Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 4, 23 Ianuali 1920 — Page 4
| This text was transcribed by: | Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun |
| This work is dedicated to: | Dr. Michael J. Chun |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Nupepa Kuokoa
Solomon HanoHano, Lukahooponopono Hoopukaia I Na Kakahiaka Poalima Apau
Poalima Ianuari 23, 1920
E like ana anei kaki me amerika?
I hoala mai la makoa i ka ninau maluna ae. mamuli o na olohani lehulehu i hoalaia ae iloko o keia pule iho nei maloko nei o keia kulanakauhale, a ma kekahi mau mahiko o keia mokupuni, he mau hiokiona anei keia e kaulike aku ai kakou me Amerika maluna o ka ninau olohani, nana i hookomo aku i kekahi heluna nui o na kanaka iloko o ka pilikia, a i hookau pu aku hoi i na hakuhana, ame ka lehulehu iloko o na kulana kupilikii?
No kekahi mau mahina lehulehu aku nei i hala, ma ka hapa hope o ka makahiki 1919, ua hoalaia ae na olohani nunui ma Amerika, iwaena o na oihana like ole, eia nae iloko o kela mau olohani apau,elike me na mea oiaio i hoomaopopoia, aole loa he man pomaikai i loaa mai i ka poe olohani, aka o na hui oihana no lakou na limahana i haalele aku i ka hana, a i hoala ae i ka olohani ka i lanakila, a ole malalo o na kumu e ae, aka mamuli no ia o ka lokahi ole o na manao o ka lehulehu, me ko ka poe olohani.
Aole i nele ka-loaa ana o na manao makee iloko o na kanaka Amerika, no na limahana, iloko no hoi o ia manawa hookahi, aia iloko o lakou ka iini, e hanaiake kaulike ame ka pololei, ma ka aoao o na hmahana ame na haku hana.
Na ke kaua maloko o Europa i hoala mai i na kulana kupilikii iloko o ka aina, ma na makahiki aku nei i hala, a hoea wale mai no i keia manawa. E pono ai i na limahana ma Amerika ke auamo pu i na koikoi o ka hoao ana aku e loaa ke kahua paa o ka nee ana aku o na oihana lehulehu, ahiki i ka wa kupono e nanaia aku ai na koi hoopii ukuhana mai na limahana mai.
Ma na mea a makou i hoomaopopo, ua lilo na hoala olohani ana o keia manawa hope mai nei ma Amerika, i mea e poho wale ai na manaolana o na limahana, o ka oi loa aku, na alakai o na haua olohani. Aole anei keia e lilo i haawina ao kupono na Hawaii nei e ike iho ai, o ka hoala ana ae i ua hana olohani, o na limahana ana no ka poe e pilikia?
Aole kakou i maa ma Hawaii nei i keia hana o ka olohani ana, maiwaho mai ka poe na lakou e hookomo mai nei i na manao o keia ano, ma ke komo ana ae iloko o na hui uniona, elike me ka anoano i luluia ma ka olohani ana o na limahana o na hale hanahao elua ma Honolulu nei. Ma ka makahiki aku la i hala, o ka hopena have i olh mai, ma kela olohani ana, aole ia no ke kaa ana o ka lanakila ma ka aoao o na limahana, aka ma ka aoao no ia o na haku hana, a o ka hoopiiia ana ae o ka ukuhana o na limahana ma kela mau hale hanahao a elua, aole ia mamuli o ka olohani ana o ua limahana, aka mamuli no o ka manao ponoi o na haku hana.
O ka olohani ana o na limahana o na hui kaa elua, iloko iho nei o keia mau la, ke manao nei makou. O kela ka hana hope loa e laweia ae ai. Mahope iho o ka hoao ana ma na alahele kupono apau, maluna o ka ninau ukuhana, o ia hoi e loaa mua le manawa nui kupono no na limahana ame na haku hana e noonoo ai maluna o kela ninau. Aole o ka hoouna aku i na leka, ma ke ano hoomakaukau. Me ka manao. He hiki wale no ke paaniia aku na haku hana, ma ka hooko ana mai i na makemake apau o na limahana.
Malia paha ua pololei no na kumu koi ma ka aoao o na limahana o kela mau hui kaa, aka nae ma na ninau apau loa, aia he elua mau aoao e hooloheia ai, aia wale no a loaa ka hoomaopopo ana i na aoao a elua no na kulana oiaio mawaena o na limahana ame na haku hana, in a paha no ka pololei i'o o kela koi ana, a i maliu ole mai na haku hana, alaila he kumu maikai i'o ka waiho ana aku i ka hana a na haku a huli aku i mau hana hou i mau hana oi ae o ka uku, i kupono i ka manao o na limahana.
Ke kanalua loa nei makou no ka holopono o ka mea a na limahana o kela mau hui kaa i hana ai, ma ka hoala ana mai i ka olohani, koe wale no, ko lakou nele i ka hana malalo o kela mau haku kahiko, no ka mea ua paa ae ko lakou mau wahi i na kanaka hou, ka poe i makemake e loaa he mau hana na lakou, e pono ai ka noho ana.
