Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVIII, Number 2, 9 Ianuali 1920 — Page 3

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

Ua hoemiia mai na aoao o ka nupepa

 

            Mamuli o ka puikaika o ka loaa ana mai o ka pepa e hiki ai ke pa ʻ iia aku ke Kuokoa nei i na aoao ewalu elike me ka mau, no na makahiki ae nei i hala. a hui pu iho no hoi me ka ulolohi o ka hoea ana mai o ka pepa o kela ano i Honolulu nei, koe wale no na ano pepa liilii mai o ka laula, ua konoia mai makou e hoemi mai i na aoao o keia pepa i eono wale no, ahiki i ka loaa ana mai o ka pepa laula; no keia kumu, i wahi e loaa aku ai ka ike i ko ke Kuokoa poe heluhelu no ka hapa ana mai o kona mau aoao, pela iho la makou i manao ai e hoike aku i keia pilikia.

            Ma ka hoemiia ana mai nae o na ʻ aoao o ke Kuokoa i eono wale no, aole ia he kumu e hoemiia mai ai kona mau moolelo, a mau kolamu paha o na nuhou ame na manao o na makamaka; aka e hooliilii iho ana makou i ka hua, i hiki ai ke omoia na moolelo, e hoopukaia aku nei me na hua nunui, a ma kahi o na kolamu o na meahou i kaawale loakekahi laina mai kekahi aku, e hanaia aku ana a pili, no ka makee no, e haawi aku i ka poe heluhelu i na mea apau a lakou i hiaai mau ai, a i lilo ai no hoi keia pepa i mea makemake nui ia e na Hawaii apuni keia Teritore.

            Me ka manao minamina no makou e hoakaka aku nei imua o ko ke Kuokoa poe heluhelu, no keia hoololi ana ae i ke kino o keia nupepa, eia nae ua hiki ole ia makou ke alo ae, ma o ka pilikia i ike maopopo loa ia; o ka makou ale no e nonoi aku nei ia oukou, e hoomanawanui mai, e hoea mai ana no ka manawa, e hoi hou ae ai keia pepa a kona kino i kamaaina ia oukou.

Oiai nae, u hoonoho mua ia na moolela a paa me ko lakou mau hua nunui, mamua o ka ikeia ana o keia pilikia i ka pepa, ke hoopuka aku nei makou ia mau moolelo ma kela ano hua, me na koramu i hoohapaia mai no kela ame keia moolelo, aka ma keia mua aku, e hoololiia ana na koramu, me ke ano o na hua, ma ia ano, e nui ana na mea e hoopukaia, no kela a me keia moolelo i na pule apau.

            Aole mkou i manao, ma keia hoemiia ana mai o na aoao i ka eono wale no, he mea ia e emi iho ai ke ohohia ia o keia pepa, aka ua kamaaina oukou ka poe heluhelu i kona ano ame kona kulana, e ku mau ana no ia ma kona mau ano apau i kamaaina ia oukou, a e ike ana no oukou i na mao waiwai nui, na meahou no hoi a me na mea hoonaauao apau i oi kela aku imua o kekahi mau nupepa Hawaii e hoopukaia nei ma keia Teritore.

            Me na manao makee no ka pono laula o na kanaka Hawaii, me iini hoi, e lili ke Kuokoa nei i kukui hoomalamalama no na home Hawaii, ke poloai aku nei makou i kona poe heluhelu apau, e hoouna mai i na manao hoonaauao a hoomalamalama i ko kakou mau hoakanaka o ke ano laula, aole hoi o na mao pilikino, a hakukole, a mau manao kipehi aku paha i kekahi; aka na manao e ola ai ka lahui e maona ai ka noonoo; a e pomaiki ai ka poe e ike iho ana a heluhelu ia mau manao; pela no hoi na meahou, he malamalama ia e haawi aku ana i ka ike, aole wale i ka lehulehu, aka i ko oukou mau hoaloha, a i na makamaka, no na mea e hanaia ana ma kela a me keia wahi; e lilo na koramu o ke Kuakoa i mau kukui uwila hoomalamalama, a hoonaauao ia kakou, ma na ninau ano nui apau o ke nee ana o ke au o ka manawa.

            He mea na makou e hauoli nei ka olelo ana ae i ka haawi ana mai o na kanaka Hawaii i na kakoo piha ana i keia pepa ma ka makahiki aku la i hala, aole wale no ma ka lawe nui ana i keia nupepa, aka ma ka hoopiha pu ana mai i kona mau koramu, me na meaheluhelu mikai a ku i ke ohohia nui ia; a makou e manaoio nei, e like me ia mau kakoo a oukou i haawi mai ai o ka wa akui hala, pela no e hoomauia mai ai na hilinai ana i keia pepa ma ka nee ana aky o keia makahiki hou.

