Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 51, 19 December 1919 — Page 2

Page PDF (1.66 MB)

This text was transcribed by:  Kamehameha Schools Gift To Dr. Chun
This work is dedicated to:  Dr. Michael J. Chun

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Uluhua au i he ahi lele'o a ka Maile, I ka lele pua o me ka auhau, Owau no ka ihupani o ia nahele, He aloalo kuaua ʻau no Hanalei. E Mr. Lunahooponopono, Anoai kaua: E oluolu mai hai oe noʻu no Waawaaikinaaupo, o ka ua moakea i ka malie, kauwahi rumi pouli o kou hokele, a malaila au e hoa ae ai i kuu wahi kukui uwila ia hoonuiike, i ike mai ai na kiamanu o na apaa kaulana many like ole, i ka inoa o kahi nianu hanaiahuhu, (kaina kane) a ke kupueu o na pali hauliuli o ke Koolai, Kawelowai, e kau mai la iluna o kahi haka manu, akahi mai la ka hoi ka uluhua, ukiuki, a inoino ooloku nae la o moana loko i ka ua mea o ka hoohoko mau ia o na kiamanu o laa, e ka many hanaiahuhu a nei wahi kupueu hookalakupua nui wale.

            Kahuhuu, aohe ka hoi he hoohoka a lohe mai i ke aʻo; o ka hele ka hoi ia a pio ana na lama a hapapa hewa ana ia mau laeula i ka pupumauu, me ka manao kuhihewa o ka puapua la o ua wahi many kolohe nei, eia ka aole.

            Aohe uo he manao o keia e lawelawe hou i keia hana o ke alehe manu, no kuu hoohoka mau ia ana e Waawaaikinaauao i ko maua mau la e hana ana ia hana, aka, muiuli o kuu ike ana iho ua loaa iaʻu kekahi wahi kokua nui ma kuu aoao, o ia o Uwila, ka mea i loaa ole ia Waawaakinaauao, a mamuli pu o ka uluhua ame ka hoonaukiuki, ua kupu ae la ka manao e lawelawe hou i keia hana a e hoohana i kuu wahi kukui uwila ia Hoonuiike, ka mea nona keia mau wahi lalani mele:

            O Uwila ka hoa e kinikohu ai, Ko kakele i ke ao polohiwa.

            Ea, aia iho nei hoi ihea Ka anela o Mekiko: o Kakelamaluikaleo; Ka Aekai o Kuloloia ame kekahi mau Kiamanu kaulana e ae e hoopue mai nei??

            Ae, e Mr. Lunahooponopono, ua uluhua au; ua elehua i ka hoolalelale mau a ka ino; ua uluhua i ka hapapu mau i ka poeleele; ua uluhua i ke poi pu a ka Naulu, a mailoko mai o ia mau uluhun ana ua huhu a ua pii ka lena o Waawaaikinaupo, o ka Ua Moakea i ka malie, i ka ua mea o ka ike mau iho, ua hoi nele mai al no oe; ua haki pu mai la ka phikaua: eia iki iho no imua o ka alo, a pela wale aku, na hana hoohoka a keia wahi kupueu. Ae, pakele ak ula oe ia lakou la, aka, e pau ana ou mau wahi wawae liilii i ka ha'iha'iia @ Waawaaikinaaupo, a no ka mea eia me a'u o Uwila a o Hoonuiike hoi, kahi muli pokii o ke Aniani Liili o Toherina. Aohe oe e pakele he kolohe.

            Nolala, eia ke ano o ua wahi manu nei i hoakakaia ai:

            He inoa ko'u ua kaulana apuni ke ao, ua maheleia nae kuu inoa elua mahele; o ka mahele mua, aia au me na lahui kanaka apau o ke ao nei; o ka lua o ka mahele, he milimili au na ka poe naauao mai ke kiekie a ka haahaa, a he hoa hana pu me lakou, a in a e huiia ka mahele mua me ka mahele hope e loaa no kuu inoa piha, ua kaulana apuni ke ao.

            Nani wale ka nalo a paa ole o kahi manu a ke keiki o na Palihauliuli o ke Koolai, eia ka he wahi many kapalulu, he wahi many hoopuiwaiwa lio o ke alaloa; he wahi manu leo kokono'lii, nona keia wahi mea i hoohenoia:

            Auhea wale oe e ka Lae Hao,

            Many kapalili o ke alaloa.

            Kupueu leo kokonolii,

            Hoopeiwa haku'i ialoko.

            O ka ike aku ia ia Kauwiki,

            Puu kaulana i ka wai ole.

            Ae. Haina: Lae Hao. He wahi manu kapalulu keia.

            O ia; aia maluna ae o ku'emaka e ku ana kekahi pali mania i kapaia o Lae. He lae ko na lahui kanaka apau aohe mea i nele ia mea a ua loaa pu ia mea i kekahi mau holoholona, nolaila, loaa ka hapamua o ka inoa o Lae no ka mea aia oia me na lahui kanaka apau o ke ao nei.

            O ka hap hope o Hao, he mea oiaio he milimili ia na kela ame keia kanaka naauao mai ka kiekie a ka haahaa; o ia hoi, e lua ka pahi ke kui ame kekahi mau mea hana e ae e pono ai na hana like ole a kela ame keia mea, no laila he mea punahele o hao ia kakou apau, a i ka hoohui ana ae o na inoa a elua loaa pono ua wahi manu kupalulu nei o Lae Hao.

            Ae, ua paa ae la ua wahi many kolohe nei, ua hakihakiia e Waawaaiki naaupo no ka nui huhu mai ke kumu, a no ka mea na Waawaaikinaaupo ka manu. I ko maua wa e kiamanu like ana me Waawaaikinaauao, a no ka ia la ano malamalama iki no, ua pane mai la kela ia'u, ia Waawaaikinaaupo.

