma ko ʻ a kumu roke a ua o Mr. Hanakona e pee aku nei, a mihi loa iho la ua kanaka nei i kona pakalaki, no ka oili ana mai o kekahi mea okoa aku.  No ka lohe ana aku paha o Miriama i ke pahupahu ana mai o na kapuai wawae lio, ua ku honua iho la oia, aole no hoi i loihi iho, ku ana na ka Mea Hanohano Morikona me na lio elua, a kamailio mai la:

          "Aole e hiki ia ʻ u ke hiamoe i keia po, a manao ae la au e hele i ka holoholo po mahina, no ko ʻ u ike ana mai nei nae ia oe, kii aku la au i na lio o kaua a lawe mai la, me ko ʻ u manao, i hookahi ko kaua hele like ana i ka holoholo no kekahi manawa, a huli hoi mai i ka wa kupono.  E ae mai ana anei oe e hele pu me a ʻ u i keia po mahina?"

          Noke ae la o Miriama i ka akaaka, me ke komo ana mai no hoi o ka makemake iloko on a no ka hele ana i ka hololio, ia wa oia i pane koke aku ai:

          "Aole au i manao e hele i ka hololio i keia po, no kau kono hoi, heaha auanei ka mea e hoole aku ai, nolaila e hele i ʻ o kaua i ka hololio."

          I kela lohe pono ana mai o Mr. Hanakona i ka ae ana aku o Miriama e hele pu i ka hololio me Mr. Morikona, ua piha loa oia me ke kuaki, me ka noke ana iho i ka uamunamu; o ke kau ae la no ia o Miriama me Mr. Morikona maluna o ko laua mau lio, a holo pololei aku la no kahi o ka puka pa.

          I ka hoea ana aku i ka puka pa, loaa aku la ka lio o Mr. Hanakona e ku mai ana, a o ia ka Mr. Morikona o ka pane ana ae ia Miriama:

          "Ea, o ka lio keia o ke kanaka kalepa e ku nei, heaha la kana hana nui o ka hoea ana mai o keia po!"

          "Malia paha aia oia me ka ona aina kahi i kamailio ai, no ka mea he mea no kela kanaka i ka hele mau ana mai e hoonanea ma kauhale nei," wahi no hoi a Miriama i pane aku ai.

          "Ua aumoe maoli keia manawa, in a @e hau, kekahi a kela kanaka me ka haku o kakou, a i hoike aku nu ia oe e Miriama, aole loa o ʻ u makemake e hele i ka po, ma ke alanui e hoea aka ai no kahi e homoana nei kela kanaka me kona poe."

          Ia laua i puka aku ai mawaho o ka puka pa, ua kuwo hou mai la ka liona me ka pii mai la o ka lia maka ʻ u ia Mr. Morikona, alaila alawa aku ia kana nana ana ia Miriama, in a paha aia ka maka ʻ u iloko o keia kaikamahine, o kana nae e ike aku la aole ia mea maluna on a.

          Hoomau aku la ko laua nei hele ana ma ke kula oneanea e waiho mai ana,  a i ka hala ana paha o ka hapaha mile ia wa i hoohuli pololei ae ai o Miriama i ke poo o kona lio, no kahi o ka ulul@au e waiho mai ana, ma kahi hoi ana o ka lohe ana aku i k@ leo kuwo o ka liona.

          "Aole paha he kupono o ko kaua holo pololei ana aku, ma kahi o ka leo o ka liona i kuwo mai nei," i pane aku ai o Mr. Morikona.  "E hele aku kaua ma kahi kaawale loa mai ka liona mai."

          "Heaha auanei ka mea maka ʻ u aku ai i kela liona, e hele pololei aku kaua imua on a." i pane aku ai no hoi o Miriama.

          Noke ae la o Morikona i ka akaaka, ma ke ano hoolalau, no kona makemake ole e ike mai o Miriama i kona maka ʻ u i ka liona, o ka mea oiaio maoli, ua hele a kau ka weli iaia, ke hookokoke aku imua o kekahi liona pololei, o ka oi loa aku iloko o ka wa poeleele elike me keia a laua e hele aku nei.

          Aia no kana pu iloko o kona kamaa hu@@@hi i waiho ai, eia nae he poeleele keia manawa, aole ana e pololei kana ki ana i kana pu, e ku aku ai ka liona in a o kona ike aku i kela holoholona ma kahi mamao.

          Ia ʻ u mai la ke kuwo ana a ka liona, me ko laua nei lohe hou ole aku no kekahi manawa, nolaila hoi pono mai la ka noonoo maikai iloko o Mr. Morikona, mamuli no hoi kekahi o kona hoomaopopo iho, aia laua ma ka mao lulu e hele nei, a aia ka liona ma ka aoao akau o laua, e honi ole mai ai i ko laua nei ea.

          O keia liona e ka makamaka heluhelu, he liona ia i hele pololei, no ka mea, elua po me elua la okoa o ke komo wahi meaai ole aua iloko o kona pou, ua hele nae keia liona a kahiko, ua hala kona mau la opio eia nae me kela kahiko no, in a no ka maalo ae o kekahi holoholona, a kanaka paha imua on a, e lilo ana ia he pio ma kona mau maiuu loloa, ame kona mau niho ooi.

          O ko laua nei hele aku la ia ahiki i ka lihi o ka ululaau, kaohi mai la o Morikona i kona lio, mamuli mai la kona maka ʻ u, o make mai auanei laua i ka liona.  He oiaio ua pau ke kuwo ana o ka liona, aka ke hookokoke mai la oia i kahi a laua nei e hele aku la, mamuli o ka pahili o ka pa ana a a makani, i honi mau ai ua liona nei, i ka hohono kanaka, a manao ae la ka loaa o kanu meaai.