            No ka hoonaauao hou ana aky nae i na makamaka ma na mea e pili ana i na palapala e hoouna mai ai, no ka hoopukaia aku maloko o ka nupepa, e hoomaopopo pono i na @ula o ke kakau ana, o ia ka mehelehele pono ana i na manao ma na pauku, aole i hookahi no ano o ke kaukau ana a piha ka aoao o ka pepa. I ka hoomaka ana no hoi o ka pauku, e kau i hua nui, pela mahope aku o ka pau ana o kela ame keia manao, o ia hoi, ma kahi o ke kikokahi; a e kau hoi i hua nui ma kahi o na inoa o ke kanaka, wahine a wahi noho paha, aole e kau wale aku no i na hua nunui ma kela a me keia huaolelo, aole lakou he mau inoa no kekahi mea a mau wahi paha.

            Eia kekahi, i hookahi wale no aoao o ke kalana e kakau ai, aole e kakau ma kekahi aoao ae. Ina ua makemake kekahi e kapaeia ae kona inoa, mai ka hoopukaia aku malalo o kekahi manao i kakauia mai, e kakau mai i kona inoa oiaio, i hiki ai ia makou ke maopopo i ka mea nana ia manao i hoouna mai, a o na manao e kakauia ana ma na inoa kapakapa e kapaeia ana ia e makou, koe wale no a hoounaia mai me ka inoa pololei, o ka mea nana i kakau ia manao.

He mau manawa lehulehu ka makou i a@o mau aku ai i na makamaka i ke ano o ke kakau ana, eia nae aole he hookoia mai elike me ka mea i kauohaia aku ai; pela iho la i konoia mai ai, e hoomaikeike hou aku i keia ma ʻ i e pahola nei iwaena o na makamaka, e hoouna mai nei i na mao i keia pepa.

            I mea e loaa ai ka ike ame ka makaukau i ke kakau ana me ka pololei, e lilo ka Nupepa Kuokoa i @uke nau e ke kanaka Hawaii e a ʻ o ai i kau olelo makuahine, malaila e loaa ai ka naauao ame ka ike i ke kkau ana i kau olelo ma ka pololei.

 

E a ʻ o i ka hoomakaulii

 

            He mea na makou e hauoli loa nei, me ka haaheo pu hoi o ka manao, i ka ike ana, i kekahi heluna nui o na Hawaii maloko nei o keia kulanakauhale ma ke keena hoahu o ka @anako o Bihopa ma, ma ka Poakahi iho nei, a ma ka Poalua mai, no ka lakou komo ana i mau lala no ke Kalapu Hoahu Karisimaka o keia makahiki, ka mea i ike ole ia ma na makahiki aku nei i hala; a o ia ka makou i hoomahu ʻ i ae la i ke poomanao maluna, "E a ʻ o i ka hoomakaulii."

            No na la elua mai na hora mai o ke kakahiaka ahiki i na hora e paa ai ka Banako o Bihopa m, na hele maoli a piha na aoao o ke alanui i na kanaka, e makemake ana e hoahu i ka lakou mau @ala iloko o kela kalpu, pela no ma ka Poakolu ae, he hoike ana mai keia, i ka maliu ana mai o kekahi poe i na a ʻ o ana a keia pepa e malama i ka lakou mau dala, ma ka hoahu liilii ana; a o kekahi no hoi, ua aokanaka mai kekahi poe o kakou, ma ka lilo ana o na pilikia o ka wa i hala, i mau mea a ʻ o mai ia lakou, ua pau ka lu wale ana i ka lakou mai loaa liilii, aka e malama i loaa ai ka noho lako ana.

            No na makahiki lehulehu ae nei i hala he kakaikahi loa iwaena o na kanaka Hawaii i hoomahu ʻ i ma keia hana o ka hoahu ana i ka lakou mau dala maloko o ka banako, o ka hapanui, e hoahu ana lakou iloko o na makemake o ke kino, ame na lealea hua ole o ka pouli; oiai nae, he manawa oluolu ia o na meakuai, e koe nui ai ke dala e hoahu ai no ka loaa mai o kekahi pomaikai mahope aku; aole no nae keia i kaahope loa no ke ku ana ae o kela kane ame keia wahine iluna, a hoao e hoahu elike me ka mea hiki, pela wale no e palekana ae ai kakou mailoko mai o na pilikia o ka hune ame ka nele o keia noho ana.

            He elua wale no la i koe, alaila paa ka puka no ka poe i makemake e hoahu iloko o ke Kalapu Karisimaka, in a he poe kekahi i noho pouliuli no keia kalapu hoahu, ano ka manawa e hooholo ai, e lilo koke i lala, ma ka hele ana ae e waiho i ka lakou mau kenikeni liilii, mai ka hapaha aku ahiki i ka elua dala, ma keia pule ae, e paa ana ka ku@, nolaila mai hoohala i keia manawa maikai, i hookahi ka ohi pu ana mai i na pomaikai o ko oukou hoahu ana, me ka poe i lilo mua i mau lala no keia kalapu.

            Aole makou i malihini i keia hana hoahu, me he mea la, maloko nei paha o keia keena pa ʻ i nupepa, i hookahua mua loa ia ai keia hana hoahu dala, iwaena o na limahana, i kela ame keia pule, mamuli o ka manaoio ana, o ke alahele wale no ia e loaa mahuahua mai ai ke dala, no ke kuai ana aku i na hemahema o ka noho ohana ana i ke hoea mai @oko o ka wa Karisimaka ame ka Hapenuia; ua lilo ia hana hoahu i mea maa, ahiki wale mai no i keia manawa, me ka loaa he mau waihona mahuahua i kekahi mau limahana, i akahele ke ano o ko lakou hoolilo ana i ka lakou mau dala, i ka pau ana o ka makahiki.

