Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 10, 5 March 1920 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

 

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU.

 

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H., POALIMA, MARAKI 3, 1920.

 

KAPUKAPU KA HOOLEWA O KA MEIA J. J. FERN

 

Piha ke Alanui i na Makaainana o na Lahui Like Ole no ke Ake e Ike i ka Hoolewa

 

KULIAMAHI NA AHAHUI MA KA HUAKA’I HOOLEWA

 

Komo Pu na Mokulele o ka Oihana Kaua ma ka Hoohanohano Ana i ka Hoolewa o Fern

 

            Loko o ka kulana ihiihi a kapukapu, me he mea la, o kekahi o na alii hanau o ka aina, a o ka moi paha maluna o ka noho kalaunu, pela iho la ke kulana o na hoolewa o Joseph J. fern, ka meia mua loa o ka Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei, i malamaia, ma ka auwina la o ke Sabati aku la i hala, malalo o ka huki lima ana a na makaainana he haneri ka nui.

            O keia kekahi o na hoolewa nui i ikeia me ka hele no hoi o na aoao o ke kianui Moi, a pela me ke kahua o ka pa @ a piha i na kanaka o na lahui like ole mai ka poe hanohanao ahiki aku i ka poe haahaa, a mai ka poe waiwai hoi ahiki aku i ka poe ilihune, mai na hana oihana ahiki aku i na makaainana; ae huliamahi maoli na mea apau no ka ike kumaka ana i ka hoolewa o kekahi Hawaii, i hapaiia aku ma ke kulana kiekie a hanohano loa, iloko o ka moolelo o ko kakou hooponopono aupuni kuloko ana; a o ka mea pookela oi loa aku o ia no ke komo pu ana mai o na mokulele o ka oihana kaua o amerika ma ka hoohanohano ana i kela hoolewa.

            Aole loa, ma ka moolelo o ua holewa o na alii ame na luna oihana kiekie o na wa aku nei i hala, i malamaia ma keia kulanakauhale, i ikeia ai ke komo pu ana mai o na mokulele ma ke ka’ihuaka i ana, elike me ka hoolewa o ka Meia Joseph J. fern; me he mea la, o ka puali anela pu o ka lewa kekahi iloko o ke kanikau ana me ko ka honua nei poe, no kekahi kanaka i makemake nui ia, a i mahaloia no hoi e na mea apau.

            Ua ku maoli i ka hanohano, ka hoolewa o ka Meia Fern, e loaa ole aku ai paha he kulana o keia ano, ma ka hoolewa o na kanaka hanohano a ko’iko’i ma keia mua aku; a ma ka waha o kela ame keia mea, e loheia ana na olelo mahalo, no na mea i hanaia aku maluna o ka Meia Fern, ka mea a ka hapanui o na kanaka i kapa aku ai iaia, ka “makua o ka lehulehu.”

            Aole he mea maa a he mea kamaaina ia malamaia o ka hoolewa o kela ano, ka ihiihi me ke kapukapu, i na alii wale no, aka nae, ua hookauia aku ia hanohano maluna o ka Meia Joseph J. Fern, ka “moi o na makaainana haahaa.” ka mea a lakou i hapai ae ai mai ke kulana haahaa mai, a i kekahi kulana kiekie loa.

 

Mamua o ka Hoolewa Ana

 

            Ma ka po o ka Poalima a ao ae ka Poaono, i hoihoiia ae ai ka pahu kupapa’u o ka Meia Fern noloko o ka halealii, a maloko o ke keena kalaunu i waihoia iho ai, ma kela wahi hookahi no i waiho ai o ke kino wailua o ka Moiwahine Liliuokalani iloko o ka makahiki 1917.

            Elike me na hana maa, o ia ke ku kiai ana i na alii, i ko lakou wa e make ai, a e waiho ana hoi ke kino wailua maloko o ka halealii, pela iho la no i ku kiai ia ai ke kino wailua o ka Meia Fern, e na ahahui, e hoomaka ana mai ka hora umi mai o ke kakahiaka Poaono ahiki wale no i ka laweia ana aku o kona kino no ka ilina Kakolika, mawaho ae nei o Koula, ma ka auwina la o ke Sabati mai.