            "E, auhea oe, i hele anei kaua a i paa kekahi manu ia oe, a o na many puka o ka ihu na'u  wale no ia poe manu, a o ka manu puka ole o ka ihu o kau many ia." He mea oiaio i ka loaa aua aku o na many ia maua he puka wale no ka ihu a nele iho la au i ka manu ole, a nolaila, hakuhakiia e a'u ka wawae o ka Lae Hao no ka mea na Waawaaikinaauao ka many aohe na Kawelowai.

            Nolaila, o ka maua many koe o Kawelowai; ae he wahi ninuu ka'u; he wahi manu puka ole o ka ihu; he wahi manu kaulana ka'u aupuni ko ino nei, aohe elike me kahi many a Waawaaikinaauao.

            He manu kaulana ka'u a penei paha e ike ikia ai ke kaulana o ua wahi manu puka ole nei o ka ihu:

                        Pau ole ko'u hoohihi ia Lae Hao,

                        Huina Akelanika me Pakipika,

                        @ au la ike iho ai,

Haina Nane

            Mr. Lunahooponopono o ka Nupepa, Kuokoa, Welina kaua: --Eia hou mai no au ke maalo aku nei no imua o kou hanohano, no ka nane hooni puuwai a ke keiki laeula ma ia hana, J. Kahiona, penei:

            Hanau mai la o Moaualehu i na hua elima, eha hua i kiko mai e mau moalawa me na ekekeu no, aole poo ame wawae; hookahi hua i kiko mai he ulahiwa, hepoo kona a he ekekeu no, aole wawae; a ua ola hoik lakou ia ulaiwa, ua kapaia lakou maka inoa hookahi. Owai lakou ma ka olelo o Hawaii nei:

            Wehewehe ana: O moaualehu, oia no o on a, ai ole, haku, o na hua (kaa) elimu; o na moalawa eha, on a kaa ukana, a i ole, ohua ia, he ekekeu huila ko lakou (e niniu poahi ana i ke alahao), aole poo; aole wawae; o ulahiwa oia no o kaaahi, he poo kona, a he mau ekekeu nunui iki ae kona maluna o  moalawa ma, he poo puka uwahi kona, a ua ola like lakou iaia; ma kana wahi e oni ai, malaila mai no kona mau hoahanau e nee like ai, elike me na kauoha a moaualehu ia ulahiwa, pela o ulahiwa e hooko ai me ka hikiwawe i loaa iaia ame kona mau @heahanau.

            Haina: O moaualehu, oia o on a a haku hoi; o na moalawa eha, o na kaa ukaua a kaa ohua no ia; o ulahiwa o kaaahi no ia a nona ka inoa i hea like ia ia lakou, "Kaanhi."

            Kaua i ka holo kau kaaahi,

            Ma na aekai o Hilo Oue,

            I ike i ka nani o ka aina,

            Ka waiho kahelahela i ka la'i.

            Me neia mau wehewehe ame neia mau haina; me oe e Mr. Lunahooponopono ame ou mau hoa limahei o ka papa hoonohohua kepau ko'u @.

            Owau no me ka mahiehie,

                        D. K. K. KA UA KIPUUPUU.

            Kamuela, Waimea, Hawaii.

 

            He mau hua makani wale no kau i kiko mai la, a koe iho la na hua, he mau keiki moa koloko, ke ioio ae la no iloko o na hua elima. Huli hou ia kahi i pee ai o ke kolohe! ---L. II.

 

HAINA NANE.

            Mr. Lunahooponopono, ke kapena a lukanela nana e hookele uei i ua mokulele apuni na moku ewalu, Nupepa Kuokoa, ka hiwahiwa, ke kilohana, ke pookela no ka lahui oiwi Hawaii, ka nuuu nana e hiihele nei i na meahou ma na kaiaulu aloha o Hawaii; Aloha awakea kau: -- Eia mai ka'u haina nane, wawahi puuwai a Z. P. K. Kawaikauikamakaokaopua, o ia hoi keia:

            Ekolu no mahele o ka inoa o kuu kama, o ka mua, he keiki au na ka la i hanau mai; o ka lua, piliwale la e piliwale, piliwale ka i'a o piliwale. O ke kolu, he kahiko no hoi oe, aohe nui ana ae, eia ka ninau: Owai au he keiki @ ka la i hanau mai? Haina. Hilo. O ka Hilo keia o Hawaii, o Hilo no ke keiki i hanau ia mai e ka la, no ka mea, ma Kumukahi e puka mua mai ai ka la.

            Owai hoi au piliwale la e piliwale, piliwale ka iʻa o piliwale. Haina: Hana. Ina aole oe e hana, aole e loaa kau ai ame kau iʻa, nolaila, ua pili iho la kela iʻa no ka aina, piliwale laʻe piliwale, piliwale ka iʻa o piliwale.

            He kahko no au, aohe nui ana ae? Haina: Kahi. Aole keia o ke kahi e kahiia nei i ka lauoho, aole, o ke kahi keia o na huahelu, mai ke 1 ahiki i ka 10.

            He mea oiaio ke kahiko no ke 1, aohe nui ana ae, nolaila i ka hoohuiia ana ae o ka inoa o kuu kama, e loaa no ka inoa piha, o ia hoi keia: Hilohanakahi.

            Me ka lana o kuu manao ua ku aku la i ka piko kahi momona.

            Me ka Lunahooponopono ko'u aloha ame kou mau keiki hoonoho hua koʻu welina.