            He nui na kalapu hoahu i kupono loa e hoalaia ae e na Hawaii iloko o keia manawa, mawaho ae o ke Kalapu Hoahu Karisimaka, o kekahi o na kalapu kupono loa o ia no ke kalapu hoahu o na meaae. Ke pipii loa mai nei na meakuai iloko o keia manawa, a kakou e uku aku nei i na dala nunui i ka poe no lakou na halekuai, e hoolako mai nei ia kakou i na meaai, me ko lakou la ohi i na dala puka nunui o ka makahiki. Na kakou e hoowaiwai aku nei i na halekuai meaai, na oihana kalepa waiwai e ae, aole anei e minamina kakou no ka lilo o kela pomaikai ia ha ʻ i, e pono ai e hoala ae i kekahi hana e holo pololei mai ai ia mau pomaikai ia kakou?

            Ua hiki ke hoalaia na kalapu hoahu dala e na kanaka Hawaii i kulike loa no me ke Kalapu Hoahu Karisimaka, e hoahu mau ana i kela ame keia pule, a o na dala i hoahuia, e hooliloia aku ia ma ke kuai ana i na waiwai, e loaa mai ai ma ke kumukuai kukaa, a e hele kela ame keia lala o ke kalapu e kii i na waiwai o ke kalapu, me ka uku ana i ke kumukuai, elike me ia e kuaiia ana e na halekuai kuai liilii, na halekuai i maa ai na lala o ke kalapu i ke kuai, mamua aku o ka hoalaia ana ae o kela kalapu. I ka piha ana o ka makahiki, me ke kanalua ole ke olelo ae, e loaa ana he puka nunui no na dala a na lala i hoahu ai, iloko o na meaai.

            Ina e loaa ana na kanaka kupono ma kela ame keia apana, ke manaoio nei keia pepa, o keia kekahi o na hana kupono loa ia kakou na Hawaii e lawelawe ai, no ka mea i ko kakou hoao ana e hoomakaulii, ma ke komo ana i mau lala no ke Kalapu Karisimaka, e pono pu e panipaniia na puke liu, a kakou e lu nei, i hoi pololei mai ai na pomaikai ia kakou aho, aole hoi ia ha ʻ i.

            Ma ke ano nui ke olelo ae, e a ʻ o kakou i ka hoomakaulii, ma na alahele kupono apau. a kakou i ike ai, he hiki ke hanaia, ua pau ka wa i noho malie a@ aka e ala ae iluna, a i hookahi ka heihei pu ana me ka manawa e nee nei!

 

            Ua pono ke kapae ana o ka Maikai Nui Rose i na makai o ka pana o Koolauloa no lakou ka hihia e waiho mai nei iloko o ka aha kaapuni, oiai ko lakou hihia e ku ana. O ko lakou pili a pili ole paha i ka hewa, imua aku o ka aha hookolokolo e ikeia ai, aka nae i ka loaa ana o na hoopii hoahewa i ke kuire kiekie e ku@e ana ia lakou, ua lawa ia, no ke kapae ana ae ia lakou mai ka lakou oihanamai. ahiki i ka manawa e ikeia ae ai ka hopena e oili mai ana.

 

Nuhou Kuwaho

 

            SALONIKA, Ian. 4.-- E hoakaka ana kekahi lono kelekalapa mai Konatinopela mai ke hoomau mai la no na kanaka Tureke i ka lakou ku@e ana i na Kristiano. O ka oi aku maloko o ke kulauakauhale o Terake.

            ATOUL ON, Ian. 4.--Ua pakele ke Kuhina Nui Clemenceau i ka eha ma ka la i nehinei i ka manawa o ke kaa otomobile ana e kau ana i hooku'i aku ai me kekahi kaa otomobile okoa. Eha mau lunamakaainana i eha iloko o kela uila ana.

            PARIS, Ian. 4.--Ma ka la 9 o Ianuari o hooiaioia ai ka hookaawale hope loa ia aku o na koa Amerika mai Palani nei aku, ka manawa a ka Birigadier@Kenerala W.D. Connor me 300 mau aliikoa ame na kanaka e haalele iho ai no Antwerp, ke awakumoku hope a na koa e holo aku ai no Amerika ma ka la 11 o Ianuari.

            DANVILLE, Ain. 4-- Lehulehu wale na hale maanei i lukuia e ke ahi ma keia kakahiaka poniponi wale. E hoea aky ana mawaena o ka $750,000 me ka $1,000,000 ua poho, pela ka mea i kohoia.

            NEW YORK, Ian. 4.--Mamuli o ka ma ʻ i o ka Lede Jellicoe, ka wahine a ka Adimarala Pelekane Jellicoe, e hoi hou aku ana oia no Enelani. E holo aku ana ka Adimarala Jellicoe no Wakinekona i keia la a e lilo ana oia he maluhini kiekie malaila na ka oihaua kaua moana no hookahi pule.