O ke alahele ku i ka naauao a pololei no hoi a makou e manao nei, ma ka aoao o na limahana e hana ai, o ia no ke alahele a na kanaka kiakaa ame ohi lala o ka hui kaa uwila o ka waiho ana aku imua o ka lakou mau haku hana: a na haku hana hoi i ui mai ai i na limahana, e lilo na kekahi aha kukakuka ka nana ana mai ame ka hooholo ana mai, i ka pololei ame ka pololei ole o na kumu koi hoomahuahua ukuhana ma ka aoao o na limahana.
Ke manaoio nei makou, aia iloko o na haku hana, o na ano oihana like ole na manao makee no ka pono o ko lakou mau limahana i na manawa apau: a i makaukau hoi e hoolohe mai i na koi a ko lakou mau limahana i na manawa apau a i makaukau hoi e hoolohe mai i na koi a ko lakou mau limahana, ke hele aku a kukakua pu me lakou ma ke ano maikai aole loa o makou kanalua iki, no ka ike mai o na haku hana, i ka pololei o @ kumu koi, a haawi mai elike me ka lakou i ike ai he kupono no na limahana.
Ua loaa ka uku maikai i na poola o na uwapo i keia manawa, aole ma ka hoala ana i kekahi olohani, aole no hoi ma ka hoao ana e hooweliweli aku i na haku hana aka, ma ka waiho maoli ana aku no i na kumu koi kupono, a hui pu iho me na kukakuka maikai ana mawaena o na aoao a elua ua loaa mai la na mea a na poola i makemake ai he alahele naauao keia, a makou no hoi i a'o mau aku ai i na limahana ma na oihana lehulehu o kalakou mau koi, aole ma ka olohani ana, a mau alahele e ae paha o ke ano hoomaka 'uka'u aku, me ke kuhihewa ua like pu o Amerika me Hwaii nei aole loa, aka ma na ano kupono apau, e hiki ole ai ke hooleia mai ia mau koi ana.
Ina ke kauka'i aku nei na limahana olohani no ko lakou lanakila maluna o na hku hana, malauna o na limahana o kekahi mau hui e ae, i komo iloko o na hui uniona, ke mea he hana paakiki na ia mau limahana ka haalele ana aku i ka lakou mau hana, me na kumu maikai ole, a ma kekahi olelo ana ae hoi aole e lilo ke komo ana o na limahana loko o na hui uniona, i wahi e nanaia aku ai ko lakou pono, aka ma ka pololei wale no o ka lakou mau kumu koi, ame na kahua kupono o ko lakou koi ana i na ukuhana kiekie ae.
Ka Olohani O Na Limahana Pilipino
Mahope o ka hoolalaia ana o na manao olohani iwaena o na limahana Pilipino o na mahik, i komo iloko o ka hui uniona, no kekahi mau mahina ae nei i hala, ua hoea mai ia i ka hookoia ana o kela manao, mamuli o ka haalele ana aku o na Pilipino i na hana o kekahi mau mahiko ma Oahu nei ma ka Poakahi aku la i hala; he olohani hoi, a na limahana Kepani i komo pu iloko o ka hui uniona e hoolala mai nei, e ukali aku ma ke alahele hookahi a na Pilipino i lawe ae ai.
ma na mea oiaio maoli, o na koi lehulehu a na limahana Piilpino ame na Kepani i waiho aku ai imua o na on a mahiko, he mau koi hiki ole ia ke aeia mai, ua ike no kela mau limahana ia mea koe wale no o ko lakou komo ana iloko o ka hui uniona, o ke kumu hookahi wale no ia a lakou i manao ai, pela wale no e hiki ai ia lakou ke hooke aku i na on a mahiko a pilipu i ka paia, a keia pepa nae e manao nei, he hana kuhihewa loa ia, me ka hai wawa pu, e ili mai ai no ke ko'iko'i o ka lakou mau hana hawawa maluna no o lakou iho ame ko lakou mau ohana.
Ua kiekie maoli ka ukuhana e loaa nei i na limahana o na mahiko i keia manawa, mamua o na manawa e ae mamuli o ka uku manuahi a na mahiko e haawi nei ia lakou ua oi ae ka uni o na dala a na limahana o na mahiko i hoahu ai maloko o na haneko, mamua o ka poe e ukuia ana me na uku kiekie mawaho nei o ka mahina, a ma na la kakaikahi wale aku la no i hala, i huli hoi aku ai ia mau pilipino no ko lakou aina me na haneri dala mahuahua iloko o ko lakou mau pakeke.
Ina e uliia aku ana na mea oiaio loa, e ikeia ana, me he mea la aole loa he limahana Kepani e noho hana nei no na mahiko i nele ka loaa o kekahi waihona dala ma kona inoa ponoi, maloko o na hanako Kepani o keia kulanakauhale, e a hoouna mai nei hoi i ko lakou mau ohana i Iapana i kela ame keia mahina; elike me na mea piaio i ike mau ia i kela lahui kanaka i na makahiki apau i hala ae nei.
Nokeaha mai nae ka hoala ana ikeia olohani? Aole mamuli o ka manao ponoi iho o na Pilipino e noho hana nei no na mahiko, aole no mamuli o ka manao o na Kepani limahana, aka na kekahi poe kakaikahi, i pa ole ko lakou mau lima me kekahi mau hana a na limahana mahiko e lawelawe nei, ka poe i kaukai no ko lakou pono wale iho no, aole i ka pono laula o ko lakou mau hoa kanaka.