          He maka ʻ u ka liona i ke kanaka i kona wa pololei ole, aka nae ma kela po, heaha la ia mea he maka ʻ u i keia liona, in a no he mau haneri pu raifela e lua ʻ i aku ana i an poka imua on a, aule ia he mea nona e hopo iho ai, o ka pololei ka mea nana i hoauhee aku i ka maka ʻ u mai iaio aku.

          Aia hoi maloko o ka ululaau ma kela manawa hookahi, kekahi mea mawaho ae o ka liona i honi mai i ka hohono kanaka, me ka honi pu ana mai no hoi i ka hohono o ka liona, me ke au ana o kona mau maka iloko o ka pouli, oiai hoi kona mau pukeihu e hanuhanu ana ma kahi e pa mai ai o ka makani.

          "E aha ana ka hoi oe e Mr. Morikona?" i pane mai ai o Miriama, i kela ku ana iho o ka lio o kona hoa.  "E komo ae kaua noloko o ka ululaau he keu aku a ka maikai o ka hele ana iloko o ka ululaau i ka po."

          Aole he wahi mea a hoohele aku o Mr. Morikona i kona lio imua, no ka mea aia ka maka ʻ ū iloko on a, no ka halawai me ka make, eia nae ke hoolalau wale la no oia, i ole ai o Miriama e noonoo mai ua maka ʻ u oia.  Aole he kumu e ae o kona makemake ana e hele mai i ka hololio ma kela po, no ka lawe ana mai no ia ia Miriama no kahi kaawale ioa, e hiki ai iaia ke noke hou mai i ke koi i ua kaikamahine nei, e ae aku e hooko i kona makemake, a ua paa loa kona manao, mamua o ko laua hoea hou ana i ka hale, e loaa ana kela mea maikai iaia.

          "Aole au mea e maka ʻ u ai i ka liona, no ka mea wahi a kuu haku, aole loa he hookahi liona aikauaka i hoea mai no keia wahi, iloko o na makahiki elua ae nei i hala, a ua nui na holoholona, e maona mau ai ka liona, me ka makemake oile i ka i ʻ o kanaka.  O kekahi kumu no hoi e hookokoke ole mai ai o ka liona, no ka maka ʻ u i ka noke mau ia i ke alualu e na kanaka."

          "O, aole o ʻ u maka ʻ u ia mea liona," i pane aku ai o Mr. Morikona.  "O ka ʻ u e noono nei no kou pono," o ka hoopili ae la hoomaka aku la e holo iloko o ka ululaau, aia no hoi o Miriama ma no ia o ua kanaka nei i kona mau wawae ma ka aoao o kona lio, a hope aku on a kahi i hele ai me kona lio, oiai hoi ka liona e hahai hele ae la ia laua, iloko o ka nahelehele, me ko laua nei ike ole aku.

          I kela nalowale ana aku o Morikona me Miriama mai kana ike ana aku, hoohole iho la ua o Hanakona, e hookolo mai mahope o ko laua meheu, me kona nana ole no kona ikeia mai, ua makaukau oia me na kumupale ma kona aoao, o ia no kona hoomakakiu ana i ka Morikona hana maluna o Miriama, elike me kana i ike iho ai nona, ua like pu no ko Morikona mau auo apau, me ko ua o Hanakona, ka piha i ka epa ame ke kolohe; a malia in a nei no kona halawai me na ulia pomaikai, alaila o ke kaa mai no ia Miriama malalo o kona malu me ka maalahi loa.

          O kekahi kumu o kona ukali ana aku mahope o Morikona ma no ka hoopakele ana no ia i kekahi laua mai ka make mai, elike me kana mea i ike pono ai maloko o kona kahua hoomoana ma ka po uku i hala.

          He mea oiaio, ma ka po mamua aku, oiai kana poe kauwa e akoako ana ma ha ʻ i o kekahi ahi nui, ua hoea ae kekahi liona ke ka lele ana mai maluna o kekahi o na Paele, a mai make kela kanaka i ka liona, in a aole i komo mai kona maju hoa e hoopakele ae iaia, ma ka noke ana i ka hahau i ka liona me na pauku laau, ame ko ki ana i ka lakou pu, ahiki i ka holo ana ka iona.

          Mamuli o kona ike pono ana i kela liona, ua paa loa kona ma nao, he nui wale o na liona aikanaka i hoena mai ma ka aina hanai holoholona o Tazana, o kekahi o kela mau liona, o ia no ka mea nona ka leo kuwo ana i lohe ai ma kela wahi a Morikona ma i komo aku ai iloko o ka ululaau.

          Hoomau aku la o Morikona ma i ka hele ana ahiki i ka oili ana ma kekahi pouaha uuku aia hoi ka liona mamua pono aku o ko laua alahele, ma kahi he haneri wale uo ia ke kaawale, e kakali mai ana, o ka hele pololei aku o keia mau mea imua on a, o ka loaa no ia o kana meaai, me ka nui ole o ka hana.

          Ua hele kela liona a pololei loa, eia nae ua maopopo iaia, me ka malie wale no e hiki ai iaia ke lanakila maluna o ke kanaka, ua ike kela liona i kona pilikia ma ka po mamua aku mamuli o kena pupuahulu, pela iho ʻ a i hoi hele ai oia me ka pakele mai ka make mai i na kanaka Paele.

(Aole i pau)