            PROVIDENCE, Ian. 7.-- O Roda Ailana ka iwakaluakumamakolu o na mokuaina i hoapono i ka hoololi o ke kanawai koho baloka o na wahine, ma ka la i nehinei i hooholo ai ka ahaolelo i ka hoololi.

            FRANKFORT, Ian. 7.-- Ma ka la aku la i nehinei i hoapono ai ka mokuaina o Keuetuke i ka hoololi o ke kanawai koho baloka o na wahine, o keia ka iwakaluakumamaha o na mokuaina i hana pela.

            MEXICO CITY, Ian. 7.-- O senor Ing. Ygacio Bonillas, ke kuhina a Mekiko iloko o Amerika, ka moho peresidena o Mexico i kona manawa e hoi mai ai i keia kulanakauhale aneane ma ka la 25 o Ianuari, elike me ka hoakaka a na nupepa o nei.

            CHICAGO, Ian. 7.-- I ka manawa e lele mai ana na kukuna malamalama o ka liula maluna o ka pa ilina ma Oyster Bay kahi e waiho ana ka he o Theodore Rusavela, ua ku ke ahua o na pua i kauia iho mahina o ka he o ka peresidena make, he hana a na kane, na wahine ame na kamalii o na kulana apau e hoike ana i ko lakou aloha ame na hoomanao ana nona, ka poo, i hele ae e ike i kona wahi i waiho ai ma ka piha ana o ka makahiki mua o kona make ana.

 

Na Mare.

John Ke Jr. ia Dorothy Apana, Dec. 20.

            Samuel K. Keliiaa ia Elizabeth Kauhi, Dec. 20.

            Kalanui Wakinekona ia Amy Awa, Dec. 31.

            James E. Jarrett ia Rose Johnson, Jan. 3.

            David K. Kukahili ia Aua Kaalokai, Jan. 3.

            John Power ia Mary Fairman, Jan. 4.

            Robert S. Kuh@s ia Lily Smith, Jan 4.

            Wm. Titcomb ia Helen Goo, Jan. 5.

 

Na Hanau.

            Na Chong Bo ame Viva Tom, he kaikamahine, Dec. 12.

            Na Sam Kai Jr. ame Lizzie Awa, he keikikane, Jan. 1.

            Na Lota Kaaina ame Hattie P. Pahia, he keikikane, Jan. 2.

            Na Sam A. Silva ame Esther Kaialiilii, he keikikane, Jan. 5.

            Na Jack N. Williams ame Kaiiuki Kuehu, he keikikane, Jan. 5.

            Na Edward L. Miller ame Clara Mendiola, he kaikamahine, Jan. 6.

            Na Kawai Kaikana ame Emma Kekauoba, he keikikane, Jan. 7.

 

Na Make.

            William H. Crawford, ma ke Alanui Pahoa, Jan. 3.

            Kelalaina K. Naiwi, ma ke Alanui Palolo, Jan. 3.

            Sarah Tobriner, ma ka Halema ʻ i Moiwahine, Jan. 4.

            Mary Ili, ma ke Alanui Chung Hoop, Jan. 5.

            Mrs. Mary Huluhulu, ma ka Halema ʻ i Moiwahine, Jan. 5.

            Frank K. Kaaina, ma Moiliili, Jan. 5.

            Mabel Kama, ma ke alanui Ward, Jan. 6.

            Kawaiaupuni Aki, ma ke Alanui Mokauea, Jan. 6.

            Ala Kiki, ma ka Home Leahi, Jan. 6.

 

Kanono ka hoopai o ka poe paipai i ka waiu me ka wai

 

            Mailoko ae o na haleaina he 12 he 9 o lakou i ikeia ua paipaiia ka waiu me ka wai, mai ka 10 a 20 pakeneka wai. I ikeia keia mamuli o ke ana ia ana o ka momona o ka waiu e ka lunana meaai Bairos ame ka Hope Komisina o na meaai Fred Schultz.

            Mamuli o ka ikeia ana o nei hana epuka i ka pono o ka lehulehu ua hoomaka koke ia ka nana ana i na waiu a pau e laweia ae ana e ka A@ahui Kuai Waiu Honolulu, a ma ia huli pono ia ana i loaa pono ai kekahi poe kolohe eha. Elua o keia poe i loaa na hooiaio no ka paipai ana i ka waiu me ka wai, no laua na inoa Himen ame Maunel Texeira; ua ae laua o ka laua hewa mamua o ka Lunakanawai A. D. Lanrnach o ka aha hoomalu ma ka Poalua nei.

            "O kekahi keia o na hewa nana e hoopoino i na ola o ka lehulehu o Honolulu," wahi a ka Lunakanawai Larnach, ma ka manawa ana i kau mai ai i ka hoopai o $10 pakahi me na koina o ka aha maluna o na mea kolohe. He kanaka kolohe hou iho no@ kekahi i hoopiiia ae o Unten ka inoa, a ma ke kakahiaka Poakolu nei i hooloheia ai kona hihia. Nawai ole holowai no la o ka waiu o na hale ai kilima ke inu aki, penei iho la ka e kolohe ia mai nei waiu.