Ina no he mea e kaawale aku ai na Pilipino mai Hawaii aku nei, mamuli o keia olohani ana o lakou a haalele i na hana o na mahiko, aole no a kakou mea e minamina iho ai, no ka mea ma ke ano lahui o keia kekahi lahui nana i hoala mai i kekahi mau hana hoopilikia lahulehu iloko nei o ka aina ke ku mai nei ka moolelo o na hana a ka hapanui o lakou i mau mea e helu pu ia ai lakou, me na lahui ino ma ka honua nei.
No na limahana Kepani, ua mahalo nui ia lakou ma ke ano he poe hana ma na mahiko, ua lilo no hoi kela hana i mea makemake na lakou, me ke komo ole o na manao olohani iloko o ko lakou poo aka na na lunahooponopono o na nupepa Kepani na kumukula o na kula olelo Kepani, na lakou e hoeueu nei i na manao olohani, a e hookomo aku nei i na manao hoeueu olohani iloko o lakou, ahiki i ke kupu okoa ana ae o na anoano i luluia aku e ka poe kakaikahi, e lilo ai i hana paakiki ka uhuki ana ae iloko o ka manawa pokole loa.
Aole he kanalua ana no ka hoopilikiaia aku o na mahiko, ma o ke ala ana ae o kekahi olohani nui o na limahana Pilipino ame na Kepani apuni keia Teritore, eia nae, he ipuka ia e hoohamamaia ae ana no na kanaka o na lahui e ae e noho nei me kakou e hoolakoia ai lakou me na hana no kekahi manawa; a e kono pu ia aku ai ka manao o na on a mahiko ame ke aupuni, e kikoo aku i mau limahana hou maiwaho mai o ke ano maikai i panihakahaka ma kahi o na limahana hoopilikia.
O ka oihana mahiko hookahi ka oihana nana e kokua nui aku nei i ke ku ana o na oihana lehulehu iloko nei o ka aina a e koua pu aku nei i ke aupuni, in a aole keia oihana maanei, he ninau pohihihi loa ka hiki ana ke hoolako aku i na limahana me na hana no lakou e pono ai aole ma na hana pili loa aku i na mahiko aka ma na oihana lehulehu a kakou e noho hana aku nei i keia la.
I ka nana aku ma ke ano oiaio maoli aole no ka lawa ole o ka ukuhana e loaa nei i na Pilipino a i na Kepani paha, ke kumu o keia olohani ana, aka o na alakai wale no o keia hana ka i maopopo. ua pii loa ke kumukuai o ke kopaa i keia manawa, a e loaa ana i na limahana me ka nana ole ia ma ka lahui, ma kahi o aneane e piha ke dala hookahi maluna o ke dala, ke uku manuahi no ka mahina e hoea aku ai ma kahi o na haneri dala ka loaa i kela ame keia limahana a hoea loa aku no kekahi poe ma kahi o ke kaukani dala mamihi no ka mahina e hoea aku ai ma kahi o na haneri dala ka loaa i kela ame keia limahana a hoea loa aku no kekahi poe ma kahi o ke kaukani dala mamahi o ka makahiki, O kela iho la no nae ke ano o ka hui uni on a, ua makemake mau na hui o keia ano e lilo i poe na lakou e rula mai, maluna o na haku hana. He hana kuhihewa nae keia a makou e ike nei i ka ae wale ana aku o na limahana e lilo i mau nieapaahana na ka poe i ake ole i ka noho kuikahi ana mawaena o na haku ame na kauwa.
Nuhou Kuwaho
Parisa, Ian. 18.--O ka leka a ka ahakuka kiekie e, kauoha aua no ka haawipio ana mai no ka hookolokoloia ana o ka aha hookolokolo mawaena o na Aupuni Huiia o ka Emepera William o Kelemania ua hoopunaia aku ma o kekahi mau luna aupuni la i ke aupuni Holani.
Wakinekona Ian. 18. Ma ka la i nehinei i hoolahaia ae ai e ka Ahahui Ke'a Ulaula kekahi haawina o $10,000 no kekokua ana aku i ka poe popilikia i ulu mai mamuli o ke ola'i o kekahi manawa i hala koke aku nei maloko o ka apana o Vera Cruz, Mekiko, kahi o 2000 poe i hoikeia mai ua pau i a make. Ma ka oleloia ua lilo ka lukuia ana o na waiwai i kumu hoopilikia nui i na kanaka. Aia ka poe paahana no ka haawi ana aku i na kokua ke holo la no kahi o ka poino i hoikeia mai.
Rio De Janeiro, Ian. 18.-O ka Visakauna Jellieoe, ka adimarala o ke aumokukaua Pelekane i hoea mai ai ianei maluna o ka mokukaua New Zealand ma kaua huaka'i maka'ika'i no ke ao, ua hoopau oia i kona holo ana aku e maka'ika'i i ke aupuni Argentina ame Kili mamuli o kona kauohaia ana mai e hoi koke aku i Enelani.
Peking Ian. 18.- Ua hoikeia mai e ke Kanikela Kepani ma Tientsin i ke komisina Pake maluna o na hana o ko na aina e e hookau mai ana o Iapana i kana ahewa ana maluna o Kina no na noho i loaa aku i na Kepani mamuli o ke kuai ole ana o na Pake i na waiwai a na Kepani.