 

Nui ka Poe i Hele e Ike

 

            Mai na hora mai o ke kakahiaka, ma ke Sabati ae, ahiki wale no i ka wa i hapaiia ae ai ka pahu o ke kino wailua o ka Meia Fern, mailoko mai o ke keena kalaunu, ua hele maoli oloko o kela keena a piha i na kanaka, no ke kilohi hope ana iho i ka helehelena o ka mea a lakou i mahalo nui ai, a i aloha ai no hoi; nawai hoi e ole ke aloha la, he kanaka o Jos. J. Fern e maalo anu mawaena o ka nui ame ka lehulehu, me kona ike ana ia lakou, me he mea la, na like pu no kona kulana me ko lakou.

 

Nui na Makana Pua

 

            Ua nui na makana pua i haawiia mai no ka hoohiwahiwa ana i ke kino wailua o ka Meia Fern, mai na keena mai o na aupuni teritore me kulanakauhale, mai na ahahui mai no hoi, a mai kela ame keia mea mai i loaa he manao aloha no ka mea i hala, a i ka nana aku, hewa ua mea he pua, maloko o ke keena kaiaunu.

           

Lawelaweia na Hana Haipule

 

            Ma ka hapalua o ka hora elua o ka auwina la i hoea mai ai ka Hope Kiaaina laukea, ka Meia John H. Wilson, na hoa o ka papa lunakiai, na haku hana o ka Meia Fern, i kona wa e noho hana ana no ka Hui Mokuahi Holo Pili Aina ame kekahi poe e ae he nui, a ku ae la ma kekahi aoao mai o ka pahu kupapa’u, alaila lawelaweia aku la na hana haipule, e na kahunapule Kakolika me ke eehia.

 

Ke Ka’i Ana o ka Huaka’i

 

            I ka makaukau pono ana o na mea apau, ia wa i hoomaka ai ka huaka’i e nee, malalo o ka noho ilamuku ana a Mr. J. K. Mokuamaia; me ke alakai ana a ka puali o na makai kaa mokokaikakala mamua loa o ke poo o ka huaka’i, no ke alanui Moi, a huli Waikiki ae la, no ka ilina Kakolika ma Koula.

            Mahope pono aku o na makai kaa mokokaikala i ukali aku ai na makai kuhuina, me ka Bana Hawaii aku mahope o lakou, a mahope aku hoi o ka hana na pualikoa kia lahui.

            E ukali pono aku ana mahope o na pualikoa kiai lahui na lala o na hui uniona o ka poe haua oloko o na hale hanahao a elua o Honolulu nei i ukaliia aku hoi, e ka hui uniona o ka poe kamana; o keia mau hui uniona, kekahi mahele nui o ka huaka’i, me ke komo o na lahui like ole, ka poe i kuleana iloko o kela mau hui.

            Mahope aku o kela mahele o ka huakai ka Bana o Sana Lui i ukaliia aku e na ahahui Kakolika, iloko o ko lakou mau aahu makalike; alaila ukali mai ka poa apau e hana ana maloko o na keena oihana like ole o ke kulanakauhale, pela me ka poe aole lakou he mau limahana no ke kulanakauhale; alaila, ka Bana Kakolika mai, e ukaliia mai ana e ka Ahahui l’uuwai o Iesu, he ahahui nui keia; a o ka Ahahui Lunalilo mai me ko lakou kahiko, o ka ahahui.

            Mahope aku o kela mahele o ka huakai, ‘ke poo nui o ka oihana kinaiahi o Honolulu nei, me na kaa kinaiahi; ka Hui Manawale’a aku o na Wahine, o ka Hoomana o Iesu Kristo o na La Hope Nei, ka Hui Oiwi aku o na Wahine ame na Kane; alaila ka Hale aku o na ‘Lii, me ko lakou mau ahuula, a mahope aku o lakou ka bana o na kaikamahine o ka Puali Hoola.

            E pili kokoke aku ana i kela mahele o ka huaka’i, ka Ahahui o na Mamo a no Pukaua, iloko o ko lakou mau aahu makalike o ka ahahui, me na ahuula ma ko lakou mau poohiwi, a ke nana aku, he, ku maoli no i ka nani me ka hiehie ke kulana o na mea apau.

            He elua mahelel o keia ahahui, o ka mahele o na kamalii, me ko lakou mau lole makalike, me na ahuula ma na poohiwi, me na lei hoi maluna o ko lakou mau poo, a o ka ahahui o ka poe nunui, iwaena o keia mahele hope, o ka wahine kekahi a ka Meia Wilson, no ka mea he lala oia no kela ahahui.