 

Nuhou Kuloko

 

            Ma ka Poahi iho nei i hoomaka hou ai na kula aupuni, mahope iho o ka hoomaha ana no na pule elua.

            Ua hoopaneeia ka hoopuka ana aku i kekahi mau palapala a na makamaka o ka hoouna ana mai i keia nupepa, a loaa ka manawa kupono.

            Eia ke pii hou ae nei ke kumukuai o na waiwai like ole i keia manawa, i oi ae imua o na kumukai e ukuia ana no ia mau ano waiwai hookahi he mau pule aku nei i hala.

            Ua hoakaka ae ka Loio Amerika Huber, aole e hiki i na halekuai liilii ke kua hoolilo aku i ke kopaa keokeo i keia manawa, a oi aku mamua o ka umikumamahiku keneka o ka paoua.

            Mahope iho o ka hooahala ana i kekahi mau mahina eha ma Amerika, i huli hoi mai ai o Mr. Theo. H. Richards o ka Papa Hawaii me kona ohana ma ka mokuahi Matsonia ma ka Poalua iho nei.

            I kulike ai me kekahi aelike i wahoia ae iloko o ka aha kaapuni, ua hoopau wale ia na hoopii kanawai, e kue ana i ka Waiwai Kapiolani, o keia ka mea i aelike ia e ka poe apau i kulenana i kela mau hoopii.

            Mamuli o ka hapa mai o ka loaa ana o ka pepa i keia manawa, e pa ʻ iia aku ana ke Kuokoa he eono wale no aoao, ahiki i ka wa e loaa hou mai ai o ka pepa nunui, e hiki ai ke pa ʻ iia aku i ewalu aoao elike me ka mau.

            Ma ka Poalima iho nei i hoomaka ai ka helu ana i na kanaka apuni keia Teritore, a ke hoomau mai nei no ka helu ana i na kanaka, ma kekahi mau apana i keia manawa, ua manaoia nae e pau ana kela hana i ka la hope o keia mahina.

            Eia ka makeke kulanakauhale ke hookokoke aku nei i ka pau ana o kona hemahema, me he mea la, mamua o ka pau ana o keia mahina, e paa ai ua wahi apau o kela makeke, a hoomaka aku ke kuai ana i na waiwai like ole imua o ka lehulehu.

            Nui ka põe lele iluna o ka lewa maluna o ka mokulele iloko o keia mau la mawho ae nei o Kapiolani Paka, me ka piha hauoli loa o ka poe i kau maluna o ka mokulele, i kau a mea o ka nanea o ka lele ana, me ke ahuwale o na wahi apau o Honolulu nei.

            Ma ka Matsonia o ka Poalua nei i huli hoi mai ai o Benjamin Pittman Kaeeiaumoku Beckley i komo aku iloko a ka oihana koa o Pelekane, a i hoouka aku hoi i ke kaua me na Kelemania, no kona aina hanau, me ka lawe pu ana moi nei i kana wahine haole no Hawaii nei.

            Ma ka Poakolu iho nei i haalele mai ai ka Elele Kalanianaole no Wakinekona, a ma Kapalakiko, e halawai pu aku ai oia ma na hoa o ke komiaina aholelo, no ka helu like ana aku ma ka lakou misiona imi i na hooponopono ahaelelo no Hawaii nei, maloko o ka ahaolelo lahui ma Wakinekona.

            Ma ka hora ekahi a oi o ka Poalua nei i haawi ae ai na kiure i ka lakou olelo hooholo, no ka pono o ka mea hoopii C.F. Finboner, e kauoha ana i ka hui pa ʻ i nupepa Star-Bulletin, e uku oia i ka huina o umi kaukaui dala koipoho, ua hoohalahala uae na loio o kela hui pa ʻ i nupepa i ka olelo hooholo.

            I kulike ai me ka hooholo ana a na alakai o ka hui uniona o na Polipino, e haawiia ana ke kauoha i na limahana Pilipino apau o ua mahiko, e waiho i ka lakou mau @aua, ma ke ano olohani, ma ka la umikumamaiwa o keia mahina ke hooleia mai ka lakou koi hoomahuahua ukuhana i waiho aku ai umua o ka ahahui o na on a mahiko.

            Ma ka hoomaka ana e wehe i ke Kalapu Hoahu Karisimaka o ka Banako o Bihopa ma, ma ka Poakahi aku nei i hala, ua hele maoli kela banako a piha i na kanaka o na lahui like ole, me ka hiki ole no i kekahi poe ke komo aku, pela no ma ka Poalua mai. Ma keia Poaono e pau ai ke komo ana o ka poe makemake, i mau lala no kela kalapu hoahu i keia makahiki.

            Ma Aala Paka, ma ka hapalua o ka hora ehiku o ka po o ka la apopo, Ianuari 10, e malamaia ana he halawai makaainana nui, no ka noonoo ana i kekahi mau ninau ano nui o ka manawa e pono ai ka lehulehu. E hoea ae ana ka Meia Jos. J. Fern ame na hoa o ka papa lunakiai ma kela halawai, a na lakou e haawi mai ana i na haiolelo ma ia po. Ua konoia na mea apau e hoea ae ma ia halawai, a e hiki pu ae ana no hoi ka bana puhiohe malaila.

