Ka Nupepa Kuokoa, Volume LVII, Number 50, 12 December 1919 — KUU PAPA UA HALA. [ARTICLE]

KUU PAPA UA HALA.

E Mr. Lunphooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloh'a oe:—īna he wahi kaawale kekahi o ka hiwahiwa a lea lahui, ka Nupepa Kiiokoa, ka ipukukui nana e hoonialamalama nei i ka laliui Hawaii, ahiila'e'oluolu oe e hooko'nio iho i ka'ii wahi puolo a ke aloha makua nona ke poonianao e kau ae la malunh; i ike niai ai na ohana, na hoaloha, na makamaka apau o kuu papa hele l<jā e noho ana uiai ka la hiki ae ma Kumukabi, a ka welona a ka la ma Lehua. He Maui kona kupunawahine i loaa mai ai koua makuahine. Mailoko mai o Lonohoiiualuiii, oia o Kaliiklkala (w) o Kalaninuikupuapaikalapi Keoua noho ia Kahikikala .(w), Kalokuokamaile (k); o Kalokuokamaile, Naha pio ia KahiWkala, hanau o Kukahikapaua (w), o Kalahuinioku 2;nol)o īā Kukahikapaua, hanau o Napelakapuoka:ka'o (w), he inoa no Kapelakapuakhkae mha. 0 Mauna ka Puoan\ii noho ia Napela|kaf»uokakae (w) ; h'anau o Kapaniau (k),. Khupe-- ka Moku (w), Kaleiauki (w), Puhi (k) anie Kama (w). 0 keia inoa Mauna,, mamuli no ia o ke auhee ana ō na kaiiaka o Namakeha i-ka-lani L ke kaua .o ma Ililo i ka 1797; a o ke kaua hope ]oa a Ivaniehameha 1 ka "Nrokupuni o Hawaii, a oiai, 0 Kau ka aina hanau o Puoauui, a mamuli o ka he!e holoholo ana ma Hilo, ā , ua .hoomaka kolee ke kaua a holo na kanaka ma na kuahiwi a hoea i na Kona nei ma Holualoa, Kona Akau, i hoea a'i'o Mauha; o Puoanui no kfl inoa o | koiia niakuakane, he'alii no Kau; a no kona holo ana ma ka mauna, iia kapa niau ia kona inoa Mauna Puoauui, Poliilkukahi noho ia Kaupe Kamoku, Haapili (w), Naili Pohnkukahi. (k)_. Ua h'anauia o Naili Pohakukahi ma -Palaueka, Holualoa, Kona Akau, i Maraki'l7, 1810, a'nuike ma ka Poakolu, la 12 o hora 12 awake.a. Nolaila, ua piha iaia na makahiki hookahi haiieri (100), 7 mahina me 12 la; elima no la i koe piha- ka 8 mahina. ' j He piha ike liā'nalimā kuu papa, "he |ike kalaiwaa, kapili "halepohaku, pii'i ; punawai, a pela wale aku. I ka 1872 | hōomaka iho ia kuu papa ame kekahi 'poe kanaka hoowalipuna ma ke kuhi- { Kuhi a k'a Lunanui J. XV. Smith, oiai l.hoi ua 'makemakeia e hoopili akū 'ma ke kala aō.āo hikina o ka halepule o | KaMkolu ma Napoopoo noi, i halepōhaI kii e kau ai ka bisle iluna o ka puo 'a. ' O kuu papa ame kona kaikoeke, kane a kona kaikuahine, o laua na mea na ' laua e ka\» i ka pohaku, me ke pa''i ana J'mt» ka puna ame ua kanaka. huki palaka 1 ka pohaku iluna. He hot>kahi pu)e o' ; k6 lakou pa'i ana, ikē iho la ke kaikoeke o kuu papa, aole i pololei loa keia pnna e kawiliia māi nei, ka puna ke liu ae nei iloko o ka poliaku e pa'iiā