            Owau no me ka haahaa,

            MAKAIKIU O KE KOMOHANA.

Pa Kapilimoku o Seketia.

 

            Ua huhewa mai la kau pahuna ma ka pili mahamaha, ke oleha mai la ka eueu o ka pali kapu o Keoua. hookala hou ia ke o a oi i papani ka aiana i ka mino olu. Huli hou ia mai!--L. H.

 

            Na makani wililua o ka moana.

            Ua ano like me Waikoloa,

            Ka hu'i iniki i ka iwiwhilo.

            Nolaila, he many Lae Hao no ka'u, ache puke ma ka ihu; he Lae Hao aina kA's, he wahi ua kaulana apuni ke ao nei, o ia o Cape Horn, a penei e ike ia ai: Cape, he Lae kona ano; he mahele o kekahi aina e oioi @na iloko o ka moana. Horu, he Hao ia ma kekahi olelo ana, a he kiwi hoi ma kekahi, o ia hoi na lala, a kiwi pipi a kao paha, a ua kapaia ia mea he hao, a i ka hooui ana ae i na huaolelo a elua loaa pono ka manu puka ole o ka ihu a Waawaaikinaaupo nei. Lae Hao.

            Ea, loaa aku la paha oe i keia wahi mea ik ia Waawaaikinaaupo?

            Aohe kiina hala,

            A ka Maluakele

            Ku no i ka mino,

            Ka i'o o ka laau.

                                    Adiosa kakou.

WAAWAAIKINAAUPO O KA UA MOA KEA I KA MAILE.

 

            Pau i'o mai la na hulu o ka puapua o ka many a ke keiki o ka Ehukai o Puaena i ka unuunuia e oe e Waawaaikinaaupo; o ke kiina ia a ke akamai, ke hele la a ku pono i ka piko, i kahi lihaliha; a hoi peolo no ua kanaka. Nolaila hoounaia mai ka inoa pololei i paneeia aku ko makana, lawe wale i ka Nupepa Kuakoa, no ekolu mahina. -- L. H.

 

HE MAU HAINA NANE.

            Mr. Sol. Hanohano, me oe koʻu anoai nui:--Oluolu hou mai oe iaʻu, no ka haina nane a Puuonale Boy.

            He ninau kama kaʻu i hanauia i Kahiki a haniia i Hawaii nei, a kanikoo palelauhala, haumakaiole, kaikoo o ke kupanahaʻi keia mau kama aʻu, he ike aku no au iaia e hoomahielua, ua liʻaloko, ua ike mai oia iaʻu, ua komo ke kuko me ka liʻa, aia wale no a lilo i mea ole, alaila, hui iho la ua mau kama nei me ke aloha paumake o kekahi i kekahi.

            Pololei. A eia mai kaʻu konane ana i na iliili, hoonee a Kaikilani. Wehewehe ame haina: O na kama i hanauia i Kahiki a hanaiia i Hawaii nei,  na auna kolea no ia i lele mai, mai na aupuni like ole a hoopunaua iho la i Hawaii eni, oia o Haole, Pukiki, Pake, a na Hawaii e hanai nei a kanikoo, palalauhala, a pela aku (o ke ola ia a Hawaii).

            I ka ike ana mai o ua auna kolea nei a kama hoi au ia Hawaii maka palupalu a onaona, ua hoomahuelua, liʻaloko, (i kau mea nui a i luhi ai), ua komo ke kuko ame ka liʻa ia Haole, Pake, kepani, ia Hawaii kunuli no na kau a kou ahiki i ka laua hoohuiia ana ma ka berin o ka mare, a lilo uho la laua i hookahi, oia ka wa e aloha paumako ai ia mau kama nei kekahi i kokahi, nolaila o ke kama a Pauonale Boy, ola no o Haole, Pukiki, Pake, Kepani.

            E hiu no au a naʻu oe e lawe ne au a lilo,

            E hiu no au naʻu oe ua uo ia ua paa.

            He kama kaʻu ua mahele ia ekolu mahele. Kama ekahi. He keiki au na ka la i hanau mai; kama elua, piliwale; kama 3, he kahiko no hoi oe aole nae i nui ae. Na wehewehe ana o na kama ekolu:

            1, Hoku, keiki a la, aia a napoo aku o la na ka poepoe honua e ikeia no ka hoku i ke kau mai i ka po, a e ikeia no o hoku loa e alakaʻi ana ia la i ke ao i neia wa.

            2, O: ua loaa mai o O mailoko mai o ua hua piapa he 12, penei:a e, i, o.

            3, Hawaii: he kahiko no hoi oe e ka lahui Hawaii ahea la oe ulu nui ae, a ke emi loa aku nei e nalowale. Haina o ka inoa puha o ke kama, "Hoku o Hawaii."

            Ka hoku, ka hoku,

            Olino mau, olina mau,

            Ma na aekai o Hawaii nei.

            Me neia mau wehewehe ana ame na haina, ke haawi akuu nei au i koʻu mahalo kiekie ia oe a Mr. Lunhooponopono ame na keiki o kou papapaʻi.

            Owau no me ka mahiehie mau,

            D. K. K. KA UA KUPUUPUU.

Kamuela, Waimea, Hawaii.

 

            Nele mai la no oe e ke Keiki o ka ua kupuupuu o Waimea, ua kapeke mai la kau kui ana i na lei o na keiki o Puuomale ame Kona, ua paewa ka pilina me ka nihoniho. Kui kou ia mai! -- J. H.

 

HAINA NANE.

            Mr. Lunahooponopono; Aloha oe: -- E oluolu hou mai oe i kekahi wahi kaawale o ka milimili a kakou no ka lua o ka manawa, no ka'u haina o ka nane a ke keiki o Kona.