           

Kaheaia na limahana Pilipino e haalele i ka hana

 

            Ma ka aoao o na Pilipino limahana @niona o Hawaii he kauoha no ka olahani ana o na Pilipino apau e hana ana ma na mahiko o Oahu ka i kalaheaia @ku o Pablo Manlapit. ka peresidena o ka Hui Uniona o na Pilipino ma ka Poaono aku la hala, a e hoomaka ana ia haalele ana o na Pilipino apau i ka hana a na mahiko ma ka la 10 o Ianuari.

            He mau koi ka na limahana Pilipino o ka waiho ana ae mamua o ka ahahui a ka poe mahiko ma ka halawai makahiki ma ka mahina o Dekemaba i hala aku la. oia mau koi nei apau a na limahana Pilipino ua hooleia mai e ka ahahui a ka poe mahiko, a ma ke ano hana e hookoia mai ai o ka na Pilipino mau koi @ ka poe mahiko no na ukuhana kiekie ae, ua hookaawale lakou i ka la 19 o Ianuari oia ka la a lakou e haalele aku ai i na hana apau o na mahiko.

            "I mea e holopono ai keia olohani ke noi aku nei makou ma ka inoa o ka hoakanaka no kekahi kokua ma ke dala," wahi a Manalapit.

            He leka k@ ka i hoounaia aku i ka ahahui o na limahana Kepani o Hawaii ma ia kakahiaka e noi ana no ka hui pu ana mai na limahana Kepani me lakou ma ka olohani like ana. He halawai nui ka na Kepani o ka noho ana ma ka auwina la Sabita iho nei.

 

Ike i ka nani o ka halealii o lunalilo ame kona hooilina.

 

            Kuu Dear Solomon Hanohano, aloha hapenhia kaua:--E kala hou mai no oe ia'u e hooluhi nei ia oe. Mak ka Poaono nei, la 4 o Ianuari, 1920, ua kau mai la ka makuahine maikai a hoihoi aku la au i kahome oleloia ae la, a ma ke alanui a maua e hoi nei, ua nui no hoi na hookaauolelo ana, no na mea holopuni no hoi, ua piha loa ka makuahine me ka hauoli no ke kau ana i ua mokukaa nei, i holopuni ai, a ninau mai la no hoi ua makua nei:

            "E Makumaia, ua kaa nei no keia!"

            "Ae, a ua moku nei keia au i kau nei."

            "Ua nui no hoi ka hauoli ke ike iho i kou mau manao, pela no hoi e na aliikaue o ka home, no ka mea na'u no lakou e malama." Ahiki aku la maua i ua kakela nei, no ka mea, ua ake no hoi e hui me ua poe alii nei, akahi nao a hui, a i ka hele ana aku o ua mokukaa nei, o ko'u aloha aku la no hoi ame ka hapenuia ia oukou, e o'u mau makuaalii, ua olowalu like mai la, aloha oe e Mokumaia, ke kanaka holopuni.

            Me ka hauoli au e lululima pu la me lakou, ame kela leo nui no hoi o'u e loheia mai ai ma na rumi like ole apau, me ke ake mai no hoi o ua mau makua nei e hui me au, ame kuu hele aua aku i kahi o na aliiwahine, ua walewaha wale ku uinoa ia lakou o Mokumaia ae keia, aole e nalowale kona leo, aloha oukou e o'u makuahine alii, ua nui maoli ka hauoli ame kuu alohaa lululima pu ana me ko lakou makua nana e malama, ia no hoi o Makua Kamika, me ka pumehana e Mokumaia, e pono no oe e hele mai i kekahi manawa o ka pule, e hoolealea ia lakou nei, no ka mea, e lohe mau aua au i kou inoa i ke kamailioia i na Poalima apau, iua e loaa mai ka Nupepa Kuokoa.

            Ae, ua pololei oe e Kamika, e hoao au e hiki i kekahi manawa, a hui aku la au me kekahi o na aliiwahine, ua kamaaina no hoi; auwe, maikai maoli kou ola kino; ae no hoi, hookahi no mea pilikia e ike mai no hoi oe la, he hookahi wale no e lapuu au, a hu ae la ko makou aka, mea aku la au aole ia o ka mea pololei, eia ka mea oiaio he ipo no kau, a eia ua ipo nei a'u:

            E pupue iho au mawaho la,

            Maloko mai oe e ka rumi la,

            A kani e ka hora elima la,

            Ahuwale o Lunalilo Home la.