Ladana, Ian. 18.- Ke hooukaia mai la ke kaua maluna o na alanui o Iekutsk, ke kapitala no ka manawa o ke aupuni a na Rukini Akau, elike me ka hoakala a kekahi lono kelekalapa uweaole mai Maka mai, a i kokuaia mai hoi e kekahi lono kelekalapa i like me ia ka manao mai Pekini mai.
Wakinekona, Ian. 21.- Ua hooholoia ma ka la i nehinei e na elele o Hayti i hoea mai i ka ahaolelo a na Amerika apau e noho nei maanei i nei manawa, he mau olelo hooholo e apono ana i ke komo ana mai a ke aupuni Amerika a paa i ka rebupalika o Hayti.
Dublin, Ireland, Ian. 21- Ua hopuia e na luna o ka oihana leka na nuoepa Amerika i hoea mai ianei iloko o na la kakaikahi i hala mamuli o kekahi mau manao i kakauia maloko e hoakaka ana no hana hoohaunaele a na kanaka Ailiki.
Wakinekona In. 21. He hoolaha ka i hoopukaia ae maanei ma ka po i hala aole o Amerika e komo pu aku ana me na Aupuni Huiia ma ke koi ana aku i ke aupuni o Holahi no ka haawinio mai i ke Emepera William, a aole no ia e hana aku ana pela, in a e makemake ana ia, no ka mea aole i hanaia ke kuikahi ma ke ano hui me keia aupuni. Ua hoakakaia ae e na luna aupuni in a e apono ana o Amerika i ke kuikahi malia e loaa ana iaia kekahi hoa no ka aha hookolokolo e hookohuia aku ana no ka hookolokolo ana i na Emepera Kelemania mua, in a o Holani e ae ana no kona laweia mailaila mai.
Na Hanau.
Na Robert Kaipo âme Abigail Meyer, he kaikamahine, Ian. 9.
Na Chas. K. Kauba ame Virgiuia Ikeole, he kaikamahine, Ian. 17
Na Phillip Kekua âme Homey Wood, he kaikamahine, Iau, 18.
Na Joseph K. Spencer ame Annie Kapahua, he keikikane, Ian. 18.
Na Iopa Mikaele âme Lily Kauwila, he keikikane, Ian. 18.
Na Richard W, Gartrell ame Thelma Kunukau, he kaikamahine, ian. 19.
Na harry You C. Chung ame Hattie Hee, he keikikane, Iean. 20
Na Mare.
Kainoa K. kaai ia Kaoulionalani Paio, Ianuari 19.
Benjamin K. Kalani ia Luey K. Wiliams, Ian. 11.
Isaac Kanae ia Amoe Apo. Ian. 12.
Victor E. Ray ia Lorita A. Kamaiakula. Ian. 16
William C. Brewer ia Pauline K. Needham, Ian. 17.
Ah Mook ia Julia Naha, Ian, 20.
Na Make.
He hehe na Hobron Akiona, ma Honolulu, Ian. 17.
Joseph L. Leialoha, ma kamoiliili Iau. 17.
Kahele Kahawaiolaa, ma ke Alanui Holokahana, Ian. 18.
Kemalia Kamali, ma ke Awawa o Palolo, Iau. 19.
Mrs. Martha Hatehie, ma ke Alanui Iwilei, Ian. 19.
Jennie Stewart, ma ka Home Leahi, Ian. 20.
Ceeilia K. Kane, ma ke Alanui Ohua, Ian. 20
Aohe Mau keiki I Lawa Ole Ka Hanaiia Ana Ma Maui
O ka lono e pili ana i ka poe ilihune haalele loa ame na keiki i lawa kupono ole ka hanaiia ana ma Maui ua hooleia ke oiaio o ia mea e ke Kauka Trotter ka persidena o ka Papa Ola teritore, mahope o kona hoi ana mai me ka kakauolelo K. B. Porter mai Maui mai.
"Malia paha he mau keiki i'o no kekahi i lawa ole ka haniia ana ma ka Mokupuni o Maui ana nae aole hiki ia'u i olelo ae la i keia aia he mau kahuma'i wahine lehulehu maloko o na mahiko, o lakou ka maka o ka Papa Ola, eia nae, me ka lakou hoike aohe mau keiki o ia ano a lakou i halawai aku ai. Malia he mau keiki i'o no ke kahi o ia ano maloko o na kulanakauhale, a in a he mau keiki i'o kekahi o ia ano, he kakaikahi loa paha lakou."
Ua hoea pu aku ka ka peresidena o ka Papa Ola e ike i ka helema'i o ka poe ma'i akepau ma Kula. Ua kukulu hou ia ae ia hale a ua hoonuiia ae, a ma kana hoakaka he maikai ka hana i lawelaweia malaila me ka maikai no hoi o ka malamaia ana o na ma'i.
Nuhou Kuloko
Mahope o ke alualu ana aku maloko o ka lo'u laiki, i paa ae ai he Pake o Leong Chong ka inoa i ka hopuia e ka Makaikiu McDuffie, me ka loaa pu ana aku o na kini opiuma he kanakolu ka nui malalo o kona malu.
Ma ka la apopo e hoea mai ai i ka pau ana o na la i hookaawaleia ai no ka pule hoomakaulii, ua lilo kela haua i mea na kekahi poe e hoomahu'i mai nei ma ka hoomakaulii ana ma kekahi mau mea i pili aku i ko lakou ola ana.