ana. L r a hele āku la ke.kaikoeke e olelō i ka lunahoohana e hoomoe ke pa'i ana o k'a. hale a hala hookahi pūle i pau ka llii ana o ka puua. Oiai, o koia puna, he pūiia ako'ako'a i luuia iloko o ke kai a kaluaia. Aole ae o ka luna; i kii lua niai q ka puie, he Pōāono ia, hiolo iho 3ā 'ua hale puo'a ūei. Mamua o'ka hiolo a»a, kahea mai la konh, kaikoeke ame nā kanāka hiiki pohakn,'e paa a paa i nh laau, o ia hoi na laau kaola e ku ! ana- iluaa, ame ua 'laau e noho ai; e hiolo ana ka hale, a o ka liiolo aku la no ia. > i - A : kau aku la kekahi mau mea iluna 0 ka papoh'aku, aneane no i ke 50 kaIpuai mai ka luakini aku, a o kekahi mau | n)ea kau iluUa o ke kumukukui, a haule I ilalo o ka homm. a ua eha no laua, aole nae i kukoūukouu loa; a o kuu papa liaule akti la ia me kona laau n'o e paa ana, a haule maloko 'nei o ka papohaku a eu a'e la e kokolo aku, ua kakaa mai la na poliaku mahojje oua a paa iho la; o ole ka luna ame.ua kanaka lioowali pūna, na lakou i wehe a liemo. 1 ka hemo ana, ua ikeia iho la ua haki pu mawaenakouu o kona kino. Ua auamoia mai no ka hale nei, a kauia no ka laau Hawaii, a ua ola no a o ia īnau no nae ka oiai o'ka iwikuamoo a hala wale aku la. Ina paha aole kela kina ina paha ua loaa ka haneri umi niakaliiki; oiai, aole e hiki pono ke liuli iluna ke alo no keia iwi oioi. J!ia no ke kiahoomanao a lakou i~haHi me Williain Sirnerson, ka makuak?»ne o ke kapena o Kilauea, o ia hoi Ha Luakini o Kahikolu e ku nei ma Napoopoo nei; na keia haole la.ko.u i.a'o 1 ke pa'i pujiawai, halepohakU ame ka hana ana i ka puna e noho ai ke aka elike me ke aniani kilohi, loa* paha i keia au aole paha. I ka 1877, hana iho la uo kuu papa i halepao no ka okana, o ia paha, halehooilina no ka ohana. Ua hele no kuu papa i ka luu ako'a* ko'a a nui, pii no i ke oki wahie, he ka wahie, latfe i ke ako'ako'a iuka i ka luakini, he loihi he hapaha mile e auamo ai. Eli no i ka lua 110 umi kapuai ka hohonu ame umi kapuai laa, a ua kapili no a ua paa, a eia oia ke o nei no ka manawa pau ole« I kuu hoi ana mai ke kula mai o Lafiainaluna i ka 1876-a he manawa mahope iho, koi mai lff. kuu papa ia ! u e hoi maua iuka o kalaiwaa ai, a ua ae aku la no au. I mai Ja kela ia'u, e pii mua kaua i ka huli laau (koa), ua pii maua iuka o kuahiwi o Kahauloa, e naku hele ana iluna o ke i-e, akōlea, a he ku i ke ana ka huji ana i ke koa; a loaa no hoi, hoi hou i kai i ka'lii kapa huluhulu ame ka lole komo, ka ai ame na ko'i oki lnau koa. I ko maua hiki aua iuka, o