            E pili aku ana i ka Ahahui o na Mamo a na Pukaua, na kahunapule Kakolika, me ko lakou mau ukali; alaila ka pahu kupapa’u aku, e huki lima ia ana e na makaainana; aia hoi ma kela ame keia aoao o ka pahu kupapa’u na luna oihana o ke teritore ame ke kulanakauhale kahi i hele ai, me ke komo pa o ka meia hou iwaena o lakou.

 

He Hoolewa Nui

 

            Mawaho ae o na hoolewa ona ‘lii o keia kekahi o na hoolewa nui, no ka mea i ka hoea ana o ka makamua o ka huaka’i no ka ilina, aia no ka hapa hope o ka huaka’i maloko o ka pa ‘lii; i ina paha no ka pau pono o na ahahui Hawaii, i ke komo i kela hauaka’i, a pela no hoi ka pau pono ae o na lala o na ahahui i ka hele i ka hoolewa, alaila, ua hiki no ke oleloia ae, e aneane like aku ana no ka hoolewa o ka Meia Fern me ka hoolewa o na alii o Hawaii nei.

 

            O ke kii malalo iho nei he hiona ia no ka hoolewa o ka Meia Joseph J. Fern o ka malamaia ana ma ka auwina la Sabati aku nei i hala, iloko o ke kulana kapukpau. O na ahahui Hawaii me ko lakou mau kahiko piha, kekahi mea nana i hoihoi mai i ka noonoo o na mea apau no ke ano o na hoolewa o na ‘lii o ka wa i hala. Ma ka akau loa maluna o ka pahu kupapau ia o ke kino wailua o ka Meia Fern e hapaiia ana e na makai mai ka rumi kalaunu mai noluna o ke kaa hoolewa. Malalo pono iho, ke kaa hoolewa e kiaiia ana e na makai. malalo loa ma ka akua, na kahunapule Kakolika maluna o na anuu o ka halealii. Ma ka hema maluna loa, kekahi ia o na ahahui o na wahine malao iho na makaainana huki pahu, a malalo loa ka ahahui o na Mamo a na Pukaua.

 

HOUIA KEKAHI PAAHAO ME KA PAHI A MAKE LOA

 

            Ma ka lono meahou o ka hoounaia ana mai i ka Advertiser mai Hilo mai, ma ke Sabati nei, he karaima pepehikanake ka i hanaia maloko o kahi hoopaa o na paahao ma Keomuku, Kohala Hema, mamuli o ka houia ana o kekahi paahao i ka pahi a make, e kekahi paahao no, me ka pakele ana mai hoi o ka mea hou pahi, mai liia e ka nui ae o na paahao.

            Aole nae o kela wale no ka meahou ano nui o ka hoikeia ana mai, aka ua holo mahuka aku kekahi mau paahao he elima ko lakou nui, mailoko aku o kahi hoopaa o na paahao, a iwaena o kela mau paahao, o Keawe Keawekane kekahi ame Daniel Keliipuleole, eh mau Hawaii o ka laweia ana no Hawaii, mai ka halepaahao aku o Honolulu nie.

            I kulike ai me kela meahou, me ka pahi okioki oloko o ka halekuke, i hou aku ai o Frank Severino, he paahao Pilipino i kekahi paahao okoa aku, o E. Ramos ka inoa a make loa, a o ke kumu o ke ala ana mai o kela hana karaima, mamuli no ia o ka hoopaapaa o keia mau paahao, no ka mea o laua o auau mua i ka wai.

            Ua make koke ka mea i houia aku i ka pahi, a no kela hana nae, i ala mai ai na manao huhu me ka hoonaukiuki iloko o na paahao e ae, a hoomaka mai la lakou e hopu i ka mea hou pahi, me ka manao e li iaia ahiki i ka make ana, o ka mea wale no nana i hoopakele aku i ke ola o ka Pilipino hou pahi, mamuli o ke komo koke ana mai o na kiai o ka halepaahao, a lawe aku la i

 

HOOKU’I EKOLU KAA OTOMOBILE I KAHI HOOKAHI

 

            He ekolu mau kaa otomobile i hooku’i ae a paila kekahi maluna o kekahi ma ke kihi o na Alanui Papa ame Kula ma ke ahiahi Sabati iho nei, o ka poino i ikeia ma ia hooku’i ana oia ka nahaha ana o ka puka aniani hoikeike i na meakuai o ka halekuai o H. W. Aha e ku ana ma ke kihi o ia huina alanui.