Ma ka mokuahi Venezuela o ka haalele ana iho ia Honolulu nei ma ke Sabati aku la i hala, i huli hoi aku ai ke kahi poe Pilipao no Manla, me na dala mahuahua maloko @ ko lakou mau pakeke mahope o ka noho hana ana no na mahiko, no kekahi mau makahiki ae nei i hala.
Nui na hihia piliwaiwai maloko o ka aha a ka Lunakanawai Lightfoot ma ka Poakahi nei no ka mea he iwakaluakumamakolu ka nui o na pake i paa ae i ka hopuia no ka piliwaiwai e na makaikiu ma ke ahiahi aku o ka Poaono maloko o kekahi mau hale elua.
Ma ka hora eha o ka auwina la o ka Poakahi aku la i hala, i paa ae ai he poe Kepani no ka piliwaiwia i ka Makaikin McDuffie ma kahi e kokoke ana i ke kihi o na alanui Moiwahine me Hema, a hului nui ia ae no ka halewai.
Ma ke koi ukuhana a Mr. Joseph Richard, no na mahina a ka papa o na lunakiai i hookaawale ole ae ai i kona uku maloko o ka hila haawina no na mahina i hala, ua hoakaka ae ka Loio Kalana Heen i kona manao kanawai, aole he kuleana o Mr. Richrd no ka uku i hala.
Ma keia keena mai o Mr. A. P. Kahulanui o Kapoho, puna, Hawaii, kekahi akena o ka Nupepa Kuokoa malaila, a hoike mai nei i ka nui o ke ohohiaia o ka hiwahiwa a ka lahui, me ka nui o ka poe hou i kauoha mai iaia i mau nupepa na lakou, aia no nae a lele mua mai ko kapuahi, alaila paneeia aku ka hiwahiwa a ka lahui.
Eia no ka paila o na palapala a na makamaka ke kupa'i nei i keia keena, a ke hoopuka liiliiia aku nei na palapala i kela ame keia manawa, elike me holakou manawa i komo mai ai i keia keena, no ka haawi like ana i manawa no na palapala a na makamaka e hoopukaia aku ai, nolaila e hoomanawanui mai no e ka poe heluhelu o ke Kuokoa.
I kulike ai me kekahi lono kelekalapa o ka loaa ana mai i Honolulu nei, na halawai ae ia Pukiki kamaaina o keia kulana kaahale, me ka make ulia ma Okalana, Kaleponi, nona ka inoa o Vincent F. Sylva, ma ka auwiua la o ke Sabati aku nei i hala eia nae aole i maopopo ke ano o ka ulia i make ai oia.
E hoakaka ana kekahi meahou maloko o ke Chronicle o Kapalakiko, ma ka manawa i hoea aku ai o Kiaaina MeCarthy ame na komisina ahaolelo no kela kulanakauhale, aole i hoohakalia iho ke kiaaina, i ka haawi koke ana ae i ke kuahaua i ke akea, e kono ana i ko Amerika poe, e kipa mai no ke ike kumaka ana i na hana hoomanao kenekulia o ka hoea ana mai o na misionari i Hawaii nei.
Ma ka la 10 o keia mahina iho nei, i kulike ai me ka leka o ka loaa ana mai i kona ohana maanei nei, i pauaho mai ai i keia ole ana o Miss Emma C. Smith, kaikamahine a Kauka Smith o Koloa, ma Pasadena, Kaleponi, i ke 77 o na makahiki o kona aol ana. Ua kamaaina ko Koloa, Kauai poe iaia, a oia no hoi ke kaikuahine o W. O. Smith ame A. H. Smith o keia kulanakauhale.
Ma ka hoakaka a ke Komisina Aina Aupuni Bailey, aia ma kahi o ka iwakalua mau pa hale e kuai kudala hou ia aku ana ma Waimea, Kauai, iloko ae nei o ka mahina o Maraki, i hiki aku ka waiwaiio, mawaena o ka iwakalua ku mamalima ame ke kanakolu kaukani dala.
Mahope iho o na hooikaika ana no na pule ae nei i hala, e loaa ka bila haawina no na hoolilo o ke Kulanakauhale a Kalana o Honolulu nei no na mahina eono e nee aku nei, ua kokoke loa mai e hoea i kahi e maopopo ai na mea e pili ana i ka hoomahuahua hou ia ae o na ukuhana o na limahana o ke kalana.
Hoemiia Na Hora Hana O Ka Hui Kaaahi.
O na lono lauahea e olelo ana ua olohani na kanaka hana o ka hui kaaahi ua hooleia ae ka oiaio o ia lono ma ka po Poakahi nei e ka Lunanui george Denison, no ka mea, wahi ana, o ka hoike ana ae, aohe noi hoopii ukuhana i waihoia aku imua on a e na limahana a ia hui.
eia nae, wahi ana, ua hanaia e ia hui kekahi mau hoololi maloko o na halehaua, o ia hoi ma kahi o na hora hana. Mamua aku he 50 hora o ka pule i hanaia e na limahana, a i keia manawa ua hoemiia mai i ka 45 hora hana o ka pule. Mawaho ae o keia hoololi manawa hana ua ike pu ka hui ka makemake o na limahana e hoopiiia ae ko lakou ukuhana a ua pau mua keia i ka hooponoponoia e ka hui, he hana a ka hui i hana ai aole mamuli o ke noi ana aku a na limahana aka, na ka hui ponoi i hoopii hou ae.