            Ua nui maoli ka akaaka o ua mau aliiwahine nei; ea, e Mokumaia, ua nui no hoi kau mau hana hoakaaka ma na nupepa, hiki i ka hui kino ana, o ia mau no ka piha laiwale ame ke aloha a nui ia lakou, ame ka nana ana o ka meakakau, he maemae maoli ka malamaia ana, ame kahi e ai ai, ua nui no hoi ka hauoli o ka hui ana me ua mau alii nei, a makepono no hoi na mea a ke alii lokomaikai Lunalilo i hana ai, ua hui i na mea maikai e hoi e hapauea i ka home i hookaawaleia nou, e hele e ka lahui a moe i ke ala, aole mea nana e hoopoino, e hoi i ka home mai maka'u in a e loaa ka rumi, e hoi koke, nou ia kuleana piha, ua ike ka meakakau nei, me ka oiaoi, ame ke aloha Hapenuia.

            Ia oukou e o'u mau haku aliikane ame na makuahine alii, o ke aloha ka mea i oi ae me oukou; ame oe e kuu Kapena ko'u iini pau ole.

                        J.K. Mokumaia.

 

 

Ua hoea aku hanau ame na make o ka 1919 i na heluna kiekie

 

            I kulike me ka hoike makahiki i hoopukaia ae ma ke akea ma ke kakahiaka Poano aku la i hala ma ka buro ae o na papahelu o na mare, hanau ame make o ka papa ola teritore e A.B.M. Richardson, ka hope luna kope nui o keia malalo nei na mea i ikeia:

            Iloko o ka mahina o Dekemaba he 292 mau hanau, 117 paa mare, a he 112 mau make--noloko wale iho no keia o na palena o Honolulu. He 17 poe i make aole he poe nohopaa maloko o keia kulanakauhale, ua like ia me 93 wale no poe i make maloko iho o Honolulu. Iloko o keia mahina he 11 mau opu keiki i ke hoikeia ae aneane e hanau, o keia. huina ae la aole i komo pu iloko o ka huina nui o na hanau.

            No na mahina he 12 o ka 1919 i pau ma ka la 31 o Dekemaba he 3205 mau hanau, he 1112 mau mare a 1399 mau make i hoikeia ae i ka papa ola no ke kulanakauhale o Honolulu, a ma ka averike ana ma na mahina ua oi ike aku maluna o 267 hanau, 92 mau paamare ame 116 mau make.

            O ka mahina o Sepatemaba ka helu ekahi ma ka nui loa o na hanau i hoikeia ae, o na mahina hahani mai mahope on a o Ianuari me 297 hanau ame Dekemaba me 292 mau hanau paka@i. O ka mahina haahaa loa o na hanau iloko o ka makahiki i hoikeia ae oia o Aperila, he 217 wale no ka nui.

            O ka mahina kiekie loa o na paamare i awaiauluia iloko o ka makahiki oia o Iulai, 126; a o ka mahna o Dekemaba ka ukali ak, 117 mau paamare. O Iune ka kapaia ka mahina o na puarose ame ka nui o na wahine mare, eia nae, ua haule hope loa ia i ka mahina o Dekemaba, he 99 wale no mau paamare i hoikeia ae no ia mahina.

            O Feberuari ka mahina pokole loa o na la, eia nae, ma ka make oia ke kiekie loa ma ka heluna, 167 ka nui; o Ianuari ka ukali mai, 165, a o ka mahina o Maraki ke kolu, 139. O keia na mahina hope loa o ka luku ana a ka ma'i ha'iha'i iwi Paniolo. No na mahina.

 

 

I na Hawaii o ke kulanakauhale o Honolulu nei, e hoolohe ike mai hoi.

 

Mr. Lunahooponopono, Aloha:--Oiai he makahiki hou keia o kakou e hee aku nei a he mea pono ia kakou i na Hawaii ke hoanahou ae ia kakou, nolaila keia mau manao pokole e hoike aku nei i ka lono hauoli elike me ia mahope ae nei:

            He mau makahiki i hala ae nei, ke ku ana o ka ahahui Puuhonua o na Hawaii ma ke kulanakauhale o Honolulu nei, a o ka manao o keia ahahui, he manao ano nui no ia, o ia ka huaolelo "Puuhonua": a hala wale aky la ia mau makahiki, aole i hoomaopopoia ke ano o kela huaolelo "Puuhonua," aka, mahope o ka noonoo akahele ana o na luuanui o ka ahahui nona ka inoa maluna ae, ua hiki mai la makou i keia hopea, a o ia keia:

            Ua hooholo ka ahahui ma kona mau kunanui la e hoolimalima i kekahi wahine opio Hawaii no ke kipa ana aku ma kela ame ke @ ipukahale i keia nee ana aku, no ke kukakuka ana me na Hawaii iloko o ka nohona kupilikii o ka nawaliwali ame na ano like ole apau, a he mea, pono hoi i na Hawaii e apo mai i keia wahine opio Hawaii, ma o ka hoike ana mai i ko oukou mau pilikia i hiki ai ke haawiia aku na kokua ana i ka wa pono loa, mamua hoi o ka waihopopopulu wale iho no ahiki i ka nui loa aua; a o ka inoa o keia opio wahine Hawaii, oia no o Mrs. Annie Haughton.