            He kama kaʻu ua maheleia i na mahele ekolu, e olelo ana ka mahele mua, he keiki au na ka la i hanau mai. Haina: Hale. Penei ka wehewehe ana, i loaa ai kela haina, hale, ma o haleekala la pela au i manao ai he keiki o hale na ka la i hanau mai.

            Mahele elua, o ke kaina piliwale la piliwale, piliwale ka i'a o piliwale. Hanai: Kahi. O ke kahi he mea hoopili wale mai no ia ma ka lauoho o na wahine.

            Mahele ekolu, he kahiko no hoi oe aole nae i nui ae. Haina: Umiumi. Panei ka wehewehe ana: O umiumi, he mea kahiko ia e pili ana i ke kanaka ma ka huahelu hoi, 10x10, ua like ia me 100, aole ia e nui hou ae ana, o ia iho la no kona uuku, aole ia e nui hou ne, loaa ai ka'u haina o na mahele ekolu. Ke huiia, Hale kahi umiumi. Oia hoi brber shop.

            Nemonemo aku la paha ko auwae e kahi kolohe i ka pahi a kahi barber o ka uanoe o Koloa, heaha no la ka ke kolohe o ka miki ana ae ilaila, e noho aku ana ka Makaikiu Wela, ka bea noho hau o na halokoloko wai o Palahi.

            Me ka lunahooponopono ame na keiki o kou papapaʻi koʻu welina.

                        B. K. P. KAWAIOKEMANO.

            Koloa, Kauai.

 

            Hamani mai la ka oi o ka pahi umiumi a ke Keiki o Kauai, i na umiumi loloa o Aarona, nohe wahi mea a mahinu iho. Hookala hou la ka pahi a oi, a hoonahoa mai e hoopapa me ke Keiki o Kona! -- L. H.

 

HE 11,000 MILE I LELEIA ILOKO O EHA PULE.

            PORT DARWIN, Auseteralia, Dec. 11. -- Ua lilo ia Kapena Ross Smith, ke kanakalele i ka lewa Auseteralia, ke eo o ka makana 10,000 paona ($50,000) i haawiia ai e ke aupuni Auseteralia i ka mea e eo ai no ka lele ana mai maloko o 30 la mai Ladaua mai a i ke Awakumoku Darwin, ma hope o ka lele ana i kela kowa mamao iloko o na la he 28. Ma ka la i nehinei ka hoea ana mai o ke Kapena Ross ianei. Ma ka la 12 o Novemapa kona haalele ana aku ia Lalana.

 

Ua Haalele mai o M. E. Silva Keia Ola Ana

            I kulike me ka lono kelekalapa o ka loaa ana ae I kana hunona Jacob Ordenstein, us haalele mai la I keia ola ana ma ke ahiahi poakolu mahope iho o kona kahaia ana no ka ma’I I’o ulu nana I hoomailo I kona kino no kekahi Manawa aku nei I haha, ka Rev. M. E. Silva, I kamaaina I ko keia kulanakauhale ma Okalana, Kaleponi, a e hoihoiia mai ana koua kino wailua no Honolulu nei.

            Me kekahi lono kelekalapa hou I loaa mai lanei ma ka Poaha aku la I hala e hoakaka ana ia o kana keikikane, L. K. Silva, kekahi me kiona makuakane ma kona Manawa I make ai, a e haalele aku ana oia ia Kapalakiko a hoi mai no Honolulu nei me ke kino o ka makuakane.

            Me keia la e ku mai ai ka mokuahi Mai ianei, a ma keia Sabti ae e malamaia ia ai kona hoolewa. Ma ka la 29 o Sepatemaba I hala ko M. E. Silva haalele ana iho ia Honolulu nei no Kapalakiko.

            Ua haunuia o M. E. Silva maluna o ka moku mawaena o Maui ame Oahi, ma ka la 20 o Aperila, 1863 a he 56 ona mau makahiki me ua mahina keu 7 ame 20 a o ke ola ana. Ma ke kula nui o Ahuimanu kona wahi mua I hoonaau noia ai, a ma ke kula Hanoi o Hilo, Hawaii. He mua ili kaa kana hana mua o ka hoomaka ana me kekahi mau hana lehulehu e ae ana me kekahi mau hana lehulehu e ae ana I hana ai, a ma ka 1905 ua kualia eia ka halehana kupapau a ialoa o Mrs. C. E. Williams, a mai ia Manawa mai kona hoomau ana ia hana, he hana hou I ikelaulaia ma ka inoa Hale Malama Kino Kupapa’u a Ialoa a Silva e ku nei ma ke kihi o na alanui Kukui ame Nuuanu, me kona halenoho ame halekaa otomobile e ku kokoko mai ana malaila. Aole ma keia wahi wale no kona hale malama kino kupapa’u ma na makahiki hope elua ua kukulu aku oia he hale o ia ano ma ke kapakai o Waialua a ua malamaia ia hana malaila.

            I ka 1901, mahope o kona lilo ana he hoahanau, ua poniia oia I kahunapule no ka Hoomana Naauao a me ia inoa oia a moe aku la. He kanaka o Silva I komo aku I na ahahui lehulehu e ku nei ma Honolulu. He peresidena oia no ka Ahahui Poola, he lala no ka Ahahui Santo ka Ahahui Kokua ame Kanu, he lala oia no ka Ahahui Foresters, ka Honolulu Lodge No. 800, ka Ahahui Moose, ka modern order of Phoenix ka Ahahui Oiwi o Hawaii, ka Ahahui Kauikeaouli ame Kamehameha.