Na Leka Kii Ole Ia Mai Ahiki I Ianuari 10, 1920.
Akoki, Frank Keiki, J W
Apiki, Paul Kealupana, Mrs
Akina, Mrs Agnes Keleeeln, mis Henryeta
Amaleka, Peter
Ohera, Mrs Mary Kekuewa, Henry
Kaanaana, Kapeliela Kekealuna
Kipi, Samuel
Kaalele, Mrs Maraea Kimokeo. Mrs M
Kipi, Samuel
Kauhane, Lucy Kahaupic, Mrs clenient
Kaliko, H.
Kalolo, Henry Mikasobe, henry
Kalaeloa, Sam (2)
Kane, Mrs EugeniaMika, Miss Henrietta
Hullhee, David
Keliimahiai, Mrs Nahua, Miss May
Na Meahou O Walanae Nei
I kuu Solomon Hanohano, aloha kaua:
-Eia au kau kia hanu meahou imau o kou alo me na lau oliwa o na aina wela nei, o ia hoi o Waianae nei, ke ioaa nae hoi kahi keena kaawale ma ke kino lahilahi o ka kaua elele lawe hooko kauoha me ka pololei o ia hoi ka Nuppepa Kuokoa, o ia iho keia:
No ka la Karisimaka he nui ka maluhia ma Waianae nei, he maikai na mea apau, i ka la hope o Dekemaba, pau ka makahiki 1919, ua loaa i na limahana o ka mahiko o Waianae nei ka uku maikai, o ia hoi keia, mai ke kanalima dala a emi aku ilalo, he 10 keneka o ke dala hookahi; mai ke kaualima hoi a pii aku Huna, he 20 keneka o ke dala hookahi.
Ua nui keia uku a ka mahiko e haawi nei i kona mau paahana, aole hoi pela mamua, he 18 no wahi dala o ka mahina.
Eia hou iho no, ma ke ahiahi o ka Poakolu, e ia ka la hope o ela makahiki i hala aku la, hiki mai la ke kono i kou kiu nei no kekahi paina luau i hooakaukauia e kekahi hoaloha, no kona pakele ana mai ka make mai, i puhiia kona waa e ka makani a kahuli i ka moana, a pakele mai kona ola, o ka waa keia, ua lawe aku ke kai.
Na ke aloha o ke Akua i haawi i na kokua ana i kana kauwa, o Kuahewa ka inoa o keia hoaloha o'u, ua hiki aku kou kiu ma keia paina luau, me ka'u pili aoao ka'u mau keiki, ua hookipaia mai me ka puuwai hamama, ua ai i ka i'o puaa momona, ka poi uouo kaohi puu, ka limukohu, a he nui aku na mea a kou kiu i ike me kona mau maka, ua hele a piha kupalaka.
Pau ka ai ana, hooluana iki me ka hoomaha ana, olelo aku nei au i ka'u wahine e hoi kaua i ko kaua home, ke hookokoke mai nei ka makahiki hou, ae mai nei oia, haawi ke aloha i ka mea nana ka luan ame na hoaloha, ia hoi ana, hiki no hoi i ka home o kou kiu nei, hora 11 ponoi ia, hele no hoi a kani ka hora 12, kani ana ka pele o ka luakini, no ho iho la me ka'u wahine hoomanao i ke Akua nui ma ka lani, no kona aloha nui i kana poe kauwa ma ka honua nei, no ka loaa ana o keia makahiki hou.
Ala ae la kou kiu i kakahiaka Poaha, kaka kahi wahie no kahi moopuaa, hana no hoi a pau, uhi kauawe, hana a paa pono, mea aku nei o hoi e auau, kahea ana keia leo hapenuia David Kahuhu! @ nana aku ka hana eia ka o kuu mau aikane punana a ke onaona, halawai pu iho la, lululima, hoomaha iki ka luhi o ka au ana mai o ke kula loa, nona ke kowa mawaena o Waianae ame Honolulu he 35 mile.
Mo'a no hoi kahi puaa, kau na pola poi, na pa puaa, na pa meaono, na omole kolowaka, na pa limu lipoa, moe poli o Nene'u a he nui aku na mea i hoomakaukauia no ka Nuia.
Mamua o ka ai ana nonoi ae nei kou kiu i na mana lani kiekie loa, Oia pu kekahi me kana poe kauwa, me kona aloha nui.
Me neia mau meahou, me oe e ka Lunahooponopono ko'u aloha nui, ame kau mau keiki hoonohohua o ka papapa'i.
Owau iho no me ka haahaa,
D.K. Limahana.
Wehe Ahamele Ma Kamalo.
Ia oe e Mr. Solomon Hanohano, Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha Hapenuia kaua a nui loa:-- Ano in a he mea hiki i kou oluolu, no'u hoi kekahi wahi keena kaawale o ka hiwahiwa a ka lahui no ka'u wahi meahou e kau ae la maluna, a nau hoi ia e hoike ae ma ke akea, i ike mai ai na makamaka o kaua mai Hawaii ahiki aku i ka mole olu o Lehua, a nona iho keia mau hooheno ana malalo iho nei:
Ma ka la 3 iho nei o Ianuari, 1920, a ma ka hora 7 o ia ahiahi, i kani mai ai ka pele o ka halepule o Pupukanioe, e kono mai ana i na hoaloha ame na makamaka e kipa aku a hoopiha iho i na noho o ua halepule la, me ka paa pu mai i na lau oliwa o ke aloha, no ka hoolohe ana aku i na mele, a na keiki kula o Lahainaluna, a he mea oiaio, ua piha ae ua halepule la i ka poe apau e noho ana ma Kamalo.