            Ma ke alanui Kula ma ka aoao Waikiki ke kaa kalaka oio e kalaiwaia ana e Marshall Quintal, a i onaia e E.J. Lord, he mea lawe aelike, o ka holo ana mai, a ia manawa hookahi he kaa lawe mea hana na ka oihana wai o Honolulu a e kalaiwaia ana e Manuel Castro, ke holo aku ana ma ke alanui Papu makai aku nei, a e holo mai ana hoi ke kaa oto e kalaiwaia ana e O. P. Soares ma ke alanui Papu mauka mai me ka manao e hoohuli ae i kona kaa ma ka aoao Waikiki o ke alanui Kula.

            Mamuli o ka paa o na kihi i ke alaiia e na hale ua hiki ole ke ikeia mai a ke ikeia aku kekahi kaa e holo mai ana a e holo aku ana, aohe ike aku o Quintal ia Castro, a pela no hoi o Castro ia Quintal ahiki he mau kapuai kakaikahi wale no koe, akahi no a ike aku a ike mai, aohe nae he manawa lawa kupono e hoopaa ai i ka laua mau kaa. I ka manawa i hoohuli ae ai o Quintal i kona kaa i ka akau i ole e hooku’i me ke kaa o Castro, ua hooku’i mai la oia me ke kaa o Soares e kau ana me kona ohana i ka manawa i hoohuli ae ai o Soares i kona kaa no ke alanui Kula.

 

HAULE IA MOKU LELE ILOKO O KE KAI MA WAIKIKI

 

            Pakele ke ola o wilbur Morse Jr., ke keikikane a ka Lukanela Wilbur Morse, mai o;nia i ka manawa o ka mokuea e hookeleia ana e ka lakanela C. E. Duncan i haule iho ai a ku-ho ana iloko o ke kai, ma ka aoao Leahi o kahi auau ma ke kapakai o Waikiki, mamua iki iho o ka hora 11 o ke kakahiaka Poakahi nei.

            E heenalu ana o Morse opio ma kela manawa a e kau ana oia maluna o ka papa heenalu i ka manawa o ka iho pololei ana iho o ka mokuea mai ka lewa iho ma kahi he kanalima paha kapuai ke kiekie, a ku-ho ana iloko o ke kai; ua hoao oia ma na ano apau e hoohalu ae i ka mokuea, aohe nae he hiki; he hookahi wale no ka kumu o kela keiki i pakele ai, i kona manawa i ike ai ua pololei loa ka iho ana iho o ka mokuea ma kahi ana e hee aku ana, ua haalele koke oia i kana papa heenalu a luu iho la ka iloko o ke kai a o ka manawa ia o ka mokuea i kapalulu ae ai ka mikini maluna ae o kana papa heenalu a haule aku la iloko o ke kai; o kahi i laki ai ua pakolo no ke ola o ke pailaka ma o kona lele awiwi ana maluna aku o ka mokuea a iloko o ke kai e lilo pu ole ai oia i moepuu no ka mokuea.

            He mau manuheu liilii ka ka i loaa i ka Lukanela duncan, na moku kona lehelehe a paholehole ka ihu, a no kona kokoolua nae, oia ke Kakiana russell, aohe wahi manuheu ma kona kino. He manawa ole ka mahope iho na lehulehu ka poe i hoea aku ma kahi o ka mokuea

 

LAWE KA MEIA JOHN WILSON I KONA KULANA

 

Ma ka Poaha o ka Pule i Hala i Lawe Ai Oia i Kana Hoohiki Oihana no ka Meia

 

WAIHO PU AE OIA I KONA BONA A APONOIA E KA PAPA

 

Haawi Oia i Kana Haiolelo no Kana Papahana e Hoonee Aku Ai no ka Pono o ke Kalana

 

            Ma ka noho ana o ka halawai a ka papa o na lunakiai, ma ka auwina la o ka Poaha, o ka pule aku nei i hala i lawe nei ai ka Meia hou John H. Wilson i kona kulana oihana, mahope iho o kona  lawe ana ae i kana hoohiki oi hana imua o Mrs. Eva H. Hart, ka kakauolelo oloko o ke keena o ka Loio Kalana Heen a noteri hoi o ka lehulehu, me ka waiho pu ana ae i kona hona, o umi kaukani iaia imua o ka papa.