            Ma ka la 10 o Aperila I awaiauluia ne ai oia ma ka materemanio laahia o ka mare me Miss Annie Amoy Achuck o keia kulanakauhale, a mailoko mai o laua na keiki he 13 ka nui I hoohuaia mai I keia ao, ehiku wale no nae o lakou e ola nei. Ua haalele mai la oia he wahine kane make ame ehiku mai keiki no lakou keia mau inoa!

            Mrs. Jacob Ordenstein, Mrs. Archibald Markham, Henry J. Silva, Louis K. Silva, Ernest Silva, Alfred Silva ame Miss May silva, me ewalu mau moopuna. Minamina wale ka haule ana o kekahi kanaka kokua a hoola I na hana maikai iloko o ka aina; e lilo ana kaua mau hana maikai I kiahoomanao nona.

 

E HOOUNAIA ANA KA WAIONA I NA AINA E.

 

            LOUISVILLE, Ky., Dec, 16. -- OIai ma ka olelo hooholo a ka aha kiekie aole i kue ke kanawai hookapu waiona o ka manawa kaua i ke kumuanawai, ke hoao nei ka poe puhi waiona e hoouna aku me ka awiwi mai keia aupuni aku he 39,000,000 galani waiseke no na aina e. Eia nae na hoakakaia ae e kekahi poe he hana hiki ole ka hoouna nui ana a oi aku mamua o kekahi pakeneka uuku o ka heluna e paaia nei ma ka lima mamuli o ka emi loa mai o ka heluna o na kaaahi e ikeia nei i nei manawa. No ka hoouna aha aku i ka waiona mailoko aku o Amerika e ae wale ia ana no ia ahiki i ka lilo ana o ka hoololi kumukanawai hookapu waiona i mea mana ma ka la 16 o Ianuari.

            Ua kuaiia ka waiseke ma ke ano laula loa maloko o Louisville ma ka la 13 o Novemaba no ka manawa mua loa mai ka la 1 mai o Iulai, ka manawa i lilo ai ke kanawai hookapu waiona o ke manawa kaua i mea mana, malalo o ka hoomalu ana  a kekahi kaeoha e papa ana i hoopukaia mai e ka aha hookolokolo federala e hoakaka ana in a e ike ana ka aha kiekie ua ku i ke kumukanawai ke kanawai hookapu waiona o ka manawa kaua, e lilo ana i hana pono ka hoopii ana i ka poe ha'iha'i kanawai. Na kekahi mau hui puhi lama o Lousville i hana i keia kuai mai ka lakou mau waiwai mai i hoahu ia maloko o na rumi i ukuia ka auhau. Eia nae, no ka hapanui, ua hoole lakou i ka hookoe ana a e kali aku hoi no ka hooholo ana mai o ka aha kiekie ma ka hihia i laweia ae ai o ka poe puhi lama o Kenetuke ame ka hui hale hoahu, no ka hoao ana mai o ka aha kiekie ma ka hihia i laweia ae ai e ka poe puhi lama o Kenetuke ame ka hui hale hoahu, no ka hoao ana i ke ku i ke kumukanawai o ke kanawai hookapu waiona, he olelo hooholo hui i hooholoia mai la e ka aha kiekie ma Wakinekona ma ka la ak la i nehinei.

 

HE HOALOHAOLOHA NO MR. JAMES PALAU.

 

         I ka Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:-----E oluolu i kekahi wahi kaawale o kau wahaolelo, no kela mau huaolelo e kau ae la maluma, a nau hoi e hoouna aku ma na kihi Eha o ko kaua Paeaina aloha nei.

         Ma ka home aloha o Mrs. Kapua Kauwa, kaikuaana o ka wahine, a ka mea hele loa, i kipa ae ai ka anela o ka make, a lawe aku la i ka hanu hope loa o kana kauwa iloko o na hana pono a ke Akua.

         Ma ka po o ka Poaono, o ka la 22, o Novemaba 1919, hora 11:25 p.m. i huaalele mai ai o Jas. Palau i keia ola ana, a hoi aku la ka uhane i ka mea nana ia i hana, a o ke kino hoi i kolepo.

         Ua waiho iho oia i kana wahine, ka ohana, ame ka lehulehu apau e paiauma aku nona ma keia ao.

         Ua hanauia o James Palau i ka makahiki 1869, i ka makahiki 1892 i hoohuiia ai laua ma ka berita maemae o ka mare. Ma Honolulu oia i noho makai mua ai no kekahi mau makahiki, a i ka makahiki 1895, ua hookohuia aku la oia i wiliki halepaahao no ka apana o Waianae, e noho Aliimakai ia ana e Mr. Willie Sheldon, maluna o ia oihana ia i noho ai ahiki i kona haalele ana mai la.

         Ua hoohoahanauia oia e Rev. J. Kekahuna i ka makahiki 1910 no ka Ekalesia o Makua; a mai ia manawa mai oia i lilo ai i Kristiano, a i ikauwa lawelawe hoi no ka Krisco hana, he lokomaikai, akahai, a he hoopono kona kulana. He Kahu Kula Sabati, a he Lunakahiko oia no ka Ekalesia o Makua. He lala a he Puuku no ka Papa Kahu Waiwai o ua Ekalesia la. He Lunahoohana nui oia no na hana Hoike Hapaha o ka makou Kula Sabati nei, a ua lilo ia mau hana aloha ana i hana ni i kiahoomanao nau e Makua e lei mau ai.