Ma ka hora 8:30 i wehe mua ia ai na hana, ma ke ku ana mai o' Mr. Makakoa Kaauwai, a hoikeike mai la i kekahi mau manao ku i ke aloha e pili ana no kekahi mau keiki eha, o ke kula o Lahainaluna, me kona hoike pu ana mai i ka moolelo o keia mau keiki.
Ano e Mr. Sol. Hanohano e pono oe e kala mai ia'u ma keia wahi, oiai ua puni kuu nui kino i ka haalulu nui me ka helelei ana iho o kuu waimaka i kuu lohe ana aku i ka Makakoa Kaauwai ha'i ana mai.
O keia mau keiki eha, he mau keiki ia no kuu i'o ame kuu iwi, na keiki hoi i hanauia mai e ko kakou mau hoaloha e noho mai la ma ka panalaau o ka eha eha ma Kalaupapa, Molokai, a malalo o ka malama pauaho ole ana o ko lakou mau makua hookama, oia na wilikina o ka home o ka ehaeha, ua lilo ae la lakou he mau keiki ku i ka maemae, me ko lakou hoounaia ana ma ke kula o Lahainaluna e a'o i ka naauao, a ma ka hoomaha ana iho nei o na kula, ua holo mai lakou no Molokai nei, a ke noho nei lakou ma kahi o Mr. Makakoa Kaauwai ma Ualapu'e, a ma keia Poalua iho e pau aku lakou no ka hoi aku no ke kula ma Lahainaluna, a ke hele nei lakou e noi aku i ka oluolu o na hoaloha ma ko lakou wehe ana i ahamele i loaa ko lakou uku moku e hoi ai i ke kula.
I ka pau ana o ka Makakoa Kaauwai wehewehe ana i ko lakou moolelo, o ia no ko lakou ku ana mai imua o ke anaina a himeni mai la me ke anoano o ko lakou mau leo i keia mele:
Ua like no a like,
Me kuu onehanau.
I ka pau ana o keia mele ua hoomaha liilii, a mahope iho ua ku hou mai lakou me na pila a hoikeike mai la i ka lehulehu i ka loea o ko lakou mau lima maluna o na kaula o ka lakou mau pila, e hookani ana; i ka hoomaha ana o keia mau hookani pila ana, ua haawi mai la ke anaina i na pa'ipa'ilima ana.
Ano e Mr. Solomon, eia no au ke hakilo pono aku nei i na mea e hana ia ana ma ia po, a o kekahi mea pahaohao i kuu noonoo, o ia no ke ku ana mai o kekahi keiki me ke kika nui, a himeni mai la i kekahi himeni ma ka olelo Palani, he ku i ke anoano kona leo, me ko'u ike ana aku i ke anaina i ko lakou kiloi ana mai i na kenikeni iluna o ka papahele, a owau pu kekahi ma ia haawina hookahi.
I ka pau ana o ka paani ana a keia keiki, ua haawi mai la ka lehulehu i ko.
He Leo Kahea I Na Keiki Hanau O Ka Aina.
Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa. Aloha kaua:--E ae mai hoi ia 'u, no'u kekahi keena kaawale o ka kaua hiwahiwa, i hoomaikeike aku ai hoi oe i ka manao o kela poomanao @ kau ae la maluna, O ke aloha ko'u makemake, aole hoi o ka mohai.
E o'u mau haku makaainana o ka la ikiiki welawela o ke kaona nei, na @ iki hanau hoi o ka aina, kuu i'o @ ka iwi o kuu mau iwi, kuu koko pope i hoi e holo pu la iloko o ko ouku @ aakoko. Owau ponoi no ia, in a @ loaa ia'u ke aloha ia, no'u hoi @ aloha iloko o na keena kaawale @ oukou puuwai, he ma-u hoi ia man@ o a nele loa.
Ina paha au e kahea mau aku ana ia oukou me ka leo nui, e huhu mai ana oukou ia'u, nolaila, aole au me ka @ nui e kahea aku ai ia oukou, aku ai ia oukou, me ke aheahe malie, maluna o na papalina aloha o ka Nupepa Kuokoa ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, ke kanaka kaahele pauaho ole hoi i kamaaina ma na kapakai aloha o Hawaii uuku, i oi aku i ka hapa kenekulia kona maalo mau aua aku ma ka puka o na home oiwi o ka aina a 'u hi e olelo ae nei, o kakou wale iho la no na pua hope loa o Hawaii kuauli mai ko kakou mau kupuna mai, i hoohalike ia ko kakou nui i keia la me kou mau manamanalima ponoi, i ka hiki no ia oe ke helu iho ma ka pa-ha, ua like ia me umi kauna nona ka heluna o kanaha nona hoi ka waiwaiio o iwakalua-kumamalua tausani, oi aku a emi mai paha ko kakou holuna lahui.
Ea, aloha no hoi kakou na Hawaii, ua uuku a liilii loa kakou, aole no ia uuku a liilii loa, ua nele ia mea o ke aloha aka, ua oi papalua hou ae ke aloha i hiki ole i ka nui o ka honua nei ke apo i ka nui o ke aloha, piai aohe keeha kaawale i koe nona, no ka mea, ua @ Kohala i ka nuku na kauaka.