ka ili o kfe koa 6 kā waa' ka hiea tnxia i liale e noho ai. ■ Ina o-loaa eha ifi nunui, ua lawa kela liale no nn mea elua. Olelo mdi Ta kua pff|)a ia'u, oko kahakai iioho ana, hie luhi 1 kk malama ika iiwati. Ekolu mea nana'e hoalā i ko kaua liiamoe ana. Ahiahi, he pupu, 0 ia hoi ke Kahuli. Eia ke kani: Kahuli aku, kahuli mai, kahuli lei ula, lei akolea. % A pio ke kani ana o ka pupu, alaila kani mai ka Pololei he pio kana kani, a pau kana kani ana, alaila kokoke e ao. Alaila, e kaui mai ana ka Elepaio. Eia kana kani: Holo kft lio, holo ka lio, a kani hou, ono ka i'a 7 ono ka i 'a, o ke ao ioa ana ia. Aoie au 1 moe iki a ao ka po, i ke ake e ike, a ūa ike i"o no i ka oiaio. l T a nohoia e maūa me kuu papa na kuahiwi o Kaliauloa, Kealakekūa ame Kaawaloa i ke kalaiwaa.f He piha ike ame' ka hoio i ke kālaiwaa; ilokō no o ke kina o 'kona kino, 6a ha]»a iho la kō-u ikaika, he ikaika "hili aohe i maa Ika uli. '• •'' - , Mamuli o "ko maūa na : kū'iloko o ka . nahele i ike āi au i īia 'lāāu iike ole o ke kuahiwl ame ko' lakmi mau inoa he 270, mai ke kuahiwi atliki i kahakai; oiai, o nā kahuna kālāiWaa wale no ka poe ike i na lāau'o ke k\iahiwT. Auwel ke hoomanācK ae i "kuu pa'pk o ua kuahiwi mehānieha kānāka 6le, i lioolaukanaka i kā 100 o na 11181111: me'he mea la e Ii»Ie loā ae anā ko'ii'hanu! 0 knu pāpa 0 k'āāa pūāi ka Baibāla 'āme iia r *A-oflc haule hookahi la. ll©*' ike 'koWā niāu maka ahiki i kā napoo ana'ā'ka He huhu loa kuu papa ke hanāia kekāhi mea i ka la Sabati. He puie mati iā i ka la ame ka po a halā wale āku li. Piha ka hanei'i makahiki liele no i ke koho balota. Aole makahiki haule iaia, a hala wale aku la. He hoahanau kuu p'apa i kā Tva ia e. Poīepe.' <3 kari« puni 6 kā ■miiiiāi, 'aole ona makemake e noho wālo. TTā 'olelo āku au aolo o'u 6 hattā ib4i oe i kou "wa. elemakufe, nā 'u V'niālārt«lia oe; i loihi ai kuu maii lā.' ūa malam'a au iāia elik'e me kāūōha' a lelioVā ke Akuā ā halā' 'āku ln. Ke nei aū i'leuū ia. Miss Sarai Kaleoh'aalulu, Mrg. iahale Kanamu, slrs. Ka«rwifiul Kālūa, i ko oukou hoomaemae. anā i ke kino* o ko oūkou ku'puiiakāne. Ke : haatvi āku nei āu 1 kā niahalo i na kēiki āin® na kaikamahine'anie na mbo]ltina kūā-kahi, kua-lūa", kua kolu ame ka ohāna no apau o Nāpoopoo; āoho mea hodkfthi : i kojf aku i ka hole. Ua alk li-ke nd -: kakou a ao ka po. Ma ka I'oaha; ae i hanaiā ai kona pahu" e na mo#punā R. M. P,akiko ame Chāsl Aū, li pāa'iiokii au iā a hoOmaikāi'liilii nia ka hōihe, a i kā lūālhni, a na kana mau moopuha no i oiā'hoi 0 Keaweikekahiālii. R. Chas. Au' ame Anfoue, ā komo ilōkō ! 0 k'ā luakini a hoomāikaiia b ka pāp'a hiiiieni āme na olelo pāipal, a hoolana a Z. Mahāiula i ka ohana, a hapaiia T kan'ā'līālepōiaku i hana ai, a himeui hou a h6dkbrt»oia i konā hālepao. Z. P. KALOKUOKAMATtE, • - 'Āikella. Ohanā. Napoopoo, Dee. 4, 1919.