         E ka chukai o Kaena, ua pau kou ike hou ana iaia. E Makua hoi ke kikowaena o ko ke Akua keena hana, ua pau kona hehi hou ana i kou papahele, ame kou awai nani. E Ohikilolo, ka home a na Keaau e hooheno nei, ua pau kona maalo hou ana ma ko olua mau ala ame ka puu kaulana o Maunalahilahi, ua pau kona ako hou ana i ko olua mau papa limu. E kamaile, i ka wai kaulana o Kikoo, ame ka uluniu o Po-ka-i e kaulana nei o Waianae, kahi hoi a ka makua James Palau i noho ai, ua pau kou lohe ana i kona leo, pau kana mau hana, a ua kuu hoi kona luhi, na hoi aku la oia i ke ala hoi ole mai.

         Noleila, o makou o na lala o ka Ahahui Hooikaika Kristiano o ka Ekalesia o Makua, ma o ko makou komite la, ke komo pu aku nei makou, ma o ka makou leo pule la iluna i ka paehumu kapu o kona noho alii mana loa, ke aloha palena ole o kana keiki kamakahi ko kakou Hoola, ame ka Uhane Hemolele ko kakou kokua, e hoomama mai i na kaumaha ame na luuluu o ka makuahine i hooneleia i ke kane.

         E hooholoia, e hoounaia hookahi kopo-i ka wahine kane make, a i hookahi kope i  ka Nupepa Kuokoa. Me ka mahalo nui i na keiki o kou keena pa’i.

                                               HARRY G. POE,

                                               JAMES K. HELENIHI,

                                                        _______________________________

LOAA HE MAU KINI OPIUMA MALUNA O KE SHINYO MARU.

 

         Oiai aole i loaa ae kekahi hoike a kekahi luna aupuni e pili ana ia mea i na luna o ka oihana dute ma Honolulu nei, eia nae, ua loaa mai kekahi lono i Honolluu nei ma kekahi alahele okoa @na ka Poaha aku la o ka pule i hala, o ua kini opiuma he 62 ka nui i loaa ai maluna o ka mokuahi Shinyo Maru ma ka la 24 aku nei o Novemaba mamua o kona iku ana aku i Kapalakiko, ma kana kelepa hope o ka holo ana mai Honolulu aku, ua kulike me na hoakaka no nu kini opiunia i nalowale honua ai mailoko aku o ka halekuke maanei he mau mahina lehulehu hala aku.

         Ma ka lono i loaa mai i Honolulu nei ma kela Poaha aku la i hala, aole nae mai kekahi mai o na luna aupuni, e hoakaka ana ia i ke kulike loa o na kini opiuma i loaa mai la maluna o ka mokuahi Shinyo Maru ma Kapalakiko me na kini opiuma i nalowale honua ai mailoko aku o ka halekuke, na kini opiuma i paa ai i ka hopuia maluna o ka Persia Maru ma ka mahina o Iulai i hala. O ka like ole wale no elike me ka hoike i loaa mai he 63 ka nui o na kini opiuma i nalowale ai mai ka halekuke aku maanei a he 62 wale no nae hoi ka nui o kela mau kini opiuma i paa mai la maluna o ka mokuahi Shinyo-Maru, eha la mahope iho o ka haalele ana iho ia nei.

         O C. M. Slater, ka akena kuikawa o ke keena waiwai, a o ka mea hoi nana i hopu i na kini opiuma he 63 maluna o ka Persia Maru a waiho ia mau kini opiuma maloko o kekahi rumi paa o ka halekuke, oia kekahi ohua e kau ana maluna o ka makuahi Shinyo Maru e holo ana no Kapalakiko ma ka manawa i loaa ai ia mau kini opiuma maloko o kekahi o na rumi kapena a ua hoike ia ae ka lohe iaia.

         A oiai o ka oleloike ma ka hihia o ku-e ana i ka Pake ua aihueia ka opiuma mai ka halekuke aku ua hoahewaia ka Pake nana ka opiuma i hopuia ai e ke kiure kiekie o ke Teritore, mamuli o ka Mr. Salter oleloike; ka mea nana i hopu i ka opiuma.

 

NA HUA OHAHA O KA @NALUHIA, ME KA HOOULU OLE I NA HAN HOOHAUNAELE.

                                               ____________________

 

Ma ka  Poalima, Dec. 12, 191, hora 10 a.m., o ke kakahiaka, i noho ae ai na komite o elima lala o ka Ahahui Hoopakele o na Poola ma ke keena o ke Stevedore McCabe, Hamilton & Renny Co. Ltd., no lakou keia mau inoa: Geo. K. Kane, lunahoomalu; Wm. F. Bush, Henry Kaupiko, Henry Lui, Henry Au, na komite, ame kekahi mau lunanui koikoi o ka Ahahui Hoopakele o na Poola, Peresidena Joe McGuire ame Luna Ohi Dala Nui John Pau, ame Lunahoohana Nui Capt. McPhail, puuku ame kakauolelo Jack Guard ma ka aoao o ka Hui McCabe, Hamilton & Renny Co., Ltd., ame John Drew, lunahoohana nui o ka Matson Naviagtion Co. ame Castle & Cooke, ma ka aoao o na hui kalepa koikoi o keia kulanakuahale ame Kalana O Honolulu nei; ma o kekahi palapala noi hoopii ukuhana hoi i waihoia akua ma ko lakou lima me ka maluhia, i kakauinoaia hoi e eono haneri inoa o na oiwi oiaio o ka aina, iloko o ka @nighina o Nov. 1, 1919 i hala aku la, @mamuli o na kumu maopopo loa o ua hoolilo kiekie e ikeia nei iloko o keia mau la.