            I ka wehe ana o ka papa lunakiai i ka halawai ma ke’a la, malalo o ka hoomalu ana a ke Kokua Kakanolelo Jas. K. Jarrett, i lawe ae ai ka Lunakiai Kumalae i ka aoho lunahoomalu ana no ka manawa, alaila ma ke noi hoi o ka Lunakiai McClellan, i kohoia ai na Lunakiai mcClellan, Pacheco ame Arnold, e ka lunahoomalu i komite no ka lawe ana mai i ka meia hou a hoonoho no ma kona kulana.

            Ua kakali iki ka papa i kana hana, ahiki i ka hoea ana mai o ka komite me ka Meia Wilson, me ka lawe ana ae a imua o ka lunahoomalu no ka manawa, ia wa i ku ae ai ka Lunakini Kamalae iluna, a kamailio mai la i kekahi mau olelo pokole:

 

Ka Haiolelo a ka Meia Hou

 

            Mahope iho o ka haawi ana aku i kona mahalo i ka lunahoomalu o ka papa, i haawi ae ai ka Meia Wilson i kana haiolelo, iaina o ka papa o na lunakini, elike me ia a John C. Lane i lawe ae ai i kela kulana, i kona kau, elike me ia malalo iho nei penei:

            “I ka lawe ana mai i na hana i kau aku maluna o ka meia o keia kulanakauhale ame kalana, e ae mai, e haawi aku au i ka’u mahalo ana no ka hanohano a oukou i hookau mai ai maluna o’u.

            “O ka iini nui iloko o’u, o ia no ka hiki ia’u ke hooko i na hana o keia keena ma ke ano elike me ia a ko’u mua i hooko aku ai, ka Mea Mahaloia J. J. Fern, ka mea i laweia maiwaena aku o kakou.

            “Ma kona puuwai hamama, kona kulana waipa he, ua pipili ka naau o na mea apau i kamaaina i ka Meia Fern, a ke manao nei au he hana paakiki na’u ka hooko ana aku i na hana o keia kulana oihana me ka maalahi loa, elike me ia i hookoia aku ai e ko kakou meia i aiohaia i hala.

            “O ka hana o ke kulanakauhale a kalana no ka makahiki e hoea mai ana, ua hoolala piha ia, a ua hookaawaleia ke dala, no na hana o ka lehulehu O ko’u iini, o ia no ka hoopau pono ana aku i keia mau hana i hoolalaia, na hana hoi i apono mua ia e keia papa hanohano

            “O na Paka o ka Lehulehu, ke makemake nei au e hoike ae i ko’u manaolana iloko o ko’u manawa e noho ai ma keia lihana, e hana aku ana au i kekahi mau paku’i hou i na paka o ka lehulehu. Ke manaoio nei au he mea pono i ke kalana ke lawe aku i na paka imua o na kanaka, o ia hoi, e loaa he mau paka liilii, ma na wahi kokoke, i kahi i noho nui ia e na kanaka.

            “Na Halema’i. Ke mauaoio nei au, he mea pono e loaa i keia kulanakauhale a kalana, me ka hoohakalia ole aku, he mau halema’i uku ole, kahi e lapaauia ai ka poe ilihune o ke kulanakauhale nei.

            “I Hale Oihana. Ke hilinai nei au, ma keia mua aku, he mea hiki no ke hoolalaia, i wahi e loaa ai he hale oihana no ke kulanakauhale (city hall). He hana hoonui lilo ka manao ana e noho malalo o ka hoolimalima, me ke kupono ole no. E pono e hoolakoia ke kulanakauhale me kalana, me kekahi hale kupono no keia hana.

            “Na Alanui, Uwapo, ka Oihana Wai me Sua. Ua pomaikai maoli au, mamuli o ka loaa ana o ka ike iloko o na mahina kakaikahi i hala aku nei, ma na mea e pili ana i na alanui, i na uwapo ka oihana wai me sua ame kekahi mau hana e ae o ka lehulehu, a ke manao nei au, e lilo ana ia makaukau i loaa ia’u i mea kokua aku i ko oukou papa hanohano.

            “Ke hooia aku nei au imua o oukou e na keonimana, iloko o ko’u manawa e paa ana i keia kulana oihana, a oukou