Ua loaa mai keia mau ike ana i na lunanui o ka ahahui maluna ae, mahope o ka noii akahele ana i keia mai makahiki i kaahope ae nei, elike me mahope ae nei: Aia he mau Hawaii lehulehu e noho nei ma keia kulanakauhale i ka wa e loaa ai i ka nawaliwali ma ke kino, aole he imi koke aku i wahi o kalaia ae ai kela pilikia, e hoomau ana no i ka noho ana pela, a o kakahi mai. mamuli mai na ia o ka nele o ka noho ana, e hiki ole paha ke uku i ke kauka a pela aku, oiai no nae, aia ke wahi haawi laau no ke aupuni me ka uku ole, aka, mamuli o ka maopopo ole, noho pu iho no ahiki i ka nui loa ana mai o ka pilikia, a hiki ole ke hoopakele ae i ke ola i ka wa pono.

            Aole o ia wale no pau; aka ua hoomaopopoia, aia kekahi ohana na hiki maoli ole ke kuai i waiu na ka bebe, a mau no ka noho ana pela, oiai aia no he wahi e loaa ai ka waiu na ka bebe me ka uku ole, eia nae, aole he hele ia ilaila, a he nui wale aku, aka, mamuli o ka loaa ole ana o na a ʻ o kupoono, i hoomaopopo ole ia ai kela mau hemahema hiki wale no ke kalaia ae, eia nae, aole i hana iki ia, nolaila i ala mai ai ua lunanui o ka Ahahui Puuhonua o na Hawaii ma o kona peresidena la. ka Elele Alii J.K. Kanalianaole a hana. O keia wahine opio Hawaii, e kaa aku ana oia malalo o ke kuhikuhi ana a na komite i hookaawaleia no ia hana, a o keia mau opio Hawaii no lakou na inoa mahope ae nei, o ia ke pailaka na lakou e hooneemua aku na hana ma keia mua aku: Rev. Akaiko Akana, lunahoomalu; Noa Aluli ame R.M. Duncan, he mau opio Hawaii i kamaaina ko lakou mae helehelena ia oukou apau.

            O ka ʻ u leo noi hoi ia oukou e na Hawaii o keia kulanakauhale. i ka oili ana aku o keia opio wahine Hawaii ma ko oukou mau ipuka hale, e oluolu e hookipa iaia me ka manaoio he Hawaii oia i kipa aku ma kou home no ke kukakuka ana me oe e ka makuakane o ka home, a i ole, me oe e ka makuahine o ka home, oluolu e hoike mai i kou ame ko oukou mau pilikia. Ina aia he mau hoohuoi ana no keia wahine opio e kipa aku ana, he mea pono ka nunau mai, "Owai la oia?" a e hoike aky ana no oia i kona inoa ame kona kumu o ka hiki ana aku. Ke lana nei ko makou manao e hookipa aloha mai ana oukou ia Mrs. Annie Haughton ke kipa aku i o oukou la. Me ka haahaa,

                                    Jesse Uluihi.

Kakouolelo o ka Ahahui Puuhonua o ua Hawaii.

 

He mare ulumahiehie

            Ma ka hora 1:30 pm o ka Poano, Dekemaba 27, 1919, mahope iho o ka pualewa ana ae o na kulu pakaua lelehune o ke kakahiaka, i awaiauluia ae ai ma ka berita maemae o ka mare o Mr. Joa L. Kukahi, he limahana no ka haleleka o Honolulu no 25 makahiki a oi, me Mrs. Maria W. Kamala, ma ka home o ke kane, helu 1141 Alanui 17, Kaimuki, e ka Rev. Samuel K. Kamaiopili.

            Ua Lawelaweia na hana o ke anaina mare malalo o kekahi papakuhikuhi, a @ ikeia maloko olaila kekahi mele Hawaii mare i ike ole ia iloko o na anaina mare Hawaii, aole ke kaona o ke mele ua manaoia no ka paamare o ka la, aka, ua kaa nae ka hanohano o ke meleia ana o kela mele ia laua.

            O na hoike i ka mare ana, oia no o Mrs. Emma M. Makuina, Wm. C. Petersen, hope lunaleka o Honolulu, ame Frank W. Vaille, kakauolelo nui o ka oihauua halileka.

            Mahope o ka mare ana, he papaaina nani ka i paholaia i na hoaloha ame na makamaka o ka paamare.

 

o Iune âme Novemapa ua kaulike ka heluna make i hoikeia ae, oia hoi he 88 pakahi.

            No na mare, hauau ame make no kela ame keia mahina pakahi o ka makahiki oia keia malalo nei:

                                    Mare. Hanau. Make.

Ianuari……………….72       297       165

Februari……………..93       230        107

Maraki……………….77      237         139

Aperila………………85       217         121

Mei………………….89       244         104

Iune………………….99      265          88

Iulai…………………126     260          103

Augate………………92       264          101

Sepatemaba…………94        347          111

Okatoba…………….93         266         100

Novemaba………….85         266         88

Dekemaba………….117       292         112

 

Huina………….3205    1112     1399

            Ma ka la 1 o Ianuari o ka 1920, he elima ka nui o na make i hoikeia ae no ke kulanakauhale o Honolulu, hookahi ka oi ae mamua o ka averike na ka la no ka makahiki i hala aku la, he emi iki iho malalo o eha o ka la.