         He noi keia i waihoia aku mai ka Ahahui Hoopakele o na Poola i kukuluia e Peresidena Joe McQuire iloko o ka mahina o Ialai 4, o keia makahiki no, a mahope iho o ka noonoo akaheleia ana o keia palapala noi no hookahi mahina wale no a oi. @Ua loaa mai lana apono ana a na hui kalepa koikoi o keia kalana me, na hooponopono liilii, a na komike hoi i apono koke aku ai, iloko o ka malie wale no ame ka maluhia, malalo o keia mau hoakaka penei:

         Hana la (day work), no ka hora, 50c; hana a oi aku (over time), no ka hora, 65c; Sabati ma la nui, no ka hora, 65c; na luna liilii, no ka hora, 70c; wiliki, no ka hora, 70; lunanui, 85c.

         E hoomaka ana ka loaa ana o keia uku i ka mahina o Ianuari 1, 1920, ka makana Karisimaka ame Hapenuia, a ka poe koikoi o ke kulanakuhale nei i na keiki poola a ka uwapo, ame na hoo maikai ma ka aoao o ka Ahahui Hoopakele o na Poola i pana’i pu aku ai ma o ko lakou mau komite la, me ka lana pu hoi o ka manao e hoopukaia aku ana na manao o kela palapal noi, i hanaia ai me ke aka@hele lpa, elike me ke poomanao e kau ae@la maluna.

         He mea oiaio, na hua ohaha iho la ia o ka maluhia, aole iloko o na uluaoa ame na ooloku, aka, iloko wale no o ke ahehe malie, a ua hookoia iho la ka iini a na keiki poola i noi aku ai me @ka naau haahaa, mamuli o ka nele ame ka hune.

         E o’u mau haku makaainana, e hoomanao, o keia mau hoopomaikai ana apua, aole i ka nui ame ka lehulehu aka he hookahi wale no, oia o John Pau, ka makua oiaio o ka hoopii uku o na poola o ka uwapo, e hoopukaia aku ai kela palapala noi a kona noeau i hana ai, ma ka manawa kupono e loaa ana, he kowa kaawale o ka Nupepa Kuokoa ma ka lokomaikai o kona kapena opio, ka mea hoi na@na e hookamaaina mau nei ia kakou na home Hawaii; a keia mau leo heahea o ke aloha mai ai John Pau aku e kono aku nei ia oukou, ka iwi o kona mau iwi, ke koko hoi ame ka i’o ina ua nele oukou i ka hana e hoi mai i ka uwapo, hamama kona mau puka nou e Hawaii aloha.

         He uuku na wahi huna ai maloo, me ke aloha pu kekahi; wahi no ana. O ke aloha kona makemake, aole o ka mohai.

         Owau iho no me ka haahaa.

                                                                                    GEORGE K. KANE,

                                                                                Lunahoomalu o ke Komite.

                                     _________________________________

HE HOALOHALOHA.

                                     ___________________

 

         Ia makou e walea ana i ke koia a ke au o ka aina, i ka hu’i a iniki a ke kehau o Lihue, i ke kololio a na keiki a Malamanui, i ke ahe malio o ka waikaloa, o ka nalowale koke iho la no ka hoi ia o ia pua nani a makou, kekahi o  ko makou opio iloko o ka hana a ko kakou haku, oia o Mrs. Sharai Lehua Pililaau ma ka la 29 o Nov. 1919.

         Nolaila, o makou ke kahu ame na hoahanau ame na @lunnui ame na haumana o ke Kula Sabati o ka Ekalesia o Ewa, Oahu, ke komo pu aku nei makou me ke kane wahine make, na makua ame na kupuna, ka ohana me ke kaumaha, ame na waimaka, me ke kanikau pu ana, no ka kakou mea aloha i haalele mai i keia ola ana, a ke nonoi pu ae nei no ka makou leo pule i ka Makua lani, Nana na e lawe aku i na kaumaha ame na luuluu, mai ke kane wahine make ae, ame na maku, na kupuna, ka ohana ame makou pu, a Nana no e haawi mai i ka maha ia kakou. Amene.

                                                                           P. K. KAPANOOKALANI

                                                                           JAMES KAPEPA,

                                                                           REV. WM. KAMAU

                                     ___________________________________

E HOEA MAI ANA KA MOKUKAUA CHICAGO NO HAWAII NEI.

                                     _________________

 

         Ma ka la 9 o keia mahina i haalele aku la ka mokukaua U. S. S. Chicago, i ka Mokupuni Mare, Kapalakiko, no ka nohopaa ana ma ke awa o Puuloa, elike me ka lono i loaa ae i ka Lukanela Logan o ka oihana kaua ma ka Poaha aku la o ka pule i hala.

         Ua manoaia e hoea mai ana ia @na nei ma ka Poalima o keia pule ae Dekemaba 19.

 

HE MAHA MA O.

                                     _________________

 

         Solomon Hanohano, Esq., aloha @oe-- E oluolu mai oe e hoolaha ae i na mea malalo iho nei, o ia hoi, uina nei nakolo haku’i iho la ma ka hikina, naueu@ i na wawae kapu o Liloa, kiei aku la ke kaihawanawana , kapalulu loa aku ia i ka palena o na moku i Lehua, olapa ae la apuni ke Teritore o Hawaii. Ae. o T. S. K. Nakanelua, ua hala, aia ma o, no ka mea, ua kii mai la no kon@i haku aloha, kahi i oleloia mai ai i k@o ke ao nei.

         He maha ma o no na luhi,

         He halealii e maha ai,

         He hale @Iasepi a gula,

         A Iesu i kukulu ai.

         He pa omaomao leo lani,

         He puka hamama a mau,

         He leo memele hoonani,

         He oli a mau loa aku no.