O ia aloha no i papale i kuu mau maka ka'u e kono hou aku nei ia oukou, e o'u mau haku makaainana, na keiki hanau hoi o ka aina, in a oukou na nele a hoomaha ia mai paha e ko oukou mau haku hana, mai ka oukou mau hana mai, a mai noho hoi oukou i kauhale, e hoi mai kakou apau i ka uwapo nei. M @ li'a hoi o hiki no ia'u ke hoolawa aku ia oukou me kahi mea uuku e loaa a@ i ka wa o ka nele ame ka wa o ka loaa, no ka hookaawale ana aku i na umii kakauha o ka hune ame ka nele iloko o ka nohona ohana ana. Oiai he maikai iki hoi ka uku o na hana uwapo ma ko kakou mau kapakai nei, a ua makaukau au e apo mai ia oukou no ke kaana like ana i kahi ai i ka wa nui ame ka wa uuku, i ai-like iho no kakou me ka ohumu ole, oiai he iki no kahi huna ai maloo me ke aloha pu kekahi.
E loaa no au ia oukou ma ke poo o ka Uwapo Helu 15, ma ka aoao makai o ka Uwapo Haaliliamanu, Alanui Moiwahine, i na kakahiaka apau hora 6 a.m., a i ole, ma ke keena o kou mau haku hana, no ka mea eia ia'u ke kuleana ohikanaka o na hanauwapo apau ma lalo o ke Stevedore McCabe, Hamilton & Tenny Co., Ltd. Mai maka 'u a hopohopo, hele mai imua o'u, oiai he Hawaii au a he Hawaii hoi oukou; hele mai hookahi, aole hoi pela, hele mai no apau loa; mai hoomaka-e. Ua hala ia au, ia kii maka nunui ma ame kii makaliilii, he au hou keia, hoolei na apula kahiko, a ma na mea hou kakou, ka welina hoi o ka 1920.
Ke hooki nei au i keia leo kono a'u no hi e kono mau aku ana ia oukou i na wa apau ma keia hope aku, ke loaa ia'u ke aloha ia ame ka oluolu o ka Lunahooponopono o ka kakou Kilohana nei, me ka lana ikaika no o ko'u manao e hoi na hana apau o ka uwapo iloko, o ka pholima o kakou na oiwi Hawaii. Hoonui ia kakou ma ke aloha, ma ka lokahi ka ikaika.
Me na keiki onia hua metala o ka papapa'i ko'u adieu poina ole.
Owau iho no me ka haahaa
John Pau,
Luna Ohi kanaka Nui.
Keena Oihana, McCabe, hamilton & Tenny Co., Ltd.
Kuu Kaikuahine Alohe Ua Hala.
I ka luna hooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe: -- E ae mai i wahi kaawale o kau nupepa, no keia wahi manao e kau ae la maluna, ko'u pokii kaikuahine, Mrs. Wahineaukai Lahilahi ua haalele mai la ia'u kona kaik@ hookahi wale no e ola nei, na kaikamahine a ko maua hanaumua, ko mana makuahine nawaliwali, Mrs. Ruta Kahale ame na moopuna e uwe ana nona ma keia ao mauleule.
Ua hanauia kuu pokii aloha ma Wailuku, Maui, he 56 makahiki i hala ae nei, mai ka puhaka mai o Elia (k) ame Kapehe (w), he wahine oluolu oia, he heahea a hookipa no i na makamaka ame ua hoaloha, aole au i ike i kona manawa hope loa, no ka mea, ua kaawale ka noho ana ma ke kino. Eia kana mau olelo hope Ioa: "Aole au e ike ana ia Uncle ame Mama Pihikula, aka, haawi aku oe i kuu aloha me kuu mau waimaka e kulu nei no kuu kaikunane aloha, eia au ke hele nei, me kuu ike ole ia oe e kunane; aloha, aloha kaua.
Aloha no, aloha kuu pokii, no na makahiki lehulehu kona noho ana ma Honolulu a lilo i hoahanau no ka Ekalesia o Kawaiahao waiho iho la i na hoapaa hana e hoomanao ana nona, aka aia no make ke make iloko o Karisto."
O maua no me ke kaumaha,
Moses Malakaia,
Mrs. P. Malakaua.
lakou mau leo huro, me ka hauoli nui E Mr. Sol. Hanohano, mai uluhua mai oe ia'u, no ko'u kualehelehe, aka e hoomanawanui mai no oe, a no ka mea, aohe no he nui aku o na mea i koe o k@ pau no ia. A no ka mea ke kokoke aku nei makou i ka hora 9, oiai no ua poe keiki nei e hoike mai ana i na mea a lakou i a'o ai ma ka ike hookani i na meakani.
I ke kani ana o ka hora 10, ua ku na mea apau iluna a mele mai la ia "Aloha oe," a o ka panina ia o na hana ma ia po.
O na loaa ma ko lakou wehe ana i keia ahamele he $15.50, o ia na lau oliwa a ke aloha, a ka lehulehu i haawi aku ai me ke aloha kuio.
Maluna ou e Solomou Hanohano amo na keiki hoonoho hua ko'u aloha nui.
David Umi.
Kamalo, Molokai.