         Ua hanauia oia ma Kaauhuhu, @ 11a- makua, Kalana o Hawaii, na Nakanelua (k) ame Kaheana (w) i ka la @28 o mei, 1859, a ma ka la 3 o Dekamaba iho la, hora 2:@10 minuke p. m., i @niau palanehe aku la, me ka waiho iho i ke kino honua na makou.

         Nolaila ua piha iaia na makahiki he 60 me na malama @eono, ma keia ao.

         Ua hoonaauaoia oia ma Kapulena i ke kula apana, a ma ke kula hanai o Hilo i puka mai ai oia me ka naa@uao piha. Ua hoi aku oia me kona mau makua, a noho kumukula no Kapulena, ma kona wahi ponoi, no kekahi mau makahiki. Ma Kalihi i Oahu, he mau makahiki, a huli hoi mai no i ka aina i @ka poli o na makua; pa-e ana ka leo nahanahe o ke kaihawanawana o Kawai@haekai, ma o kona lawe ana mai i ka oihana kumukula i ka makahiki @1882.

         I ka makahiki 1904 i waiho aku ai oia i keia oihana no 22 makahiki, i lawe mai ai oia i ka noho lunakauawai ana no Waimea no 10 makahiki. Nolaila, he 37 makahiki i lilo ai oia i makua no Kawaihae-kai kona aina hookama, ke ola nei na keiki, a na keiki ame na moopuna, a na keiki i keia mau la na lakou e hoomaopopo kona ano ame kana mau hana i hana aku ai ia lakou.

         E Kawaihae-kai e, ua nale, ua pio ka malamalama ou, ka malamalama hoi nana i  hapai ia oe iluna, iluna lilo loa a rula aku la i na Kohala, ame na Hamakua, ma ka oihana Kahu Kula Sabati Nui no Hawaii Akau.

         Ua mare i ka wahine mua hookahi makahiki, i ka wahine elua he kaikamahine hookahi, ua kaui moopuni @iaia, i ke kolu o na wahine, o kona hoapili ia no na makahiki he 21, a @niau palanehe aku la ka mea aloha he kaue, me @kaweli @aiai @wahine kane make oia i keia mau la me ka lawe ana hoi i ka inoa o Mrs. Rebecca Nakanelua.

         He kaikuahine hookahi e ola nei ame na moopuna a ke kaikuahine o kona makuakane i hala e aku ma o.

         Ua imiia na lapaau aua a ne kauka mai ka Hawaii a na kauka haole @no elima malama, pela i mauaoia ai i Hilo nei la hoi e loaa ai na lapaau ana e pono ai, eia ka aole i apono mai ka mea nona ka hanu ola; oiai he kuleana Kona e lawe aku a e waiho mai elike me @hona makemake.

         Maluna a keia mau mea apau, o ko kakou Makua iloko o ka lani, ka mea pana e haawi mai i na pomaikai maluna o ka poe na lakou i kokua mai i na mea e oluolu ai ke ola kino, no lakou na inoa malalo iho, Rev. W. M. Kalaiwaa, R. H. Makekau, Mrs. L. Kaanaana, Mrs. L. Duncan ame na hoaloha pu apau o Waimea, Mr. ame Mrs. A. Punohu, J. Waihee, a pela no hoi na makamaka i hui pu mai ma kona la hope o Hilo nei a moe aku la ke kino honua i ka honua, ma ka aina o na aikane ma Puumoi, Hilo Hema, Kalana o Hawaii, me ka maluhia.

                                                                           FRNK K. KIHEI.

         Papaikou.

                            ______________________________________

 

HANA KE KAUKA MA KE ANO SAMARIA LILO NAE KE DALA.

                                               ______________

 

Aneane ma ka hora 12:30 o ka wanaao Poakahi, Dec. 1, i hala, he kanaka Hawaii me elua pauku o ka lima hema i haki a he moku ma kona pepeiao, ka i laweia aku i ka Halema’i Moiwahine no ka lapaau ana mai iaia, e kekahi mao kanaka eha maluna o ke kaa otomobile. Ma ka  olelo a ua mau kanaka la oka hoike aua aku i ke kauka i loaa ka @kela eha i ke kanaka i laweia aku ai @mamuli o kona @hakaka ana.

         “Aloha ino keia kanaka,” wahi a kek kauka, a hoomaka iho la oia e kau i ka laau a hauhoa iho la i na pauku o ka lima o ke kanaka i haki me na @anu na lole, no ka hoomaalili ana ae i ka hi’i.

         I ke kauaka e lapaau ana i ke kanaka eha haawi aku la na kanaka eha i ko lakou aloha a huli mai la e hoi. He mau minuke pokole mahope iho, ia huli ana aku o ke kauka i kona kuka ua lilo ia me ke ekedala he $20 iloko. He manawa ia no ka hoonaukiuki. @Hia nae, ma ka hoike a ka Makai Jos. H. Lii, ua ona kekahi o kela mau kanaka eha i lawe aku ai i ke kanaka i eha. a  ua paa i kauhale, a malia o ua @kanaka ona la paha ka mea nana i lawe i ke kuka o ke kauka me na dala he iwakulua iloko.

                            ________________________________________

LUNA NUPEPA KUOKOA.

                                               _______________

 

         Ke kauhaua neepapaia aku nei ka @poe e lawe hou ana i ka Nupepa Kuokoa, ame ka poe lawe mua, mamua ae o ke Kalikimaku, a mamua uku o ka @Hape nuia, aole no e loaa ka nupepa,  a no @ka mea aole ia he rul maikai e imi @hou aku no oia i pono nona o keia 1920 e oili mai ana.

 

         Laie.                                                         J. A. KAIONA.